ÞRAUTIR HERAKLESAR

2. ÚTGÁFA


[00000.png]



TÓLF ÞRAUTIR
HERAKLESAR



ÞÝTT HEFUR

ÞORSTEINN ERLINGSSON

ÖNNUR ÚTGÁFA



REYKJAVÍK

BÓKAVERSLUN SIGFÚSAR EYMUNDSSONAR

PRENTSMIÐJAN GUTENBERG

1921

[002.png: Herakles glímir við Nemeuljónið.]



Æska Heraklesar.


Fyrir meira en þúsund árum var á Grikklandi 
konungur sá, sem Amfitrýon hjet, en Alkmene er 
nefnd drotning hans. Þau áttu tvo sonu og hjet 
annar Herakles en hinn Ifikles. Meðan þeir voru 
í æsku grjet Ifikles og hrein eins og önnur börn, 
en Herakles grjet aldrei. Á þeim tímum höfðu 
menn engar vöggur, en drotningin, móðir sveinanna, 
ljet þá sofa á stórum eirskildi, sem konungurinn, 
faðir þeirra, bar í orustum á vinstri handlegg 
sjer og hlífði sjer með fyrir spjótum óvina 
sinna.

Eina nótt lágu sveinarnir sofandi á eirskildinum, 
en konungur og drotning, foreldrar þeirra, 
sváfu þar í rúmi sínu ekki langt frá. Þá bar það 
til, að tveir höggormar, mjög stórir, komu skríðandi 
inn í herbergið. Því svo er það þar í löndum, 
að slík villidýr og ókindur fara laus um 
hjeröðin, svo sem höggormar, ljón og tígrar, sem 
við sjáum að eins í myndabókum eða á bíó. 
Augun í þessum tveimur höggormum voru blóðrauð 
og tindruðu eins og glóðarköglar svo að lýsti 
af um svefnherbergið, Ormarnir skriðu nú að 
skildinum og reyndu að teygja hausana upp á 
röndina þeim megin, sem Herakles svaf. Ifikles 
vaknaði við og fór að hrína og vakti föður þeirra, 
og stökk konungur upp úr sænginni og greip sverð 
sitt til þess að drepa ormana. En meðan hann var 
að taka sverðið, vaknaði Herakles litli og reis upp, 
og sjer þá þessi voðahöfuð, sem voru að teygja sig 
upp á skjaldarröndina. Ekki fór hann að hrína, en 

[004.png]

leit út fyrir brúnina, og áður en nokkurn varði 
greip hann sitt með hvorri hendi utan um hálsana 
á höggormunum og hjelt svo fast, að þeir 
gátu ekki náð til að bíta hann, og á svipstund 
var hann búinn að kyrkja þá báða. Glóðaraugun 
sloknuðu og þeir duttu dauðir á gólfið eins og 
hlöss. Amfitrýon lykkjaði nú ormana upp á sverði 
sínu og fleygði þeim út í garðinn. Hann var stórlega 
hissa á afli Heraklesar og hugsaði með sjer, 
að þegar drengurinn yrði fullharðnaður, mundi 
hann verða einn af sterkustu mönnum veraldar. 
Og konungur gat þar ekki rangt til.

Þegar Herakles fór að stálpast, var hann sísoltinn, 
af því að hann óx svo fljótt. Faðir hans 
ljet ala hann upp svo sem siður var til á þeim 
tímum og ljet kenna honum að lesa og skrifa, 
ríða hesti og aka í vagni, skjóta af boga og kasta 
spjóti og svo að skilmast með vopnum, syngja og 
leika á hörpu. Hann var iðinn og laginn, en 
ákafur mjög í skapi. Faðir hans vandaði aldrei 
um við hann, og sjálfur reyndi Herakles ekki að 

[005.png]

laga sig og óx því vanstilling hans meir og meir. 
Þegar hann reiddist, braut hann alt í sundur, sem 
honum þótti vera í vegi fyrir sjer. En eftir á fjell 
honum altaf mjög illa, að honum skyldi hafa orðið 
skyssan á, en gat þá ekki tekið hana aftur. Einn 
dag fjekk hann ákúrur hjá söngkennara sínum 
fyrir eftirtektarleysi. Þessu reiddist Herakles svo 
ákaflega, að hann tók hörpuna og setti í höfuðið 
á kennaranum af svo miklu afli, að kennarinn 
datt dauður niður. Þegar Herakles sá hvað hann 
hafði gert, varð hann sárhryggur og þótti auk þess 
skömm að verkinu. En sem vita mátti, lifnaði 
maðurinn ekki aftur fyrir það.

Þessi atburður varð til þess, að faðir Heraklesar 
sendi hann á burt, og setti hann í skóla. Skólameistarinn 
þar var gamall kentár, sem Keiron hjet. Hann 
veitti móttöku konunga börnum og kendi þeim að 
þekkja stjörnur, dýr og jurtir og margt í öðrum vísindum. 
Hjá honum lærðu þau líka að sjóða grös til 
að græða með sár og lækna krankleika. Þar lærðu 
þau og sönglist og fjölda margt annað.

[006.png]

Kentárar voru mjög einkennileg kynslóð; þeir 
voru menn niður að mitti, en allur neðri hluti 
líkamans var eins og á hesti, með fjórum fótum 
og hófum á, eins og á að vera. Kentárar gátu því 
látið lærisveina sína ríða á baki sjer, en dustað 
svo strákana til með höndunum, ef þeir höguðu 
sjer ekki siðsamlega.

Þegar Herakles fór úr skóla kentársins, var 
hann orðinn ramur að afli, og Amfitrýon konungur 
faðir hans ljet hann þá fara upp í fjalllendið 
hjá Þebuborg til þess að gæta nautgripa 
sinna, því á þeim tímum gekk þar um heiðarnar 
afar-grimt ljón, sem reif nautin í sig og bruddi 
uxahnúturnar eins og sykurmola, og við það ljón 
voru allir menn hræddir. Herakles fór nú upp í 
fjöllin, eins og fyrir hann var lagt, og var ekki 
lengi að sjá fyrir ljóninu. Hann hjó af því höfuðið, 
þegar það ætlaði að hremma hann.

[007.png]

Hann varð nú stórfrægur um alt land fyrir 
þetta, og menn keptust við að sýna honum vinsemd 
og sóma, og konungurinn í Þebu bauð honum 
dóttur sina til eignar, ef honum litist á hana. 
Þetta þáði Herakles, 
því að honum leist 
ágætlega á stúlkuna, 
og hann gekk að 
eiga hana og bjuggu 
þau saman nokkur 
ár í friði og ánægju 
og eignuðust þrjú 
börn. En þá varð 
Herakles alt í einu 
brjálaður af geðveiki 
og hjelt þá að hann 
stæði í einlægum orustum 
við grúa af villidýrum. Hann tók 
boga sinn og örvar 
og rauk út í borgina. 
Kona hann og börn 
urðu þá til allrar ógæfu 
fyrstu mennirnir, 
sem mættu honum, 
rjett fyrir utan 
húsið og voru að koma heim. En Herakles þekti 
þau ekki. Hann rak upp öskur eins og ljón og 
hjelt að þau væru villidýr og skaut þau öll.

En undir eins og hann hafði orðið konu sinni 
og börnum að bana fjekk hann aftur vit sitt og 
varð nú með öllu óhuggandi af harmi yfir ódæðisverki 
sínu. Hann var nú lengi sinnulaus af sorg, 

[008.png]

svo að enginn maður gat 
huggað hann, og hann 
skildi við heimili sitt og 
hafðist við einsamall úti 
um skóga. Loks rjeð hann 
af að halda til Delfaborgar 
og leita frjettar af guðinum 
þar. Landslagi er þar svo 
háttað, að upp frá norðurströnd 
Korinþuflóa rís 
Parnasosfjall. Það er 
mjög hátt fjall og snævi 
þakið hið efra. Þar á einum 
hnúknum stóð hof, 
og í því hofi var vjefrjettin. 
Hofið stóð á gjá 
eða glufu í bjarginu og 
upp úr gjánni lagði einkennilega 
gufu eða þokueim, 
sem hafði mjög 
merkileg áhrif á þá menn, 
sem önduðu því lofti að 
sjer, svo að þeir sögðu 
þá margt og mikið, sem 
þeir hefðu aldrei getað 
sagt af sjálfum sjer. Það 
var trú manna, að guðinn Apolló hefði bústað þar í 
hofinu og notaði sjer staðinn til að gefa mönnum 
heilræði, þeim sem leituðu þangað í erfiðleikum 
sínum eða vandræðum, til að þiggja góð ráð. 
Síðar á tímum varð þessi vjefrjett fræg um alt 
Grikkland og víðar um lönd, svo að útlendir þjóðhöfðingjar 
sendu menn þangað, eða komu þangað sjálfir.

