KVIÐUR HÓMERS



SVEINBJÖRN EGILSSON
ÞÝDDI



II. BINDI
ODYSSEIFSKVIÐA

BÓKAÚTGÁFA MENNINGARSJÓÐS
REYKJAVÍK




ODYSSEIFSKVIÐA



KRISTINN ÁRMANNSSON
og
JÓN GÍSLASON
BJUGGU TIL PRENTUNAR



BÓKAÚTGÁFA MENNINGARSJÓÐS



REYKJAVÍK

ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN H.F. 1948




ÆVI SVEINBJARNAR EGILSSONAR.[* Æviágrip þetta (bls. IX-XI að greinarsk.), sem prentað er aftan við 
ævisögu Sveinbjarnar eftir Jón Árnason, er orðrétt eftir eiginhandriti Sveinbjarnar 
sjálfs. Réttritun Sveinbjarnar á æviágripi þessu hefur verið haldið 
óbreyttri að mestu.]


Hann fæddist 6. marz 1791 (annan fimmtudag í Góu) í Innri-Njarðvík, 
var hjá foreldrum sínum, Egli Sveinbjarnarsyni og Guðrúnu 
Oddsdóttur, þar til hann var 10 vetra; var hann þá búinn 
að læra stóra stílinn í Balles lærdómsbók og farinn dálítið að skrifa. 
Fór 1801 til lögmanns M. Stephensens að Leirá. Grímur Pálsson, 
síðar prestur á Helgafelli, var látinn kenna honum Dónat, en Hákon 
Jónsson, síðar prestur og prófastur á Eyri við Skutulsfjörð, kenndi 
honum úr því, nema 1 vetur, sem hann var á Reynivöllum hjá séra 
Þorvaldi Böðvarssyni, og 2 síðustu veturna var hann í kennslu 
séra Árna Helgasonar, þá prests til Vatnsfjarðar, síðar prests á 
Reynivöllum, Reykjavík, Görðum á Álftanesi; var dimitteraður af 
honum 1810. Skólabræður hans í heimaskóla voru þeir secr. Ó. M. 
Stephensen í Viðey og Ó. S. Stephensen, bæjar- og héraðsfógeti í 
Eplatóttum á Jótlandi. Sigldi til Khafnar 1814 (frá 10. sept. - 12. 
október til Gautaborgar í Svíaríki, hvar hann var til 20. okt., fór 
landveg til Helsingjaborgar, og kom til Hafnar 23. okt.). Depóneraði 
um nýár „með Character „meget godt", tók philologicum um vorið 
1815, og philosophicum um haustið sama ár með Character Laudabilis 
prae ceteris og innkalli. Stúderaði Theologi frá 1815 um haustið 
til nýárs 1819, þá hann tók attestats með Character Laudabilis. Þann 
27. marz 1819 var honum veitt Adjunctsembætti í Bessastaðaskóla 
með 400 rdl. launum og frí húsi. Meðan hann var í Kaupmannahöfn 
starfaði hann með fleirum að útgáfu Sturlungu og afskrifaði
fyrir sjálfan sig veturinn 1819 Ólafs sögu Tryggvasonar, sem síðar 
var prentuð af enu konunglega norræna fornfræðafélagi.

Hann sigldi aftur til Íslands vorið 1819, giftist 1822 jómfrú Helgu 
Benediktsdóttur Gröndal. Á Bessastöðum fæddust honum þessi börn:

1. Þuríður, fædd 2. nóv. 1823; gift 1844 Studiosus Eiríki Kuld í 
Flatey.

2. Benedikt, fæddur 2. sept. 1825, dó 24. s. mán.

3. Benedikt Gröndal, fæddur 6. okt. 1826.

4. Egill, fæddur 8. júlí 1829.

5. Guðrún, fædd 19. júní 1831.

6. Kristín, fædd 29. maí 1833.

18. nóv. 1834 fékk hann í viðbót 100 rdl. Keypti Eyvindarstaði 
á Álftanesi, byggði þá upp og flutti þangað 1835, og fékk frá 
sept. það ár 50 rdl. í húsaleigu. Á Eyvindarstöðum fæddust honum 
þessi börn:

7. Sigríður, fædd 1. des. 1835.

8. Valborg Elísabet, fædd 28. okt. 1838.

9. Þorsteinn, fæddur 7. jan. 1842.

10. Guðlaug Ragnhildur, fædd 22. okt. 1844.

Á þessum árum starfaði hann, auk kennslunnar, að útleggingu 
á Fornmannasögum 1.-11. bindis, útlagði Snorraeddu, og safnaði 
orðum úr fornvísum í eitt Glossarium. Hann var alltaf stöðugur 
meðlimur íslenzku deildar Bókmenntafélagsins, en gerður að heiðursfélaga 
1844. 17. nóv. 1843 hafði hann verið gerður að Doctor
Theol. af því evangeliska Faculteti í Breslá, og fékk Diplóm um
vorið 1844. Hann var félagi hins íslenzka Biblíufélags og féhirðir 
þess frá 1826, útlagði á íslenzku 2. Mósisbók, Esajas, Ezekiel, Daniel 
og alla minni Spámennina. Um vorið 1845 bauð stiftamtmaður 
Hoppe honum að sigla til Khafnar að kynna sér skólastjórn. Hann 
tók sér far með Spec. Johansen, Skonnert Helena, og sigldi frá 
Reykjavík þ. 10. ág. 1845, kom til Khafnar 22. ág., fór til Jótlands 
það haust og fann yfirauditör, héraðs- og bæjarfógeta Ó. Stephensen
í Ebeltoft, var frá 23. sept. í litla heil. anda st. 157,3. Konungur gerði
hann að rektor (skólameistara) við Reykjavíkurskóla þ. 27. apríl 
1846 með 1200 rdl. og 150 rdl. húsaleigu; hann lá í mislingum
frá 19. apríl - 14. maí s. á. Sté á skip 29. maí (affangadag hvítasunnu), 
[** Gylti Jóhannes], skipari Kristensen; kom til Íslands 23. júní 
(daginn f. Jónsmessu), kom heim um nóttina, lá þá kona hans og 
allt fólk í mislingum. Hann flutti til Reykjavíkur í sept. 1846, en 
kona hans kom 31. maí 1847 til Reykjavíkur. Þann 17. jan. 1850 
gerðu skólapiltar uppreisn móti rektor og kennurum og allri skólastjórn. 
Sigldi hann þá með póstskipi (form. Aanensen) 13. marzm., 
kom til Færeyja þ. 21., til Randarsunds þ. 30., var í Kristjánssandi
þ. 31. marz; lá veðurfastur 14 daga í Randarsundi, kom þ. 18. apríl
til Helsingjaeyrar, og þ. 19. með gufuskipi Opheliu til Khafnar. 
Af skólastjórnaráðherranum var hann settur í öll sín réttindi óskert; 
kom þ. 31. maí til Vestmannaeyja, var þar í 5 daga og kom 6. júní
til Reykjavíkur. Stýrði skólanum árið 1850-51, sókti um lausn 1. 
sept. 1850, fékk lausn í náð með 900 rdl. eftirlaunum frá 1. júlí
1851; sókti þ. 12. ág. það ár að mega halda fullum rektorslaunum
einnig fyrir júlí og ágúst s. á. auk eftirlauna frá 1. júlí s. á.

Sveinbjörn Egilsson andaðist 17. ágúst 1852 eftir hálfs mánaðar 
legu. Þó að hann yrði ekki nema 61 árs gamall, hefur hann afkastað 
svo mörgu og miklu, að furðu sætir. Afrek hans eru einkum 
á sviði norrænna og grískra málvísinda; eru þau svo stórfelld, 
að hann hefði getið sér ævarandi frægðar, þó að hann hefði ekki 
starfað nema á öðru því sviði. En auk þess liggja eftir hann fjölmargar 
þýðingar á latínu úr íslenzkum bókmenntum, biblíuþýðingar 
úr herbresku og grísku, sagnfræðirit (óprentuð) og síðast en ekki 
sízt frumorkt ljóð. Þá má ekki gleyma þeim veigamikla þætti, sem 
Sveinbjörn hefur óefað átt í því að fegra og endurvekja íslenzka 
tungu, bæði með ritum sínum og ómetanlegum áhrifum á málsmekk 
nemenda sinna. Hér verður ekki hægt að rekja ritstörf 
hans; skal vísað til ævisögu hans eftir Jón Árnason framan við 
ljóðmæli hans (Reykjavík 1856). Af þýðingum hans úr grísku eru
þýðingar hans á Ilíonskviðu og Odysseifskviðu langfrægastar, enda 
þær einar prentaðar; verður þýðing hans á kviðunum rædd nánar 
síðar, í innganginum. Aðrar þýðingar hans úr grísku, sem eru 
fjölmargar, liggja óprentaðar í Landsbókasafni. Þrátt fyrir mikil afköst er allur frágangur á handritum Sveinbjarnar, þeim, er honum 
entist aldur til að ganga frá að fullu, hinn prýðilegasti og lýsir 
smekkvísi hans og vandvirkni; rithöndin er skýr, falleg og læsileg.

Jón Árnason lýsir Sveinbirni þannig í áðurnefndri ævisögu:

„Dr. Sveinbjörn Egilsson var með minni meðalmönnum á hæð, 
grannvaxinn og holdskarpur alla ævi. Hann var hærður vel og 
jarpur á hár, kringluleitur í andliti, ennibrattur og eygður vel, bláeygur, 
snareygur, og hýrt augnaráðið. Í andliti skipti hann vel 
litum, og var rjóður í kinnum. Nefið var í meira lagi og beygðist 
lítið niður framan. Munnfríður var hann, en þó nokkuð tannber, 
og hakan lítil. Beinvaxinn var hann og allur samsvarandi, hvatur í 
spori, og vaskur á göngu, og snyrtimaður í öllu látbragði og limaburði. 
Ekki var hann hraustbyggður, en þó var honum ekki kvillasamt, 
og eltist svo vel, að maður, sem ekki vissi aldur hans, mundi 
jafnvel síðustu ár ævi hans vart hafa ætlað hann eldri en fimmtugan.

Gáfna- og lundarlagi Drs. Sveinbjarnar var svo varið, eftir því, 
sem kunnugur og sannorður maður hefur sagt mér, sem þekkti 
hann á yngri árum, og þá er nú mest mark að, að næmi og minni 
voru í góðu meðallagi, en skarpleiki og greind í betra lagi, og 
það, sem heitir smekkur, í bezta lagi; því að hann fann svo vel 
og fljótt það tilhlýðilega. Með öðrum orðum: hann hafði ekki neinar 
rífandi, heldur drjúgar gáfur. Frá barndómi hafði hann innilega 
löngun til bóknáms, og þegar fóstri hans, M. Stephensen, kallaði 
hann til einhverra starfa í sínum stóra búskap, svo hljóp hann 
upp frá bókinni, og gerði það, sem honum var fyrir lagt. En þegar 
það var gert, svo var hann óðar kominn að bókinni aftur. Maðurinn 
hafði þær farsælu gáfur, sem iðni hans og alúð gerðu þær 
beztu. Sama lyst til lærdóms fylgdi Sveinbirni til grafarinnar, og 
svo var hann óþreytandi í störfum sínum til dauðadags, að fádæmi 
eru. Eins og gáfnalagið var, svo var líka lundernið; í því var engin 
frekja eða ákafi, allar geðshræringar voru hægar og rólegar, engin, 
sem drottnaði yfir hinum öðrum; því var hann ætíð jafnlyndur, 
ætíð hinn sami. Menn vita þess varla dæmi, að hann hafi nokkurn 
tíma reiðzt á ævi sinni; en angurvær gat hann orðið, og var 
það þá af þakklætistilfinningu eða ræktarsemi. Við kunningja sína
var hann elskulegur og alúðlegur, blíður og fyndinn og nettur í 
orðum, og með þessum nettleika í orðum gat hann gert margan 
orðlausan fyrirhafnarlaust. Hann var sá reglusamasti maður í öllu; 
hann var mikið kirkjurækinn, eins og hann var hinn ræktarsamasti 
við foreldra, tengdaforeldra og fóstra sinn, M. Stephensen; enda 
elskaði fóstrinn fósturson sinn eins og sitt eigið barn. Í stuttu 
máli var bæði gáfum hans og lund svo varið, að hann var betur 
lagaður til að læra og ígrunda, rita og fræða en að taka framkvæmdarsama 
hlutdeild í heimsins vastri; enda þekkti hann svo 
sjálfan sig, að hann vildi ekkert hafa með þá svo kölluðu politik að 
gera, þegar hann vildi ekki verða þingmaður fyrir Reykjavík, er hann 
var þó kosinn til 1844. Lengi mun verða leitun á slíkum manni á 
Íslandi“.



INNTAK[* Inntak þetta samdi Sveinbjörn Egilsson, og er það framan við handrit 
hans af Odysseifskviðu, Lbs. 429, 4to.]


FYRSTI ÞÁTTUR.

GUÐASTEFNA. SAMTAL AÞENU OG TELEMAKKS.

Bls. ... 1-17

Það er ákveðið á goðastefnu, að Odysseifur skuli komast heim. Aþena 
fer til Íþöku, tekur á sig líki Mentesar Taffeyjar kóngs, hvetur Telemakk 
og ræður honum að fara til Nestors og Menelásar til að spyrjast fyrir um 
föður sinn, og að vísa biðlunum burt. Hann talar í fyrsta sinn einarðlega 
til biðlanna.


ANNAR ÞÁTTUR.

ÞING Í ÍÞÖKU. TELEMAKKUS FER UTAN.

Bls. ... 19-32

Telemakkus stefnir þing í Íþöku, kvartar yfir yfirgangi biðlanna, og 
vísar þeim burt. Eftir þingið kemur Aþena til Telemakkusar í líki Mentors, 
lofar honum skipi og mönnum og býðst til fylgdar við hann. Evrýklea 
býr fararnest þeirra. Telemakkus leggur af stað um kvöldið og siglir til 
Pýlusborgar.


ÞRIÐJI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS HJÁ NESTORI Í PÝLUSBORG.

Bls. ... 33-48


Telemakkus lendir við Pýlusborg, fær góðar viðtökur hjá Nestor og 
spyr hann um föður sinn. Nestor segir frá heimför Grikkja frá Trójuborg, 
eggjar hug Telemakks í gegn biðlunum, og ræður honum að fara til 
Menelásar. Telemakkus ekur um morguninn til Spörtu með Písistratus 
Nestorssyni, og kemur þangað næsta kvöld.





FJÓRÐI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS Í SPÖRTU HJÁ MENELÁSI.

Bls. ... 49-73


Þeir Telemakkus fá góðar viðtökur hjá Menelási. Menelás og Helena 
kannast við Telemakk, og segja honum frá nokkurum snilldarbrögðum 
Odysseifs í Trójuborg. Næsta dag spyr Telemakkus Menelás um föður sinn; 
segir Menelás honum, hvað hann hafði frétt á Farey hjá sæguðinum Próteifi 
um heimför Grikkja og dvöl Odysseifs hjá Landgyðjunni Kalypsó. Á meðan 
fá biðlarnir njósn af burtför Telemakks; gerir Antínóus honum þá fyrirsátur 
í sundinu milli Íþöku og Sámseyjar. Medon segir Penelópu þessa ráðagjörð, 
en Aþena hughreystir hana í draumi.



FIMMTI ÞÁTTUR.

FLOTI ODYSSEIFS.

Bls. ... 75-89


Seifur sendir Hermes til Kalypsóar, og býður henni að láta Odysseif 
frá sér; og gerir hún það, þó henni sé nauðugt. Odysseifur smíðar sér flota 
og leggur í haf. Á átjánda degi lætur Posídon á koma það ofviðri, að flotann 
leysir í sundur. Levkoþea ljær Odysseifi sundblæju, svo hann kemst á þriðja 
degi upp í vatnsós nokkurn í Skerju, eylandi Feaka. Örmagna af þreytu 
fellur hann í fastasvefn.



SJÖTTI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR KEMUR TIL FEAKA.

Bls. ... 91-100


Násíka, dóttir Alkínóuss, Feaka kóngs, ekur til strandar með nokkurum 
þjónustumeyjum, til að þvo klæði í ánni. Meðan þvotturinn er að þorna, 
leika þær knattleik; og eitt sinn stökkur knötturinn út á ána, æpa þá 
þernurnar upp, og við það óp vaknar Odysseifur, gengur til kóngsdóttur og 
biður hana ásjá. Násíka gefur honum klæði og mat, og ræður honum að 
ganga til konungshallar, ekur síðan heim, en Odysseifur fylgist með þernunum 
til borgarinnar.



SJÖUNDI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR KEMUR TIL ALKÍNÓUSS KÓNGS.

Bls. ... 101—110


Odysseifur kemur í höll Alkínóuss kóngs, biður Aretu drottningu ásjá. 
Alkínóus tekur honum vel og heitir honum flutningi. Odysseifur segir frá 
hrakningi sínum frá ógýgju til Skerju.



ÁTTUNDI ÞÁTTUR.

VIÐTAKA ODYSSEIFS HJÁ FEÖKUM.

Bls. ... 111—128


Odysseifi er búið skip eftir fyrirmælum Alkínóuss. Haldnir kappleikir; 
Odysseifur vinnur í töflukasti. Demódókus kveður um ástir Aresar og Afrodítu. 
Færðar gjafir Odysseifi; gengið til borða; Demódókus kveður um tréhestinn 
í Trójuborg; fær Odysseifi það svo mikils, að hann grætur; biður Alkínóus 
hann þá að segja frá ferðum sínum.



NÍUNDI ÞÁTTUR.

ALKÍNÓUSSÖGUR: KÝKLÓPAÞÁTTUR.

Bls. ... 129—146


Odysseifur segir, hverr hann sé; um ferð sína frá Trójuborg, og bardaga 
við Kíkóna. Hann kemur til Lótófaga og þaðan til Kýklópa. Um Polýfemus, 
sem etur sex förunauta hans. Odysseifur blindar risann, og kemst með brögðum 
úr helli hans.



TÍUNDI ÞÁTTUR.

FRÁ EÓLUS, LESTRÝGÓNUM OG KIRKU.

Bls. ... 147—163


Odysseifur kemur til Eóluseyjar; gefur Eólus honum hagstæðan vestanvind, 
en fær honum alla aðra vinda innibyrgða í einum belg; kemst hann 
svo í landsýn við Íþöku, en þá leysa menn hans frá vindabelgnum, svo hann 
drífur aftur til Eóluseyjar; rekur Eólus hann þá burt, og hrekst hann til 
Lestrýgóna; þeir eyða 11 skip hans, en hann kemst sjálfur einskipa til Eyjar. 
Þar brá Kirka hálfri skipsögn hans í svínalíki; sjálfur fær hann töfragras 
hjá Hermesi, yfirstígur fjölkynngi Kirku, nær hylli hennar, og kemur 
mönnum sínum aftur úr ánauðum. Eftir eins árs dvöl beiðist hann burtfarar, 
en Kirka sendir hann til Myrkheima, að leita fréttar hjá Tíresías. 
Dauði Elpenors.



ELLEFTI ÞÁTTUR.

DRAUGABLÓTSÞÁTTUR.

Bls. ... 165-183


Odysseifur kemur til Kimmería. Hjá niðurgöngunni til Myrkheima 
eflir hann draugablót, koma þá til hans vofur dauðra manna: fyrst Elpenor, 
þá Tíresías, er segir honum fyrir forlög sín; þá móðir hans, Antíklea; af 
fornmanna konum, Týró, Antíópa, Alkmena, Epíkasta, Klórís, Leda, 
Ifímedea, Prókrís, Fedra, Aríadna, Mæra, Klýmena, Erífýla; af köppum 
Grikkja, Agamemnon, Akkilles, Patróklus, Antílokkus, Ajant; og enn sá 
hann álengdar Mínós, Óríon, Titýus, Tantalus, Sisýfus og Herakles.



TÓLFTI ÞÁTTUR.

FRÁ SÍRENUM, SKYLLU, KARYBDÍS OG 
NAUTUM HELÍUSAR.

Bls. ... 185-198


Odysseifur kemur aftur til Kirku. Greftrun Elpenors. Kirka segir Odysseifi 
þær hættur, er varast þurfi á leiðinni. Odysseifur fer frá Kirku, siglir fram 
hjá Sírenum, og fram hjá Skyllu og Karybdís, lendir við Þrínaksey, þar 
sem menn hans slátra nautum Helíusar. Seifur brýtur skip hans í þrumuveðri 
úti á hafi, farast þar menn allir, nema Odysseifur, hann kemst á 
skips flaki að Ógýgju, bar sem Kalýpsó bjó.



ÞRETTÁNDI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR SIGLIR FRÁ FEÖKUM OG KEMUR 
TIL ÍÞÖKU.

Bls. ... 199-212


Feakar flytja Odysseif sofanda á land í Íþöku; en á heimleiðinni gerir 
Posídon skip þeirra að steini. Odysseifur vaknar og þekkir ekki landið, fyrr 
en Aþena birtist honum og segir honum deili á því. Hún felur fjárhluti 
hans í einum helli, ráðgast við hann um biðladrápið, og bregður á hann 
förumannslíki.



FJÓRTÁNDI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR TALAR VIÐ EVMEUS.

Bls. ... 215-230


Odysseifur kemur til Evmeuss svínahirðis. Evmeus tekur honum vel. 
Þeir ræðast við um Odysseif, og trúir Evmeus ei öðru, en að hann sé dauður, 
en hlýðir með athygli á frásögu þá, er Odysseifur skrökvar um sjálfan sig. 
Um nóttina gerir á hvassviðri, verður förumanni kalt, og segir þá gamansögu 
um Odysseif í Trójumannastríði, og fær með því hjá Evmeus kufl til 
að hafa yfir sér.



FIMMTÁNDI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS HEIMSÆKIR EVMEUS.

Bls. ... 231-247


Telemakkus kveður Menelás, og þiggur af honum og Helenu góðar 
gjafir, fer svo til Pýlushafnar, tekur þar móti spámanninum Þeóklýmenus, 
siglir svo heimleiðis í svig við fyrisát biðlanna. Evmeus segir Odysseifi ævisögu 
sína. Telemakkus lendir við Íþöku, sendir skipið til borgarinnar, en fer 
sjálfur á land upp til Evmeusar.



SEXTÁNDI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS KANNAST VIÐ FÖÐUR SINN.

Bls. ... 249-262


Telemakkus kemur til Evmeus og sendir hann til Penelópu að segja 
henni komu sína. Meðan hann er burtu, gerir Odysseifur uppskátt fyrir 
Telemakkus, hverr hann sé, og ræðir við hann um dráp biðlanna. Skipverjar 
Telemakkuss og Evmeus segja Penelópu heimkomu sonar hennar. 
Brátt þar á eftir kemur skip biðlanna úr fyrisátrinu svobúið; taka þeir þá af 
nýju ráð sín saman að fyrikoma Telemakkusi. Penelópa fréttir það, og deilir 
á Antínóus. Evmeus kemur aftur til Odysseifs.



SEYTJÁNDI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS KEMUR TIL ÍÞÖKUBORGAR.

Bls. ... 263-281


Telemakkus fer til borgarinnar. Skömmu síðar fer Evmeus og þangað 
með Odysseifi; þeir mæta á leiðinni geitahirðinum Melanþíus, er misbýður 
Odysseifi. Þeir koma að höllinni. Argus deyr. Odysseifur biður sér beininga; 
Antínóus kastar í hann fótskemli. Penelópa gerir boð eftir förumanninum. 
Evmeus fer heim.



ÁTJÁNDI ÞÁTTUR.

HNEFALEIKUR ODYSSEIFS OG ÍRUSS.

Bls. ... 283-295


Odysseifur berst við Írus. Penelópa kemur á fund biðlanna, og þiggur 
gjafir af þeim. Þernurnar dára Odysseif, Evrýmakkus spottar hann og vill 
slá hann. Biðlarnir ganga til hvílu.



NÍTJÁNDI ÞÁTTUR.

FUNDIR ÞEIRRA ODYSSEIFS OG PENELÓPU. 
EVRÝKLEA ÞEKKIR ODYSSEIF.

Bls. ... 297-315


Odysseifur og Telemakkus koma vopnunum undan. Samtal við Penelópu. 
Evrýklea þekkir Odysseif af öri á fæti hans. Penelópa ræður það af að giftast 
þeim, er fái uppdregið boga Odysseifs.



TUTTUGASTI ÞÁTTUR.

AÐDRAGANDI AÐ BIÐLAVÍGUNUM.

Bls. ... 317-329


Odysseifur liggur vakandi um nóttina, þar til er Aþena svæfir hann. 
Hann vaknar við harmatölur konu sinnar, og fær heillavænlega fyrirburði. 
Næsta dag er tunglkomuhátíð og er þá búizt um í höllinni. Odysseifur reynir 
hug Fíletíusar nautahirðis. Biðlarnir ráða Telemakkusi bana, en það ferst 
fyrir. Að veizlunni er Odysseifur lostinn með hnútu, og Þeóklýmenus burt 
rekinn; feigðaræði kemur yfir biðlana.



TUTTUGASTI OG FYRSTI ÞÁTTUR.

BOGATAK.