[009.png]

Þegar Herakles kom 
til Delfa, taldi hann alla 
harma sína fyrir hofgyðjunni, 
sem annaðist 
helgidóminn og hafði aðsetur 
sitt þar á gjábarminum 
í eimnum, sem upp 
úr lagði. Hún beið þess nú, 
að reykurinn bljesi henni 
einhverri andagift í brjóst, 
og kom svo aftur út til 
Heraklesar eftir litla stund 
og segir þá: »Þú verður að 
fara burt úr þessum hluta 
Grikklands, fara yfir Korinþueiði, 
og tvær dagleiðir 
þaðan til suðurs. Þú kemur 
þá til Argos. Þar stendur kastali á kletti, og 
ræður fyrir honum konungur sá, sem Evrýsþevs 
heitir. Hann er bæði grimmur og ragur og fúlmenni 
hið mesta, og starf þitt hjá honum verður 
bæði ílt og erfitt. En hjá honum verður þú að 
vinna með trúmensku í tólf ár, og gera alt sem 
hann leggur fyrir þig. Að þeim tíma liðnum ert 
þú búinn að bæta fyrir brot þitt, og búinn að öðlast 
fyrirgefningu fyrir ódæðisverk þitt. Þjer hefur 
þá líka lærst að stjórna skapi þínu, þú hefur lært 
þolinmæði og þolgæði og að vinna erfið verk og 
óþægileg með dug og áræði. Og farðu nú«.

Herakles hneigði sig fyrir gyðjunni og gekk á 
burt; hann fór niður fjallið og yfir Korinþueiðið, 
eins og fyrir hann var lagt. Nú var æska hans á 
enda, en fullorðinsárin tóku við.



Fyrsta þraut.


Nemeuljónið.


Nú átti Herakles að vera í vist hjá Evrýsþevs 
í tólf ár og vinna tólf þrekvirki, sem nefnd hafa 
verið þrautir Heraklesar.

Fyrsta þrautin, sem Evrýsþevs lagði fyrir hann 
var að vinna hina mögnuðustu illvætti, sem kölluð 
var Nemeuljón, af því hún hafðist við í skógunum 
í Nemeu, millum Isþme og Argos. Ljón þetta hafði 
svo harða húð og þjóttulega, að á henni vann ekkert. 
Hjarðmenn þar höfðu oft sent ljóninu spjót sín, 
en oddarnir mörkuðu ekki húð dýrsins, svo að 
spjótin hrukku af því og unnu illvættinni ekkert 
mein, en gerðu hana svo ólma, að hún rann eftir 
hjarðmönnunum og reif þá sundur og át.
Fyrsta sinn, er Herakles varð fyrir ljóninu 
í skóginum, fal hann sig á bak við eik, og ljet 
dynja þaðan á því megnustu örvadrífu í von um, 
að hitta á því einhvern beran blett. En örvar hans 
gerðu því ekki hót, og duttu allar máttlausar niður, 
og Herakles varð að flýja sem fætur togaði inn í 
skóginn og fela sig, svo ljónið sæi hann ekki. Þá 
hjó hann sjer þar kylfu, afar-mikla, sívafði kápunni 
um vinstra handlegg sjer, til þess að geta 
haft þann handlegg eins og hlíf, og gekk svo á 
leið ljónsins, til þess að reyna sig við það. Þegar 
ljónið sá manninn koma á móti sjer, rak það upp 
ógurlegt öskur, og stökk á hann í æði. En Herakles 
veifaði kringum sig kylfunni í margar sveiflur 
og keyrði hana loks af heljarafli í höfuðið á ljóninu 
og ætlaði að mola hausinn. Það var líka svo 
mikið högg, að það hefði steinrotað hvert naut, 
en ljóninu gerði það ekki meira en máttlaus snjókúla. 
Það varð aðeins æfara við þetta ónytju dangl. 

[011.png]

En nú fleygði Herakles bæði kylfunni og kápunni 
og rjeðst á ljónið, og vildi nú láta skríða til 
skarar með þeim, svo að annaðhvort skyldi liggja.

Ljónið reisti sig á afturfæturna, og tók Herakles 
það þá þeirri heljar hryggspennu, að þau riðuðu 
þar um stund fram og aftur, maðurinn og óvætturin. 
En smám saman linuðust tök ljónsins og 
hrammarnir urðu sem aflvana, þangað til það 
datt niður ljemagna. Svo fast hafði Herakles lagt 
að brjósti og síðum ljónsins, að það gat ekki náð 
andanum og var nú kafnað og dautt.

Herakles tylti sjer nú snöggvast niður til að 
hvíla sig, en því næst fló hann ljónið. Hann ljet 
höfuð og alla fætur fylgja húðinni og hafði hana 
fyrir feld eins og hún var, þvi framfótunum hnýtti 
hann saman á brjóstinu og holaði hausinn, svo að 
kúpan varð besti hjálmur. Svona stendur á því, 
að myndhöggvarar hafa myndað hann mörgum 
öldum síðar með kylfu að vopni og í ljónsfeldi.



Önnur þraut.


Ormskrímslið í Lernuvatni.


Evrýsþevs hafði nú ekki búist við að sjá Herakles 
lifandi aftur eftir viðureignina við Nemeuljónið, 
og þegar hann frjetti, að Herakles væri á heimleið, 
varð þessi ragi konungur svo hræddur við heljarmennið, 
að hann ljet smíða sjer eirbúr, þar sem 
ekki var á nema ein gluggabora með grindum fyrir.
Og þegar Evrýsþevs vissi, að Herakles var kominn 
að borgarhliðunum, þá lokaði hann að sjer búrinu 
og hrópaði þaðan út til Heraklesar, að hann skyldi 
halda til Lernuvatns og drepa ormskrímsli það, 
sem þar hefðist við. Herakles bað Jólás bróðurson 
sinn til farar með sjer, og hjelt þegar af stað til 
Nápleuflóa, þar sem Lernufenin eru.

[013.png]

Ormskrímslið, sem Grikkir 
kölluðu Hýdru, var einskonar 
sjóormur, og var marghöfðaður, 
og þessi Lernuormur hafði níu 
hausa, og var eins langur og 
lengstu hafskip, Þegar Herakles 
kom, var ormurinn að 
lykkja sig og velta sjer þar í 
forunum. En þar voru grjótholt 
hjá og hellar í, og inn í 
einn þann helli flýtti skrímslið 
sjer, þegar það sá til ferða 
Heraklesar. Nú tók Herakles 
ör, dýfði henni í bik og brennistein, 
kveikti á henni og skaut 
henni síðan inn í hellinn. Örin 
hitti ekki orminn, en hann varð 
svo æfur við þetta, að hann 
hentist út úr hellinum og ætlaði að slöngva sjer á 
Herakles. Nú sá hann að ekki var annað að gera 
en reyna sig við óvættina, og hleypur nú á orminn 
og tekur svo fast um kverkar honum með 
báðum höndum, að honum datt ekki annað í hug 
en að hann mundi kyrkja skrímslið. Öll þessi níu 
höfuð sveifluðust fram og aftur og kjaftarnir reyndu 
að bíta Herakles, en allur ormhalinn vafði sig 
utan um hann í mörgum hringum. Herakles varð 
að taka á öllu afli sínu í þessari voðaglimu, því 
nú var fyrir lífinu að vinna. Alt í einu skreið þar 
risakrabbi upp úr vatninu hjá þeim, og vildi bíta í 
fót Heraklesi, því krabbinn var vinur og fjelagi 
ormsins og ætlaði nú að 
hjálpa honum með þessu. 
En Heraklesi lánaðist að 
setja fótinn svo laglega í 
bak krabbans, að hryggurinn 
fór í sundur og var 
það hans bani. Nú varð 
orminum örðugt um andardráttinn, 
því Herakles 
studdi vel að, og fór að 
draga af óvættinni, svo 
að Heraklesi tókst að 
losa annan handlegg sinn 
og var þá ekki seinn á 
sjer að þrýsta skrímslinu 
niður að jörð og sveifla 
kylfu sinni svo kröftulega 
á hálsana, að allir hausarnir 
fuku af í einu höggi. 
En Heraklesi varð ekki 
lítið bilt, þegar hann sá, að aðrir níu hausar uxu 
þar út úr kvikindinu í sama bili í stað hinna, sem 
af fóru. Hann sveiflaði þá kylfunni aftur og hjó af 
nokkra hinna nýju, en þegar sem einn hausinn 
var farinn af uxu þar tveir nýir í staðinn.

[014.png]

»Hjer sýnist ekki gott aðgerða«, segir Herakles 
þá við Jólás, »hjer dugar auðsjáanlega ekki, að 

höggva af einn og einn lim, við verðum einhvern 
veginn að ráða alt skrímslið af í einu. Þú verður 
að kveikja bál og svo reynum við að brenna kvikindið 
upp með öllum hausunum«. Herakles hafði 
ekki slept tökum á kverk ókindarinnar, og þegar 
Jólás var búinn að kveikja eldinn og farið var vel að 
loga, þá dró Herakles orminn að bálinu og slöngdi 
honum á hvíta logana, og þeir luktu nú um óvættina, 
þar sem hún var að engja sig emjandi. Loks 
varð þó alt kyrt; eldurinn vann á hausunum og 
þessi hryllilegi skrímslisskrokkur lá þar eftir hálfbrunninn 
í öskunni.

Nú var Herakles feginn, sem von var; hann 
þerraði svitann af enni sjer og sagði: »Nú er þó 
að minsta kosti einu viðbjóðslegu illkvikindi færra 
í veröldinni, og við getum nú snúið glaðir og 
ánægðir heim aftur til Tírýns«. Því næst spretti 
hann upp orminum og dýfði örvum sínum í blóð 
hans svart og eitrað, og geymdi þær síðan í örvamæli 
sínum. Að því búnu hjeldu þeir Jólás heim 
til borgar Evrýsþevs konungs.



Þriðja þraut.


Keryníu hjörturinn.


Næsta starfið, sem Evrýsþevs konungur bauð 
Heraklesi, var ekki nærri svo háskalegt eins og 
hin tvö, sem frá hefur verið sagt, en tafsamt var 
það mjög og mesta þreytuverk, og til þess þurfti 
nærri því meiri þrautseigju, en mönnum er gefin. 
Hann átti nú að ná hirtinum á Keryníufjalli og 
færa konungi hann lifandi og óskaddaðan. Þessi 
fagri og ágæti hjörtur hafði lengi verið alkunnur 
um alt land, og enginn maður hafði getað náð 
honum. Hann hafði eirfætur og gullhorn og fór 
eins hratt og vindurinn.

[016.png]

Herakles elti hjörtinn í heilt ár, en gat aldrei 
náð í hann. Hverja vikuna eftir aðra og hvern 
mánuðinn af öðrum hljóp hann á eftir þessum 
hirti til að veiða hann, en altaf hvarf hjörturinn 
honum eins og svipur eða þokumynd, þangað til 
honum hugkvæmdist að búa til snöru, sem hann 
gæti veitt hjörtinn í lifandi, Honum tókst nú að 
elta hjörtinn yfir fjallið og þangað sem hann hafði 
lagt snöruna, og hann var þá svo heppinn, að 
hjörturinn hljóp beint í hana.

Nú batt Herakles saman fætur hjartarins traustlega 
með mjúkum böndum, svo að hann skyldi 
ekki saka, lagði hann síðan á herðar sjer og færði 
hann Evrýsþevi konungi lifandi og alómeiddan.



Fjórða þraut.


Villigölturinn ógurlegi.


Evrýsþevs varð svo glaður við það, að hafa 
eignast þennan fræga hjört, að hann skipaði Heraklesi 
þegar í stað annað starf, svipað, en miklu torveldara. 
Um hjeraðið kringum Erýmanþosborg gekk 
hræðilegur villigöltur, sem drap fjenað manna og 
stórspilti aldingörðum þeirra. Þessum gelti krafðist 
nú Evrýsþevs af Heraklesi að hann næði lifandi 
og færði sjer. Erýmanþosborg stóð hátt uppi í 
eyðifjöllum í Arkadíu. Þar uppi var fjöldi hjarðmanna 
með búsmala sinn, og sváfu þeir þar undir 
beru lofti og vöfðu um sig feldum sínum eins og 
þeir gera enn í dag, og þeir höfðu margreynt að 
fella þetta voðadýr, en höfðu altaf farið halloka, 
og urðu oft illa leiknir eftir tennur galtarins. Frá 
Tirýns til Erýmanþos var margar dagleiðir að fara 
yfir vegleysur inn í Arkadíufjöll. Á leiðinni kom 
Herakles að helli nokkurum, þar sem kentárar 
bjuggu. Herakles óttaðist þá ekki vitund, því að 
hann hafði verið í skóla hjá gömlum kentár, eins 
og áður er getið; hann fór því inn í hellinn og 
baðst næturgistingar. Þar var þá heima aðeins einn 
kentárinn, sem Fólos hjet, og tók hann vingjarnlega 
við Heraklesi og kvað honum heimila gistingu 
þar um nóttina.

[018.png]

Herakles var bæði svangur og þyrstur og leit 
þar því í kringum sig til að vita, hvort þar sæist 
nokkuð til matar eða drykkjar, og kom hann þá 
auga á tunnu þar í hellinum og spurði Fólos, 
hvort hann gæti ekki fengið vínsopa úr tunnunni. 
Fólos hafði tekið eftir því, hvert Herakles rendi 
augunum, og sagði: »Að vísu er vín í tunnunni, 
hana hefur gefið okkur Díónýsos vínguð, eða 
Bakkus, sem sumir kalla hann, og fyrir oss kentára 
er ilmur af víni jafnsætur sem rósailmur.
En þjer má jeg ekki gefa neitt. Á þessari tunnu 
hefur aldrei verið tekið og jeg þori ekkí að opna 
hana. Fjelagar mínir finna lyktina undir eins og 
þeir koma heim og drepa mig þá þegar í stað«.

En Herakles gat ekki ráðið við löngun sína 
og hirti ekki um hvernig færi fyrir Fólosi, svo vel 
og góðlátlega sem hann 
hafði þó tekið á móti 
honum. Herakles vildi 
fyrir hvern mun svala 
löngun sinni, eins og hann 
hafði gert svo margoft 
áður, þótt það hefði oft 
haft hörmulegustu afleiðingar 
fyrir hann. Hann 
daufheyrðist því við bænum kentársins, 
fann sjer 
stóran stein og braut með 
honum botninn úr tunnunni 
og fjekk sjer þar 
vænan teig.

[019.png]

Örskömmu síðar heyrðist 
jódynur mikill. Dynurinn 
nálgaðist óðfluga og í 
sömu svipan ruddist allur 
kentáraflokkurinn inn í 
hellinn, og þegar þeir sáu þennan vanþakkláta gest 
standa þar við tæmda tunnuna, urðu þeir alveg hamslausir 
af heift við þennan eigingjarna og óseðjandi 
þjóf, sem launaði þeim gestrisni þeirra með því að 
ræna þá. Þeir ruku út úr hellinum fokreiðir, þrifu 
stórgrýti og rifu eikur upp með rótum og ruddust að 
hellinum til þess að mola hvert bein í ræningjanum.

[020.png]

Herakles tók boga sinn og örvar og gekk fram 
að hellismunnanum til þess að taka á móti þeim. 
Fyrst skaut hann öllum eitruðu örvunum, sem 
hann dýfði í blóð ormsins, og þegar þær voru 
þrotnar, tók hann glóandi branda af eldinum og 
skaut út á þá. Margir af kentárunum fjellu en hinir 
lögðu á flótta. Fólos var einn eftir í hellinum og 
hafði ekki verið í bardaganum, en meðan Herakles 
var að reka flóttann, tók Fólos eitt af eiturskeytum 
hans og skoðaði með mestu forvitni. Því 
miður fór hann ekki nógu varlega með skeytið og 
varð það á, að reka oddinn á því í annan framfót 
sinn, en eitrið komst í blóðið og Fólos fjell 
dauður niður. Þegar Herakles kom aftur í hellinn 
og sá Fólos liggja þar dauðan, varð hann sárhryggur 
yfir því sem orðið var, en það var þá 
eins og vant var, að sorg hans og iðrun var þá 
um seinan. Hann gat nú ekki annað aðgert, en 
að kveikja líkfararbál og leggja hinn dána kentár 
á það, til þess að brenna hann að gömlum grískum 
sið, því Grikkir brendu líkin í stað þess að 
jarða þau. Morguninn eftir hjelt svo Herakles áfram 
ferð sinni.

[021.png]

Þegar Herakles var kominn til Erýmanþos, 
fór hann þegar til bælis 
galtarins. Hann bjóst nú 
við, að gölturinn mundi 
steypa sjer á hann og 
reyna að tæta hann í 
sundur, en í stað þess 
varð gölturinn hræddur 
og lagði á flótta. Herakles 
elti hann langt upp 
eftir fjalllendinu og alt 
upp yfir fannmörkin. 
En gölturinn hjelt þá 
áfram upp eftir fönnunum 
og Herakles á 
eftir, en á einum stað 
ætlaði dýrið að hlaupa 
yfir klettasprungu, en 
lenti þar ofan í og kom 
niður í kaffenni og því 
meira sem það braust 
um til þess að rífa sig 
upp úr fönninni, því 
fastara varð það. Þegar 
Herakles sá, að gölturinn 
gat á engan veg 
losað sig, leysti hann af 
sjer reipi, sem hann bar yfir um sig, bjó til kappmellu 
á annan enda reipisins og smeygði henni með 
lagi á fót dýrsins, og dró það svo með gætni upp 
úr snjókafinu. Gölturinn var þá öldungis magnþrota, 
svo að Herakles gat reirt saman fætur hans 
þótt hann væri eitthvað að hrína og spyrna við. 
Hann tók svo göltinn á bak sjer og hjelt með 
hann ofan fjöllin niður á Argossljetturnar.