Bls. ... 331-344


Penelópa sækir boga Odysseifs, og lætur leggja hann fram fyrir biðlana. 
Telemakkus reynir sig við bogann, en Odysseifur bendir honum, svo 
hann dregur ei bogann upp. Ýmsir af biðlunum leita við að spenna bogann, 
en fá ekki að gjört; lætur Antínóus þá baka bogann við eld, til að mýkja 
hann. Á meðan gengur Odysseifur út, og segir þeim Evmeus og Fíletíus að 
læsa dyrunum. Fyrir tillögur Penelópu og Telemakks er boginn fenginn 
Odysseifi í hendur, dregur hann upp bogann viðstöðulaust, og skýtur örinni 
í gegnum öll axaraugun.



TUTTUGASTI OG ANNAR ÞÁTTUR.

BIÐLAVÍG.

Bls. ... 345-360


Odysseifur kastar dularbúningnum, og skýtur Antínóus til dauðs, segir 
svo biðlunum, hverr hann sé og hvað hann ætlist fyrir. Bardagi. Allir biðlarnir 
falla. Femíus og Medon fá grið. Hinar ótrúu ambáttir eru hengdar. 
Odysseifur hreinsar höllina með brennusteini.



TUTTUGASTl OG ÞRIÐJI ÞÁTTUR.

PENELÓPA KENNIR ODYSSEIF.

Bls. ... 361-372


Evrýklea segir drottningu tíðindin. Penelópa fer til fundar við Odysseif, 
og er mjög tortryggin. Odysseifur lætur heimafólkið slá dansleik í höllinni, 
svo ekki beri á því, sem gerzt hafði; tekur síðan laug og gengur til tals 
við Penelópu, og þegar hann lýsir fyrir henni hjónarúmi þeirra, þá kannast 
hún við hann, og verða þar fagnafundir. Þau segja hvort öðru raunir sínar, 
og þá þau eru gengin í sæng, segir Odysseifur frá öllum sínum hrakningum. 
Um morguninn segir Odysseifur Penelópu að læsa sig inni, en fer sjálfur 
með Telemakkusi og hjarðmönnunum út á landsbyggð til Laertesar föður síns.



TUTTUGASTI OG FJÓRÐI ÞÁTTUR.

FRIÐUR.

Bls. ... 375-391


Samtal Akkilless og Agamemnons í Myrkheimi; Amfímedon segir Agamemnoni 
frá falli biðlanna. Odysseifur finnur Laertes, föður sinn. Evpíþes, 
faðir Antínóusar, reisir flokk til að hefna sonar síns, og fer móti Odysseifi, 
en fellur fyrir Laertesi. Aþena stöðvar upphlaupið, og kemur á friði.




ODYSSEIFSKVIÐA


[1001.png]



FYRSTI ÞÁTTUR

GUÐASTEFNA. 
SAMTAL AÞENU OG TELEMAKKS.


SEG mér, Sönggyðja, frá hinum víðförla manni, er 
hraktist mjög víða, eftir það hann hafði lagt í eyði 
hina helgu Trójuborg, þeim er sá borgir og þekkti 
skaplyndi margra manna. Sá maður þoldi á hafinu margar 
hugraunir, þá hann leitaði sjálfum sér lífs, og heimkomu förunautum 
sínum; og fékk hann þó ekki að heldur frelsað félaga 
sína, hvað feginn sem hann vildi: því þeir tortýndust sökum 
illverka sinna, er þeir fávísir átu naut Helíus Hýperíonssonar, 
sem þessvegna lét þá missa heimkomudagsins. Seg mér einnig 
nokkuð af þessu, gyðja dóttir Seifs.

11   Nú voru allir aðrir, þeir er umflúið höfðu vísan bana, 
heimkomnir, sloppnir úr stríðinu og sjávarvolkinu: en honum 
einum, sem langaði að komast heim til konu sinnar, hélt hin 
hátignarlega landvættur, sú hin ágæta gyðja Kalypsó, í víðum 
helli, því hún vildi hafa hann sér til eiginmanns. En sem 
tímar liðu fram, og það ár var loksins komið, er guðirnir höfðu 
ætlað honum að komast heim aftur til Íþöku, þá var hann 
en ekki undan þrautunum genginn, þótt hann kæmist þangað 
til vina sinna.

[1002.png: Víg Egistuss.]

19   Allir guðir aumkuðu hann, nema Posídon: hann var 
ævareiður hinum goðumlíka Odysseifi, allt þar til er hann komst 
til síns föðurlands. En nú var Posídon farinn til hinna fjarlægu 
Eþíópa, þeirra er deilast í tvo flokka, og búa yztir manna, sumir 
þar sem Hýperíonssonur gengur undir, en aðrir þar sem hann 
kemur upp: gekk hann þar að hundraðsblóti griðunga og hrúta, 
sat þar nú að veizlu og gladdi sig. Á meðan söfnuðust hinir 
aðrir guðir saman í húsum hins Ólympska Seifs; tók faðir 
manna og guða fyrstur þeirra til máls, því hann mundi í huga 
sínum til hins göfuga Egistusar, er hinn víðfrægi Órestes 
Agamemnonsson hafði vegið; og sem hann minntist hans, 
talaði hann þau orð til hinna ódauðlegu guða: „Mikil firn eru 
það, hversu dauðlegir menn þó ásaka guðina: þeir segja, að 
hið illa komi frá oss, en rata þó sjálfir í raunir, fyrir forlög 
fram, sökum ódáða sjálfra þeirra. Svo var og nú, að Egistus 
kvongaðist, fyrir forlög fram, eiginkonu Atreifssonar, en vo 
sjálfan hann, er hann var heim kominn; og vissi hann þó 
vísan bana sinn, því vér höfðum sent Hermes til hans, hinn 
glöggskyggna Argusbana, og sagt honum fyrir, að hann hvorki 
skyldi drepa hann, né eiga konu hans: „því Órestes mun hefna 
Atreifssonar, þá hann er orðinn roskinn, og hann tekur til að 
lengja eftir föðurleifð sinni“, sagði Hermes, en gat þó ei talið 
honum hughvarf, þótt hann vildi honum vel; hefir hann nú 
tekið gjöld fyrir það allt í einu“.

[1003.png: Gyðjan Aþena.]

44   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum þá: „Þú vor 
faðir, Kronusson, æðstur konunga! Víst hefir hann hreppt 
maklegan dauða, og svo fari hverr sá, er slíkt gerir. En eg er 
annars hugar vegna hins fróðhugaða Odysseifs, þess hins ógæfusama 
manns, er nú hefir lengi mátt angur bíða fjarri vinum 
sínum, í miðju hafi á umflotinni ey; sú ey er viði vaxin; þar á 
gyðja bústaði, dóttir hins fárhugaða Atlants, þess er þekkir 
djúp alls sjávarins, og heldur sjálfur uppi þeim hávu máttsúlum, 
er sundur halda himni og jörðu. Dóttir hans heldur hinum 
auma grátanda manni hjá sér, og heillar hann með mjúkum 
og blíðum orðum, svo hann skuli gleyma Íþöku. En Odysseifur, 
sem langar til að sjá, þó ekki væri nema reyk upp stíga 
af föðurlandi sínu, óskar sér, að hann væri dauður. Og þó 
viknar ekki hjarta þitt, þú Ólympski guð! Var þá Odysseifur 
þér ekki þakknæmilegur, er hann blótaði hjá skipum Argverja 
í enu víða Trójulandi? Hví ertú þá svo reiður honum, Seifur?“

63   Seifur skýbólstraguð svaraði henni og sagði: „Hvílíkt orð 
leið af vörum þér, dóttir! Hvernig mætta eg þó gleyma hinum 
ágæta Odysseifi, sem bæði er fyrir öðrum mönnum að vitsmunum, 
og hefir fremur öðrum fært fórnir hinum ódauðlegu guðum, 
er byggja víðan himin? En hinn jarðkringjandi Posídon 
er honum síreiður fyrir sakir Kýklópsins, er hann blindaði hinn 
goðumlíka Pólýfemus, sem kraftamestur er allra Kýklópa, þann 
er landgyðjan Þósa, dóttir Forkunns, ráðanda hins ófrjóva hafs, 
átti við Posídoni í víðum helli. Þess vegna lætur Posídon Landaskelfir 
Odysseif hrekjast langt frá föðurlandi sínu, án þess þó 
að týna lífi hans. Látum oss nú allir, sem hér erum, ráðslaga 
um það, hvernig hann fái aftur heim komizt. En Posídon mun 
gefa ró reiði sinni, því ekki mun honum einum saman tjá að 
þreyta kapp við alla, í þrá við hina ódauðlegu guði“.

80   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum því næst: „Þú 
vor faðir, Kronusson, æðstur konunga! Með því það er vilji 
hinna sælu guða, að hinn fróðhugaði Odysseifur komist aftur 
til húss síns, þá skulum vér senda Sendiguðinn Hermes Argusbana 
til eyjarinnar Ógýgju, að hann sem fyrst segi hinni fagurlokkuðu 
Landgyðju þá óbrigðulu ráðstöfun, að hinum þrautgóða 
Odysseifi sé heimförin ætluð. En eg mun fara til Íþöku, 
og eggja enn betur son hans, og láta djörfung koma í brjóst 
honum, að hann stefni hinum hárprúðu Akkeum til þings, og 
vísi burt biðlunum, sem ávallt drepa niður sauðahjarðir hans 
og hin vagandi, bjúghyrndu naut. Eg skal og senda hann til 
Spörtu og hinnar sendnu Pýlusborgar, að hann spyrjist fyrir 
um föður sinn, ef hann kynni einhverstaðar til hans að frétta, 
og svo hann fái gott orð hjá mönnum“.

96   Að því mæltu batt hún undir fætur sér fagra, himneska 
gullsóla, er báru hana, sem vindur blési, yfir láð og lög. Hún 
tók sterkt spjót með hvössum eiroddi, þungt, stórt og sterkt, er 
dóttir hins máttuga föður sigrar með herflokkana, ef hún reiðist 
þeim. Hún fór brunandi ofan af Ólymps tindum, og nam 
staðar í Íþökulandi, við forgarðsþröskuldinn, fyrir framan fordyri 
Odysseifs, og hafði í hendi sér eirspjótið: líktist hún þá 
gestfélaganum Mentesi, höfðingja Taffeyjarmanna. Hún hitti 
þar hina vasklegu biðla, voru þeir að skemmta sér með tafli fyrir 
framan dyrnar, og sátu á húðunum af þeim nautum, er þeir 
höfðu sjálfir drepið. Þar voru hjá þeim kallarar og röskir þjónustumenn: 
blönduðu sumir vín og vatn í skaftkerum, en aðrir 
þvoðu borðin með gljúpum njarðarvöttum, settu þau fram og 
skömmtuðu mikið af kjöti. — Hinn goðumlíki Telemakkus 
sá hana fyrstur allra, því hann sat meðal biðlanna, sorgmæddur 
í hjarta, og renndi huganum til síns góða föður, hvort hann 
mundi þó koma og stökkva biðlunum af heimili sínu, en halda 
sjálfur sæmd sinni og ráða eignum sínum. En sem hann var 
um þetta að hugsa, þar sem hann sat meðal biðlanna, leit hann 
Aþenu, og gekk þegar fram um fordyrið, því honum þótti 
ósæmilegt, að gesturinn stæði lengi við dyrnar. Hann gekk til 
hans, greip um hægri hönd hans og tók við eirspjótinu, ávarpaði 
hann skjótum orðum og sagði: „Sæll vertú, gestur, þú skalt 
vera með oss velkominn; en síðar, þá þú hefir matazt, skaltú 
segja erindi þitt“.

[1006.png: Íþaka.]

125   Að því mæltu fór hann á undan, en Pallas Aþena fylgdi 
honum eftir. En er þau voru komin inn í hinn háva sal, bar 
hann eirspjótið að hinni löngu súlu, og lét það inn í hina velsköfnu 
spjótahirzlu, hvar eð stóðu mörg spjót önnur, er hinn 
þolgóði Odysseifur átti; en hana leiddi hann til hásætis, breiddi 
undir hana fagran dúk, mikla gersemi, og lét hana setjast, en 
fótaskör var undir til að standa á. Síðan setti hann fjölfágaðan 
legubekk þar hjá handa sér, út frá biðlunum, bæði til þess að 
gesturinn fengi ekki matleiða af hávaðanum, ef hann væri 
saman við ofstopamennina, og líka til þess að hann gæti spurt 
hann um sinn fjarveranda föður. Þá kom herbergismær með 
handlaug í fallegri vatnskönnu úr gulli, og hellti á hendur honum 
yfir silfurfati, að hann gæti þvegið sér; þá setti hún fram 
skafið borð, en hin heiðvirða matselja kom með brauð og 
lagði fyrir hann, hún lét og til nógan mat og veitti fúslega 
það sem til var; brytinn tók diska með alls konar kjöti og 
lagði fyrir, og setti hjá þeim gullskálar, en kallarinn gekk oft 
um og skenkti vín fyrir þá.

144   Nú komu hinir vasklegu biðlar inn, og settist hver að 
öðrum legubekkina og hástólana. Kallararnir helltu vatni á 
hendur þeim, ambáttirnar hlóðu karfirnar af brauði, og sveinarnir 
fylltu skaftkerin á barma með drykk. Tóku þeir nú til 
þess tilreidda matar, er fram var settur. En er biðlarnir höfðu 
satt löngun sína á mat og drykk, þá var þeim um hitt hugað, 
sönginn og dansleikinn, því það er veizlunnar prýði. Þá rétti 
kallarinn glæsilega hörpu að Femíusi, er söng hjá biðlunum, 
þó honum væri það nauðugt; hann sló nú hörpuna, og hóf upp 
fagran söng. En Telemakkus laut höfði til hinnar glóeygu 
Aþenu, svo hinir skyldu ekki heyra, og mælti til hennar: „Kæri 
gestur, muntu nokkuð taka illa upp, það eg segi? Þessir menn 
láta sér mest um það hugað, hörpusláttinn og sönginn, og er 
það hægðarleikur, þar sem þeir eyða bótalaust annarra eigum, 
eigum þess manns, hvers bleiku bein munu nú víst í regni 
rotna einhverstaðar á landi, þar sem þau liggja, eða aldan velta 
þeim í sjónum. Ef þeir sæi þann mann aftur kominn til Íþöku, 
mundu þeir allir óska sér, að vera heldur léttari á fæti, en 
auðgari af klæðum og gulli. En nú er hann týndur svo óhamingjusamlega; 
og er oss það engin hugfró, þótt einhverr jarðneskra 
manna segi, að hann muni koma: því, útséð er um hans 
heimkomudag. En þú gjör nú svo vel að segja mér og inna með 
sannindum: hverr ertu og hvaðan? hvar áttu heima og foreldrar 
þínir? á hvaða skipi ertu kominn? hví varstu fluttur til Íþöku? 
hverjir fluttu þig? því eigi hygg eg þig hingað vera kominn 
yfir land. Seg mér það og með sanni, að eg verða vísari: er það 
í fyrsta sinni, að þú vitjar hingað nú, eða ertu gestfélagi föður 
míns? Spyr eg þess af því, að margir menn aðrir hafa heimsótt 
oss, því hann var mannblendinn maður“.

[1008.png: Söngmaður með hörpu.]

178   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum aftur: „Þá skal 
eg segja þér frá þessu með sannindum. Eg em Mentes, sonur 
hins vitra Ankíaluss, en eg ræð yfir hinum róðrargjörnu Taffeyjarmönnum. 
Er eg hér nú kominn með skip og menn, og 
ætla yfir hið dökkva haf í útlönd til Temesu eftir eiri, en eg 
flyt fagurt járn. Skip mitt liggur úti við landsbyggðina, eigi 
allskammt frá borginni, í Hríðru höfn, undir hinu skógvaxna 
Nejfjalli. Voru feður okkar aldavinir, þóttú farir og spyrjir 
hinn aldraða öðling Laertes, er menn segja, að hættur sé að 
koma til borgarinnar, heldur beri böl sitt langt úti á landsbyggðinni 
með aldraðri þjónustumey, er færir honum mat og drykk, 
þá limir hans eru lúnir orðnir af erfiðinu og af því að bogra á 
hinum frjóvsama vínakri. En eg kom nú af því að menn sögðu 
hann vera í land kominn, föður þinn, og mun þó hitt heldur 
vera, að guðirnir munu hamla heimför hans. Því ekki er hinn 
ágæti Odysseifur á landi dáinn, heldur mun hann enn vera 
lífs, kyrrsettur á enu víða hafi, á einhverri umflotinni ey: munu 
harðir og grimmir menn hafa hann á valdi sínu og halda honum 
nauðugum. En nú skal eg spá, eins og guðirnir skjóta mér 
í hug, og eins og eg hygg að eftir muni ganga, og em eg þó 
engi spámaður eða glöggþekkinn á fuglateikn: hann mun víst 
ekki verða hér eftir lengi í burtu frá sínu kæra föðurlandi, og 
ekki þó járnfjötrar haldi honum; mun hann leita sér ráðs, að 
hann fái heim komizt, því hann er maður úrræðagóður. En gjör 
nú svo vel, og seg mér og inn með sannindum frá því, hvort 
þú, svo vöxtulegur maður, ert sonur sjálfs Odysseifs, því mjög 
ertu líkur honum til höfuðsins og hinna fögru augna. Svo oft 
vorum við saman, áður en hann fór upp til Trójulands með 
öðrum höfðingjum Argverja, er þangað fóru á enum rúmbyggðu 
skipum; en upp frá því hef eg hvorki séð Odysseif, 
né hann mig“.

213   Hinn vitri Telemakkus svaraði henni aftur: „Eg skal 
þá segja þér frá þessu, gestur, með sannindum. Móðir mín segir 
mig vera son hans, en sjálfur veit eg það ekki; því aldrei hefir 
neinn af sjálfum sér til vitað með vissu uppruna sinn. Eg vildi 
óska, að eg væri sonur einhvers þess gæfumanns, er setið hefði 
á sjálfs síns eignum til ellidaga; en nú er eg sagður son þess 
manns, sem orðinn er hinn ógæfusamasti dauðlegra manna. Segi 
eg þetta, fyrst þú spurðir mig á þessa leið“.

221   Hin glóeyga gyðja Aþena sagði til hans: „Ekki hafa 
guðirnir viljað, að ætt þín skyldi verða frægðarlaus eftirleiðis, 
er Penelópa hefir átt slíkan son, sem þú ert. En gjör nú svo 
vel og seg mér frá með sannindum: hvaða veizla er þetta, og 
hvaða fjölmenni er það, sem hér er saman komið? Hver nauðsyn 
dregur þig til slíks? Er það mannboð nokkurt eða brúðkaupsveizla? 
því ekki er þetta vinagildi:[* Samanb. XI, 415.] mér sýnast gestirnir 
sitja hér að mat í stofunni með svo frekjufullum ofstopa; og 
mundi hverjum hyggnum manni, sem við væri staddur, ofbjóða 
að horfa upp á slíkan ósóma“.

230   Hinn vitri Telemakkus svaraði henni: „Segja mun eg 
þér, gestur, það er þú spyr mig um og þig forvitnar að vita. 
Eitt sinn mun þetta hús verið hafa auðugt og rausnarlegt, 
meðan sá maður var innanlands. En nú hafa hinir illráðu 
guðir látið annað uppkoma, er þeir hafa enga afspurn látið 
af honum ganga, fremur en öllum mönnum öðrum. Því síður 
mundi mig angrað hafa dauði hans, ef hann hefði látizt í 
landi Trójumanna með sveitungum sínum, eða í vina höndum, 
að afloknu stríðinu; þá mundi alþjóð Akkea hafa orpið haug 
eftir hann, og þá mundi hann einnig hafa aflað syni sínum 
mikillar frægðar eftir sinn dag. En nú hafa Sviptinornirnar 
hrifið hann í burtu voveiflega, svo orðstír hans er enginn uppi: 
hann er horfinn, án þess nokkur viti af honum, eða til hans 
spyrjist, en hefir eftirskilið mér harma og sorgir. Er hann nú 
ekki heldur það eina, er eg andvarpa af grátandi, því guðirnir 
hafa nú búið mér aðrar illar skapraunir. Því allir þeir 
höfðingjar, sem nokkurs eru ráðandi á eyjunum, Dúliksey, 
Sámsey og hinni skógvöxnu Sakyntsey, og allir þeir, sem ríki 
hafa á hinni grýttu Íþöku, biðla til móður minnar og eyða 
búinu; en hún gerir hvorki, að neita þessum ráðahag, sem 
henni er þó mjög móti skapi, né heldur getur af sér fengið að 
ganga að honum; eyða þeir svo búi mínu í óhófi, og munu 
bráðum tortýna sjálfum mér“.

[1011.png: Kort af eyjunum nálægt Íþöku.]

252   Pallas Aþena varð gröm við, og sagði til hans: „Ósköp 
er slíkt! Sannlega hefir þú mikla þörf á hinum fjarveranda 
Odysseifi, að hann leggi hendur á þá hina ósvífnu biðla. Því 
ef hann væri nú kominn, og stæði fremst í stofudyrunum með 
hjálm, skjöld og tvö spjót, og væri líkur því sem hann var, þegar 
eg sá hann fyrst, er hann drakk og skemmti sér í húsi voru 
á heimför sinni frá Ílus Mermerussyni í Effýru (því Odysseifur 
hafði farið þangað á gangfljótu skipi til að fá sér mannskætt 
eitur, er hann gæti haft til að ríða á hinar eirslegnu örvar: 
fékk Ílus honum ekki eitrið, því hann óttaðist hina eilífu guði: 
en faðir minn fékk honum það, því hann var mikill vinur hans) 
— væri Odysseifur eins og hann var þá, og fyndi biðlana, þá 
mundu þeir allir hreppa bráðan bana og beiskan ráðahag. Þó 
er þetta á guðanna valdi, hvort hann náir heim að komast, 
eða ekki, og hefna sín í húsi sínu. En eg ræð þér að hugsa 
um það, hvernig þú megir reka biðlana af heimilinu. Tak nú 
eftir, kæri, og hygg að orðum mínum: stefn öðlingum Akkea 
til þings á morgun, seg öllum vandkvæði þitt og kalla guðina 
til vitnis: bið biðlana fara heim til búa sinna; en leiki móður 
þinni hugur á að giftast, þá fari hún heim aftur til síns volduga 
föður; munu þeir (frændur hennar) þá sjá fyrir ráði hennar, og 
leggja fram svo mikinn heimanmund, sem sæmilegt er að fylgi 
kærri dóttur. En sjálfum þér mun eg leggja ráð, það er duga 
mun, ef þú bregður eigi af. Skipa þú skip, það er þú átt bezt 
til, tuttugu ræðurum, og far að spyrjast fyrir um föður þinn, 
er lengi hefir á burtu verið, ef svo kann verða, að einhverr dauðlegra 
manna kunni þér frá að segja, eða þú heyrir einhverja 
frétt frá Seifi, sú er helzt veitir mönnum vitneskju. Far þú 
fyrst til Pýlusborgar, og spyr hinn ágæta Nestor; en þaðan til 
Spörtu, til hins bleikhára Menelásar, því hann hefir síðast heim 
komið hinna eirbrynjuðu Akkea. Verði nú svo, að þú fregnir 
föður þinn lífs og hans heim von, þá skaltu enn þreyja við 
árlangt, þóttú sért að þreyttur. En ef þú fréttir hann látinn og 
liðinn úr heimi, þá skaltu hverfa heim aftur til föðurjarðar 
þinnar, og verpa haug eftir hann, og lát fylgja honum svo 
mikið fé, að sómi sé að, og gift manni móður þína. En sem 
þú hefir þessu lokið og af hendi leyst, leita þá ráðs af hug og 
hjarta, hversu þú megir drepa biðlana í híbýlum þínum, annað 
hvort með vél eða opinberlega; og sæmir þér ekki að sýna af 
þér bernskubrögð, er þú ert af barnsaldrinum kominn. Eða 
heyrir þú ekki, hversu hinn ágæti Órestes er frægur orðinn hjá 
öllum mönnum, síðan hann tók af lífi föðurbana sinn, hinn 
vélráða Egistus, er drap hans fræga föður? Einnig þú, vinur, 
sem ert svo vænlegur og vöxtulegur, ver hraustur, svo eftirkomandi 
menn beri þér líka gott orð. En nú mun eg fara ofan til 
míns fljóta skips og förunauta minna, sem munu vera leiðir 
orðnir að bíða mín. En lát þér hugföst orð mín, og geym þeirra“.

306   Hinn vitri Telemakkus svaraði henni: „Sannlega talar 
þú þetta, gestur, af velvilja til mín, sem faðir mundi syni sínum; 
og skal eg þessu aldrei gleyma. En gjör nú svo vel og bíð 
við lengur, þó þér sé mjög annt um ferðina, þar til er þú hefir 
tekið laugar og endurnært hjarta þitt; skaltu svo ganga glaður 
í huga til skips, og þiggja áður af mér dýrmæta og mjög 
fagra gjöf, sem skal vera þér menjagripur frá mér; eru kærir 
gestfélagar vanir að gefa slíka gripi gestavinum sínum“.

314   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: „Haltu mér 
nú ekki lengur, því mér er mjög annt um ferðina. En gjöf þá, 
er hjarta þitt býður þér að gefa mér, hana skaltu gefa mér síðar, 
þá eg kem aftur, að eg hafi hana þá heim með mér; og máttu 
fyrir því velja mér fagra gjöf, að eg mun launa hana með 
jafngóðri gjöf aftur“.