Fimta þraut.


Fjósmokstur hjá Ágíasi konungi.


Það verk, sem Evrýsþevs skipaði Heraklesi 
þessu næst, var ærið viðbjóðslegt. Ágías er nefndur 
konungur í Elis; hann átti afar-stórt fjós og í þúsund 
nautgripi, og hafði ekki verið mokað út úr 
því fjósi í þrjátíu ár. Mykjan var orðin þar svo 
djúp, að nautin fengu kafhlaup í henni og komust 
nú hvorki út nje inn. Heill rjettarsöfnuður af 
mönnum hefði ekki getað mokað þeim ósköpum 
út og ekið burt á heilu ári. Og nú var Heraklesi 
skipað, að hreinsa fjósið svo vel eins og það væri 
nýtt og gera það á einum degi.

Þegar Herakles kom til Elis, sýndi Ágías konungur 
honum í fjósið hjá sjer, og sagði, að hann 
skyldi gefa honum þrjú hundruð uxa að launum, 
ef hann gæti hreinsað fjósið á einum degi. Herakles 
gekk nú í kringum fjósið og athugaði þar alt 
nákvæmlega. Hár múr var um fjósið, en opinn 
garður í miðju. Hann tók og eftir því, að skamt 
frá fjósinu rann mjög straumhörð á, sem var vatnsból 
nautanna, og kom honum, þá það ráð í hug, að 
veita þessari á inn í fjósið og láta hana hreinsa það.

En nú varð að láta hendur standa fram úr 
ermum, því tíminn var tæpur. Og Herakles fór 
þegar til verka. Fyrst gróf hann þröngvan skurð 
en afar-djúpan frá efra fjósmúrnum á snið upp 
að ánni, en skildi þó eftir lítinn spöl ógrafinn við 
ána, svo að vatnið hlypi ekki í skurðinn fyrri en 
alt væri tilbúið. Því næst braut hann stórt gat á 
múrinn inn til fjóssins og annað gat á múrinn 
hinumegin að neðanverðu; þaðan frá gróf hann 
svo aftur skurð niður frá fjósinu, jafndjúpan efra 
skurðinum, en víðari, og lá hann á ská að fljótinu 
nokkru neðar.

[023.png]

Þegar hann var búinn að búa svo um alt 
þetta sem honum líkaði, gróf hann burt stífluna, 
sem eftir var ógrafin í efri skurðkjaftinum við ána, 
og beljaði þá straumurinn inn í skurðinn og ruddi 
burt hverju sem fyrir varð. Gegnum gatið í múrnum 
braust staumurinn inn í fjósið, og gekk þá Herakles 
þangað og þótti gaman að horfa á, hvernig vatnsflóðið 
ruddist um enda á milli í fjósinu, og kom 
út þaðan æði mikið óhreinna en það fór inn. Og 
þarna stóð hann lengi síðari hluta dagsins og horfði 
ánægður á aðganginn, því þarna ruddi áin í margar 
klukkustundir hverri dyngjunni eftir aðra út úr þessu 
heljarfjósi. Við sólarlagsbilið sá hann, að vatnið kom 
loks tært út úr fjósinu, og gekk hann þá að dyrunum 
og þótti gott um að litast, því fjósið var nú 
innan svo spegilfagurt eins og þegar það var nýtt.

[024.png]

Nú fór Herakles að stífla skurðinn frá ánni, og 
gerði það með því, að róta ofan í hann allri þeirri 
mold og því grjóti, sem hann hafði mokað upp úr 
honum um morguninn. Það var rjett að hann slapp 
með þetta fyrir myrkrið, og hann beið því þess til 
næsta morguns að ganga fyrir Ágías konung til að 
heimta af honum þau þrjú hundruð naut, sem konungur 
hafði heitið honum fyrir fjósmoksturinn. En 
það þótti Heraklesi kynlegt, að Ágías reyndi nú að 
snúa sig út úr loforðum sínum og sagði, að Herakles 
hefði ekki hreinsað fjósið sjálfur, heldur hefði 
áin gert það. En Herakles svaraði, að áin mundi 
ekki hafa gert það einsömul, og á sama mætti 
konungi standa, hvort hann hefði ána til að róta 
burt mykjunni eða eitthvert verkfæri annað, og 
vildi konungur ekki láta hann fá þessa þrjú hundruð 
uxa, sem hann hefði heitið sjer, þá yrði hann 
að fá að kenna á kylfu sinni.

[025.png]

En konungur hjelt, að þetta væri ekki svo römm 
alvara og fór undan því í flæmingi, að efna orð sín, 
en Herakles efndi sín orð, því að hann rjeðst þegar á 
Ágías konung og börðust þeir þar um stund bæði 
af grimd og afli, og lauk því svo, að konungur lá 
þar eftir dauður, en Herakles sneri heim til Tírýns.



Sjötta þraut.


Sýmfalsfuglar.


Í Arkadíufjöllum var stöðuvatn, 
sem Sýmfalsvatn hjet, og 
sóttu þangað fuglar þeir, sem 
Sýmfalsfuglar voru nefndir og 
voru hin argvítugustu ránkvikindi. 
Þeir voru feikna-stórir og 
höfðu bæði klær og nef úr járni. 
Þegar þeir voru hungraðir hlemdu 
þeir sjer niður á menn og skepnur, 
tættu alt í sundur og átu og flugu 
svo aftur til vatnsins. Sjötta þraut 
Heraklesar var nú það, að hann 
skyldi annaðhvort eyða þessum 
voðakvikindum, eða hræða fuglana 
á burtu svo rækilega, að 
þeir kæmi aldrei aftur. En umhverfis 
vatnið, þar sem þeir höfðust 
við, voru stórar sandsljettur, 
eintóm kviksyndi, svo að hver 
maður, sem hætti sjer svo langt, 
að hann gæti komist í skotfæri 
við fuglana, átti það á hættu, að 
sökkva niður í sandinn og grafa 
sig þar lifandi. Hjer var ekki við 
lambið að leika sjer fyrir Herakles.

[026.png]

Nú verður þess að geta, að 
guðinn Apolló, sem rjeð fyrir 
vjefrjettinni í Delfum, átti hálfbróður einn haltan, 
sem Hefaistos hjet, eða Vúlkanus. Hann var eldguð 
og rjeð fyrir smiðjum öllum og málmsmíðum. 
Hann hafði höfuðsmiðju sína undir Etnufjalli á 
Sikiley, en átti annars smiðjur undir hverju eldfjalli, 
hvar sem það var. Hefaistos unni mjög Heraklesi 
og smíðaði tvo afar-stóra skellihlemma úr eiri 
og sendi honum til þess að skella saman og flæma 
fuglana burt með.

Herakles tók nú hlemmana og gekk upp á 
hæð skamt frá, þar sem þessir hrævargar voru á 
flugi fram og aftur yfir vatninu og ugðu sjer einskis. 
Alt í einu fer Herakles að skella hlemmunum 
og gerði nú slíkt heljarglamur, að fuglarnir urðu 
dauðhræddir, og því hræddari sem þeir urðu, því 
meira ljet Herakles hlemmana glymja, þar til er 
einn og einn fugl fór fyrst að hafa sig á burt frá 
vatninu og síðan flýðu þeir í stórum flokkum, svo 
hart sem vængir þeirra orkuðu. Þegar Herakles sá 
þetta, fleygði hann hlemmunum, en greip boga sinn 
og örvar og skaut svo marga sem hann náði. 
Nokkrir af fuglunum sluppu þó, en þeir flugu 
langar leiðir burtu út á ey eina í hafinu, og sást 
enginn þeirra síðan við vatnið. Hjeraðsmenn voru 
því leystir frá illvættum þessum og lifðu þaðan af 
í friði fyrir þeim.



Sjöunda þraut.


Kríteyjarnautið.


[028.png]

Næst varð Herakles að halda út á haf yfir til 
Kríteyjar, því Evrýsþevs konungur bauð honum 
að sækja þangað villinaut, sem alt ætlaði að drepa 
á eynni, og færa sjer það lifandi. Herakles hjelt nú 
til strandar og hitti svo vel á, að þar lá þá skip 
seglbúið til Krítar. Hann gekk þar á skip og kom 
til eyjarinnar eftir nokkurra daga ferð. Þegar sem 
þeir voru landfastir, gekk Herakles upp til Mínosar 
konungs og bað hann um, að mega taka bolann 
með sjer, og stóð ekki á því leyfi hjá konungi.

Nú gekk Herakles á land upp, og leið ekki á 
löngu áður en hann sá til ferða nautsins, og þegar 
sem það kom auga á hann, geystist það öskrandi 
á móti honum til þess að reka hann í gegn með 
hornunum. Herakles beið kyrr til þess er griðungurinn 
átti skamt til hans og í sama bili sem boli 
ljet hausinn síga í æði sínu, til þess að stanga hann, 
greip Herakles hægri hendi í annað hornið, en hinni 
í granir bola. Nautið spyrnti upp jörðinni og hamaðist 
af öllum kröftum, en Herakles varð sterkari og 
dró nautið með þessum tökum alla leið til strandar, 
þar sem skipið beið hans. En á öllum kröftum sínum 
varð hann að taka til þess að koma bola út á 
skip og þar batt hann pilt með sterkum reipum og 
hjelt nú ánægður með hann heim til Grikklands.



Áttunda þraut.

Hryssur Díómedesar.


Nú krafðist Evrýsþevs konungur þess af Heraklesi, 
að hann sækti og færði honum hryssur Díómedesar 
konungs, sem voru mannætur. Díómedes 
var konungur í Þrakíu. Það land náði frá Dóná að 
Marmarahafi, þar sem nú eru Balkanríkin nyrðri. 
Díómedes var bæði rángjarn og grimmur og ljet 
hryssur sínar drepa ókunna menn, sem þangað komu. 
Því að jafnskjótt sem þeir stigu fæti sínum í ríki 
hans, ljet hann taka þá og varpa þeim fyrir hryssurnar, 
en þær rifu þá í sundur og átu, eins og þeir 
hefðu verið töðufang. Herakles krafðist nú þess, að 
Díómedes ljeti hryssurnar af hendi við hann, en konungur 
varð heiftarreiður og sagði, að hann skyldi láta 

[030.png]

kasta Heraklesi fyrir þær, 
svo að þær ætu hann. En 
þá greip Herakles konunginn 
í sömu svipan, 
hóf hann hátt yfir höfuð 
sjer og þeytti honum fyrir 
hryssurnar, en þær tættu 
hann þegar í sundur og 
átu hann upp til agna. 
Svo náði Herakles smám 
saman öllum hryssunum, 
einni eftir aðra, hnýtti 
hverri aftan í aðra og 
teymdi til skips, sem beið 
þeirra, og sigldi með alt 
saman til Grikklands.

Þegar Herakles kom 
til borgar Evrýsþevs með 
allar mannæturnar á eftir 
sjer, skipaði konungur 
honum að taka sem fljótast 
út úr þeim beislin og 
sleppa þeim í skóginn, 
og það gerði Herakles. 
En ekki leið á löngu 
áður en villidýr skógarins 
höfðu drepið allan mannætuhópinn og jetið hann 
upp að ögnum.



Níunda þraut.

Belti skjaldmeyjadrotningarinnar.


Land það sem Armenía heitir, bygði á þeim 
tímum herþjóð ein mikil, og rjeðu þar fyrir kvennmenn 
einir. Þær konur kölluðust skjaldmeyjar. Þær 
höfðu ekki mikið dálæti á mönnum sínum og dvöldu 
aðeins hjá þeim, þegar þær höfðu ekkert annað að 
gera. Ef þær eignuðust börn, þá önnuðust þær um 
stúlkurnar og æfðu þær við vopnaburð og alla þá 
leika, sem gerðu þær sterkar og harðgerðar. Piltana 
hirtu þær aftur á móti lítið um og fleygðu 
þeim annaðhvort í menn sína eða báru þá út 
undir eins og þeir voru fæddir. Drotning skjaldmeyja 
hjet í þann tið Hippólýte; hún átti ágætt 
belti úr gulli og sett gimsteinum, og hafði fengið 
það af föður sínum, en það var Mars herguð. 
Evrýsþevs konungur hafði frjett af belti þessu og 
langaði mjög til að eignast það, til að gefa Admene 
dóttur sinni, sem var hofgyðja í musterinu 
mikla í Argos, sem helgað var Heru, æðstu gyðju 
Grikkja. Svona kom það til, að Evrýsþevs sendi 
Herakles austur til Litluasíu að sækja beltið.

Þetta var hin mesta raun, því konur þessar voru 
afarhraustar og stórum verra að fást við þær en karlmenn 
eða villidýr. Nú á dögum eru konur einkum 
frægar fyrir siðferðisþrek sitt, en sjeu ung og varnarlaus 
börn þeirra stödd í háska, þá berjast þær með 
engu minna afli og hugrekki en karlmenn. Á hinum 
fornu hernaðaröldum voru skjaldmeyjar þessar 
bæði þolnari í bardögum og djarfari en hinir hraustustu 
karlmenn. Herakles vildi því ekki fara einsamall 
í þessa för, heldur fjekk hann nú með sjer marga 
af hinum mestu köppum Grikklands. Hippólýte 
drotningu var vel kunnugt um, að Herakles kom 
í þeim erindum að ná belti hennar og að þetta 
var ein af hinum tólf þrautum, sem vjefrjettin í 
Delfum hafði boðið honum að vinna fyrir Evrýsþevs 
konung, til þess að afplána þann glæp, sem 

[032.png]

Herakles vann í drápi konu sinnar og barna. Drotningin 
kendi í brjósti um hann og ætlaði að fá honum 
beltið góðmótlega. En þetta líkaði illa hinum 
skjaldmeyjunum og sögðu þær, að ef hann vildi 
ná beltinu, yrði hann að ná því með karlmensku. 
Þau lögðu því til bardaga, drotning og Herakles, 
og leit þar lengi svo út, sem skjaldmeyjarnar ætluðu 
að hafa betur, en að lokum tókst þó Heraklesi 
og Grikkjum hans að reka þær á flótta.
Hann gat tekið Hippólýte drotningu höndum, en 
ljet hana lausa, þegar sem hún hafði fengið honum 
beltið, og hjelt hann hróðugur með það heim 
til Tirýns.



Tíunda þraut.

Nautahjarðir Gerýónesar.


Í tíundu sendiferð sinni varð Herakles fyrst 
að fara mjög langa sjóferð suður yfir Miðjarðarhaf, 
og síðan vestur allar Afríkustrendur alt til 
hafs. Á suðvesturjaðri Spánar, þar sem Kadisborg 
stendur nú, bjó þá voldugur risi, sem Gerýónes 
hjet, þríhöfðaður, og með sex handleggi og sex 
fætur; hann var sem þrír menn samanvaxnir um 
bolinn. Í þann tíð var engin borg á þeim stað, 
en þar var ágætis haglendi og þar beitti Gerýónes 
nautahjörðum sínum. Hundur hans, sem hann ljet 
gæta hjarðanna, hjet Orþos; var hann tvíhöfðaður 
og svo sterkur, að jafnt villidýr sem menn hræddust 
hann.

Naut Gerýónesar voru öll ákaflega fögur og 
öll lifrauð að lit, og þeím átti nú Herakles að ná 
og færa heim til Tírýns. Hann lagði nú af stað 
með boga sinn og örvar og kylfuna um öxl og 
sigldi fyrst yfir til Afríkustranda, en hjelt þaðan 
hina löngu leið vestur á bóginn. Varð hann þá 
að ganga marga sólarhringa um brennheita eyðisanda 
Lýbíu. Það er austurhluti Sahara sandauðnar. 
Og hitinn óx þar meir og meir með hverjum degi 

[034.png]

til þess er þurkurinn og sólarbruninn 
urðu óþolandi. Þá 
varð Herakles þess vísari, að 
Helíos ók alt of nærri jörðinni, 
svo að hún sviðnaði af 
þeim ofsahita, því Helíos var 
sólguð og ók á hverjum morgni 
vagni sínum með fjórum hestum 
fyrir úr höll sinni á austurvegum 
vestur yfir himinhvolfið. 
Herakles kallaði þá 
til Helíosar, að hann skyldi 
aka fjær, en Helíos hirti ekki 
um það og ók jafnnærri og 
áður. Reiddist þá Herakles 
og lagði ör á streng og miðaði 
á Helíos. En hefði Herakles 
skotið þá og hæft, þá 
væri jörðin nú sólarlaus, því 
að Helíos er sjálf sólin. En 
það bjargaði, að Helíos bað 
Herakles afsökunar og rjeð 
honum til að stefna á eftir 
sjer og mundi hann þá brátt 
ná þangað, sem ferð hans var 
heitið.

Eftir nokkra hríð sá 
Herakles vagn Helíosar hverfa 
niður að baki tveimur klettafellum, 
sem greindu Miðjarðarhaf frá útsænum. 
En nú var hann hræddur um, að hann mundi 
missa sjónar á Helíosi, og sló hann því með kylfu 
sinni af heljarafli á bergás þann, sem var milli 
fellanna, og gekk kylfan svo djúpt niður, að þar 
varð sund milli hafanna. Því heita þessi fell nú 
Heraklesstöplar, og er sá, sem Spánar megin stendur, 
nefndur Gíbraltar, en Senta sá, sem Afríku 

[035.png]

megin er. En állinn, sem varð milli hafanna, er 
nefndur Njörvasund eða Gíbraltarsund.