319   Að því mæltu fór hin glóeyga Aþena burt, og flaug í 
loft upp sem fugl. Hún hafði látið koma hug og djörfung í 
brjóst hans, og látið hann enn betur muna til föður síns, en 
áður. En er hann varð þess varr, varð honum hverft við, því 
hann grunaði, að þetta mundi vera einhverr guðanna; brá þá 
hinn goðumlíki maður skjótt við, og gekk til biðlanna. Hinn 
víðfrægi söngmaður var þá að kveða fyrir þeim, en þeir sátu 
þegjandi og hlýddu á: hann kvað um hina ógæfusömu heimför 
Akkea frá Trójulandi, er Pallas Aþena hafði ákveðið þeim. Hin 
vitra Penelópa Íkaríusdóttir heyrði ofan úr loftsalnum hans 
ununarfulla söng. Hún gekk ofan hinn háva stiga á herbergi 
sínu; eigi var hún ein, henni fylgdu tvær herbergismeyjar. En 
sem hin ágæta kona kom til biðlanna, nam hún staðar við 
dyrustaf hins traustsmíðaða sals, og hélt fyrir andliti sér skínandi 
höfuðblæju, en hinar trúu þjónustumeyjar stóðu sín til 
hvorrar handar henni. Síðan mælti hún grátandi til hins ágæta 
söngmanns: „Femíus, þú kannt þó margt annað, sem mönnum 
sé skemmtan að, afreksverk bæði manna og guða, þau er 
söngmenn eru vanir að víðfrægja. Kveð þú um eitthvert af 
þeim, meðan þú situr hjá biðlunum, en þeir drekki vínið og 
hafi hljótt um sig. En þú hætt þessum sorglega söng, er ávallt 
angrar hjartað í brjósti mér: því ógleymanleg sorg hefir mest 
snortið mig, er eg þrái slíkan ástvin og man ávallt til þess 
manns, hvers orðstír gengur víða um Helluland[* Þessalía (Þettalaland).] og inn í mitt 
Argverjaland“.[** Pelóponnes (Pelópsey).]

345   Hinn vitri Telemakkus svaraði henni: „Móðir mín, hví 
anntu ekki hinum ástsæla söngmanni að skemmta, á þann hátt 
sem hugur hans hrærist. Ekki er söngmönnunum um að kenna, 
heldur Seifi, sem veitir hugvitssömum mönnum, sérhverjum 
eftir því sem hann vill. En þessum manni er ekki að lá, þó hann 
kveði um óför Danáa, því menn lofa það kvæði mest, sem 
mönnum er mest nýlunda að heyra. Veri því hugur þinn og 
hjarta þolinmótt á að hlýða, því ekki er Odysseifur sá eini, er 
misst hefir heimkomudagsins í Trójulandi; margir aðrir menn 
hafa og látizt þar. En far þú nú til herbergis þíns, og annast 
um hannyrðir þínar, vefinn og snælduna, og bið þjónustumeyjarnar 
að fara til vinnu sinnar; en allir karlmenn eiga að láta 
sér hugað um orðræður, einkum eg, sem er hér húsráðandi“. 
Henni brá mjög við þessi orð, og gekk aftur til herbergis síns, 
því hún lagði á hjarta hyggilegt andsvar sonar síns. En er hún 
var komin upp í loftsalinn með þjónustumeyjunum, þá grét hún 
Odysseif, sinn kæra mann, þar til er hin glóeyga Aþena brá 
sætum svefni yfir hvarma hennar.

365   Biðlarnir gerðu hávaða mikinn í hinum dimmu herbergjum, 
því öllum lék hugur á að samrekkja drottningu. Þá 
tók hinn vitri Telemakkus svo til máls við þá: „Þér ofstopafullu 
biðlar móður minnar, látum oss nú snæða og vera kátir, 
og hafi enginn hávaða; það er unun að hlýða á slíkan söngmann, 
sem þessi er, því rómur hans er líkur guðanna. En á 
morgun snemma skulum vér allir ganga á þing og halda samkomu: 
skal eg þá einarðlega kveða upp vilja minn, að þér 
skuluð burt fara úr húsum mínum; þér skuluð taka aðrar 
veizlur og eyða fé yðru sjálfra, og fari hverir til annarra að heimboðum. 
En ef yður þykir hitt fýsilegra og sæmra að eyða fé 
eins manns bótalaust, þá eyðið því; en eg mun heita á hina 
eilífu guði, ef svo mætti verða, að Seifur léti yðvarra illgjörða 
hefnt verða; kynni þá svo fara, að þér féllið óbættir í húsum 
mínum“.

381   Svo mælti hann, en þeir bitu allir á varirnar, og undruðust, 
er Telemakkus talaði svo djarflega.

384   Þá svaraði honum Antínóus Evpíþesson: „Telemakkus, 
sannlega kenna sjálfir guðirnir þér að vera stórorðum og djarfmæltum. 
Það væri betur, að Kronusson gerði þig ekki að konungi 
á hinni umflotnu Íþöku, sem þú átt þó burði til eftir 
föður þinn“.

388   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Muntu nokkuð 
taka illa upp, það eg segi? Að vísu munda eg vilja öðlast þetta, 
ef það væri vilji Seifs. Eða kallar þú þetta hið versta, er mönnum 
geti hlotnazt? Sannlega er það ekki illt að vera konungur, 
því brátt verður hús hans auðugt, og hann sjálfur meir virður. 
En margir eru og aðrir til, höfðingjar Akkea, á hinni umflotnu 
Íþöku, ungir og gamlir, og má vera, að einhverr þeirra hljóti 
þetta, þar eð hinn ágæti Odysseifur er dáinn; en eg mun ráða 
húsi voru og þrælum þeim, er hinn ágæti Odysseifur hertók 
handa mér“.

399   Evrýmakkus Pólýbusson svaraði honum: „Sannlega er 
það á guðanna valdi, hverr Akkea verður konungur á hinni umflotnu 
Íþöku. En betur væri að þú heldir eignum þínum sjálfur 
og réðir húsi þínu; því óskandi væri að ekki kæmi sá maður, 
meðan Íþaka er byggð, er rænti þig með valdi eigum þínum 
nauðugan. En eg vil spyrja þig, kæri, um gestinn: hvaðan er 
þessi maður, og frá hvaða landi segist hann vera? Hvar er ætt 
hans og föðurland? Færir hann nokkura fregn um komu föður 
þíns? eða kemur hann hingað í sjálfs síns erindum? Hversu 
skjótt spratt hann upp og gekk burt, án þess að bíða þess að 
hann yrði kenndur! Og var þó maðurinn ekki ódrengilegur 
ásýndum“.

412   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: Evrýmakkus, 
víst er útséð um heimkomu föður míns, og er eg því bæði hættur 
að spyrja frétta, þó þær berist, og hirði ekki heldur um spásögur 
þess spámanns, er móðir mín hefir kallað í hús sitt og 
leitar fréttar af. En þessi maður er gestfélagi föður míns, og er 
frá Taffey, kveðst hann heita Mentes og vera sonur hins fróðhugaða 
Ankíaluss, en hann ræður yfir hinum róðrargjörnu 
Taffeyjarmönnum“. Svo mælti Telemakkus, en þekkti þó í huga 
sínum hina ódauðlegu gyðju.

421   Biðlarnir fóru nú til dansleiksins og hins ununarfulla 
söngs, og skemmtu sér, og biðu þess að kvöldaði; og sem þeir 
skemmtu þeir, kom hið dimma kvöld yfir þá. Gekk þá hverr heim 
til sín, og vildu leggja sig til svefns. En Telemakkus gekk til hvílu 
í hinum fagra forgarði, þar sem hár svefnskáli var byggður 
handa honum á víðsýnum stað; hafði hann þá miklar áhyggjur. 
Hin trygga Evrýklea, dóttir Óps Písenorssonar, fylgdi honum 
og bar logandi blys; hafði Laertes fyrrum keypt hana með fé 
sínu, var hún þá frumvaxta, og gefið fyrir hana eins mikið fé 
og tuttugu uxar voru verðir; hann virði hana í húsinu jafnt 
sinni kæru konu, en til þess að styggja ekki konu sína hafði 
hann aldrei samrekkt henni. Hún gekk með Telemakkusi og 
bar logandi blys; unni hún honum mest af ambáttunum, og 
fóstraði hann, þegar hann var barn. Hann lauk nú upp hurð 
hins traustsmíðaða svefnskála, settist á legubekkinn, fór úr hinum 
mjúka kyrtli og fékk hann í hendur hinni gætnu, gömlu 
konu; en hún braut saman kyrtilinn, strauk hann vandlega, 
og hengdi upp á nagla hjá hinum útskorna legubekk. Síðan 
gekk hún út úr skálanum, dró að sér hurðina með hurðarhringnum, 
sem var úr silfri, og skaut lokunni fyrir með lokubandinu. 
Hér lá Telemakkus undir sauðargæru, og var alla nóttina 
að hugsa um þá ferð, er Aþena hafði boðið honum að fara.

[1017.png]


[1019.png]



ANNAR ÞÁTTUR.

ÞING Í ÍÞÖKU. TELEMAKKUS FER UTAN.


EN sem hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í 
ljós, reis Odysseifs kæri son úr rekkju, og fór í klæði 
sín: hann gyrðti sig bitru sverði, og batt fagra ilskó undir 
sína hraustlegu fætur, og gekk út úr svefnskálanum, líkur í sjón 
einhverjum guðanna. Hann bað þegar hina snjallrómuðu kallara 
að kveðja hina hárprúðu Akkea til þings; en þeir kvöddu 
þings, og söfnuðust menn brátt. En er menn höfðu safnazt 
saman og voru komnir á einn stað, þá gekk hann á þingið, og 
hafði eirspjót í hendi; eigi var hann einn, honum fylgdu fóthvatir 
hundar. Aþena brá yfir hann himneskri fegurð, og 
undraðist hann allur lýður, er hann gekk á þingið. Hann settist 
í sæti föður síns, en öldungarnir viku fyrir honum.

15   Öðlingurinn Egyptíus tók fyrstur til máls á þinginu; 
hann var bjúgur af elli og margfróður; hafði hans kæri sonur, 
hinn spjótfimi Antífus, farið á hinum rúmgóðu skipum til 
ennar hestauðgu Ilíonsborgar með hinum goðumlíka Odysseifi, 
en hinn grimmi Kýklópur drap hann í hinum víða helli, og 
bjó hann síðastan sér til snæðings. Enn átti hann þrjá sonu 
aðra: var Evrýnómus í sveit með biðlunum, en tveir höfðu alla 
stund búið á óðalseignum sínum. En þó mátti hann aldrei 
gleyma þeim eina, grátinn og harmandi maður. Hann hélt nú 
ræðu á þinginu, felldi tár og mælti: „Heyrið nú orð mín, Íþökumenn. 
Hvorki höfum vér þing átt, né samkomu, nokkuru sinni, 
síðan hinn ágæti Odysseifur fór úr landi á hinum rúmgóðu 
skipum. Hverr hefir þá kvatt þessa þings nú? Hverr hinna 
yngri eða eldri manna er svo vant við kominn? Eða hefir hann 
nokkra fregn af, að herr sé í nánd, að hann kunni oss vísa hersögu 
að segja, er hann hafi fyrr frétt en aðrir? Eða hefir hann 
eitthvert annað alþjóðlegt málefni að flytja eða kæra? Svo 
lízt mér, sem þessi muni vera góður maður; kveðji hann manna 
heppnastur þings! Gefi Seifur honum gæfu til að koma því 
gagnsmáli til vegar, er hann hefir í hyggju“.

35   Svo mælti hann, en Odysseifs kæri sonur gladdist við 
þessa orðheill; hafði hann nú ekki langa setudvöl, því honum 
lék í mun að halda ræðu, og gekk hann fram á mitt þingið 
en kallarinn Písenor, sem var mikill ráðsnillingur, fékk honum 
sprota í hönd; varpaði hann fyrst orðum á öldunginn og 
sagði til hans: „Gamli maður, ekki er sá maður fjarstaddur, 
og muntu brátt kenna hann: eg em sá, er lýðinn hefi saman 
kallað, því eg á um sárt að binda. Hvorki hef eg neina fregn 
af, að herr sé í nánd, að eg kunni vísa hersögu segja, þá er 
eg hafi frétt fyrr en aðrir: ekki hefi eg heldur neitt alþjóðlegt 
mál að flytja eða kæra: heldur kæri eg nauðsyn mína sjálfs; 
hefir tvenn ógæfa steðjað á hús mitt: ein sú, að eg hefi misst 
góðan föður, er fyrr meir var konungur yðar allra, sem nú 
eruð hér, og var yður ástúðlegur sem faðir. En hin er þó 
ógæfan miklu meiri, er nú mun bráðum gjöreyða öllu búinu 
og glata með öllu eigum mínum. Biðlar nokkurir hafa veitt 
yfirhlaup móður minni nauðugri, eru það synir þeirra manna, 
er göfgastir eru hér í landi; kveinka þeir sér við að ganga til 
húss Íkaríuss, föður hennar, að hann geri sjálfur dóttur sína úr 
garði, og gefi hana þeim, er hann vill, og honum er næst skapi; 
heldur venja þeir komur sínar í hús vort dags daglega, slátra 
nautum, sauðum og feitum geitum, halda mannboð og drekka 
hið skæra vín ósvífið, og gengur mikið upp: því nú er ekki 
maður til staðar, slíkur sem Odysseifur var, að bægja þessari 
óheill frá heimilinu; en vér erum þess með engu móti um 
komnir að létta henni af: munum og síðar til þess vanfærir og 
þreklausir, og mundi eg þó hafa vilja til að hrinda þessu af 
mér, ef eg hefða þrótt til; því nú er þessi ágangur orðinn óþolandi, 
engi hæfa á, hversu hús mitt er í eyði lagt. Látið yður og 
sjálfum um finnast, og fyrirverðið yður fyrir öðrum nábúum 
yðrum, er í grennd búa við yður, og óttizt reiði guðanna, að 
þeir láti ekki hefnd niður á yður koma fyrir þau hin illu verk. 
Eg bið fyrir sakir hins Ólympska Seifs og fyrir sakir Þemísar,[* Þemis, réttlætis og lagagyðja.] 
er setur og bregður samkomum manna: hættið, vinir, og látið 
mig einan þjást af sárri sorg; nema svo sé, að faðir minn, hinn 
góði Odysseifur, hafi í illum hug gert hinum fagurbrynhosuðu 
Akkeum eitthvert mein: sé svo, þá hefnið þess með heiftarhug 
og gerið mér mein, með því að æsa upp þessa menn. En þó 
munda eg heldur kjósa, að <i>þér</i> eydduð gripum mínum og 
fénaði; ef þér hefðuð gert það, mundi eg einhvern tíma bíða 
þess bætur: <i>því</i> þá mundum vér fara um borgina í fjárbón, og 
biðja bóta, þar til allt væri aftur goldið. Nú þar á móti bakið 
þér mér óbætanlegar skapraunir“.

[1022.png: Penelópa við vefinn.]

80   Þannig mælti hann reiður, og varp sprotanum á jörðina; 
honum hrundu tár, en allur lýður kenndi í brjósti um hann; 
urðu nú allir biðlarnir orðlausir, og þorði enginn að svara 
Telemakkusi illu, nema Antínóus einn, hann svaraði honum 
og sagði: „Þú stórorði, ofurhugaði Telemakkus, hvílík smánaryrði 
talar þú í gegn oss! Auðséð er, að þú vilt gera oss þá 
skömm, er við oss loði. En ekki þarftú að gefa biðlunum neina 
sök á þessu, heldur móður þinni, sem er heldur til slægvitur. 
Því þetta er nú á þriðja ár, og senn komið hið fjórða, að hún 
tælir hug í brjóstum Akkea: hún lætur vænlega við alla, lofar 
hverjum manni góðu, og gerir þeim bið, en hugur hennar er 
allur annar. Hún hugsaði meðal annars upp þessa vél: hún 
setti upp mikinn vef, og óf smágjörva og ummálsmikla voð í 
herbergi sínu, sagði síðan til vor: „Þér ungu menn, sem nú 
biðjið mín, þar eð Odysseifur er dáinn, bíðið, þó yður sé annt 
um að ná ráðahag við mig, unz eg hefi lokið við dúkinn, því 
mér er ekki um, að vefturinn verði mér ónýtur; það á að verða 
náklæði handa öðlingnum Laertes, þegar hin skaðvæna Banagyðja, 
sem ræður fyrir dauðanum, er manninn leggur flatan, 
hefir yfirbugað hann: því vera kann, að konur Akkea hér í 
landi lái mér, ef hann liggur umbúðalaus, svo auðugur maður“. 
Svo mælti hún, en vér féllumst á þetta; óf hún svo hinn mikla 
vef á daginn, en rakti upp aftur á næturnar við blys. Með þessu 
móti bar ekki á vélum hennar í þrjú ár, svo Akkea grunaði ekki. 
En er hið fjórða ár gekk í garð, og ný misseri komu að hendi, 
þá sagði ein af þernum hennar frá, sú er vissi, hvernig á öllu 
stóð: komum vér þá að henni, þar sem hún var að rekja upp 
aftur hinn glæsilega vef. Þannig neyddist hún til að ljúka við 
vefnaðinn, þá henni væri það móti skapi. En biðlarnir svara 
þér þessu, svo þú sjálfur vitir gjörla, og svo allir Akkear: Lát 
móður þína burtu, og bið hana giftast þeim, sem faðir hennar 
vill, og henni er vel að skapi sjálfri. En ef hún heldur lengur 
áfram að móðga sonu Akkea, og beita þeim gáfum, er Aþena 
hefir veitt henni fremur öðrum, sem er kunnátta í fögrum 
hannyrðum, góðir vitsmunir, og sú slægvizka, að vér höfum 
enn eigi heyrt, að nokkur ein af hinum fagurlokkuðu konum 
í Akkealandi, þær er í fornöld lifðu, hafi kunnað slíkar vélar, 
hvorki Týró,[* Sjá XI, 235.] né Alkmena,[** Sjá XI, 266.] né hin fagurbeltaða Mýkena,[*** Ínakkusdóttir.]
hafði engin þessara önnur eins ráðabrot og Penelópa; en þó hefir 
hún þar tekið upp óheillavænlegt ráð: því meðan hún heldur 
á þessu skaplyndi, er guðirnir nú leggja í brjóst henni, munu 
biðlarnir halda áfram að eyða búi þínu og eigum; aflar hún 
sér að vísu sjálfri mikillar frægðar með þessu, en þér þar á 
móti mikils fjártjóns. Munum vér ekki heim fara til búa vorra, 
eða nokkuð annað, fyrr en hún gengur að eiga einhvern af 
Akkeum, þann er henni geðjast að“.

129   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum aftur: „Ekki má 
eg, Antínóus, reka hana sem ól mig og uppfæddi, af heimilinu 
nauðuga, þó faðir minn sé í útlöndum, hvort sem hann er lífs 
eða liðinn. Mundi mér verða það þungbært, ef eg léti móður 
mína frá mér af sjálfsdáðum, að gjalda Íkaríusi stórfé; því af 
föður hennar mun eg sæta afarkostum, en Óhamingjuguðinn 
mun bæta þar öðru ofaná: því ef móðir mín fer heiman, mun 
hún heita á hinar ógurlegu Refsinornir, en af mönnum mun 
eg hafa hið mesta ámæli; mun eg því aldrei hafa þetta á 
orði við hana. Nú ef þér skammizt yðar nokkuð með sjálfum 
yður, þá verðið burt úr húsum mínum, og takið aðrar veizlur, 
eyðið fé yðru sjálfra og farið hvorir til annarra að heimboðum. 
En þyki yður fýsilegra og sæmra að eyða eigum eins manns 
bótalaust, þá eyðið þeim; en eg mun heita á hina eilífu guði, 
ef svo mætti verða, að Seifur léti yðvarra tilgjörða hefnt verða: 
kynni þá svo að fara, að þér féllið óbættir í húsum mínum“.

146   Svo mælti Telemakkus, en hinn vítt þrumandi Seifur 
sendi honum tvo örnu fljúgandi úr lofti ofan af fjallstindinum, 
þeir flugu fyrst eins og vindur blési, og þöndu sig út með vængjunum, 
hvor hjá öðrum. En er þeir komu mitt yfir ena kliðmiklu 
samkomu, þá flugu þeir í hring, skóku ótt vængina og 
horfðu í höfuð mönnum, og boðuðu tjón með augnaráði sínu; 
þeir klóuðu vangana hvorir á öðrum og hálsana beggja vegna, 
og þutu síðan til hægri handar gegnum húsin og borgina. En 
sem menn litu augum fuglana, brá þeim í brún, og hreifðu 
því í huga sér, sem fram átti að koma. Þá tók til máls hinn 
aldraði öðlingur Halíþerses Mastorsson, er fremri var öllum 
þeim, er uppi voru um hans daga, í því að þekkja spáfugla 
og segja spár; hann var þeim velviljaður, talaði á þinginu og 
mælti: „Heyrið nú, Íþökumenn, hvað eg segi; mæli eg þetta 
helzt til biðlanna, því yfir þeim vofir mikil hætta: mun Odysseifur 
eigi lengi burtu verða frá vinum sínum, heldur er hann nú 
einhverstaðar í nánd, og ætlar þessum dauða og feigð öllum; 
og mörgum öðrum af oss, er búum á hinni víðsýnu Íþöku, 
mun það að tjóni verða. Tökum því sem fyrst ráð vor saman, að 
vér fáum haldið biðlunum í taumi, eða láti þeir sjálfir af, því 
þar af hafa þeir betra síðar meir. Segi eg þessa spá, ekki sem 
óreyndur, heldur veit eg hana með vissu; því eg hygg, að 
allt muni fram við hann koma, sem eg spáði honum, þá Argverjar 
fóru upp til Ilíonsborgar, og hinn margráðugi Odysseifur 
með þeim: sagða eg þá, að hann mundi rata í margar raunir, 
missa alla förunauta sína, og koma heim öllum ókenndur á 
tuttugasta ári; mun nú allt þetta rætast“.

177   Evrýmakkus Pólýbusson svaraði honum: „Far þú heldur 
heim, gamli maður, og spá fyrir börnum þínum, að þau rati 
ei í neina ógæfu síðar meir; en um þetta kann eg miklu betur 
að spá, en þú. Margir fuglar eru á flugi undir sólargeislunum, 
og eru þó ekki allir spáfuglar. Hitt er heldur, að Odysseifur 
hefir týnzt langt úti í löndum, og væri betur, að þú hefðir 
týnzt líka ásamt honum; mundir þú þá ekki fara með svo 
marga spádóma, og ekki æsa hinn reiða Telemakkus upp, í 
von um gjafir af honum handa hyski þínu. En eg segi þér það 
fyri satt, og mun það rætast: ef þú, sem ert fróður í mörgum 
fornum fræðum, ginnir með orðum þér yngra mann og egnir 
hann til reiði, þá mun fyrst sjálfur hann hafa verra þar af, 
síðan munum vér, gamli maður, skapa þér það víti, að þú 
munt illa við una og sáran harm af bíða. En eitt höfuðráð vil 
eg gefa Telemakkusi: láti hann móður sína fara heim til 
föður hennar, munu þeir frændur hennar þá sjá fyrir ráði 
hennar, og leggja fram svo mikinn heimanmund, sem sæmilegt 
er að fylgi kærri dóttur; því eg hygg, að synir Akkea muni 
eigi fyrr af láta því hinu torsótta bónorði, því vér hræðumst 
alls öngvan; hvorki hræðumst vér Telemakkus, þótt hann sé 
ærið margmáll, né heldur skeytum þeim spádómi, er þú fer 
með, karl; mun hann ekki rætast, muntu verða fyrir hann að 
óvinsælli; munu eigurnar, sem fyrr, uppetnar verða gegndarlaust, 
og aldrei jöfnuður fyrir koma, meðan hún dregur Akkea 
á ráðahagnum við sig; en vér munum enn bíða alla daga, og 
þreyta kapp með oss sökum ágætis hennar, og ekki fara til annarra 
kvenna, þeirra er hverjum væri sómi í að eiga“.

208   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Evrýmakkus 
og þér hinir aðrir göfugu biðlar! Ekki mun eg yður lengur 
þessa biðja, eða hér um ræða; því nú vita það guðirnir og allir 
Akkear. En gjörið nú svo vel og fáið mér gangfljótt skip og 
tuttugu menn, er fari með mér alla leið fram og aftur, því 
eg ætla til Spörtu og hinnar sendnu Pýlusborkar að spyrjast 
fyrir um heimför föður míns, þess er lengi hefir á burtu verið, 
ef svo kann verða, að einhverr dauðlegra manna kunni mér af 
að segja, eða eg heyri einhverja frétt frá Seifi, sú er helzt veitir 
mönnum vitneskju. Ef eg nú fregna föður minn lífs og hans 
heim von, þá mun eg enn þreyja við árlangt, þó eg sé aðþreyttur. 
En ef eg spyr hann látinn og liðinn úr heimi, þá mun eg halda 
heim aftur til föðurlands míns, og verpa haug eftir hann og 
gera útför hans sæmilega, og gifta manni móður mína“.