En nú varð Herakles í vandræðum með að 
komast yfir á Spán og stóð þar ráðalaus við þetta 
sund, sem hann hafði gert þar sjálfur. Nú streymdi 
hafið þar inn ólgandi. En þegar hann leit vestur á 
öldurót úthafsins gegnum skarð það, sem hann bjó 
í ásinn milli fellanna, kom hann aftur auga á sólarvagninn 
og er þá sagt, að Helíos kallaði til Heraklesar 
og byði honum að aka honum yfir sundið í 
vagni sínum, og tók Herakles því þakksamlega. Ljet 

[036.png]

þá Helíos vagn sinn síga 
niður að sjávarfleti, svo 
að sjórinn hitnaði mjög, 
en Herakles stje upp í 
vagninn og rann í honum 
flughart yfir sundið 
og stje á land á Spáni.

Morguninn eftir bjóst 
Herakles snemma af stað 
að leita hjarða Gerýónesar 
og fann þær á beit í 
grænu haglendi við hafið, 
og í sama bili sjer hann, 
hvar þeir koma allir: 
Gerýónes sjálfur, nautahirðir 
hans og hundurinn 
tvíhöfðaði, allir grenjandi 
eins og villidýr. Hundurinn 
varð fljótastur og gaf 
Herakles honum það högg 
með kylfunni, að rakkinn 
þurfti ekki fleiri, og alveg 
eins fór fyrir nautahirðinum, 
að hann lá þar 
steindauður eftir fyrsta 
höggið. Hirðirinn hafði 
haft þann sið, að drepa menn og gefa nautunum 
þá í ábæti. Nú var ekki eftir nema Gerýónes. Herakles 
sagði honum, að hann væri sendur eftir nautum 
hans, og bað Gerýónes að fá sjer þau. En við þetta 
varð Gerýónes æfur af heift og rjeðst á Herakles; 
hann neyddist þá til að taka á móti, og varð sá 
endir á, að Gerýónes lá þar dauður eftir.

Þegar Herakles hafði náð nautunum rjeð hann 
af að fara landveg með þau til Grikklands, því 
ætti hann að snúa aftur sömu leið sem hann var 
kominn, sá hann engin úrræði til að koma nautunum 
suður yfir sundið. Hann óttaðist og, að 
nautin mundu deyja úr þorsta á sandauðnum Afríku, 
því verið gæti, að Helíos væri nú aftur farinn 
að aka of nærri jörðinni, svo að hún gæti nú 
verið orðin þar aftur skræld og brunnin af hitasterkjunni. 
Hann tók því það ráð, sem fyrr er sagt, 
að halda norður Spán og yfir Pýreneafjöll, inn á 
Frakkland og þaðan yfir Mundíufjöll og svo um 
Ítalíu og mundi þar verða auðvelt, að fá skipakost 
til flutnings á sjer og nautunum yfir til Tírýns.

Hann hjelt nú norður á leið, og komst heilu og 
höldnu norður um Pýreneafjöll og inn á Frakkland; 
en þá var líka úti friðurínn, því að landsbúar þar 
vildu ólmir ná í naut hans. Þeir rjeðust á hann 
hundruðum saman, en hann tók boga sinn og skaut 
til bana mesta fjölda af þeim. En þeír sem af komust 
tóku þá grjót og köstuðu á hann, og gengu að svo 
hart, að Herakles var þá nærri þrotinn, en þá ljet 
guðinn Seifur alt í einu rigna niður stórbjörgum á 
vígvöllinn, en Herakles þreif björgin og slöngvaði 
þeim á óvini sina. Þar fjellu þeir þá flestir, en 
hinir lögðu á flótta. Björgin voru stór eins og hús 
og sjást þar á Suður-Frakklandí enn í dag.

Nú lagði Herakles á Mundíufjöll, og komst 
suður á Mið-Ítalíu svo að lítið bar til tíðinda, og 
alt þangað sem Rómaborg stendur nú á vorum 
dögum. En svo snemma á öldum gerðist þetta, 
að löngu var það fyrr en menn hugsuðu til að 
reisa Róm. En Tíberfljót rann þar þá eins og nú 
og þar voru og hinar sjö hæðir, sem Róm var 
reist á síðar meir. Herakles rak þar naut sín um 
Kampaníuvelli, eða Rómsljettu, sem er flatlendið 
þar umhverfis hæðirnar. Þar á einum stað klofnar 
fljótið í tvo ála, og verður þar ey á milli þeirra, 
löng og mjó. Þann stað valdi Herakles til yfirferðar 
og gekk vel, og kom hann upp úr fljótinu 
hinumegin undir Aventínshæð. Þar í hæðinni var 
hellir, og bjó í honum jötunn, sem Kókos hjet, 
grimmur og illgjarn, og er sá hellir þar enn í 
dag. Kókos þessi var son Vúlkans, sem gaf Heraklesi 
skellihlemmana, en ekki var Kókos vinveittur 
Heraklesi, og engum manni vildi hann vel. Hann 
var aftaka-rammur að afli og afskaplegur ásýndum. 
Hann var allur loðinn frá hvirfli til ilja, og 
hárin gátu risið á honum eins og á villidýri og 
staðið beint upp í loftið. En allra voðalegastur 
var hann þó við það, að hann hvæsti eldi út um 
munn og nasir. Allir hræddust hann, sem þar bygðu 
nærlendis, bæði hirðar og aðrir menn.

Það var komið að sólsetri, þegar Herakles 
kom með nautahjörð sína yfir Tíberfljótið, og var 
þá alt mjög þreytt, bæði hann og nautin. Þau 
lögðust þá öll til hvíldar á enginu þar á bakkanum 
milli fljótsins og Aventínshæðar. Meðan þau 
sváfu gægðist Kókos út úr helli sínum þar í hæðinni 
og sá þá þessa fögru nautahjörð og langaði 
heldur en ekki í bita úr þessum blessuðum hóp. 
Hann laumaðist þá út og valdi sjer ýms af fallegustu 
nautunum og tók þau með sjer í helli sinn.
En jarðvegur var mjög votlendur á þeim stað, og 
hann óttaðist þess vegna, að Herakles mundi sjá 
hvert sporin lægi, og komast svo að stuldinum. 
Hann tók því í hala nautanna og dró þau öfug 
til hellis síns.

Þegar Herakles vaknaði við sólarupprás næsta 
morgun, saknaði hann undir eins nautanna og fór 
að leita þeirra, því hann hjelt, að þau mundu vera 
á næstu grösum. Honum þótti þá ekki lítið kynlegt, 
að sjá öll þessi mörgu spor, sem lágu að 
næturstað þeirra, en ekki eitt spor skyldi liggja 

[039.png]

í burtu. Hann botnaði ekki í þessu og gekk hvað 
eftir annað kringum hæðina til þess að skygnast 
eftir dýrunum, en sá ekkert. Hann gafst þá upp 
við leitina og hjelt að dýrin væru sjer með öllu 
töpuð, og ætlaði að halda áfram ferðinni með það 
sem eftir var. En þegar hann rak nautin fyrir 
neðan hellismunna Kókosar fór eitt nautið að 
baula, og í sama bili heyrði hann eins og dauft 
bergmál innan úr hæðinni.

Honum flaug þegar í hug, að þetta óglögga baul 
mundi vera frá nautum hans, þeim sem horfið 
höfðu, og rjeðst þegar upp eftir urðinni að hellinum.
En hellirinn var rækilega byrgður, því Kókos hafði 
velt í dyrnar heljar bjargi og sat þar nú sjálfur inni 
fyrir og kýmdi að Heraklesi, þar sem hann stóð 
gjörsamlega ráðþrota, og nísti tönnum af heift. 
Hann gerði þrjár atrennur af öllu afli til að bifa 
bjarginu, en það var alt til einskis og hvað eftir 
annað varð hann að setjast þar niður og kasta 
mæðinni áður en hann gerði næsta áhlaup. En 
þegar hann leit upp þriðja sinn til hellisins, þá sá 

[040.png]

hann á berginu yfir hellismunnanum, og lítið eitt 
til hliðar, standa bjargdrang, hrufóttann og stöllóttan. 
Drangurinn var jarðfastur, og stóð ekki beint 
upp, en hallaðist lítið eitt undan brekkunni. Herakles 
gekk að dranginum og skoðaði hann, og komst 
að þeirri niðurstöðu, að ef hann stæði undan hallanum, 
gæti hann náð góðu taki á bjarginu. Hann 
hagræddi sjer nú sem best við dranginn, tók á honum 
af öllu afli og gat svift honum upp úr jörðinni, 
en jarðvegurinn rifnaði alt um kring, og hrundi þar 
niður stór skriða af mold og möl með miklum 
skruðningi.