224   Að því mæltu settist hann niður. Þá stóð Mentor upp, 
hann var vinur hins göfuga Odysseifs, og hafði Odysseifur, áður 
hann fór í leiðangurinn, falið honum á hendur öll heimilis forráð, 
skyldi hann hlýða Öldungnum[* Laertesi.] og hafa stöðuga umsjón á 
öllu; hann var þeim velviljaður, talaði á þinginu og mælti: 
„Heyrið nú, Íþökumenn, þau orð, er eg tala. Veri nú engi 
konungur, sá er veldisprota heldur, raungóður og blíður framar 
eða sanngjarn í sér, heldur ávallt vondur og ofstopafullur, 
fyrst enginn man til hins ágæta Odysseifs þeirra manna, er 
hann réð yfir og var blíður sem faðir! Að sönnu ann eg þess 
hinum vasklegu biðlum, að hafa í frammi ofríkisfull verk af 
sjálfsheimsku, því þeir stofna sér í háska sjálfir, er þeir eyða 
með ofríki búi Odysseifs og ætla hans eigi heim von framar. 
En hinum öðrum lýðnum lái eg, að þér sitjið allir svo þegjandi, 
og leggið ekki orð til, að halda í taumi fáeinum biðlum, 
svo margir menn“.

242   Leókrítus Evenorsson svaraði honum: „Þú meinyrti 
Mentor, skjátla þér nú vitsmunir, er þú talar slíkt, og eggjar 
aðra að halda oss í taumi! Erfitt mun veita, að deila við svo 
marga menn um veizluhöldin; því þó sjálfur Odysseifur frá 
Íþöku kæmi til og hefði hug á að reka á dyr hina göfugu 
biðla, er sitja að veizlum í húsi hans, mundi kona hans, þó 
hún þreyi hann mjög, lítt verða fegin komu hans; því hann 
mundi þar bana bíða með skömm, ef hann berðist við ofurefli 
sitt; og hefir þú talað mjög óviðurkvæmilega. Nú skulu menn 
fara héðan, hverr heim til sín; en þeir Mentor og Halíþerses, 
sem eru aldavinir föður hans, skulu vera í tilbeina með Telemakkusi 
um ferðina; vonar mig þó, að hann muni lengi mega 
sitja og spyrja frétta í Íþöku, því aldrei mun hann fá þessari 
ferð til leiðar komið“.

257   Að því mæltu brá hann þinginu skjótlega; fór þá hverr 
til sinna heimkynna, en biðlarnir gengu til híbýla hins ágæta 
Odysseifs. Telemakkus gekk burt og ofan til strandar; hann 
þvoði hendur sínar í hinum gráa sæ, og bað til Aþenu: „Heyr 
mig, þú guð, er komst í gær í hús vort, og bauðst mér að fara 
á skipi yfir hið dökkva haf, til að spyrjast fyrir um heimför 
föður míns, er lengi hefir á burtu verið; en Akkear draga það 
allt fyrir mér, og einkum hinir ofstopafullu biðlar“. - Þannig 
baðst hann fyrir; gekk Aþena þá til hans, var hún þá lík 
Mentori í vexti og málfæri, og talaði til hans skjótum orðum: 
„Telemakkus, ekki muntu heldur hér eftir verða duglaus eða 
vanhygginn. Ef þér er í brjósti lagið hugrekki föður þíns, slíkur 
sem hann var í framkvæmdum bæði til orða og verða, þá mun 
ferðin ekki verða þér til ónýtis eða afrekslaus. En sértu eigi 
sonur hans og Penelópu, þá býst eg ekki við að þú fáir því 
til vegar komið, sem þú hefir í hyggju; því fáir synir verða 
jafnir föður sínum, flestir verða síður, en fáir eru föðurbetringar. 
En með því þú munt eigi verða framkvæmdarlaus eða vanhygginn 
á síðan, og með því þú hefir ekki með öllu farið á 
mis við vitsmuni Odysseifs, þá er vonanda, að þessi fyrirætlan 
muni takast. Þess vegna skaltu nú eigi skeyta ráðlagi eða fyrirætlan 
biðlanna, því þeir eru menn heimskir, skortir þá bæði 
hyggindi og réttsýni, og ekki vita þeir, að dauði og dimm feigð 
vofir yfir höfði þeim, er þeir munu allir týnast á einu dægri. 
En þess skal nú ekki lengi bíða, að þú farir þá för, sem þú hefir 
í hyggju, því eg er sá vinur föður þíns, að eg mun búa þér 
gangfljótt skip, og fylgjast með þér sjálfur. Far þú nú heim, og 
ver með biðlunum; útvega farnest, og geym allt í ílátum, vínið 
í leirkerum, en byggmjölið, sem er mergur manna, í þéttum 
leðurbelgjum. En eg skal skjótt ráða til fylgdar við þig sjálfviljuga 
menn meðal fólksins; en til eru á hinni umflotnu Íþöku 
mörg skip, ný og gömul, skal eg velja þér af þeim það er 
bezt er, og þegar er við höfum búið það, skulum við leggja 
á haf“.

296   Svo kvað Aþena, dóttir Seifs; hafði Telemakkus nú ei 
langar viðtafir, er hann heyrði mál gyðjunnar. Hann gekk heim 
til hallarinnar, sorgmæddur í hjarta, og fann hina vösku biðla 
í herbergjunum, voru þeir að flá geitur og svíða alisvín í forgarðinum. 
Antínóus gekk móti honum hlæjandi, þreif um hönd 
hans, tók til orða og mælti: „Stórorði, ofurhugaði Telemakkus, 
lát ekkert illt á þér festa, hvorki orð né verk, heldur et og 
drekk, sem áður; en Akkear munu vera í útvegum fyrir þig 
um þetta allt saman, bæði skip og útvalda ræðara, svo þú komist 
fljótt til hinnar helgu Pýlusborgar, til að spyrjast fyrir um 
þinn ágæta föður“.

309   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Ekki fæ eg, 
Antínóus, setið þegjandi að veizlu eða skemmt mér í næði 
með yður ofstopamönnunum. Eða nægir yður það ekki, biðlunum, 
að þér hafið fyrr meir, meðan eg enn var barn, eytt 
eigum mínum, sem bæði voru margar og góðar? En með því 
eg nú er orðinn roskinn, og heyri orðræður manna, og mér 
vex hugur innanbrjósts, þá mun eg reyna til að senda á hendur 
yður hinar illu Banagyðjur, hvort sem eg fer til Pýlusborgar, 
eða eg verð kyrr hér í landi. Fara mun eg, og skal ekki eyðast 
sú för, er eg hefi á orði haft, og verða farþegi, því eg fæ hvorki 
skip né menn; mun yður hafa þótt betra, að svo væri“.

321   Að því mæltu kippti hann snöggt hendi sinni af Antínóusi. 
En biðlarnir efnuðu til veizlu í stofunni; drógu þeir nú dár 
að honum, og móðguðu hann í orðum; þá sagði svo einhverr af 
hinum ofstopafullu ungmennum: „Víst býr Telemakkus yfir 
banaráðum við oss; mun hann annaðhvort ætla að sækja liðsmenn 
nokkura til hinnar sendnu Pýlusborgar, eða jafnvel til 
Spörtu, því nú er mikill áhugi á honum, eða hann ætlar að fara 
til Effýru, hins frjóvsama lands, til að sækja þangað banvænt 
eitur; mun hann ætla að koma því í skaftkerið, og bana oss 
öllum“. Þá kvað annar af hinum ofstopafullu ungmennum: 
„En hverr veit, ef hann fer sjálfur á einhverju rúmgóðu skipi, 
nema hann komist í hafvillur, og týnist fjarri vinum sínum, 
sem Odysseifur? Mun hann þá heldur en ekki auka oss ómak: 
því þá munum vér skipta með oss eigum hans, en húsunum 
munum vér láta móður hans halda, eða þann sem hennar fær“.

337   Þannig mæltu þeir, en hann gekk ofan í hinn háræfraða, 
víða geymslusal föður síns. Þar lá gull og eir í hrúgum, klæði 
í kistum og gnótt ilmanda viðsmjörs; þar flóðu tunnur með 
gamalt ljúffengt vín, var það ágætur drykkur og sterkur, þeim 
var raðað við vegginn hverri hjá annarri, ef Odysseifur kynni 
loksins, og að afstöðnum mörgum þrautum, heim að koma. 
Fyrir salnum var þéttfelld tvíhurð með læsingu. Ráðakonan 
Evrýklea, dóttir Óps Písenorssonar, hafði þar umgöngu nætur 
og daga, og gætti alls með mikilli forsjá. Telemakkus kallaði 
hana nú til geymslusalsins, og sagði til hennar: „Gjör svo vel, 
fóstra, og aus handa mér í leirker sætt vín, sem ljúffengast er 
næst því, er þú geymir handa þeim ógæfusama manni, er þú 
vonar eftir, ef svo kann verða, að hinn seifborni Odysseifur komi 
einhverstaðar að, sloppinn undan dauðanum og Banagyðjunum. 
Þú skalt fylla tólf leirker, og láta vera lok yfir hverju. 
Síðan skaltu steypa byggmjöli í þéttsaumaða leðurbelgi, það 
skulu vera tuttugu mælar af möluðu byggkorni. Engi má vita 
þetta, nema þú ein; skal allt þetta vera til reiðu, því eg kem 
í kvöld og tek það, um það leytið móðir mín gengur upp í 
loftsalinn og ætlar til hvílu; ætla eg mér að fara til Spörtu 
og hinnar sendnu Pýlusborgar, til að spyrjast fyrir um heimför 
míns kæra föður, ef eg kann einhverstaðar til hans að frétta“.

361   Svo mælti hann, en hin kæra fóstra Evrýklea hljóðaði, 
og talaði kveinandi til hans skjótum orðum: „Hví hefir þér 
slíkt í hug komið, sonur kær? Hvert ætlar þú að fara út í 
víða veröldu, þú hinn eini ástkæri? Dáinn er, hann, hinn seifborni 
Odysseifur, fjærri fósturjörðu sinni, í ókunnu landi. En 
þeir munu, nú þegar er þú fer, hyggja þér illt fram á leið, að 
þú verðir af lífi tekinn með svikum, og skipta svo með sér 
öllu, sem hér er. Sit þú hér heldur kyrr á sjálfs þíns eignum; 
því engi nauðsyn ber til, að þú sætir hrakningum og hafvillum 
á enu ófrjóva hafi“.

371   Hinn vitri Telemakkus svaraði henni: „Vertu óhrædd, 
fóstra; ekki er þessi fyrirætlun stofnuð án vilja guðs. En sver 
þú mér, að segja ekki móður minni frá þessu, fyrr en á ellefta 
eða tólfta degi, eða hún saknar mín sjálf, og fréttir burtför 
mína, að hún eigi slái höndum sitt fríða hörund grátandi“. - 
Svo mælti hann, en hin aldraða kona sór dýran eið við guðina. 
En er hún hafði svarið og unnið fullan eið, jós hún þegar víninu 
á leirkerin, og steypti byggmjölinu í hina þéttsaumuðu leðurbelgi. 
Gekk Telemakkus þá til stofu, og var með biðlunum.

382   Á meðan hafði hin glóeyga gyðja, Aþena, annað fyrir 
stafni: hún fór um alla borgina í líki Telemakkusar, gekk til 
hvers manns og átti tal við hann, bað þá safnast saman um 
kvöldið niðri hjá enu örskreiða skipi; síðan bað hún Nóemon, 
hinn fræga son Froníusar, um gangfljótt skip, og lofaði hann 
henni því fúslega.

388   Nú rann sól í ægi, og skugga brá yfir alla vegu. Þá 
setti hún hið örskreiða skip fram til sjóvar, og lagði upp í 
það allan skipreiða, þann er hin þóftusterku skip eiga að hafa; 
síðan flutti hún skipið út í hafnarmynnið, og söfnuðust þangað 
hinir hraustu förunautar, og upphvatti gyðjan sérhvern 
þeirra.

[1031.png: Skip á siglingu.]

393   Enn hafði hin glóeyga gyðja Aþena annað ráð með 
höndum: hún gekk til húsa hins ágæta Odysseifs, og brá sætum 
svefni yfir biðlana, gerði þá reikandi við drykkinn, og sló 
drykkjukerin úr höndum þeim. Þeir flýttu sér þá út í borgina 
til svefns, og sátu nú eigi lengi, eftir það að svefn tók að síga 
á augu þeim. Þá mælti hin glóeyga Aþena til Telemakkuss, og 
kallaði hann út úr hinum fagursettu herbergjum, lík Mentori 
í vexti og málfæri: „Telemakkus“, sagði hún, „nú sitja hinir 
fagurbrynhosuðu förunautar þínir og bíða þess að þú farir af 
stað. Förum þá og dveljum eigi lengi förina“.

405   Að því mæltu gekk Pallas Aþena á undan, en hann 
fetaði í fótspor gyðjunnar. En sem þau komu niður til skipsins 
og sjávarins, fundu þau hina hárprúðu förunauta á ströndinni. 
Hinn kraftagóði Telemakkus mælti þá þeirra: „Komið, vinir, 
og sækjum farnestið, því nú er allt til reiðu heima; hefir móðir 
mín ekkert frétt, og af þernunum veit engin þessa ráðagjörð, 
nema ein“. - Að því mæltu gekk hann á undan, en þeir fylgdu 
honum; báru þeir nú allt með sér, og settu niður á hið þóftusterka 
skip, eins og Odysseifs kæri sonur hafði sagt fyrir. Steig 
Telemakkus þá á skip, en Aþena fór fyrir og settist niður í 
afturstafn skipsins, og Telemakkus þar hjá henni. En þeir leystu 
skutfestarnar, fóru uppí og settust á þófturnar. Hin glóeyga 
Aþena sendi þeim hagstæðan byr, hvassan útnyrðing á hinu 
gnýjanda, dimmbláa hafi. Þá bað Telemakkus förunauta sína 
taka til seglreiðans, en þeir gerðu, sem hann bauð: þeir reistu 
upp siglutréð, það var af furu, og settu það niður í hinn hola 
siglubita, og bundu það með framstögum, drógu svo upp hin 
hvítu segl með velfléttuðum ólum; vindurinn þandi seglið 
milli jaðra, en mórauð bylgjan glumdi hátt kringum stefnið, 
þá skipið gekk, en það hljóp eftir öldunni og fór leiðar sinnar. 
En er þeir höfðu fest öll reip á hinu dökkva, gangfljóta skipi, 
settu þeir fram skaftker, barmafull af víni, og dreyptu dreypifórn 
hinum ódauðlegu, eilífu guðum, en fremur öllum hinni 
glóeygu dóttur Seifs. En skipið fór leiðar sinnar alla nóttina 
og morguninn.

[1032.png]


[1033.png]



ÞRIÐJI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS HJÁ NESTOR Í PÝLUSBORG.


HELÍUS kom upp af hinu fagra vatni og rann fram á 
hinn eirsterka himin, til að sýna sig hinum ódauðlegu 
guðum, sem og dauðlegum mönnum á hinni kornfrjóvu 
jörð. Þeir Telemakkus komu nú til Pýluss, Neleifs fagursettu 
borgar; voru menn þar að blóta hinum bláhærða Landaskelfi 
alsvörtum griðungum á sjávarströndinni: þar voru níu sæti og 
sátu fimmhundruð manns á hverju, og höfðu hver níu griðunga 
fyrir framan sig. Þegar þeir höfðu bergt á iðrunum [* iðrar, kv. mt., í blótdýrum, hjarta, lifur, lungu.] og 
brennt lærbitana guðinum til fórnar, þá héldu þeir Telemakkus 
beint að landi, tóku saman segl hins jafnbyrða skips, lentu því 
og fóru út. Telemakkus steig af skipi, og gekk Aþena á undan. 
- Hin glóeyga gyðja Aþena talaði þá til hans að fyrra bragði: 
„Ekki þarftu nú, Telemakkus, að vera feiminn framar; því til 
þess hefir þú siglt yfir hafið, að þú spyrðist fyrir um föður 
þinn, hvar jörðin hylji hann, og hvern dauða hann hafi hlotið. 
Heill svo, gakk nú rakleiðis til móts við hinn reiðkæna Nestor. 
Vitum, hverja hyggju hann hefir að geyma í brjósti sínu. Bið 
þú hann, að segja þér satt: og mun hann ekki fara með ósannindi, 
því hann er stórvitur“. Hinn vitri Telemakkus svaraði 
henni: „Mentor, hvernig skal eg þá ganga til hans, hvernig 
skal eg ávarpa hann? Eg em enn með öllu óvanur viturlegum 
orðræðum, og þar hjá er það ótilhlýðilegt, að yngri maður 
spyrji eldra mann“. Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: 
„Sumt mun þér hugfast af sjálfum þér, en sumt mun guð þér 
í brjóst leggja; því ekki hygg eg þig borinn né uppfæddan að 
óvilja guðanna“.

29   Að því mæltu gekk Pallas Aþena á undan í skyndi, en 
hann gekk í fótspor gyðjunnar. Þau komu nú til samkomu og 
sæta Pýlusmanna; þar sat Nestor með sonum sínum, en kringum 
hann voru félagar hans að efna til veizlu, steiktu kjöt, en 
stungu sumu upp á teina. Nú sem þeir sáu gestina, gengu þeir 
til móts við þá, kvöddu þá með handabandi, og báðu þá 
setjast. Fyrstur gekk Písistratus Nestorsson til þeirra, tók í 
hönd báðum þeim, og lét þá setjast að veizlu á sjávarströndinni; 
lét hann þá sitja á mjúkum gærum við hlið bróður síns 
Þrasýmedesar og föður síns. Síðan lagði hann fyrir þá bita af 
iðrum, skenkti vín í gullker, drakk þeim til og ávarpaði Pallas 
Aþenu, dóttur Seifs Ægisskjalda: „Gjör nú bæn þína, gestur, 
til hins volduga Posídons, því þið hittuð í hans veizlu, þá þið 
komuð hér. En er þú hefir dreypt dreypifórn og gert bæn þína, 
sem siður er til, þá fá þú þessum manni ker hins hunangsæta 
víns, að hann og dreypi dreypifórn; vænti eg, að hann vilji og 
gera bæn sína til enna ódauðlegu guða: því allir menn þurfa 
guðanna við. En af því hann er yngri, og jafnaldri minn, þá 
fæ eg þér gullkerið fyrr en honum“.

51   Að því mæltu fékk hann henni ker hins sæta víns; en 
Aþena gladdist, af því að hinn vitri, réttsýni maður fékk henni 
gullkerið fyrr; því næst hét hún af alvöru á hinn volduga 
Posídon: „Heyr, þú jarðkringjandi Posídon! unn oss, sem heitum 
á þig, að koma þessum málum til lykta! Veit fyrst Nestori 
frama og sonum hans; gef því næst öllum öðrum Pýlusmönnum 
þæga umbun fyrir hina frægu hundraðsfórn; veit loksins 
Telemakkusi og mér að komast heim, þá við höfum til leiðar 
komið erindi því, er við fórum hingað á hinu gangfljóta, dökkva 
skipi“. Þannig bað hún, og lét sjálf allt þetta rætast; — síðan 
fékk hún Telemakkusi hið fagra, tvíhvolfaða drykkjuker, en 
Odysseifs kæri son baðst fyrir á sama hátt. En er hinir höfðu 
steikt kjötstykkin, sem yfir eldinum voru, og tekið þau af 
teinunum, skömmtuðu þeir kjötið, og settust að dýrlegri veizlu.

[1035.png: Posídon sjávarguð.]

67   En er þeir höfðu satt löngun sína á mat og drykk, tók 
hinn Gerenski[* frá Gerenuborg í Messenalandi á Pelopsey.] riddari Nestor fyrstur þeirra svo til máls: 
„Nú er tilhlýðilegt, fyrst gestirnir hafa neytt matar, að forvitnast 
um og spyrja þá, hverjir þeir séu: þér aðkomumenn, hverjir 
eruð þér? hvaðan siglið þér vota vega? farið þér að erindum 
nokkurum, eða hvarflið þér ráðlauslega um hafið, sem víkingar, 
þeir eð flakka um kring og hætta lífi sínu og gera illt 
útlendum mönnum?“

75   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum; var hann nú 
óhræddur, því sjálf Aþena hafði komið djörfung í brjóst honum, 
svo hann gæti spurt hann um sinn fjarveranda föður: 
„Nestor Neleifsson, þú mikli sómi Akkea! Þú spyr, hvaðan 
vér séum; það mun eg gjarna segja þér. Vér komum frá Íþökuborg 
undir Nejfjalli; en það mál, sem eg hef að flytja, er 
eigið erindi, en ekki alþjóðlegt málefni. Eg fer að vita, hvort 
eg heyri nokkurstaðar fregn fara af föður mínum, hinum 
ágæta, þrautgóða Odysseifi, er menn segja verið hafa í hernaði 
með þér fyrrum og lagt í eyði borg Trójumanna. Höfum vér 
frétt af öllum öðrum, þeim er við Trójumenn börðust, hvar 
hverr þeirra hefir dáið döprum dauða; en af hans dauða hefir 
Kronusson enga fregn látið fara: því enginn kann með vissu 
að segja, hvar hann er dáinn, hvort heldur hann hefir á landi 
látizt fyrir óvinum sínum, eða þá á hafinu í bylgjum Amfítrítu.[** konu Posídons.]
Því kem eg nú fyrir kné þín, og bið þig segja mér frá hans 
döprum dauða, ef þú hefir sjálfur verið sjónarvottur að, eða 
heyrt einhvern ferðamann frá segja; hefir móðir hans fætt 
hann til meiri ógæfu en aðra menn. Seg eigi vilhallt af virðingu 
fyrir mér eða af vorkunsemi við mig, seg mér heldur 
rétt eins og fyrir augu þín hefir borið. Eg bið þig: hafi faðir 
minn, hinn góði Odysseifur, nokkuru sinni í orði eða verki gert 
bón þína í landi Trójumanna, hvar þér Akkear urðuð mannraunum 
að sæta, þá lát mig nú njóta þess, og seg mér satt frá“.

102   Hinn Gerenski riddari Nestor svaraði honum: „Vinur, 
þar minnir þú mig á þá nauð, er vér þoldum í því landi, enir 
ofurhuguðu synir Akkea, bæði á þær raunir, er vér biðum, þá 
vér svifum til rána á skipum yfir hið dimmleita haf, hvert 
sem Akkilles stefndi, og á þá bardaga, er vér áttum hjá hinni 
miklu borg Príamus kóngs; þar féllu hverr að öðrum þeir er 
hraustastir voru: þar liggur hermaðurinn Ajant: þar liggur 
Akkilles: þar liggur Patróklus, hinn goðumjafni ráðsnillingur: 
þar liggur minn kæri son, Antílokkus, er var jafnhraustur sem 
ágætur, manna hvatastur á hlaupi og hverjum manni betur 
vígur; og margt annað andstreymi þoldum vér hér á ofan. 
Hverr dauðlegra manna mundi sagt geta frá því öllu? Nei, 
þó þú dveldir hér í fimm ár og í sex ár, og spyrðir að því, 
hversu margar raunir hinir ágætu Akkear hafa þolað í því
landi, þá mundir þú fyrr verða leiður og snúa heim aftur til 
þíns föðurlands. Því í níu ár leituðum vér við á allar lundir 
að vinna þeim mein með alls konar vélum, og varla lét Kronusson 
það framgengt verða. Þar dugði engum nokkuru sinni að 
fara í mannjöfnuð um ráðkænsku, því hinn ágæti Odysseifur 
bar langt af öllum í hvers kyns vélræðum, faðir þinn; sértu 
raunar sonur hans: mikið finnst mér um, þá eg horfi á þig: 
því sannlega er orðalagið líkt, og engum skyldi til hugar koma, 
að nokkurr ungur maður talaði svo líkt honum. Alla þá stund 
urðum við aldrei sundurorða, eg og hinn ágæti Odysseifur, 
hvorki á þingi né á ráðstefnu, heldur vorum báðir samhuga, 
og gerðum ráð vor með skynsemd og viturlegu ráðlagi, að sem 
heilladrjúgust yrði fyrir Argverja. En er vér höfðum lagt í 
eyði hina hávu borg Príamusar, þá stofnaði Seifur Argverjum 
hryggilega heimför; því ekki voru þeir allir hyggnir eða réttsýnir, 
og því hrepptu margir þeirra ill afdrif, sökum skaðvænnar 
reiði Glóeygar, dóttur hins sterka föður, sú er deilu 
lét upp koma meðal beggja Atreifssona. Þeir bræður stefndu 
öllum Akkeum til þings, ófyrisynju og eigi eftir réttum sið, 
um niðurgöngu sólar, svo synir Akkea komu þangað víndrukknir; 
lýstu þeir bræður yfir því, hvers vegna þeir hefði 
samankallað herinn. Þá bað Menelás alla Akkea hyggja á heimför 
yfir hinn víða sjávarflöt. En Agamemnoni líkaði það með 
engu móti, því hann vildi halda hernum eftir, og stofna heilög 
hundraðsblót, að hann mætti mýkja hina ógurlegu reiði Aþenu, 
en hann vissi það ekki fávís maður, að hún mundi ekki láta 
eftir vilja hans: því hugur hinna eilífu guða skipast ekki þegar. 
Þannig stóðu þeir báðir, og skiptust illyrðum við; en hinir 
fagurbrynhosuðu Akkear spruttu upp með geysilegum gný, því 
sitt leizt hvorum.