Nú varð Herakles enn að taka sjer litla hvíld, en 
svo reis hann upp, þreif um dranginn eins og í tryllingi

[041.png]

og steypti honum niður 
eftir bjarginu og urðu af 
því dunur miklar og dynkir. 
En þar sem drangurinn 
fór, varð gilglufa eftir í fjallinu, 
og svo heppilega hafði 
þar tekist til, að drangurinn 
hafði tekið með sjer nokkurn 
hluta af loftínu yfir helli 
Kókosar, svo að þar var nú 
bjart orðið, og komnar á 
rúmgóðar dyr. Kókos var 
fanginn eins og fugl í búri og 
skreiddist þar inn í skot og 
æpti þaðan og grenjaði, en 
eldurinn gaus út úr nösum 
hans og munni og ætlaði 
hann að brenna Herakles 
þar upp til ösku. En þegar 
Kókos sá, að það lánaðist 
ekki, hætti hann að fnæsa 
eldinum, en gaus nú í staðinn 
úr sjer voðalegum reykjarmekki, 
svo að Herakles 
skyldi ekki sjá hann, en í 
sama bili hljóp Herakles 
á dólginn og greip með 
báðum höndum fyrir 
kverkar honum.

Þeir bárust þar nú fram og aftur um hellinn 
í þessari hrylliglímu, þangað til máttinn fór loks 
að draga úr óvættinni, armatökin linuðust og augun 
ætluðu nærri því út úr augnatóftunum á risanum, 
og því næst datt hann þungt til jarðar og var 
þá dauður. Herakles hafði kyrkt hann.

Þá velti Herakles bjarginu út úr hellisdyrunum 
og gat nú rekið þar út naut sín, og loks dró hann 
þar út hræ Kókosar. En allir hirðarnir þar úr nágrenninu 
komu til og störðu þar lengi á ófreskjuna 
dauða, og maður einn þar úr grendinni reisti blótstalla 
þar í skóginum til minningar um þetta afreksverk 
Heraklesar, og mælti svo fyrir, að þar skyldi 
á hverju ári halda hátíð á dauðadag jötunsins.

Herakles hjelt nú áfram ferðinni með fjenað 
sinn, steig á skip og náði landi farsællega á Korinþueiði. 
En þar ætlaði þá annar voðajötuninn að banna 
honum leið. Risi þessi tók upp rokna bjarg og 
þeytti á Herakles. Svo mikið og þungt var bjargið, 
að hefði það verið lagt á vagn, þá hefðu tuttugu 
og fjögur villinaut ekki getað hrært þann vagn 
úr stað.

En bjargið hitti ekki Herakles, því þegar hann 
sá, að það stefndi á höfuð hans, sló hann á móti 
því með kylfu sinni svo rækilega, að bjargið flaug 
aftur langar leiðir, eins og leikknöttur. Herakles 
feldi og þennan jötun og hjelt svo áfram ferðinni 
og kom loks heim næsta dag til Tírýns, heill og 
hraustur með nautaflokk sinn.



Ellefta þraut.

Gullepli Vesturdísa.


Nú átti Herakles eftir að vinna einar tvær 
þrautir fyrir Evrýsþevs áður en hann yrði laus, 
og næsta þraut hans, hin ellefta, var sú, að hann 
skyldi fara til aldingarðs Vesturdísa og ná nokkrum 
af gulleplum þeirra. Epli þessi uxu á trjám, 
sem Hera hafði gefið Seifi á brúðkaupsdegi þeirra, 
en Vesturdísir voru þrjár systur, aðrir segja fimm 
eða sjö, sem tekið höfðu að sjer að gæta eplanna 
svo að þeim yrði ekki stolið. Þær höfðu og ekki 
sett mann eða hund á vörð í garðshliðið, heldur 
var þar afskræmilegur dreki með hundrað höfðum, 
sem aldrei þurfti að sofa.

Herakles hjelt nú af stað, til að reka erindi 
sitt, en hann vissi ekki, hvar aldingarður Vesturdísa 
var, og tafði mjög tímann fyrir sjer með því 
að spyrja hvern mann, sem hann fann, hvar hann 
ætti að leita að þessum garði. Þegar hann hafði 
nú haldið lengi spurnum fyrir um garðinn og 
einskis orðið vísari, hjelt hann síðast til Afríku og 
reikaði þar dægrum saman um sandauðnirnar, og 
rakst hann þá að síðustu á þann stað, þar sem 
Atlas stóð með himininn á herðunum, til þess að 
halda honum upp frá jörðinni.

»Getur þú sagt mjer, hvert jeg á að halda, til 
þess að finna garð Vesturdísa?» spurði Herakles. 
»Já,« svaraði Atlas, »það get jeg að vísu, því garðurinn 
má heita skamt hjeðan, en þann garð ver 
dreki með hundrað höfuð og hann sefur aldrei«. 
»Þetta veit jeg alt saman«, segir Herakles, »en eplin 
verð jeg að fá, þótt jeg yrði að vinna það til, að 
drepa drekann«. »Ef þú vilt«, sagði Atlas, »get jeg 

[044.png]

skroppið fyrir þig til Vesturdísa 
og tjáð þeim af ferðum 
þínum og gæti svo ráðist, að 
þær gæfu þjer nokkur epli af 
fúsum vilja. En þá verður þú 
að standa hjerna á meðan og 
halda uppi himninum í staðinn 
minn, svo hann detti ekki 
niður«. Herakles þakkaði honum 
orð sín og gekk að skildaganum; 
færði þá Atlas himininn 
yfir á herðar Heraklesi 
og gekk svo á leið.

Atlas kom aftur að stuttum 
tíma liðnum og hafði með sjer 
þrjú af gulleplunum og sagði, að 
Vesturdísir vildu fúslega hjálpa 
Heraklesi úr vandræðum hans 
og ætluðu því að ljá honum 
þessi epli, en þegar sem hann 
væri búinn að sýna Evrýsþevi 
konungi þau, yrði hann að skila 
þeim aftur. Atlas hafði nú verið 
farinn að þreytast dálítið í herðunum 
á því, að standa þarna 
undir himninum, og fanst það 
mundu vera fyrirhafnarminna, 
að láta Herakles standa undir 
himninum áfram, úr því hann 
gat loftað honum, og fara sjálfur á burtu. Hann 
gerði sig því líklegan til að halda á burtu með 
eplin, en þá hrópaði Herakles til hans: »Ef það er 

[045.png]

fastráðin fyrirætlun þín, 
að fara á burtu og láta 
mig standa hjer eftir, þá 
hika jeg ekki við að hlaupa 
undan, og láta himininn 
skella niður eins og verkast 
vill, og þá verður þú 
drepinn«. Atlas varð því 
að fara á sinn stað og taka 
við himninum, en Herakles 
tók eplin og sneri 
aftur heim til Tírýns.

Nokkru eftir að Herakles 
fór gekk Persevs kappi 
með haus Medúsu fram 
hjá Atlasi og varð Atlas 
við það að steini og stendur 
þar enn í dag eins og 
stórt hamrafell upp úr 
sandauðninni og ber skýin 
á öxlunum.

Evrýsþevs konungur 
var bæði ragur og hviklyndur 
og þorði ekki að 
eiga eplin, sem Herakles 
færði honum, heldur 
krafðist hann þess nú af Heraklesi, að hann sendi 
þau aftur Vesturdísum, og það gerði Herakles.



Tólfta þraut.

Kerberos sóttur til undirheima.


Nú er þá komið að síðasta þrekvirkinu, sem 
sagt er frá í hinni undraverðu kynjasögu Heraklesar. 
En þessari þraut var svo háttað, að hann 
skyldi fara niður til Hadesar eða Undirheima, þar 
sem Plútó konungur rjeð ríkjum, og sækja þangað 
hund, sem Kerberos hjet; hann var þríhöfðaður og

[046.png]
 
gætti þar hliðanna að ríki Plútós. Grikkir hinir 
fornu trúðu því, að sálir dauðra manna færu til 
Undirheima, þegar þær skildu við líkamann, og 
yrðu þar að þola dóm þriggja strangra dómenda, 
sem dæmdu sálirnar eftir því góða og illa, er þær 
höfðu aðhafst.

Engin sál kom nokkuru sinni aftur til líkama 
síns á jörðinni, sú sem farin var til Undirheima, 
því Stýxfljót rann þar kringum alt Undirheimaríki 
og á því fljóti var engin brú. Þær sálir, sem niður 
fóru til Hadesar, flutti hinn gamli ferjumaður Karon 
yfir Stýx á bát sínum, og Kerberos leyfði þeim 
öllum að fara inn um hliðið, en út þaðan hleypti 
hann aldrei neinni sál. Nú var sál Heraklesar enn 
þá í líkama hans, en þó rjeðst hann niður til 
Undirheima og lánaðist að komast upp aftur lifandi. 
Fyrst þverneitaði Karon að taka við honum 
í bátinn, af því að Herakles væri bæði sál og líkami, 

[047.png]

og það gæti báturinn 
ekki borið. Að síðustu 
ljet hann þó undan, 
og flutti Herakles yfir.