151   Sváfum vér nú af um nóttina og höfðum illan huga 
hvorir til annarra, því Seifur bjó oss illa ógæfu. En árla morguns 
drógu sumir af oss skip til sjóvar, fluttum fjárhluti 
vora á skip og hinar hábeltuðu konur; en helmingur liðsins 
var þar kyrr eftir hjá herforingjanum Agamemnoni Atreifssyni. 
Vér hinir stigum á skip og rérum burt; gengu skipin mjög 
fljótt, því einhverr guð gerði láslétt á hinu geysivíða hafi. En 
er vér komum til Teneduseyjar, stofnuðum vér guðunum blót, 
því oss langaði heim. En Seifur lét oss enn ekki heimkomu 
auðið verða, því sá hinn grimmi guð vakti illa deilu á ný. Þeir 
sveitungar hins fróðhugaða, fjölráða Odysseifs gerðu það í vil 
Agamemnoni Atreifssyni, að þeir snéru aftur og stigu á hin 
borðrónu skip. En er eg sá að einhverr óhamingjuguð ætlaði að 
steypa oss í ógæfu, þá flýði eg burt með öll þau skip, er mér 
fylgdu. Þá flýði og kempan Týdeifsson, og eggjaði menn sína. 
Loksins kom og hinn bleikhári Menelás á eftir okkur, og náði 
oss í Lesbey; vorum vér þar að ráðslaga um hina löngu siglingu, 
hvort vér skyldum halda fyrir ofan hina bröttu Kíey, og stefna 
á eyna Psyríu, en hafa Kíey á vinstri hönd oss, eða skyldum 
vér halda fyrir neðan Kíey, fram hjá hinum stormsama Mímanti. 
Þá báðum vér guð að birta oss eitthvert teikn; og hann lét 
oss sjá teikn, og bauð oss að sneiða þvert yfir hafið til Evbeu, 
að vér sem skjótast kæmumst undan ógæfunni. Tók þá hvass 
vindur að blása, en skipin hlupu skjótt yfir fiskabrautirnar, og 
lentu um nótt við Gerestus; lögðum vér á altari Posídons marga 
griðunga lærleggi, þá vér vorum komnir yfir hið mikla haf. Á 
fjórða degi lentu félagar riddarans Díomedess Týdeifssonar hinum 
jafnbyrðu skipum við Argverjaborg. En eg hélt til Pýlusborgar; 
og féll aldrei byrinn úr því guð í fyrstu hafði látið hann 
á koma. Þannig kom eg heim fréttalaus, sonur sæll, og veit alls 
ekki, hverjir af hinum Akkeum hafa heilir heim komizt eða 
hverjir týnzt hafa. En það sem eg hefi spurt, síðan eg settist 
um kyrrt heima, er skylt að þú fáir að vita, og skal ekki leyna 
þig því. Það segja menn, að hinir spjótfimu Myrmídónar, er 
fylgdu hinum fræga syni hins hugstóra Akkilless,[* Þ. e. Neoptolemus, sjá XI 506—537.] hafi heilu 
og höldnu heim komizt, og eins Fílóktetes, Peants frægi son. 
Ídomeneifur hefir og komið öllum félögum sínum heim til 
Krítar, þeim er af komust úr stríðinu, og engan mann misst í 
hafi. En frá Atreifssyni munuð þér heyrt hafa, þó þér búið hér 
fjarri, bæði um heimkomu hans, og hversu Egistus bjó honum 
dapran dauða; hefir hann og goldið þess grimmlega. Hversu 
gott var það, að hinn vegni maður hafði látið son eftir sig! 
Því hann hefndi sín á föðurbana sínum, hinum vélráða Egistus,
er drap hans fræga föður. Einnig þú, vinur, sem ert svo vænlegur 
og vöxtulegur, ver hraustur, svo að eftirkomandi menn 
beri þér líka gott orð“.

201   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Nestor Neleifsson, 
þú mikli sómi Akkea! Drengilega hefir hann hefnt sín, 
enda munu Akkear víða bera frægð hans, svo að spyrjast mun 
fram í ættir. Þess vildi eg óska, að goðin léntu mér annað eins 
þrek, til að hefna þess hins raunalega yfirgangs á biðlum þeim, 
er hafa í frammi við mig frekjufullan ofstopa! En goðin hafa 
ei látið mér slíkrar gæfu auðið verða, né föður mínum; verð 
eg því nú að þreyja við svo búið“.

210   Hinn Gerenski riddari Nestor svaraði honum: „Með 
því þú, vinur, hefir komið orði á þetta við mig, þá er þér að 
segja, að það orð leikur á, að margir biðlar heimsæki móður 
þína að óvilja þínum, og geri óspektir í höllinni. Seg mér: lætur 
þú kúgast viljandi, eða hatast landsfólkið við þig, laðað af raust 
einhvers guðs? En hverr veit, nema hann kunni einhvern tíma 
að koma og hefna á þeim ofríkis þeirra, annaðhvort einn saman, 
eður og allir Akkear með honum? Því ef hin glóeyga Aþena 
vildi eins unna þér, og henni fyrrum var annt um hinn fræga 
Odysseif í landi Trójumanna, hvar vér Akkear áttum mannraunum 
að sæta, - því aldrei hef eg séð guði svo berlega unna 
nokkurum manni, eins og Pallas Aþena stóð honum til annarrar 
handar bersýnilega, - ef hún vildi unna þér eins, og annast 
af hjarta, þá mætti svo fara, að einhverr þeirra yrði afhuga 
ráðahagnum“.

225   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Gamli maður, 
aldrei held eg þetta orð rætist; því þú hefir mælt helzt til mikið, 
svo mig undrar stórum. Ekki gæti eg vænt þess, og ekki þó sjálf 
goðin vildu það“.

229   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: „Ekki skaltu 
láta þér slík orð um munn fara, Telemakkus. Auðveldlega 
getur guð, þá hann vill, frelsað manninn, þó hann sé fjarri sínum. 
Heldur mundi eg vilja, þó eg ætti áður margar þrautir 
að reyna, komast til húss míns og sjá minn heimkomudag, 
heldur en að vera drepinn á heimili mínu, þá eg væri heim 
kominn, eins og Agamemnon var drepinn með svikum af Egistus 
og konu sinni. Ekki eru samt goðin svo máttug, að þau fái 
varið manninn, enn þótt þeim væri kær, fyrir dauðanum, sem 
öllum er vís, þegar hin skaðvæna Banagyðja, sem ræður dauðanum, 
er manninn leggur flatan, hefir einu sinni yfirbugað 
hann“.

239   Hinn vitri Telemakkus svaraði henni: „Mentor, ræðum 
ei lengur hér um, þó oss falli nær; því ekki verður honum 
framar heimkomu auðið, heldur hafa hin ódauðlegu goð fyrir 
löngu ætlað honum dauða og dimma feigð. En nú vil eg 
spyrjast fyrir og frétta Nestor að öðru, því hann er öðrum 
mönnum réttsýnni og vitrari: segja menn hann hafi nú konungur 
verið þrenna mannsaldra, svo mér virðist, þá eg horfi á 
hann, sem væri hann einhver ódauðlegur. Nestor Neleifsson, 
seg mér satt frá: hvernig dó hinn víðlendi konungur Agamemnon 
Atreifsson? hvar var Menelás? hvern dauða bjó hinn vélráði 
Egistus honum, er hann drap sér miklu hraustara mann? eða var 
Menelás ekki í hinu Akkeska Argverjalandi[* Þ. e. í Peloponnesi.] heldur einhvers 
staðar annars staðar á hrakningi meðal manna, að hann skyldi 
áræða að drepa hann?“

253   Hinn Gerenski riddari Nestor svaraði honum: „Eg skal 
þá segja þér satt frá öllu, sonur. Þú mátt sjálfur nærri geta, 
hvernig farið hefði, ef hinn bleikhári Menelás, þá hann kom 
frá Trójulandi, hefði hitt Egistus lífs heima í höllinni. Þá hefði 
ekki haugur verið orpinn eftir hann dauðan, heldur hefðu 
hundar og hræfuglar sundurrifið hann, liggjanda á víðavangi, 
langt frá Argverjalandi; engin af konum Akkea hefði þá heldur 
grátið hann, því hann hafði framið mikið vonzkuverk. Meðan 
vér dvöldum í Trójulandi og unnum margar þrautir, sat hann 
makráður innst inni í hinu hestauðuga Argverjalandi, og tældi 
á marga vega með orðum konu Agamemnons. Hin ágæta 
Klýtemnestra varðist að vísu í fyrstu því hinu ósæmilega verki, 
því hún var vel viti borin; þar var og hjá henni söngmaður 
einn, er Atreifsson hafði, áður en hann fór til Trójulands, með 
mörgum orðum beðið fyrir að gæta konu sinnar. En þegar 
álög goðanna höfðu svo fjötrað hana, að hún varð unnin, þá 
flutti hann söngmanninn út á eina eyðiey, og skildi hann þar 
eftir, til þess hann yrði hræfuglum að bráð og herfangi, en 
leiddi hana viljugur viljuga heim til húss síns, brenndi marga 
lærleggi á goðanna helgu ölturum, og fórnfærði mörgum blótgjöfum 
í dúkum og gulli, eftir það hann hafði framið þetta 
stórræði, er hann aldrei hafði búizt við að fá afrekað. Við 
höfðum nú samflot frá Trójulandi, Atreifsson og eg; því milli 
okkar var góð vinátta. En er við komum til hins helga Súníuness, 
fremst á Aþenalandi, þá réðst Febus Apollon að skipstjórnarmanni 
Menelásar, Frontis Onetorssyni, meðan hann 
hafði hendur á stýrinu og skipið var á rás, og banaði honum 
með sínum þýðu skeytum; sá kunni hverjum manni betur að 
stýra skipi, þegar vindbyljir æddu. Þannig dvaldist hann þar, 
þó honum væri mjög annt um ferðina, til að jarða félaga sinn 
og gera útför hans. Síðan hélt hann yfir hið dökkva haf á 
hinum rúmgóðu skipum. En er hann kom siglandi til hins háva 
Maleafjalls, þá gerði hinn víttþrumandi Seifur hraklega för 
hans, og jós yfir hann blæstri þjótandi vinda og digrum öldum, 
geysistórum, sem fjöllum: þá sundraði hann flotanum, og rak 
sum skipin til Krítar að Jardanar straumum, hvar Kýdónar 
bjuggu. Við yztu landamerki Gortúnsborgar, út við hið dimmleita 
haf, gengur fram í sjóinn hamar nokkur, sléttur og hár; 
þar rekur sunnanvindurinn hina stóru bylgju að vinstra höfðanum 
og inn til Festusborgar, en þar bægir lítill steinn hinni miklu 
öldu. Hingað bar skipin, og komust menn naumast lífs af, en 
öldurnar brutu skipin við klettana; en fimm hin en stafnbláu 
skip hröktust fyrir sjó og vindi að Egyptafljóti. Meðan hann 
þannig flakkaði á skipum meðal útlendra manna, og safnaði 
miklu fé og gulli, vann Egistus þann ófögnuð heima, að hann 
drap Atreifsson og braut undir sig landsfólkið. Hann réð sjö 
ár hinni gullauðugu Mýkenu, en á áttunda ári kom hinn ágæti 
Orestes, honum til meins, heim aftur frá Aþenuborg, og drap 
föðurbana sinn, hinn vélráða Egistus, er vegið hafði hans fræga 
föður; og sem hann hafði vegið hann, gerði hann Argverjum 
erfisdrykkju eftir sína viðurstyggilegu móður og hinn dáðlausa 
Egistus. En hinn sama dag kom hinn rómsterki Menelás heim, 
og hafði með sér mikla fjárhluti, svo mikinn þunga, sem skip 
hans máttu með komast. Ekki ættir þú heldur, vinur, að hrekjast 
lengi langt í burt frá heimili þínu, og skiljast við eigur þínar 
og slíka ofstopamenn, sem eru í húsi þínu, að þeir ekki eyði 
fyrir þér öllu fénu og skipti því í milli sín, og farir þú svo 
ferðina til ónýtis. Nú ræð eg þér, og bið þig að fara til Menelásar, 
því hann er nýkominn úr útlöndum, frá þeim mönnum, hvaðan 
engum mundi þykja afturkæmilegt, þeim er stormbyljirnir 
hefðu eitt sinn hrakið út á slíkt reginhaf, og hvaðan jafnvel 
fuglinn fljúgandi ekki kemst á einu ári: svo stórt og óttalegt 
er það. Nú skaltu fara þangað með skip þitt og menn þína; 
en viljir þú heldur fara landveg, þá er þér til reiðu vagn og 
hestar, og synir mínir, sem skulu fylgja þér til ennar helgu 
Lakedemonar, hvar hinn bleikhári Menelás býr. Bið þú hann 
sjálfan að segja þér satt, og mun hann eigi ósatt segja, því hann 
er maður stórvitur“.

329   Þannig mælti hann; en sólin rann og rökkrið kom yfir. 
Hin glóeyga gyðja Aþena mælti þá til þeirra: „Víst hefir þú, 
aldraði maður, sköruglega mælti. En brytjið nú tungurnar og 
blandið vínið, að vér færum Posídoni og öðrum goðum dreypifórn, 
áður vér göngum til hvílu: því mál er að hátta, þar 
ljósið er horfið ofan í næturheim; og sæmir eigi að sitja lengi 
að veizlu goðanna, heldur fara heim“. Svo mælti dóttir Seifs, 
en þeir hlýddu orðum hennar. Kallararnir helltu vatni á hendur 
þeim; sveinarnir fylltu skaftkerin á barma með drykk, skenktu 
á drykkjarkerin til dreypifórnar handa hverjum og skömmtuðu 
öllum. Síðan létu menn tungurnar á eldinn, stóðu upp og dreyptu 
þar yfir dreypifórn. En er þeir höfðu dreypt, og drukkið, sem 
þá lysti, þá vildu þau bæði, Aþena og hinn goðumlíki Telemakkus, 
fara aftur til hins rúmgóða skips; en Nestor vildi ekki 
sleppa þeim og tók svo til orða við þau: „Láti Seifur og hin 
önnur ódauðleg goð það aldrei verða, að þið farið frá mér
ofan til hins fljóta skips, eins og eg væri með öllu klæðalaus 
eða sem sá fátæklingur, er hvorki hefur til yfirhafnir eða nógar 
ábreiður í húsi sínu, að hann sjálfur og gestir hans geti átt 
mjúka sæng. Bæði á eg til yfirhafnir og fallegar ábreiður. Aldrei 
skal sonur slíks manns, sem Odysseifur er, leggja sig niður á 
skipsþiljur, meðan eg lifi; en eftir minn dag munu synir mínir 
verða hér í húsum, til að taka á móti þeim gestum, sem koma 
kunna að garði mínum“.

356   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: „Vel er slíkt 
mælt, kæri öldungur, og á Telemakkus að hlýða þér, því svo 
er miklu sæmra. Hann skal nú fylgjast með þér, að hann megi 
hvíla í húsum þinum; en eg mun fara ofan til hins dökkva 
skips, til að hughreysta förunauta vora og skipa fyrir, því eg 
þykist einn vera elztur þeirra: hinir eru yngri, og allir jafnaldra 
hinum hugmikla Telemakkusi, og fylgjast með fyrir vináttu 
sakir. Þar mun eg hvíla í þetta sinn á hinu rúmgóða, dökkva 
skipi; en á morgun mun eg fara til hinna hugstóru Kákóna, á 
eg þar gamla skuld hjá manni, ekki svo litla. En með því 
Telemakkus verður hjá þér til gistingar, þá greið þú för hans, 
og ljá honum vagn og son þinn, og fá honum hesta, þá er þú 
átt léttasta til skeiðs og styrkasta“.

371   Að því mæltu fór hin glóeyga Aþena burt, í arnar líki. 
Allir, sem það sáu, urðu forviða; og öldungurinn undraðist, 
þá hann leit það augum; hann þreif um hönd Telemakkusar, 
tók til orða og mælti: „Það vonar mig, vinur, að þú munir 
eigi verða huglaus og duglaus, fyrst goðin veita þér slíka fylgd, 
ungum manni; því þetta var enginn annar af þeim guðum, 
sem búa í Ólymps sölum, en dóttir Seifs, hin loflegasta Trítogenía, 
sú er unni þínum góða föður meir en öllum öðrum Argverjum. 
Miskunna mér, þú hin máttuga gyðja, og veit mér gott orðlof 
og börnum mínum og minni heiðvirðu konu. Eg skal blóta 
þér í staðinn ársgamalli kvígu, óþjáðri, er aldrei hefir verið 
undir ok leidd; skal eg gullbúa horn hennar, áður eg blóta þér
henni“. — Þessum orðum baðst hann fyrir, en Pallas Aþena 
heyrði bæn hans.

386   Síðan gekk hinn Gerenski riddari Nestor á undan þeim 
sonum sínum og tengdasonum til hinna fögru herbergja sinna. 
En er þeir komu til hinna ágætu herbergja konungsins, settust 
þeir, hver að öðrum, á legubekkina og hástólana. Og er þeir 
voru komnir, blandaði öldungurinn í skaftkeri ljúffengt vín; 
hafði ráðskonan tekið það af ílátinu og losað um lokið á ellefta 
árinu. Þetta vín blandaði öldungurinn í skaftkerinu, dreypti 
dreypifórn og hét ákaflega á Aþenu, dóttur Seifs Ægisskjalda. 
En er þeir höfðu dreypt, og drukkið, sem þá lysti, gekk hverr til 
síns herbergis að leggja sig til svefns. En Telemakkus, hinn 
ástkæra son hins ágæta Odysseifs, lét hinn Gerenski riddari 
Nestor sofa þar á útskornum legubekk í hinum ómanda svölugangi, 
og hjá honum hinn spjótfima, fyrimannlega Písistratus, 
sem einn var enn ókvæntur heima sona hans. En sjálfur svaf 
hann innst inni í hinni hávu höll, og þar hvíldi húsfreyja hans 
hjá honum.

404   En sem hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í 
ljós, reis hinn Gerenski riddari Nestor úr rekkju, gekk út og 
settist á hin fáguðu steinsæti, er voru fyrir framan hinar hávu 
hallardyr: þau voru hvít og gljáandi af smyrslum; á þeim var 
Neleifur, hinn goðumjafni ráðsnillingur, fyrrum vanur að 
sitja, en síðan hann var sigraður af Banagyðjunni og genginn 
til Hadesarheims, sat þar hinn Gerenski Nestor, vörður Akkea, 
haldandi á veldissprota. — Kringum hann söfnuðust allir synir 
hans, komnir frá herbergjum sínum, Ekefrón og Stratíus, 
Perseifur og Aretus, og hinn goðumlíki Þrasýmedes; öðlingurinn 
Písistratus var hinn sjötti, sem kom. Þeir höfðu með sér 
hinn goðumlíka Telemakkus, og leiddu hann til sætis.

418   Hinn Gerenski riddari Nestor tók svo til máls: „Kæru 
synir, gerið nú skjótt, það er eg mælist til; því eg vil hylla að 
mér fyrst allra goða Aþenu, sem kom til mín bersýnilega; þá
eg hélt guðinum hina dýrlegu blótveizlu. Fari einn út í haga 
eftir kvígunni, að hún komi sem fyrst, en yfirhirðir nautanna 
reki hana heim; einn fari til hins dökkva skips hins hugstóra 
Telemakkuss, og sæki alla skipverja hans, og láti eina tvo vera 
eftir; einn kalli hingað gullsmiðinn Laerkes, að hann gullbúi
horn kvígunnar; en þér hinir bíðið hér allir saman, og gerið
boð inn til ambáttanna að búa til veizlu í hinum ágætu herbergjum, 
bera að bekki og eldivið og tært vatn“.

430   Þannig mælti hann, en þeir flýttu sér allir. Kvígan kom 
úr haganum; félagar hins hugstóra Telemakkuss komu frá hinu 
gangfljóta, jafnbyrða skipi; smiðurinn kom, og hélt á smíðatólunum, 
verkfærum íþróttarinnar, steðja, hamri og velgerðri 
töng, er hann smíðaði gullið með; þar kom og Aþena til að 
njóta blótsins. Hinn aldraði riddari Nestor lagði til gullið, 
og því næst gullbjó smiðurinn horn kvígunnar með miklum 
hagleik, svo gyðjan gleddist, þegar hún sæi blótgáfuna. Þeir 
leiddu kvíguna á hornunum, Stratíus og hinn ágæti Ekefrón. 
Aretus kom út úr herberginu með handlaugarvatn í skrautlegum 
katli, en í annarri hendi hélt hann á körfu með blótbyggi. 
Hinn vígdjarfi Þrasýmedes stóð þar hjá með bitra öxi í hendi, 
til að höggva með kvíguna; Perseifur hélt á trogi. Hinn aldraði 
riddari Nestor vígði blótið með handaþvotti og byggdreifingu, 
skar svo hárlokk úr höfði kvígunnar og kastaði á eldinn, og 
hét ákaflega á Aþenu. En jafnskjótt og þeir höfðu beðizt fyrir 
og dreift blótbygginu, hjó hinn ofurhugaði Þrasýmedes, er þar 
stóð hjá, Nestorsson, kvíguna; sneið öxin sundur hnakkasinarnar, 
og tók allt magn úr kvígunni. Þá hétu þær hástöfum á 
guðina dætur og sonakonur Nestors, sem og hans heiðvirða 
kona Evrýdíka, elzta dóttir Klýmenuss. Síðan lyftu þeir kvígunni 
upp frá hinni víðlendu jörð, og héldu henni, en hinn 
fyrimannlegi Písistratus skar hana. En er hið dökkva blóð var 
út runnið úr henni, og fjörið liðið úr beinunum, limuðu þeir 
þegar sundur kvíguna; því næst skáru þeir úr lærbitana, allt
eftir réttum blótsið, huldu þá í mör og létu tvö vera mörlögin,
lögðu svo hráa kjötbita þar ofan á. Þetta brenndi hinn aldraði 
maður yfir skíðum, og dreypti þar yfir skæru víni; en sveinar 
stóðu hjá honum, og héldu á fimmyddum eldskörum. En er 
lærbitarnir voru brunnir, og menn höfðu etið iðrarnar, brytjuðu 
þeir hitt kjötið, stungu á teina og steiktu, og héldu hinum 
oddhvössu teinum með höndunum.

[1047.png: Mynd af blóti.]

464   Hin fríða Pólýkasta, yngsta dóttir Nestors Neleifssonar, 
laugaði Telemakkus á meðan. En er hún hafði laugað hann, og 
smurt með viðsmjörsviðar feiti, og lagt yfir hann hina fögru 
yfirhöfn og kyrtil, þá sté hann upp úr laugarkerinu, líkur 
vexti hinum ódauðlegu; fór hann þá og settist hjá þjóðhöfðingjanum 
Nestori. En er menn höfðu steikt kjötstykkin, sem yfir 
eldinum voru, og tekið þau af teinunum, settust þeir að veizlu; 
en röskir menn voru á gangi, og skenktu vín á gullker. En er 
þeir höfðu satt löngun sína á mat og drykk, tók hinn Gerenski
riddari Nestor til máls: „Synir mínir, leiðið hingað hina faxprúðu 
hesta, og beitið þeim fyrir vagn, svo Telemakkus komist——————————————
leiðar sinnar“. Svo mælti hann; en þeir heyrðu orð hans og 
hlýddu honum, og beittu skjótlega hinum fráu hestum fyrir 
vagninn. En ráðskonan lét í vagninn brauð og vín, og þess 
kyns sufl, er seifbornir konungar eta. Þá sté Telemakkus upp
í hið fagra vagnsæti; og hinn fyrimannlegi Písistratus Nestorsson
sté upp í vagninn hjá honum, og tók taumana með höndunum. 
Hann keyrði hestana af stað, en þeir runnu viljugir 
fram á völluna, og yfirgáfu hina hávu Pýlusborg, og skóku okið
allan daginn á hálsum sér. — Nú rann sól, og skugga brá yfir
alla vegu. En þeir komu til Feruborgar að húsi Díokless Orsílokkssonar 
Alfeussonar; þar voru þeir um nóttina, og gaf hann 
þeim gestgjafir.

491   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í 
ljós, beittu þeir hestunum fyrir, og stigu upp í hinn fjölskreytta 
vagn. Þá keyrði hann hestana af stað, en þeir tóku viljugir á 
rás. Þeir komu nú á hið hveitifrjóva akurland, og sóttist brátt 
leiðin, því hina fráu hesta bar skjótt yfir. Rann nú sól, og brá 
skugga yfir alla vegu.

[1048.png]


[1049.png]



FJÓRÐI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS Í SPÖRTU HJÁ MENELÁSI. 


ÞEIR komu til Lakedemonar, sem lá í djúpum og víðum
dal, og óku til hallar hins frægar Menelásar. Þeir
hittu svo á, að hann hélt veizlu mörgum vinum sínum
í höll sinni, að brúðkaupi sonar síns og hinnar ágætu dóttur 
sinnar. Dóttur sína[* Hermíónu.] sendi hann syni Akkillesar fylkingabrjóts:[** Neoptólemus, sjá III, 188.]
því hann hafði þegar í Trójulandi lofað og bundið fastmælum 
að gefa honum hana, og létu nú guðirnir ráðahag þeirra til 
vegar komast; sendi hann hana þá með hestum og vagni til 
hinnar víðfrægu borgar Myrmídóna,[*** Fiðju (Phthia), XI, 495-6.] er hann var konungur 
yfir. En dóttur Alektors frá Spörtu gifti hann syni sínum, hinum 
sterka Megapentes, er hann hafði átt einan sona við ambátt 
nokkurri; því guðirnir létu Helenu ekki verða barna auðið, 
síðan hún ól hina ástkæru Hermíónu, sem bar fríðleik hinnar 
gullfögru Afrodítu.

[1050.png: Landslag við Spörtu.]

20   Nú námu þeir báðir staðar með vagninn við fordyr 
hallarinnar, öðlingurinn Telemakkus og Nestors frægi son. Hinn 
fyrimannlegi Eteóneifur, röskur þjónustumaður hins fræga 
Menelásar, sá þá, í því hann gekk fram. Hann gekk í gegnum
herbergin til að segja þjóðhöfðingjanum tíðindin, nam staðar 
hjá honum og talaði til hans skjótum orðum: „Seifborni Menelás, 
hér eru komnir einhverjir tveir ókunnir menn, því líkir 
sem vera muni af ætt hins mikla Seifs. Seg nú, hvort vér 
skulum leysa hina fráu hesta frá vagni þeirra, eða vísa þeim til 
einhvers annars manns, er veiti þeim góðar viðtökur“.

30   Hinn bleikhári Menelás varð fár við, og sagði til hans: 
„Fyrrum varstu óheimskur maður, Eteóneifur Bóetusson, en nú 
talar þú heimskulega sem barn. Það er þó satt bezt að segja, að 
við höfum báðir lifað lengi á gestbeina annarra manna, áður 
við komumst heim hingað; og væri vel, ef Seifur létti á oss 
raununum, það eftir er. Leystu fljótt frá hesta komumanna, og 
leið þá sjálfa innar til snæðings“.

37   Þannig mælti hann, en hinn hljóp út úr stofunni, og 
kallaði á aðra ötula þjónustumenn að fylgja sér; þeir leystu 
hina sveittu hesta undan okinu, bundu þá við hestajöturnar,
köstuðu fyrir þá einkorni[* hveitistegund í Suðurlöndum, betri til fóðurs en hafrar.] og blönduðu þar saman við hvítu 
byggi, en hölluðu vagninum upp við hina skínandi hallarveggi, 
leiddu síðan gestina inn í hið veglega hús. En er þeir lituðust 
um í húsi hins seifborna konungs, undruðust þeir: því ljóminn 
í hinu háþakta húsi hins fræga Menelásar var sem bjarmi af 
sólu eða tungli. En er þeir höfðu litazt um, sem þá lysti, stigu 
þeir ofan í velskafin laugarker, og létu lauga sig, og er ambáttirnar 
höfðu laugað þá, og smurt með viðsmjöri, og lagt yfir 
þá loðkápur og kyrtla, þá settust þeir á hástóla við hlið Menelásar 
Atreifssonar. Þá kom herbergismær með handlaug í fagri 
vatnskönnu úr gulli á silfurfati, og hellti á hendur þeim, að 
þeir gæti þvegið sér; þá setti hún hjá þeim skafið borð, en hin 
heiðvirða matselja kom með brauð og lagði hjá þeim, hún 
bar og fram marga rétti, og lét til fúslega það sem til var. Hinn 
bleikhári Menelás heilsaði þeim, og sagði til þeirra: „Takið til 
matar, og verið velkomnir! En síðan, þá þið hafið matazt, 
munum vér spyrja, hvaða manna þið séuð. Sjá má á ykkur,
að kyn feðra ykkar er ekki undir lok liðið, heldur að þið eigið
kyn að rekja til seifborinna manna, veldissprota berandi konunga: 
því ekki mundu ótignir menn slík mannsefni alið hafa“.

65   Að því mæltu tók hann í hönd sér og lagði fyrir þá 
steiktan nautshrygg feitan, eins og vant var að leggja fyrir 
sjálfan hann í virðingar skyni. Tóku þeir nú til þess tilreidda 
matar, er fram var settur. En er þeir höfðu satt lyst sína á 
mat og drykk, talaði Telemakkus til Nestorssonar, og laut höfði 
til hans, svo aðrir skyldi ekki heyra: „Hjartkæri Nestorsson, 
líttu á ljómann, í hinum ómandi herbergjum af eirinu, rauðagullinu, 
lýsigullinu, silfrinu og fílsbeininu. Þessu lík mun höll 
hins Ólympska Seifs vera innan. Hversu ósegjanlega mikið og 
margt er hér inni! Eg undrast stórum, þá eg horfi á það“.

76   Hinn bleikhári Menelás varð þess áskynja, sem hann talaði; 
tók hann þá til máls, og talaði skjótum orðum til þeirra:

„Kærir synir, enginn dauðlegra manna skyldi jafna sér við Seif, 
því hans höll er eilíf, og húsbúnaður hið sama. En fáir munu 
gefa um að metast við mig um auðlegðina, því margt varð eg 
að reyna og víða hrekjast, þá eg flutti fé þetta með mér á 
skipum; og á áttunda ári komst eg loks heim. Eg hraktist til 
Kýpurs og Feníkalands og til Egyptalandsmanna; síðan kom 
eg til Eþíópa, Sídonsmanna og Eremba, og til Libýu, hvar 
lömbin verða skjótt hyrnd, því ærnar bera þrisvar árið um 
kring: bæði hússbændur og hjarðmenn hafa þar nógan ost,
kjöt og sæta mjólk, því ærnar mjólka allt árið í gegnum. Meðan
eg flakkaði um kring í þessum löndum, drap annar maður 
bróður minn á laun, óvörum, með svikum hinnar fársfullu 
konu hans: þannig em eg eigandi orðinn að fjármunum þeim, 
sem hér eru, og ekki með sældinni. Enda munuð þið heyrt 
hafa hjá feðrum ykkar, að eg hefi í margar raunir ratað, og 
misst það hús, er að öllu var vel búið og hafði marga góða 
hluti að geyma. Eg hefði viljað til vinna, að eg ætti ei nema 
þriðjung þess fjár innanstokks, en þeir menn væri á lífi, er 
þá létust í hinu víða Trójulandi, fjarri enu hestauðga Argverjalandi. 
Alla þessa menn harma eg og trega: og oft, þá eg sit í 
herbergjum mínum, geri eg ýmist, að eg svala huga mínum 
með harminum, ýmist hætti honum, því skjótt verður maður 
saddur á hinum kalda harmi. En þó eg tregi þá alla, þá harma 
eg þó engan þeirra eins og einn, er lofar mér hvorki að njóta 
svefns né matar, þá eg minnist hans. Því enginn Akkea hefir 
afborið jafnmiklar þrautir og Odysseifur hefir afborið og í 
komizt; hafa raunirnar átt fyrir honum að liggja, en fyrir mér 
æ ógleymanleg sorg út af hans löngu fjarvistum, þar sem vér 
vitum ei, hvort hann er lífs eða liðinn; mun nú víst gamli Laertes 
harma hann, og hin vitra Penelópa, og Telemakkus, er hann 
eftirskildi nýfæddan í húsi sínu“.

113   Þannig mælti hann, og vakti upp hjá honum lyst til 
að gráta föður sinn; hann felldi tár af brám til jarðar, þá hann 
heyrði nefndan föður sinn, og hélt purpuraskikkjunni báðum
höndum fyrir augu sér. Menelás tók eftir því, og leiddi nú 
huga sinn um, hvort hann skyldi lofa honum að minnast 
föður síns, eða skyldi hann spyrja hann fyrst tíðinda af létta.

120   Meðan hann hreifði þessu í huga sér, kom Helena frá 
hinum ilmanda loftsal, lík Artemísi Gullinörvu. Með henni 
kom Adrasta, hún setti fram fallegan legubekk: Alkippa hélt 
á mjúkum ullardúki: en Fýló bar silfurkörfu, er Alkandra 
hafði gefið drottningu, kona Polýbuss, er bjó í Þebu hinni 
egypzku, hvar eð gripir finnast í húsum flestir; hann gaf 
Menelási tvö laugarker úr silfri, tvo katla og tíu vættir gulls; 
en kona hans gaf Helenu sér í lagi fagrar gjafir: hún gaf 
henni gullsnældu og silfurkörfu með hjólum undir, og voru 
barmarnir af gulli gjörvir. Þessa körfu bar þjónustumærin Fýló 
troðfulla af vönduðu bandi, og setti hjá drottningu, en ofan á 
körfunni lá snældan með blárauðri ull á. Drottning settist á 
bekkinn, og var skör undir til að standa á; fór hún þegar að 
spyrja mann sinn tíðinda: „Vitum við með vissu, seifborni 
Menelás, hverjir þessir menn eru, sem okkur hafa heimsótt? 
Mun eg fara með ginningar, eða ætla eg segi satt? Mig langar 
til að segja nokkuð. Aldrei ætla eg mig séð hafa nokkurn mann 
svo áþekkan öðrum, hvorki karl né konu (eg undrast stórum, 
þá eg horfi á hann), eins og þessi maður líkist syni hins stórhugaða 
Odysseifs, Telemakkusi, er hann eftirskildi nýfæddan 
í húsi sínu, þá þér Akkear fóruð sökum mín, blygðunarlausrar 
konu, upp til Trójulands með grimmum ófriðarhug“.

147   Hinn bleikhári Menelás svaraði henni, og sagði: „Eg 
held nú og, að svo sé, sem þú til getur, kona; því þessu líkir 
voru fætur Odysseifs og hendur, svo og augnaráð hans, höfuð 
og höfuðhár; og þegar eg rétt nýlega minntist á Odysseif, og 
gat um, hve margar raunir hann hafði þolað mín vegna, þá 
hélt hann purpuraskikkjunni fyrir augu sér, og lét drjúpa beiskt 
tár undan brúnum“.

155   Písistratus Nestorsson svaraði honum: „Seifborni Menelás 
Atreifsson, þjóðhöfðingi! Svo er víst, sem þú segir, að þetta er
sonur hans; er hann siðlátur maður, og fyrirverður sig, fyrsta 
sinn er hann kemur hér, að hafa í frammi orðahvatvísi við þig, 
er við höfum þá skemmtan af máli þínu, sem værir þú einhverr 
goðanna. En hinn Gerenski riddari Nestor sendi mig hingað 
til fylgdar við hann: lék honum hugur á að koma á fund þinn, 
til þess að fá hjá þér tillögu nokkura í orði eða verki: því marga 
raun hefir sonur fjarveranda föður á heimili sínu, þegar hann 
hefir enga aðstoðarmenn, eins og nú er ástatt fyrir Telemakkus, 
er faðir hans er á burtu, og á sjálfur engan að í landinu, er 
bægja megi böli hans“.

168   Hinn bleikhári Menelás svaraði honum, og sagði: „Mikil 
undur! Sannlega hefir heimsótt mig sonur þess manns, sem 
mér er kær, og mín vegna hefir þolað margar þrautir. Það 
hafði eg ætlað, að eg mundi betur hafa fagnað honum, en 
öðrum Argverjum, ef hinn Ólympski, víttþrumandi Seifur hefði 
unnt okkur báðum að komast yfir hafið á hinum gangfljótu 
skipum. Þá skyldi eg hafa rýmt handa honum eina af þeim 
borgum í Argverjalandi, sem hér eru í grennd og eg á sjálfur 
yfir að ráða, byggt honum hana og látið smíða honum höll, 
og flutt hann frá Íþöku með fjárhlutum sínum, syni sínum og 
öllu fólki sínu. Þar skyldum við oft hafa fundizt, og enginn 
hlutur skyldi skilið hafa skemmtan okkar og vinahót, fyrr en 
dauðans dimma mokk hefði yfir dregið. En sjálfur guð mun 
ekki hafa átt að unna okkur þess, þar sem hann hafði látið 
þenna ógæfusama mann vera þann eina, sem ekki varð heimkomu 
auðið“.

183   Þannig mælti hann, og vakti grátfýsi hjá þeim öllum: 
þá grét hin Argverska Helena, afspringur Seifs, þá grét Telemakkus 
og Menelás Atreifsson, og þá gat ekki heldur Nestorsson 
tára bundizt: því hann minntist í huga sínum hins ágæta 
Antílokkuss, er vegið hafði hinn frægi sonur hinnar björtu
Morgungyðju; og sem hann minntist hans, talaði hann skjótum
orðum: „Atreifsson, oft gat gamli Nestor þess, þegar oss var 
til rætt um þig, að þú værir allra manna vitrastur. Veit mér og
nú eina bón mína, ef þú mátt: mér er það engin gleði að vera 
harmandi að náttverði; hin árrisula Morgungyðja mun víst 
koma enn sem fyrr. Að vísu lái eg það ekki, þó maður gráti, 
þegar einhverr dauðlegra manna hefir dáið og beðið sinn bana; 
það er sá eini heiður, er vesælir menn fá, að maður skeri hár 
sitt og felli tár af kinnum. Því dáinn er og minn bróðir, sem 
víst var ekki minnstur fyrir sér af Argverjum; þú munt víst 
hafa þekkt hann, því okkar fundum bar aldrei saman, að eg 
sæi hann; en mál manna er, að Antílokkus hafi verið afbragð 
annarra manna að fráleik og vígfimi“.

203   Hinn bleikhári Menelás svaraði honum, og sagði: „Svo 
hefir þú talað, vinur, sem vitur maður mundi tala og gjöra, og 
þó eldri væri, en þú. Það er og von, að þú talir viturlega, er 
þú átt til slíks föður að telja; því mjög er auðkennt afkvæmi 
þess manns, hverjum Kronusson hefir skapað hamingju, bæði 
þá hann fæðist, og eins þegar hann kvongast: eins og hann nú 
hefir veitt Nestori það lán gjörvalla daga sína, að hann lifir 
heima við góða kosti í elli sinni, og á bæði vitra sonu og hina 
spjótfimustu. Hættum nú þeim gráti, sem fyrr hefir verið, tökum 
því næst til náttverðar, og helli menn vatni á hendurnar;
en á morgun skulum vér Telemakkus talast við og mæla málum
okkar“.

216   Svo mælti hann; en Asfalíon, ötull þjónustumaður hins 
fræga Menelásar, hellt vatni á hendur þeim; tóku þeir síðan 
til þess tilreidda matar, sem fram var settur. En nú fann 
Helena, dóttir Seifs, upp eitt ráð: hún lét fljótlega í vínið, sem 
þeir drukku af, töfragras nokkurt, það var harmabót, reiðibót 
og óminnislyf allra meina. Drykki nokkur þar af, eftir það að 
blandað hafði verið með því í skaftkerinu, þá mátti sá maður 
ekki tár af kinnum fella daglangt, þó hann missti bæði móður 
og föður, og þó bróðir hans eða kær sonur væri með eirvopni 
veginn að honum sjálfum viðstöddum og ásjáanda. Slík töfur, 
af viti uppfundin og mögnuð, átti dóttir Seifs: hafði Polýdamna 
hin Egypzka, kona Þóns, gefið henni þau; því þar í landi ber
hin kornfrjóva jörð flest töfragrös, mörg heilnæm til drykkjar, 
og mörg banvæn; þar er og hverr maður öllum mönnum fróðari 
í lækningum, sem von er til, er þeir eru Peons ættar. En 
er hún hafði komið þessu í drykkinn og boðið að skenkja 
vínið, tók hún af nýju til máls, og sagði: „Seifborni Menelás 
Atreifsson, og þér ágætra manna synir, sem hér eruð! Guð 
Seifur gefur ýmsum ýmist, bæði gott og illt; því hann getur 
allt. Sitjið nú í höllinni og snæðið, og skemmtið yður með samræðum; 
því nú skal eg segja fallega sögu. Að sönnu fæ eg 
ei frá sagt eða upp talið allt það, er hinn þolgóði Odysseifur 
vann í hreystibrögðum; en frá einu get eg sagt, sem hinn 
hrausti maður vann og þoldi í landi Trójumanna, þar sem þér 
Akkear áttuð mannraunum að sæta. Hann misþyrmdi sjálfum 
sér með smánarlegum höggum, kastaði yfir sig vondum 
flíkum, og leyndist svo, líkur þræli, inn í hina strætabreiðu 
borg óvinanna; gerði hann sig nú ókennilegan, og líktist öðrum 
manni en hann var, förukarli einum, og var þá með öllu 
ólíkur því, er hann var hjá skipum Akkea. Leyndist hann nú, 
líkur stafkarli, inn í borg Trójumanna. Þeir voru allir grunlausir, 
og þekkti hann enginn í þessum búningi, nema eg; fór eg þá 
að spyrja hann, en hann færðist kænlega undan. En er eg hafði 
laugað hann og smurt með viðsmjöri og fært hann í fötin, og 
svarið styrkan eið, að gera ei Trójumenn fyrr vara við, að hann 
væri Odysseifur, en hann væri kominn til hinna gangfljótu 
skipa og búðanna: þá tjáði hann mér alla fyrirætlan Akkea; 
komst hann við það aftur til Argverja, að hann drap marga 
af Trójumönnum með langeggjuðu eirvopni, og hafði fengið, 
njósnir um margt. Hinar aðrar Trójukonur kveinuðu þá hástöfum,
en mitt hjarta gladdist: því mér var þá farið að leika 
hugur á að komast heim aftur; tók mér að sárna sú ógæfa, er 
Afrodíta hafði verið völd að, þá hún teygði mig þangað frá 
mínu kæra föðurlandi, viðskila vorðna við dóttur mína, við 
kvennasalinn, og við eiginmann minn, er ekki var eftirbátur 
nokkurs, hvorki að vitsmunum, né vænleik“.

[1057.png: Trójuhesturinn.]

265   Hinn bleikhári Menelás svaraði henni og sagði: „Sannlega 
hefir þú, kona, sagt rétt frá öllu þessu. Marga hefi eg 
þekkt ágætismenn að ráðkænsku og vitsmunum, og um margt 
land farið, og hefi eg þó aldrei augum litið slíkan ágætismann, 
sem hinn þolgóði Odysseifur var að hjartaprýði. Til merkis um 
þetta er þreklyndi það, er hann sýndi í enum skafna hesti. Vér 
sátum í hestinum allir höfðingjar Argverja, og ætluðum Trójumönnum 
dauða og feigð. Þá komstú þangað; mun sá hamingjuguð, 
er unna vildi Trójumönnum sóma, hafa stefnt þér þangað: 
og fylgdi þér hinn goðumlíki Deífobus. Þú gekkst þrisvar í 
kring um hina holu launvél, og fórst höndum um hana alla. 
Þá gerir þú þig líka í máli konum allra Argverja, og kallaðir 
á höfðingja Danáa með nafni. Við Týdeifsson og hinn ágæti 
Odysseifur sátum meðal þeirra, og heyrðum þig kalla; urðum 
við þá báðir óðir, brugðum við, og vildum annaðhvort fara út, 
eða gegna þegar inni, en Odysseifur aftraði okkur og hefti þann 
hinn mikla ákafa okkar“.

290   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Seifborni 
Menelás Atreifsson, þjóðhöfðingi! Því sárara er, að þetta hefir 
þó ei frelsað hann frá döprum dauða, og mundi ei, þó hann 
hefði haft járnhjarta í brjósti sér. En gerið nú svo vel, látið 
okkur ganga til hvílu, svo við, sofnaðir, endurnærumst nú sem 
fyrr af hinum sæta svefni“.

296   Svo mælti hann; en hin Argverska Helena bauð ambáttunum 
að setja rúm í svöluganginn, láta þar í fagrar ábreiður 
af purpura og breiða þar yfir dúka, og leggja þar ofan á loðkápur 
til að fara í. Þær gengu út úr stofunni með blys í höndum, 
og bjuggu um rúmið; en kallarinn leiddi gestina út. Öðlingurinn 
Telemakkus og Nestors frægi sonur lögðu sig þar 
til svefns í framhúsinu í höllinni, en Atreifsson svaf í innsta 
herbergi hallarinnar, og hin ágæta kona, hin síðmöttlaða Helena, 
hvíldi þar hjá honum.

306   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
reis hinn rómsterki Menelás úr rekkju, og fór í klæði sín; hann 
gyrðti sig bitru sverði, og batt fagra ilskó undir sína hraustlegu 
fætur, og gekk út úr svefnherberginu, líkur sýnum einhverju 
goðanna. Hann settist hjá Telemakkusi, tók til orða og mælti: 
„Telemakkus öðlingur, hver nauðsyn beiddi þig til að fara 
hingað til hinnar helgu Lakedemonar yfir hafsins breiða flöt? 
Er það alþjóðlegt málefni, eða erindi sjálfs þíns? Seg mér satt 
þar frá“.

315   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Seifborni Menelás 
Atreifsson, þjóðhöfðingi! Eg er kominn til að vita, hvort þú 
getir sagt mér nokkura fregn af föður mínum. Eigurnar uppetast 
fyrir mér, hin frjóvsömu akurlönd eru í eyði, hús mitt er 
fullt af illgjörnum mönnum, er ávallt drepa niður fyrir mér 
sauðahjarðirnar og hin vagandi, bjúghyrndu naut: það eru 
biðlar móður minnar, og hafa þeir í frammi frekjufullan ofstopa. 
Því kem eg nú fyrir kné þín, og bið þig segja mér frá 
hans döprum dauða, ef þú hefir sjálfur verið sjónarvottur að, 
eða heyrt einhvern ferðamann frá segja; hefir móðir hans fætt 
hann til meiri ógæfu en aðra menn. Seg eigi vilhallt af virðingu 
fyrir mér eða af vorkunnsemi við mig: seg mér heldur rétt, 
eins og fyrir augu þín hefir borið. Eg bið þig: hafi faðir minn, 
hinn góði Odysseifur, nokkuru sinni í orði eða verki gert bón 
þína í landi Trójumanna, þar sem þér Akkear urðuð mannraunum 
að sæta, þá lát mig nú njóta þess, og seg mér satt frá“.

332   Hinn bleikhári Menelás varð mjög gramur við, og sagði 
til hans: „Mikið er til þess að vita, að menn þessir, er sjálfir 
eru þreklausir, skuli hafa bragðað að leggjast í rekkju þess 
manns, sem reyndur er að því, að hann hefir harðan karlmanns 
hug. Það mun fara fyrir þeim, eins og fyrir hind þeirri, er 
leggur nýgotna kálfa sína, sem enn þá eru á spenanum, í bæli 
hins sterka ljóns, rásar síðan á beit um heiðar og grösuga afdali, 
en eftir á kemur ljónið í bæli sitt, tekur báða kálfana, og 
veitir þeim grimman dauðdaga. Eins mun fara fyrir biðlunum, 
að Odysseifur mun veita þeim grimman dauðdaga. Faðir Seifur 
og Aþena og Appollon! Eg vildi óska, að Odysseifur væri nú 
kominn á fund biðlanna, og væri eins og hann var forðum, 
þegar hann gekk til leiks í hinni fögru Lesbey, og glímdi kappglímuna 
við Fílomelídes, og felldi hann af kröftum, svo allir 
Akkear urðu allshugar fegnir; þá mundu allir biðlarnir hreppa 
bráðan bana og beiskan ráðahag. En hvað því viðvíkur, sem 
þú spyr um og biður mig að segja þér, þá skal eg ekki segja 
þér annað en það sem er, og ekki halla sögu minni eða leiða 
þig í villu, heldur segja þér það, sem hinn sannfróði Sjávaröldungur 
sagði mér, og engu orði þar af leyna.

351   Mig var mjög farið að langa til að komast heim hingað, 
en guðirnir héldu mér enn í Egyptalandi, sökum þess eg hafði 
ekki fært þeim fullkomnar hundraðsfórnir. Nú er þar ey 
nokkur í hinu stórbrimótta hafi, fram undan Egyptalandi. Þá 
ey kalla menn Farey; hún er svo langt undan landi, sem rúmgott 
skip má komast daglangt, ef hvass byr blæs á eftir; þar 
er höfn, góð til lendingar: leggja menn þaðan hinum jafnbyrðu 
skipum til hafs, þá menn hafa ausið sér hið dökkva vatn. 
Hér héldu guðirnir mér tuttugu daga, og gaf aldrei blásandi 
hafbyri, sem eru leiðtogar skipanna yfir hinn breiða sjávarflöt. 
Mundu nú brátt eyðzt hafa allar vistir, og þróttur manna þverrað, 
ef ein gyðja hefði ei aumkazt yfir mig og bjargað mér, 
Ídóþea, dóttir Próteifs, hins sterka Sjávaröldungs; því eg hafði 
helzt hrært hjarta hennar. Hún mætti mér, þá eg eitt sinn ráfaði 
einmana frá félögum mínum; því þeir reikuðu ávallt um 
kring á eynni, og veiddu fiska með bognum önglum, af því 
sulturinn svarf að. Hún gekk til mín, tók til orða og mælti: 
„Ókunni maður, ertu svo frábærlega heimskur eða hugsunarlaus? 
eða tefur þú hér viljandi, og unir við eymdir þínar, með 
því þú dvelst hér svo lengi á eynni og getur engan útveg fundið, 
en kjarkur allur dreginn úr félögum þínum?“

375   Svo mælti hún; en eg svaraði henni, og sagði: „Það 
segi eg þér fyrir satt, hver sem þú ert af gyðjunum, að eg dvelst 
hér ekki viljandi, heldur mun eg eitthvað hafa afbrotið við 
hina ódauðlegu guði, er byggja víðan himin. En seg þú mér, 
því guðir vita allt, hverr enna ódauðlegu guða fjötri mig og 
hamli för minni, og hversu eg fái heim komizt yfir hið fiskauðuga 
haf“.

382   Svo mælti eg, en hin ágæta gyðja svaraði þegar: „Þar 
skal eg að vísu segja þér satt frá, ókunni maður. Hingað kemur 
oft sannspár Sjávaröldungur, hinn ódauðlegi Egypzki Próteifur, 
sá er þekkir djúp alls sjávarins, og er undirgefinn Posídoni; 
segja menn hann sé faðir minn og hafi átt mig. Getir þú með 
nokkuru móti gert honum fyrirsátur og handtekið hann, þá 
mun hann segja þér leið þína og alla vegarlengd, og hversu 
þú megir aftur heim komast yfir hið fiskauðuga haf; og óskir 
þú þess, seifborni maður, mun hann þá og segja þér bæði ill 
og góð tíðindi, þau er orðið hafa á heimili þínu, meðan þú 
hefir burtu verið á hinni löngu og ströngu leið“.