Þegar Herakles kom 
að hliðum Hadesar, fór 
Kerberos að urra og gelta 
í ósköpum, því hann hafði 
aldrei sjeð það áður, að 
sálin kæmi svona með 
líkama sinn með sjer, en 
því næst fór hann að spangóla, 
stakk rófunni milli 
fóta sjer og skreið undir 
stól Plútós konungs.

Herakles bar nú upp 
fyrir Plútó erindi sitt, og 
svaraði Plútó því, að hann 
mætti svo sem gjarnan fá 
Kerberos upp með sjer, ef 
hann gæti handsamað hann, en hann yrði að skila 
sjer rakkanum aftur.

Nú var ekki nóg með það, að Kerberos hefði 
þrjú höfuð, en hann var líka stór eins og naut og 
hafði fax eins og ljón, og hvert hár í því faxi var 
dálítill eiturormur, og afar-stór höggormur aftur 
úr honum í staðinn fyrir rófu. Herakles hafði yfir 
sjer feld úr ljónshúð, og þessum feldi hjelt hann 
nú fyrir sjer og hafði fyrir skjöld og tók því næst 
báðum höndum um háls Kerberosi og dró hann 
fram undan stólnum. Hundurinn streittist á móti 
urrandi og klórandi, og höggormurinn, sem var í 
rófu stað, slöngvaði sjer í Herakles og vildi bíta 
hann. Þó gat Herakles draslað hundinum á veg 
og komið honum yfir Stýx og að síðustu upp í 
dagsljósið eftir öllum hinum dimmu göngum, sem 
liggja frá jörðinni niður til Undirheima. En Kerberos 

[048.png]

ætlaði alveg að sleppa sjer þegar hann sá 
dagsbirtuna. Hann fór þá að froðufella, og hvar 
sem froða hans lak á jörðina, spratt upp eiturjurt. 
Loks gat þó Herakles dregið hundinn alla leið til 
Tírýns. En þegar Evrýsþevs sá hundinn, varð hann 
svo skelkaður, að hann hljóp sem fljótast í burtu 
og faldi sig. En Herakles fór aftur niður með hundinn 
alla leið til Stýx og bað Karon að ferja hann 
yfir og skila honum aftur að hliðinu.



Dauði Heraklesar.


Nú var Herakles búinn að vera í tólf ár í vistinni 
hjá Evrýsþevi, og hafði unnið hinar tólf 
þrautir sínar. Nú var af honum ljett þungu fargi, 
og hann var frjáls.

En nú tók hann sjer margra daga ferð á hendur, 
og vildi komast upp á tind fjalls þess, sem Ólympos 
heitir. Þar uppi átti Seifur heima, ættfaðir Grikkja og 
konungur og faðir goða þeirra. »Þú hefur unnið trúlega«, 
sagði Seifur, »þú hefur þjáðst fyrir afbrot þín, 
og bætt fyrir þau með langri vinnu og strangri. Þetta 
er hið mesta ágæti, og þú skalt vita, að hjeðan af 
skalt þú vinna þau verk, sem færa þjer sjálfum 
hugarrósemi. Þú skalt ekki neyta framar ægikrafta 
þinna til þess að fást við vilt dýr hjer á jörðinni, 
jötna og óvættir. Hreysti þín og hugrekki hafa nú 
verið reynd í viðureign þinni við þau, og þú hefur 
ekki brugðist. En nú skalt þú fá að æfa siðferðisþrek 
þitt; þú skalt læra að neyta krafta þinna til 
þess, að refsa vondum mönnum, og vernda þá, 
sem minni máttar eru, læra að vægja fyrir öðrum 
og vera þó sterkastur; reiðast, og hafa þó hemil á 
skapi þínu; verða undir, og bera þó ósigurinn með 
þolinmæði. Snúðu aftur til jarðarinnar og taktu til 
starfa, þyngri og erfiðari starfa, en nokkur voru af 
þeim, sem þú hefir unnið hingað til. En langt um 
göfugri eru þau störf«.

Nú stje Herakles niður aftur til jarðarinnar, og 
þar reyndi hann til að jafna rangindi, sem framin 
voru, hjálpa lítilmagnanum og ljetta sorgir manna.
Stundum lánaðist viðleitni hans, en oft mishepnaðist 
hún líka. Loks varð hann ástfanginn í konungsdóttur 
einni, sem Deianeira hjet, og gekk að 
eiga hana.

Einhverju sinni komu þau hjónin, á ferðum 
sínum að á nokkurri, sem engin brú var á og 
engin ferja, en þar var ungur kentár, sem bar 
menn yfir ána á bakinu; hann hjet Nessos. Herakles 

[050.png]

setti konu sína á bak kentárnum. En þegar 
þau voru komin út í miðja ána, fór kentárinn alt 
í einu að valhoppa, og ætlaði að þjóta burt með 
Deianeiru og ræna henni. Hún hrópaði þá á Herakles 
að flýta sjer að hjálpa henni. Hann skaut þá 
ör að kentárnum. Örin hitti í hjarta og drap kentárinn.

En áður en Nessos dó, fjekk hann Deianeiru 
skyrtu sína blóðstokkna, ljet sem hann iðraði mjög 
þess, sem hann hafði gert, og sagði: »Geymdu vel 
skyrtuna, og beri svo til, að Herakles ætli að skilja 
við þig, þá þarft þú ekki annað, en senda honum 
skyrtuna og láta hann fara í hana. Þá snýr hann 
þegar aftur til þín«. Þessu trúði konan og varðveitti 
skyrtuna.

Herakles lifði nú hraustur og ánægður í mörg 
ár með konu sinni og börnum, þar til er hann lenti 
í ófriði við einn af nábýliskonungum sínum. Hann 
feldi þann konung og tók höndum ættfólk hans. 
Meðal fanganna var ein dóttir konungsins, sem 
Herakles varð svo ástfanginn af, að hann gleymdi 
eiginmannsskyldum sínum og sóma, og fór frá 
Deianeiru upp í fjöll með sína nýju ástmey. Þar í 
fjöllunum reisti hann altari, til þess að færa Seifi 
brennifórn, en fanst hann þá engin klæði hafa 
nógu góð, svo að þau sæmdu þessari göfugu athöfn. 
Hann gerði því Deianeiru þau boð, að senda 
sjer góð klæði. Nú mintist Deianeira þess, sem 
Nessos kentár hafði sagt um skyrtu sína, og nú 
sendi hún Heraklesi hana með öðrum fötum hans 
í þeirri vissu von, að þegar hann væri kominn í 
skyrtuna, mundi hann minnast skyldu sinnar og 
hverfa aftur heim til hennar.

Herakles grunaði ekkert þessa óhappa skyrtu 
og fór í hana, en hún var reyndar gagndrepa af 
eitri, því í hana hafði runnið blóðið úr kentárnum, 
sem eitrað var af ör Heraklesar. En þegar 
hann var kominn í skyrtuna, gat hann ekki komist 
úr henni aftur, og eitrið læsti sig inn í hold 
hans alt að beini, og jók honum svo miklar kvalir, 
að hann gat ekki annað en veinað af þrautunum; 
engin ráð dugðu, og hann fann á sjer, að dauðinn 
var að koma.

Herakles hlóð nú stóran bálköst þar á fjallinu, 
og breiddi ofan á hann ljónshúð sína, og lagði þar 
kylfuna ofan á, og steig því næst sjálfur upp á köstinn, 
og bað þá, sem fram hjá gengu, að slá eld í 
hann. Það var gert og kösturinn varð brátt í einu 
báli og síðan huldist alt reykjarmekki, og þegar 
mökkurinn leið burt, var ekki annað eftir af Heraklesi 
en öskuhnefi.

Svona ljet Herakles líf sitt. Djarfur var hann 
og hraustur í hverri raun, en fjell að lokum fyrir 
enn þá skæðari óvini, sem kom innan að frá honum 
sjálfum, úr hans eigin brjósti.



Barnabækur 
þessar fást hjá öllum bóksölum.

Myndabækur barnanna: Nr. 1. Hans 
og Greta. Æfintýri með 8 stórum 
litmyndum. Nr. 2. Öskubuska. 
Æfintýri, með 8 stórum litmyndum.


Sagan af Hróa hetti og köppum hans.

Tumi þumall. Með 40 myndum.

Gullíver í putalandi. Með 40 myndum.

Ferðasögur Münchhausens. Með 40 m.

Þrautir Heraklesar. Með 40 myndum.

Engilbörnin. Með myndum.

Fáið að sjá þessar bækur hjá bóksölum.


Bókaverzlun Sigfúsar Eymundssonar.