394   Svo mælti hún, en eg svaraði henni og sagði: „Seg mér 
nú sjálf, hversu haga skal fyrisátrinu fyrir hinum guðlega öldungi, 
að hann ekki sjái mig eða viti af mér áður, og forði sér 
svo; því erfitt er fyrir dauðlegan mann að fá vald á guði“.

398   Svo mælti eg, en hin ágæta gyðja svaraði þegar: „Þar 
skal eg segja þér frá með sannindum, ókunni maður. Þegar sól 
gengur yfir miðjan himin, kemur hinn sannspái Sjávaröldungur 
utan af sjó með útrænunni, hulinn dimmu gráði. Hann gengur 
á land, og leggst til svefns undir víðum hellisskúta; umhverfis 
hann sefur fjöldi sela, niðjar hinnar fögru Halosýdnu, komnir 
upp af hinum gráa sæ, og leggur af þeim ramman sævardaun. 
Hingað skal eg leiða þig, þegar er lýsir af degi, og leggja 
yður í sátur, hvern hjá öðrum; því þú skalt velja með þér þrjá 
lagsmenn þína, þá er þú átt hraustasta á hinum þóftusterku 
skipum. Nú skal eg segja þér allar meinvélar öldungsins. Fyrst 
mun hann ganga til og telja selina; en er hann hefir varpað 
tölu á þá alla og skoðað þá, mun hann leggjast niður í miðjum 
hringnum, eins og smali í sauðahjörð. En jafnskjótt sem þér 
sjáið hann lagztan, þá neytið allrar orku og krafta, og haldið 
honum þar, þó hann brjótist um og vilji sleppa; því þess mun 
hann við freista, og bregða sér í allra skriðkvikinda líki, þeirra 
er á jörðu eru, og í vatnslíki, og í eldslíki brennanda, en þér 
skuluð halda fast tökum, og herða heldur að honum. En er 
hann leitar að fyrra bragði orða við þig, og er kominn í það 
líki, sem hann var, er þér sáuð hann lagztan, þá skaltu, öðlingur, 
sleppa tökunum og láta öldunginn lausan, og spyrja, 
hverr guðanna þrengi kosti þínum, og hversu þú megir aftur 
heim komast yfir hið fiskauðuga haf“. —

425   Að því mæltu stakk hún sér á kaf í hinn bylgjótta sæ; 
en eg gekk þangað, er skipin stóðu á söndunum, og iðaði mjög 
hjarta mitt meðan eg var á leiðinni. En er eg kom til skipsins 
og sjávarins, tókum vér náttverð; kom þá yfir heilög nóttin, 
og lögðumst vér þá til svefns á sjávarströndinni.

431   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
þá gekk eg með strönd hins víðfarna sjávar og hét ákaflega á 
guðina, knéfallandi; en eg hafði með mér þrjá af lagsmönnum 
mínum, er eg treysti bezt til alls áræðis. Á meðan hafði hún 
stungið sér á kaf í sjávarins víða skaut, og haft upp með sér 
fjórar selshúðir allar nýflegnar: því hún hafði vélræði í hyggju 
gegn föður sínum. Hún hafði grafið oss ból í fjörusandinum, sat 
svo og beið vor. En er vér vorum komnir til hennar, lagði hún 
oss í látur, hvern hjá öðrum, og kastaði sinni húð yfir hvern 
af oss. Hér var einhver hin versta seta: því oss angraði ákaft 
hinn banvænasti óþefur enna sæbornu sela; því hverr mundi 
sofið geta hjá sækvikindi? En hún bjargaði oss, og veitti oss 
mikla svölun: hún kom með angandi ódáinsfeiti og lagði fyrir 
vitin á oss, og eyddi með því selþefnum. Nú biðum vér allan 
morguninn þolinmóðir; kom nú fjöldi sela utan af sjó, og 
lögðust hverr hjá öðrum í fjörunni. En að miðjum degi kom 
öldungurinn utan, og fann hina feitu sela, kannaði hann þá 
alla og varp tölu á þá: taldi hann oss fyrsta með selunum, og 
grunaði ekki, að hér mundu svik undir búa; því næst lagðist 
hann sjálfur niður. Þá hlupum vér á hann æpandi, og lögðum 
hendur á hann. En öldungurinn hafði ekki týnt niður vélabrögðum 
sínum: brá hann sér fyrst í líki kamploðins ljóns, 
þá varð hann að dreka og lepardi og stórum gelti, og því næst 
að rennanda vatni og hálaufguðu tré; en vér héldum fastatökum 
og vorum einbeittir. En er hinn meinvísi öldungur sá sitt 
óvænna, þá orti hann orði á mig, og spurði: „Hverr guðanna 
hefir nú lagt á ráð með þér, Atreifsson, að gera mér fyrirsátur, 
og taka mig nauðugan. Hvers er þér annt?“

464   Þannig mælti hann, en eg svaraði honum, og sagði: „Hví 
spyr þú mig svo ólíkindalega, öldungur? Þú veizt, að eg hefi 
nú dvalizt lengi hér á eynni, og ekkert undanfæri getað fundið; 
tekur mér að verða hugfátt. En seg mér nú, því guðir vita allt, 
hverr hinna ódauðlegu guða fjötri mig og hefti för mína, og 
hversu eg megi aftur heim komast yfir hið fiskauðuga haf“.

471   Svo mælti eg, en hann svaraði og sagði: „Þú áttir að 
efna Seifi og hinum öðrum guðum sæmileg blót, áður þú stést 
á skip, að þú kæmist sem fyrst heim til þíns föðurlands yfir hið 
dimma haf; því ekki auðnast þér fyrr að sjá vini þína, og 
komast til þíns velbyggða húss, og til fósturjarðar þinnar, en 
þú fer til Egyptafljóts, hins himinrunna vatnsfalls, og eflir 
heilög hundraðsblót hinum ódauðlegu goðum, er byggja víðan 
himin; þá munu goðin greiða þér för þá, er þú hefir í hyggju“.

481   Svo mælti hann; en þá sundurknosaðist mitt hjarta í 
mér, er hann bauð mér að fara aftur til Egyptalands yfir hið 
dimmbláa haf, langa leið og stranga. En ei að síður svaraði eg 
honum aftur, og sagði: „Svo skal eg víst gjöra, sem þú býður, 
öldungur. En gjör svo vel, seg mér frá og inn með sannindum, 
hvort allir Akkear hafa heilir heim komizt með skip sín, þeir 
er við Nestor skildumst við, þá við fórum frá Trójulandi, eða 
hvort nokkurr þeirra hefir dáið ósætum dauða á skipi sínu, 
eða í vina höndum, að afloknu stríðinu?“

491   Svo mælti eg; en hann svaraði mér þegar, og sagði: 
„Hví spyr þú mig þessa, Atreifsson ? Engi þörf er þér að vita 
eða kanna hug minn; hygg eg, að þú munir eigi lengi verða 
grátlaus, ef þú verður sannfróður um allt: því margir þeirra 
hafa látizt, þó margir hafi af komizt. Af höfðingjum hinna 
eirbrynjuðu Akkea hafa tveir einir látizt á heimleiðinni; en í 
stríðinu hefir þú sjálfur verið. En einn dvelst enn þá lífs einhvers 
staðar á hinu víða hafi. Ajant týndist ásamt hinum árlöngu 
skipum. Posídon rak hann fyrst upp að Gýrum, stórum hömrum 
nokkurum, og bjargaði honum þar undan sjó; og nú hefði hann 
komizt lífs af, enn þótt Aþena hataði hann, ef hann hefði 
ekki syndgað stórlega og látið sér þau ofurmæli um munn 
fara, að hann kvaðst hafa lífs komizt yfir hið mikla sjávardjúp 
að nauðugum guðunum. En er Posídon heyrði stóryrði hans, 
þreif hann þegar þríforkinn með sínum sterku höndum, laust 
honum á Gýraklett, og klauf hann sundur; stóð annar hluti 
bjargsins þar eftir, en sá hlutinn, er Ajant sat á, þá hann framdi 
þessa stórsynd, brotnaði frá og féll í sjóinn og dró hann með 
sér ofan í hið botnlausa, bylgjótta haf. Lengi vel komst bróðir 
þinn af og umflúði Banagyðjurnar, á hinum rúmgóðu skipum: 
því hin tignarlega Hera bjargaði honum. En er hann var nálega 
kominn til hins háva Maleafjalls, þá hreif stormbylur hann 
og rak út á hið fiskauðuga haf, og andvarpaði hann þá mjög. 
En er þeim gaf hægt heimleiði úr hafi, og goðin höfðu snúið 
vindinum á aðra átt, þá komust þeir heim, að útskaga nokkurum 
á landsbyggðinni, þar er Þýestes bjó fyrrum, en þá bjó þar 
Egistus Þýestesson. Steig hann þá fagnandi á feðrajörð sína, 
faðmaði og kyssti föðurland sitt; og mörg heit feginstár hrundu 
honum, er hann leit landið. En nú sá hann njósnarmaður nokkur 
af einum sjónarhól; þann mann hafði hinn vélráði Egistus 
sett þar á njósn, og heitið honum kaupi fyrir, tveim vættum 
gulls; sá hélt vörð árlangt, að hann skyldi ekki lenda þar að 
óvörum Egistusi, og neyta ofurkrafta sinna. Hann gekk nú 
heim til hallarinnar að segja þjóðhöfðingjanum tíðindin. Egistus 
fann þegar upp svikafulla vél, valdi tuttugu menn, þá er hraustastir 
voru í landinu, og setti launsátur, en lét búa veizlu á öðrum 
stað. Fór hann nú með vagn og hesta, að bjóða þjóðhöfðingjanum 
Agamemnon, en hafði ódæði í huga: hann fylgdi 
honum heim, og drap hann í veizlunni, eins og menn drepa 
uxa við stall, og bjóst hann þá ekki við dauða sínum. Þar 
komst enginn lífs af, hvorki af förunautum Atreifssonar, né 
mönnum Egistusar; voru þeir allir drepnir í höllinni“.

538   Svo mælti hann; en þá sundurknosaðist mitt hjarta í mér: 
eg settist niður á sandinn og grét, og hjarta mitt vildi nú ekki 
lengur lifa og sjá ljós sólarinnar. En er eg hafði grátið og 
velzt um nægju mína, þá talaði hinn sannspái sjávaröldungur 
svo til mín: „Grát eigi lengur svo ákaflega, Atreifsson, því með 
því fáum vér engu til leiðar komið; freista heldur sem fyrst, 
að þú megir heim komast til þíns föðurlands. Því annaðhvort 
mun verða, að þú munt hitta hann á lífi, eða Órestes mun áður 
verða búinn að drepa hann; mætti þá svo fara, að þú hittir í 
útför hans“.

548   Svo mælti hann; en hjarta mitt og mín hrausta sál 
lifnaði við aftur í brjósti mínu, þó eg væri mjög sorgbitinn; 
talaði eg þá til hans hraðfleygum orðum: „Nú er mér kunnugt 
orðið um þessa; en nefn mér hinn þriðja mann, er enn þá 
dvelst lífs á hinu víða hafi“.

554   Svo mælti eg; en hann svaraði mér þegar, og sagði: 
„Það er sonur Laertesar, er heima á í Íþöku; sá eg hann gráta 
fögrum tárum í húsum Landgyðjunnar Kalypsóar, sem heldur 
honum nauðugum; en hann kemst ekki til síns föðurlands, því 
hann hefir engin árbúin skip eða förunauta, er geti flutt hann 
yfir hinn breiða sjávarflöt. En þér, seifborni Menelás, er það 
ekki ákveðið, að deyja og bana bíða í hinu hestauðuga Argverjalandi; 
heldur munu hinir ódauðlegu guðir flytja þig til 
hins Elysiska vallar og endimarka jarðarinnar, þar er hinn 
bleikhári Hradamant býr: þar lifa menn mesta hóglífi; þar 
er ekki snjór og ekki vetrarríki, og aldrei steypiregn, heldur 
sendir útsjárinn sífellt frá sér þjótandi vestangusti til að svala 
mönnum: fyrir því að þú átt Helenu, og ert dótturmaður 
Seifs“.

570   Að því mæltu stakk hann sér á kaf ofan í hinn bylgjótta 
sæ, en eg fór til skipanna með hinum goðumlíku félögum mínum, 
og iðaði mjög hjarta mitt í mér, meðan eg var á leiðinni. 
En er vér komum til skipsins og sjávarins, tókum vér náttverð; 
kom þá yfir heilög nóttin, og lögðumst vér þá til svefns á sjávarströndinni.

576   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
settum vér skipin sem bráðast fram á hinn djúpa sæ, og lögðum 
siglutrén og seglin upp í hin jafnbyrðu skip; síðan stigu 
menn upp í og settust á þófturnar, sátu þar í röðum og lustu 
árum hinn gráa sæ. Hélt eg nú skipunum aftur til Egyptafljóts, 
hins himinrunna vatnsfalls, og efldi fullkomin hundraðsblót. 
En er eg hafði mýkt reiði hinna eilífu guða, varp eg haug 
eftir Agamemnon, svo orðstír hans skyldi æ uppi vera. Þá eg 
hafði þessu lokið, fór eg af stað; gáfu hinir ódauðlegu guðir 
mér byr, og greiddu skjótt för mína til míns kæra föðurlands. 
En gjör nú svo vel, bíð hér enn þá í höll minni, unz hinn 
ellefti eða tólfti dagur kemur; skal eg þá veita þér gott orlof, 
og gefa þér fagrar gjafir, þrjá hesta og velsmíðaðan vagn, og 
þar á ofan fallegt borðker, að þú dreypir hinum ódauðlegu 
guðum dreypifórn, og minnist mín alla daga“.

593   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Atreifsson, 
haltu mér hér ekki lengi; og mundi eg þó una mér, þó eg sæti 
hjá þér árlangt, og mundi mig hvorki lengja til húss míns eða 
foreldra: því eg hefi hið mesta gaman af því, að hlýða orðræðum 
þínum og frásögum. En förunautum mínum í hinni 
helgu Pýlusborg er nú farið að leiðast eftir mér, og þú heldur 
mér þó hér langan tíma. Sérhver gjöf, er þú vilt gefa mér, skal 
vera mér menjagripur; en hestana mun eg ekki flytja til Íþöku, 
heldur skilja þá hér eftir hjá sjálfum þér, sem gersemar: því þú 
ræður yfir víðu flatlendi, vex þar mikið af steinsmára og ilmstör, 
hveiti, einkorni og breiðvöxnu hvítu byggi; en á Íþöku eru 
hvorki víðir skeiðvellir, né beitilönd: hún er fyrir geitfé, en 
heldur hálend fyrir hestagöngu; því engar af eyjum þeim, er 
til hafs liggja, eru vel fallnar til yfirreiðar eða hagbeitar, og er 
þó Íþaka fyrir þeim öllum“.

609   Þannig mælti hann; en hinn rómsterki Menelás brosti 
og klappaði honum með hendinni, tók til orða og sagði: „Af 
góðu kyni ertu kominn, sonur sæll, er þú talar svo; skal eg 
að vísu skipta um þetta, því það get eg. Eg skal gefa þér hinn 
fríðasta og dýrmætasta menjagrip, sem til er í húsi mínu: eg 
skal gefa þér vandað skaftker, allt úr silfri, en barmarnir úr 
gulli gjörvir; það er smíði Hefestusar: öðlingurinn Fedímus, 
konungur Sídonsmanna gaf mér það, þá eg gisti í húsi hans á 
ferð minni þangað; þenna grip vil eg gefa þér“.

620   Þannig töluðust þeir við. Nú gengu gildisbræðurnir til 
hallar ens ágæta konungs, höfðu þeir með sér sauði og ágætt 
vín, en hinar fagurblæjuðu konur þeirra sendu þeim brauð. 
Þannig efnuðu þeir til veizlu í höllinni.

625   Biðlarnir voru nú að skemmta sér með töfluleik og 
spjótkasti fyrir framan stofu Odysseifs, á hinu fasta gólfi, þar
sem þeir fyrr voru vanir að hafa í frammi allan ósóma; en 
þeir sátu, fyrirmenn biðlanna, Antínóus og hinn goðumlíki 
Evrýmakkus, sem voru fremstir allra þeirra að atgjörvi. Þá 
kom Nóemon Froníusson til þeirra, og spurði Antínóus svo 
felldum orðum: „Antínóus, vitum vér nokkuð með vissu, eða 
ekki, nær Telemakkus kemur frá hinni sendnu Pýlusborg? Hann 
fór á skipi, sem eg á; en eg þarf nú á því að halda; vil eg fara 
yfir til hins rúmlenda Elíalands: þar á eg tólf hryssur, og ganga 
undir þeim þolnir múlfolar ótamdir; vildi eg sækja einhvern 
þeirra til tamningar“.

638   Svo mælti hann; en þá furðaði stórlega, því þeir hugsuðu 
ekki, að hann væri farinn til Pýluss, Neleifsborgar, heldur 
væri hann þar einhverstaðar úti á landsbyggðinni, annaðhvort 
hjá fénu, eða hjá svínahirðinum. Antínóus Evpíþesson sagði þá 
til hans: „Seg mér satt frá: hvenær fór hann af stað, og hvað 
sveina fylgdi honum? Var það einvalalið frá Íþöku, eða leigumenn 
og þrælar sjálfs hans? Og hann skyldi geta annað þessu! 
Seg mér það og sannlega, að eg viti gjörla: tók hann af þér hið 
dökkva skip með valdi nauðugum, eða léðir þú honum viljugur 
fyrir bænastað hans?“

648   Nóemon Froníusson svaraði honum, og sagði: „Eg léði 
honum það viljugur; hvað á maður að gera, þegar annar eins 
maður biður bónar í raunum sínum? Það hefði verið hart að 
synja honum skipsins. Þeir sveinar, er hraustastir eru hér í landi, 
fylgdust með honum. Eg sá formanninn stíga á skip; það 
var Mentor, eða einhverr guðanna í hans líki. En á einu furðar 
mig: eg sá hinn ágæta Mentor hér í gærmorgun, en þá gekk 
hann á skip og ætlaði til Pýlusborgar“.

657   Þá hann hafði þetta mælt, gekk hann burt, og heim til
húsa föður síns; en hinir báðir urðu forviða. Biðlarnir settust
nú á samkomu, og hættu leikunum. Tók Antínóus Evpíþesson 
til orða við þá; honum var þungt í skapi, hans koldimmu 
hjartafylgsni fylltust megnri reiði, og augu hans voru lík eldi
brennanda: „Mikil undur! Sannlega hefir Telemakkus með
ofurhuga sínum komið fram því stórræði, að fara þessa ferð, er 
vér hugðum hann aldrei mundu fá til leiðar komið. Hann, 
ungur sveinn, hefir sett fram skip, ráðið til hina vöskustu menn 
í landinu, og farið utan sem hægast, að óvilja svo margra manna; 
mun þetta upphaf til þeirrar ógæfu, sem af honum mun standa, 
þegar fram í sækir. Týni Seifur afli hans, áður hann fái veitt 
oss skaða. En látið nú sjá, fáið mér gangfljótt skip og tuttugu 
menn, vil eg gjöra honum fyrirsátur og halda vörð á um ferð 
hans í sundinu milli Íþöku og hinnar sæbröttu Sámseyar. Má 
vera hann fari þá hrakför á leit föður síns“.

673   Svo mælti hann; en allir rómuðu vel mál hans, og fýstu 
fararinnar; stóðu síðan upp, og gengu þegar inn í höll Odysseifs.

675   Ekki leið á löngu, áður Penelópa varð vísari þeirrar ráðagjörðar, 
er biðlarnir höfðu með höndum; því kallarinn Medon 
gerði hana vara við: hafði hann verið fyrir utan forgarðinn, 
og heyrt ráðin, meðan þeir stofnuðu ráðið fyrir innan. Hann 
gekk í gegnum herbergin til að segja Penelópu tíðindin; en er 
hann var stiginn yfir þröskuldinn, talaði Penelópa til hans: „Kallari, 
hví hafa hinir göfugu biðlar sent þig hingað? Áttu að 
segja ambáttum hins ágæta Odysseifs að hætta verkum og búa 
þeim veizlu? Þess vildi eg óska, að þeir sæti hér nú að náttverði 
í síðasta og hinsta sinni, léti af kvonbænum sínum, og héldi 
hér aldrei framar samkomur sínar! Þér venjið hingað komur 
yðar, og gjöreyðið miklum fjármunum, sem eru eign hins fróðhugaða 
Telemakkusar. Hafið þér þá ekki heyrt af feðrum yðar 
fyrr meir, þá þér voruð ungir, hvílíkur maður Odysseifur var 
með foreldrum yðar, hann sem engum manni í landinu gerði 
órétt, hvorki til orða, né verka? Gengst það þó við hjá goðbornum 
konungum, að þeir hatast við suma menn, en hafa aðra í
miklum kærleikum. En hann gerði aldrei á hluta nokkurs 
manns í nokkuru. Er nú orðið augsýnilegt hugarfar og ódáðir 
yðar, og engrar þakkar framar von fyrir það, sem vel er gert“.

696   Hinn vitri Medon svaraði henni: „Óskanda væri, drottning, að þetta væri mesta ógæfan. En nú hafa biðlarnir annað í 
hyggju, sem er miklu meira og hættulegra, sem betur væri 
að Kronusson léti aldrei framgengt verða: þeir ætla sér að 
drepa Telemakkus með bitru eirvopni, þá hann fer heim: því 
hann er farinn til hinnar helgu Pýlusborgar og hinnar ágætu 
Lakedemonar, til að spyrjast fyrir um föður sinn“.

703   Þannig mælti hann; en kné hennar og hjarta varð máttvana 
þegar í stað: hún gat lengi engu orði upp komið, augu 
hennar fylltust tárum, og þá tók fyrir hennar fögru rödd. 
Loksins orti hún orði á hann, og mælti: „Hví gerði sonur 
minn mér það, að fara burt? Engi þörf beiddi hann að stíga 
á hin örskreiðu skip, sem fyrir karlmenn eru sjávarhestar, er 
renna yfir hinn vota geim. Mun hann hafa viljað, að ekki 
yrði svo mikið sem nafn sitt uppi manna meðal?“

711   Hinn vitri Medon svaraði henni: „Ekki veit eg, hvort 
heldur er, að einhverr guð hefir vakið hann, eða hugur sjálfs 
hans hefir hvatt hann til að fara til Pýlusborgar, til að frétta 
um heimför föður síns eða hvern dauða hann hefir hlotið“.

715   Að því mæltu gekk hann burt, og inn í stofu Odysseifs. 
En yfir hana sveif sárlegur harmur, hún hafði ekki mátt til 
að setjast á stól, þó margir væri í húsinu, heldur settist hún 
niður á þröskuld hins velsmíðaða herbergis, veinaði og grét 
aumkvunarlega: en kringum hana voluðu allar ambáttirnar, 
sem í húsunum voru, ungar og gamlar. Þá kveinaði Penelópa 
hástöfum, og talaði til þeirra: „Heyrið, kæru vinir, hinn 
Ólympski guð hefir fengið mér meiri harma, en nokkurri konu 
annarri, þeirra er með mér hafa verið og upp fæðzt. Fyrst missta 
eg minn ágæta, ljónhugaða mann, sem um fram aðra Danáa 
var alls kyns kostum búinn. Nú hafa hér á ofan vindbyljirnir 
voveiflega hrifið minn ástfólgna son burt úr húsum mínum 
frægðarlausan, án þess eg vissi burtför hans. Og engin yðar, 
þér harðbrjóstuðu, lét sér hugsast að vekja mig á fætur, enn 
þótt þér vissuð gjörla, nær hann sté á hið hola, dökkva skip. 
Því ef eg hefði fengið að vita, að hann hafði þessa för í huga, 
þá skyldi hann annaðhvort hafa setið kyrr heima, hvað ákaft 
sem hann hefði viljað fara, eða skilið mig eftir dauða í húsunum. 
Kalli nú einhver fljótt á hinn aldraða Dólíus, þræl minn, 
sem faðir minn gaf mér forðum, þá eg fór hingað; hann hefir 
nú gát á hinum trjávaxna eikagarði. Hann skal fara sem bráðast 
til Laertesar, setjast hjá honum, og segja honum öll þessi 
tíðindi. Má vera, að Laertes finni upp eitthvert ráð af hugviti 
sinu, gangi út í borgina og beri upp kveinstafi sína við þá 
menn, er vilja fyrirkoma afkvæmi hans og hins goðumlíka 
Odysseifs“.

742   Hin kæra fóstra Evrýklea svaraði henni: „Kæra frú, 
drep þú mig nú með miskunnarlausu eirvopni, eða lofa mér 
að lifa í húsi þínu; eg skal engu leyna þig. Eg vissi af öllu 
þessu, og fékk honum allt hvað hann bað um, brauð og sætt 
vín; en hann tók af mér dýran eið, að eg skyldi ekki segja 
þér frá þessu, fyrr en kominn væri tólfti dagur, eða þú saknaðir 
hans sjálf og fréttir burtför hans, að þú ekki slægir höndum 
þitt fríða hörund grátandi. Far nú heldur í bað, tak svo á þig 
hrein klæði og gakk upp á loft með þjónustumeyjunum, og 
gjör bæn þína til Aþenu, dóttur Seifs Ægisskjalda, því hún 
getur frelsað hann, og það jafnvel úr dauðanum. Angra þú ei 
heldur hinn aldraða mann, sem nóg böl hefir að bera; því það 
hygg eg víst, að hinir sælu guðir hafi ekki lagt hatur á afkvæmi 
Arkesíussonar; og mun víst enn einhverr uppi verða, til að ráða 
fyrir hinum háræfruðu húsum og hinum frjóvsömu akurlöndum 
útífrá“.

758   Með þessum orðum svæfði hún harm hennar, og hefti 
augun af grátinum. Hún fór í bað, tók á sig hrein klæði, gekk 
svo upp á loft með þjónustumeyjunum, lét blótbygg í körfu 
og bað til Aþenu: „Heyr mig, Atrýtóna, dóttir Seifs Ægisskjalda! 
Hafi hinn ráðagóði Odysseifur nokkuru sinni þér til dýrðar 
brennt mörvaða lærleggi af uxa eða sauð í húsum sínum, þá 
lát mig þess nú njóta, og frelsa minn kæra son, en rek á burt 
hina ofstopafullu biðla“. Að því mæltu æpti hún upp hástöfum, 
en gyðjan heyrði bæn hennar.

768   Biðlarnir gerðu nú hávaða mikinn í hinum dimmu herbergjum, 
og þá sagði svo einhverr af hinum ofstopafullu ungmennum: 
„Hin biðilsæla drottning er nú víst að búa til brúðkaupsveizlu 
vorrar, og veit víst ekki, að syni hennar er bani 
ráðinn“.

772   Svo mælti einhverr þeirra, en þeir vissu ekki, hvað gerzt 
hafði. Antínóus tók þá til orða og mælti til þeirra: „Góðir 
hálsar, varizt jafnt öll afaryrði, svo engin fregn berist inn til 
drottningar. Stöndum heldur upp sem hljóðlegast, og framkvæmum 
þá ráðagerð, er vér nýlega féllumst á allir“.

778   Að því mæltu valdi hann tuttugu menn af þeim vöskustu, 
og gengu þeir ofan til hins gangfljóta skips og strandarinnar. 
Þeir settu fyrst skipið fram að sjávardjúpinu, létu siglutréð 
og seglin upp í hið dökkva skip, og lögðu árar í ólarhömlur; 
en hinir ofurhuguðu sveinar þeirra komu með vopnin. 
Síðan lögðu þeir skipinu á floti, þar er aðdjúpt var, og stigu 
upp í; þar tóku þeir náttverð, og biðu þess að kvöldaði.

787   En hin vitra Penelópa lá uppi í loftsalnum næringarlaus, 
og hafði hvorki neytt matar, né drykkjar, hugsandi um 
það, hvort sinn efnilegi sonur mundi fá dauðann umflúið, eða 
mundu hinir ofstopafullu biðlar fyrirkoma honum. Eins og 
ljónið hefir miklar áhyggjur í mannþrönginni, þá menn slá um 
það vélafullum hring, og það sér sitt óvænna: eins hugsandi 
var hún, í því svefnhöfgi seig á hana; hún hallaðist aftur á bak 
og sofnaði, en allir limir hennar urðu lémagna. Nú fann hin 
glóeyga gyðja Aþena upp nýtt ráð: hún bjó til svip í konulíki, 
líkan Ifþímu, dóttur ens hugstóra Íkaríuss, hana átti 
Evmelus, er bjó í Feruborg. Hún sendi svipinn til húsa hins 
goðumlíka Odysseifs, til þess að frelsa hina kveinandi og harmandi 
Penelópu frá grátnum og hinum tárafulla harmi. Hann 
smaug inn í svefnherbergið hjá lokubandinu, nam staðar yfir 
höfði hennar, og talaði til hennar þessum orðum: „Sefurðu, 
Penelópa, sorgmædd í hjarta? Ekki vilja hinir hóglífu guðir, 
að þú grátir og sért sorgafull. Sonur þinn á enn afturkvæmt, 
því hann hefir í engu afbrotið við guðina“.

808   Hin vitra Penelópa svaraði henni, þar sem hún blundaði 
mjög sætt við draumahliðin: „Hví ertu komin hér, systir? 
Þú hefir ekki fyrr meir verið vön að koma hér oft, því þú átt 
heima mjög langt héðan. Og þú býður mér að hyggja af 
þeirri mæðu og mörgu sorgum, sem angra hug minn og hjarta: 
eg, sem áður hefi misst minn ágæta, ljónhugaða mann, er fremur 
öðrum Danáum var alls kyns kostum búinn; og nú er hér á 
ofan minn ástfólgni sonur burt farinn á rúmgóðu skipi, barn 
að aldri, óreyndur í mannraunum og óvanur að tala á samkomum; 
tekur mig nú enn sárara til hans, en hins: em eg hugsjúk 
hans vegna, og óttast, að honum verið eitthvað að meini, annaðhvort 
í landi því, er hann fer til, eða á hafinu: því margir illgjarnir 
menn búa honum vélræði, og vilja drepa hann, áður 
hann komist heim til föðurjarðar sinnar“.

824   Hinn dauflegi svipur svaraði henni, og sagði: „Vertu 
hughraust, og ber ei svo mikinn kvíða í hjarta þínu: því sú er 
til fylgdar með honum, sem aðrir menn mundu og óska að 
hafa sér til annarrar handar, því hún er máttug: það er Pallas 
Aþena; hún kennir í brjósti um þig, hversu þú ert harmandi, 
og sendi mig nú til að segja þér þetta“.

830   Hin vitra Penelópa svaraði henni: „Fyrst þú ert gyðja, 
og hefir heyrt raust gyðjunnar, þá gjör svo vel og seg mér frá 
hinum raunamanninum, hvort hann muni enn vera á lífi og 
sjá ljós sólarinnar, eða hann muni þegar dáinn og kominn til 
Hadesar heimkynna“.

835   Hinn dauflegi svipur svaraði henni, og sagði: „Ekki get 
eg með vissu sagt, hvort hann lifir, eða er dáinn; og sæmir ekki 
að fara með hégómamál“.

838   Þá hann hafði sagt þetta, hvarf hann hjá hurðarlokunni 
út í vindgoluna; en dóttir Íkaríusar hrökk upp af svefninum, 
og létti henni fyrir hjarta, er svo berr draumur hafði fyrir hana 
borið um lágnættið.

842   En er biðlarnir voru á skip komnir, sigldu þeir yfir vota 
vegu, og ætluðu Telemakkusi vísan bana. Ey nokkur klettótt 
er á miðju sundinu milli Íþöku og hinnar sæbröttu Sámseyjar; 
hún heitir Asteris, það er lítil ey; þar eru leguhafnir góðar, 
og má þar inn komast tveim megin. Þar lágu Akkear fyrir 
Telemakkusi.

[1073.png]

[1075.png]



FIMMTI ÞÁTTUR

FLOTI ODYSSEIFS


MORGUNGYÐJAN reis úr rekkju frá hinum ágæta 
Tíþónus til að bera birtu ódauðlegum guðum og dauðlegum 
mönnum. En guðirnir settust á samkomu, og 
með þeim hinn háþrumandi Seifur, sem máttugastur er allra. 
Aþena mundi til Odysseifs, og tók nú að tjá þeim og telja hinar 
miklu raunir hans, því hún var hugsjúk af dvöl hans í húsum 
Landgyðjunnar: „Faðir Seifur“, kvað hún, „og þér aðrir sælu, 
eilífu guðir! Veri nú engi konungur, sá er á veldissprota heldur, 
raungóður og blíður framar, eða sanngjarn í sér, heldur ávallt 
vondur og ofstopafullur, fyrst enginn man til hins ágæta 
Odysseifs þeirra manna, er hann réð yfir og var blíður sem 
faðir! Því nú situr hann við miklar hugraunir á einni ey, í 
húsum Landgyðjunnar Kalypsóar; hún heldur honum þar að 
óvilja hans, en hann getur ekki heim komizt til föðurjarðar 
sinnar, því hann hefir engin árbúin skip, og enga menn, er 
flytji hann yfir ena breiðu sjávarhryggi. Og nú vilja menn 
hér á ofan drepa hans ástkæra son á heimleið sinni; hefir hann 
farið til ennar helgu Pýlusborgar og hinnar ágætu Lakedemonar 
til að spyrjast fyrir um föður sinn“.

21   Skýsafnarinn Seifur svaraði henni og sagði: „Mikið er, 
að þú skulir láta þér slíkt um munn fara, dóttir! Hafðir þú 
ekki sjálf gert svo ráð fyrir, að Odysseifur skyldi heim komast 
og hefna sín á þeim? En þú skalt greiða för Telemakks ráðkænlega, 
því það getur þú, svo hann fái heill heim komizt til 
föðurlands síns, en biðlarnir á skútunni hverfi aftur svo búið“. —

28   Að því mæltu talaði hann til Hermesar, sonar síns: „Þig 
kveð eg að þessu, Hermes, því þú ert tíðum vanur að vera 
erindsreki minn: seg hinni fagurlokkuðu Landgyðju þá óbrigðulu 
ráðstöfun, að hinn þreklyndi Odysseifur skuli heim fara; 
skulu honum hvorki fylgja guðir, né dauðlegir menn, heldur 
skal hann þola miklar mannraunir, og komast á margnegldum 
flota á tuttugasta degi til Skerju, lands Feaka, sem goðunum eru 
nánir; munu þeir virða hann af öllum hug, sem væri hann 
einhverr goðanna, og flytja hann á skipi til síns kæra föðurlands, 
og gefa honum gnótt eirs og gulls og klæða, svo mikið 
fé, að Odysseifur mundi aldrei jafnmikið fé haft hafa frá Trójuborg, 
þó hann hefði þaðan heill komizt með sinn hluta herfangsins: 
því með slíkum atburðum er honum ákveðið að sjá 
vini sína, og komast til síns háræftaða húss og til ættjarðar 
sinnar“.

43   Svo mælti hann, en sendiguðinn Argusbani gerði, sem 
hann bauð. Hann batt þegar undir fætur sér fagra, himneska 
gullsóla, er báru hann, sem vindur blési, yfir láð og lög. Hann 
tók sprota þann, er hann stingur með svefnþorn þeim mönnum, 
er hann vill, og vekur þá, er sofa. Þann sprota hafði hinn 
sterki Argusbani í hendi sér, og rann af stað. En er hann kom 
til Píeríu, steypti hann sér úr hálofti niður á sjóinn; þaut síðan 
yfir bylgjuna, líkur mávi þeim, er veiðir fiska á ofurfjörðum 
hins ófrjóva hafs, og gerir sína þéttu vængi sævota. Slíkum mávi 
líkur lét Argusbani flytjast yfir margar bárur. En er hann kom 
til hinnar fjarlægu eyjar, gekk hann á land af hinu dimmbláa 
hafi, og fór þar til er hann kom að stórum helli, þar er hin 
fagurlokkaða Landgyðja bjó, hitti hann svo á, að hún var heima; 
eldur mikill brann á arni, og lagði ilminn víðs vegar um eyna 
af hinum auðkleyfa sedrusviði og angviði því, er þar var brennt; 
en hún var inni, var hún að hræla með gullhræl, og söng með 
fagri rödd, meðan hún gekk fyrir vefnum. Kringum hellinn 
vóx blómlegur skógur, elrir og ösp og ilmandi sýpresviður; 
þar hreiðruðu sig langvængjaðir fuglar, uglur og haukar og 
tungulangar sækrákur, er lifa af sjófangi. Hjá hinum víða helli 
stóð hávaxið víntré, það var í fullum vexti og alsett vínberjum; 
fjórar tærar vatnslindir spruttu þar upp í röð hver hjá annarri, 
og rann í sína átt hver, en þar umhverfis voru mjúk engi blómleg 
af fjólu og steinselju; mundi jafnvel ódauðlegum guði, sem 
þar hefði komið, orðið hafa starsýnt og þótt skemmtilegt á að 
líta. Sendiguðinn Argusbani nam hér staðar, og undraðist. En 
er hann hafði virt allt fyrir sér, gekk hann inn í hinn víða 
helli, og þekkti hin ágæta gyðja Kalypsó hann, þegar er hún 
sá í andlit honum: því ódauðlegir guðir þekkja hvorir aðra, 
enn þótt sumir þeirra búi í fjarska. Ekki hitti hann hinn hugstóra 
Odysseif inni; því hann sat á sjávarströndinni, sem hann 
áður var vanur, og grét og sundursleit hjarta sitt með gráti, 
andvörpum og harmi, mændi út á hið ófrjóva haf og jós út 
tárum. Hin ágæta gyðja Kalypsó lét hann setjast á fagran, 
glæsilegan hástól, og spurði: „Hví ertu hér kominn, Hermes 
Gullinsproti, veglegur gestur og velkominn? Þú hefir þó ekki 
að undanförnu komið hér með jafnaði. Seg, hvað þér er í huga, 
og skal eg gjarna gjöra það, ef eg má, og verði því til leiðar 
komið“.

92   Að því mæltu setti gyðjan borð fyrir hann, fyllti það með 
ódáinsfæðu og skenkti rautt ódáinsvín. Sendiguðinn Argusbani 
drakk nú og át; en er hann hafði matazt og glatt hjarta sitt 
með fæðunni, þá svaraði hann henni og mælti: „Þú spyr mig, 
gyðja, aðkominn guð; eg skal segja þér satt frá erindi mínu, 
fyrst þú mælist til þess. Seifur bað mig fara hingað, og var 
eg þess þó ófús; því hverjum mundi ljúft að renna yfir svo 
afarvíðan sjóargeim? þar sem engi borg er í nánd þeirra manna, 
er færa guðum fórnir og valin hundraðsblót. En engi guð má 
víkjast undan vilja Seifs Ægisskjalda, eða hafa hann að hégóma. 
Hann segir að hjá þér sé maður nokkurr, mesti raunamaður 
þeirra manna, er börðust í níu ár um Príamusborg, og fóru heim 
á tíunda árinu, er þeir höfðu lagt borgina í eyði; en á heimleiðinni 
syndguðu þeir móti Aþenu, og því æsti hún illviðri gegn 
þeim og stórsjó. Nú bað hann þig láta þenna mann burtu sem 
skjótast, því ekki liggur fyrir honum að látast hér fjarri vinum 
sínum, heldur er honum ákveðið að sjá aftur vini sína og 
komast til síns háræfraða húss og til ættjarðar sinnar“.

116   Svo mælti hann, en hin ágæta gyðja Kalypsó skelfdist; 
hún talaði til hans hraðfleygum orðum og mælti: „Þér guðir 
eru næsta harðbrjóstaðir og öðrum fremur öfundgjarnir, er þér 
unnið ei gyðjum að samrekkja mönnum opinberlega, ef svo 
kann við að bera, að einhver þeirra fái sér kæran unnusta. Svo 
var, þegar hin rósfingraða Morgungyðja tók sér Óríon, þá 
unnuð þér henni þess eigi, hóglífu guðir, og loks kom hin hreinlífa 
Artemis Gullinstóla að honum í Ortýgju, og drap hann 
með sínum þýðu skeytum. Svo var og, þegar hin fagurlokkaða 
Demetra lét leiðast af fýsn sinni til að deila við Jasíon beð og 
blíðu á þríplægðri ekru; leið þá ei á löngu, áður Seifur varð 
þess var, og laust hann í hel með glóanda reiðarslagi. Svo er 
og nú, að þér guðir unnið mér þess ei að búa við dauðlegan 
mann. Eg bjargaði þessum manni, þar sem hann reið einmana 
á kjölnum, þá Seifur hafði lostið hans fljóta skip með glóanda 
reiðarslagi og klofið það í sundur mitt á enu dimmbláa 
hafi; veitti eg honum þá góðar viðtökur og nærði hann, og 
hét að gera hann ódauðlegan og ellivana alla daga. En með 
því engi guð má undan víkjast eða ónýta vilja Seifs Ægisskjalda, 
þá rekist hann út á hið ófrjóva haf, fyrst Seifur er þess fýsandi 
og bjóðandi. Hvergi mun eg flytja hann, því eg hefi engin 
árbúin skip eða ferjumenn, er geti flutt hann yfir hina breiðu 
sjávarhryggi; en fús skal eg leggja honum heilræði og engu af 
leyna, að hann fái heill heim komizt til föðurlands síns“.

[1079.png: Odysseifur hjá Kalypsó (málverk).]

145   Sendiguðinn Argusbani svaraði henni: „Lát þú hann þá 
fara í burtu, og óttastu heiftarreiði Seifs, svo hann ekki síðar 
meir láti þig á hörðu kenna í bræði sinni“. — Að því mæltu 
gekk hinn sterki Argusbani burt.

149   En er hin tignarlega Landgyðja hafði heyrt boðskap 
Seifs, fór hún til fundar við hinn hugstóra Odysseif. Hún fann 
hann sitjanda á ströndinni, og þornuðu aldrei tár af augum 
hans: leið svo fram hans ljúfa líf, að hann var sígrátandi af 
heimfýsi, því Landgyðjan geðjaðist honum ekki lengur; þó 
varð hann að samrekkja henni á næturnar nauðugur viljugri í 
hinum víða helli, en um daga sat hann á klettunum við sjávarströndina, 
mændi út á hið ófrjóva haf, og jós út tárum. Hin 
ágæta gyðja gekk til hans og mælti: „Grát hér eigi lengur, vesæll 
maður, mér til hugraunar, og lát eigi ævi þína eyðast svo! Því 
nú mun eg viljug gefa þér fararleyfi. Heyr nú, þú skalt höggva 
stór tré, og fella saman með eirtóli breiðan flota handa þér, 
og negla upp af honum háva stokka, að hann megi bera þig 
yfir hið dimmleita haf. Eg skal færa þér á flotann mat og vatn 
og rautt vín, til endurnæringar og til að verja þig hungri; eg 
skal og fá þér klæði, og senda byr á eftir þér, að þú megir 
alheill komast til föðurlands þíns, ef það er vilji guðanna, sem 
byggja hinn víða himin og mér eru ráðvitrari og máttugari“.

171   Svo mælti hún, en hinn margreyndi Odysseifur skelfdist, 
og talaði til hennar hraðfleygum orðum: „Víst býr eitthvað 
undir þessu, gyðja, annað en burtfararleyfið, er þú býður mér 
að fara á flota yfir hið mikla hafsdjúp, sem svo er ógurlegt og 
torsótt, að jafnvel hin jafnbyrðu, örskreiðu skip mega ei yfir 
það komast, þótt þau eigi Seifs byrvindi að hrósa. Aldrei skal 
eg móti vilja þínum stíga fæti á flota, nema þú, gyðja, viljir 
þess dýran eið vinna, að þú ætlir ekki að stofna mér í nýja 
ógæfu“.

180   Svo mælti hann, en hin ágæta gyðja Kalypsó brosti; hún 
klappaði honum með hendinni, tók til orða og mælti: „Séður 
maður ertu og óheimskur, er þér datt í hug að mæla slíkum 
orðum! Viti það jörð og víður upphiminn og hið niðurrennanda 
Stýgsvatn, sem mestur er eiður og óttalegastur með sælum 
guðum, að eg ætla ekki að stofna þér í nokkura nýja ógæfu, 
heldur hugsa eg það og ætla eg það, sem eg mundi ráða vilja 
sjálfri mér, ef slíkan vanda bæri mér að hendi; því hugur minn 
er sanngjarn, og hjartað í brjósti mér er ekki af járni, heldur 
meðaumkvunarsamt“.

192   Að því mæltu gekk hin ágæta gyðja á undan í skyndi, 
en hann fetaði eftir gyðjunni; komu þau til hins víða hellis, 
gyðjan og kappinn, settist hann þá á þann hástól, er Hermes 
hafi áður á setið, en Landgyðjan setti fyrir hann alls konar 
fæðu, slíka er mennskir menn eta, bæði mat og drykk. Sjálf 
settist hún gagnvart hinum ágæta Odysseifi, og lögðu ambáttirnar 
fyrir hana ódáinsfæðu og ódáinsvín. Tóku þau til þess 
tilreidda matar, er fram var settur; en er þau höfðu satt sig á 
mat og drykk, tók hin ágæta gyðja Kalypsó fyrri til orða: „Seifborni 
Laertesson, margráðugi Odysseifur, viltu þá að svo vöxnu 
máli fara nú þegar til þíns kæra föðurlands? Far þú samt heill 
og sæll! En ef þú vissir, hve margar raunir liggja fyrir þér, 
áður þú kemst heim í föðurland þitt, þá mundir þú heldur 
kjósa að vera hér kyrr hjá mér í þessu húsi, og verða ódauðlegur, 
enn þótt þig langi mjög til að sjá konu þína, er þú 
þreyr æ alla daga; þykist eg þó víst ekki vera síður en hún, 
hvorki að vexti né vænleik, því alls ekki mega mennskar konur 
jafna sér við ódauðlegar gyðjur að vexti og fríðleik“.

214   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Reiðst 
mér ei, tignarlega gyðja, fyrir þá skuld; eg veit fullvel, hvað 
tilkemur, að hin vitra Penelópa er þér óálitlegri bæði að vexti 
og vænleik upp á að sjá: hún er dauðleg, en þú ódauðleg og 
eldist eigi. En engu að síður vil eg og þrey eg eftir því alla 
daga, að komast til húss míns og sjá minn heimfarardag. En 
ef einhverr guðanna brýtur far mitt á hinu dimmbláa hafi, skal 
eg bera það og hafa þolinmóðan hug í brjósti; því mjög margt 
illt hefi eg áður þolað og í margar raunir ratað á sjó og í 
hernaði, og má þá þetta bætast þar á ofan“.

225   Svo mælti hann; en sólin rann og rökkrið kom yfir; 
gengu þau þá inn í afkyma hins víða hellis, voru þar hvort hjá 
öðru, og unnust með blíðu.

228   En þegar er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom 
í ljós, fór Odysseifur í kyrtil sinn og yfirhöfn, en Landgyðjan 
lét yfir sig stóran, silfurbjartan möttul, smáofinn og fagran, 
varp um sig miðja fögru, gullegu belti, og faldaði sér með höfuðblæju; 
tók hún þá að sýsla um burtför hins hugstóra Odysseifs. 
Hún fékk honum bolöxi mikla, sem honum var handhæf, hún 
var úr eiri, tvíeggjuð, á fögru olíuviðarskafti, og skaftið rekið 
fast upp á; þvínæst fékk hún honum fallega handöxi, gekk 
á undan honum út á eyna, þar sem stórtrén uxu, elrir, ösp og 
himinvaxin fura, voru þau tré fyrir löngu skrælnuð og gagnþurr 
og máttu létt fljóta á vatni. En er hin ágæta gyðja Kalypsó 
hafði vísað honum á, hvar stórtrén uxu, gekk hún heim aftur.

243   Hann tók nú til að höggva trén og gekk verkið skjótt 
fram; hann felldi alls tuttugu tré, og hjó til með eiröxinni, 
síðan slétti hann þau kunnáttulega og gerði þráðbein. Þá færði 
hin ágæta gyðja Kalypsó honum nafra, boraði hann þá allan 
viðinn, og felldi hvað við annað, festi síðan flotann saman með 
nöglum og greypingum. Eins botnvíðan og hagur skipasmiður 
gerir stóran byrðing, eins víðan gerði Odysseifur hinn breiða 
flota. Þá reisti hann stokkana, felldi þá við þéttar rengur, og 
stokkbyrði svo flotann, súðaði seinast utan með löngum borðum. 
Hann gerði og siglutré á flotanum, og rá, sem því hæfði; 
þá bjó hann til stýri til að stýra með. Síðan víggyrðlaði hann 
flotann alla vega með víðirflekum til að verja ágjöf, og bar svo 
í hann góða seglfestu. Þá færði hin ágæta gyðja Kalypsó honum 
dúka, að gera segl af, bjó hann þau og til með mikilli list. 
Héraðauki festi hann á flotanum aktauma, dragreip og klær. 
ýtti honum síðan með ásum út á sjávardjúpið.

[1083.png: Floti Odysseifs.]

262   Þetta var hinn fjórði dagur, og hafði hann þá lokið 
öllu; en á fimmta degi lét hin ágæta Kalypsó hann leggja frá 
eynni, hafði hún áður fært hann í ilmandi klæði og laugað 
hann. Gyðjan færði honum á flotann einn belg með dökkleitu 
víni, og annan stóran með vatni; hún færði honum og fararnesti 
í leðurmal og nóg af lystugu sufli. Hún sendi honum hægan 
byr og mjúkan; varð hinn ágæti Odysseifur feginn byrnum, og 
sló út seglunum, en hann sat og stýrði kunnáttulega með stýrinu; 
ekki féll svefn á augu hans: hann horfði á Sjöstirnið og 
Boótes, er seint gengur undir, og á Björninn, er Vagn kallast 
öðru nafni, og gengur þar í hring og hefir augun á Óríoni, og 
er einn svo, að hann laugast ekki í útsjánum; hafði hin ágæta 
gyðja Kalypsó sagt honum að hafa hann á vinstri hönd sér, er 
hann sigldi yfir hafið. Nú sigldi hann yfir hafið í seytján daga, 
en á átjánda degi sáust hin dimmu fjöll á Feakalandi, þar sem 
skemmst var til lands; var landið til að sjá, sem skjöldur flyti 
á enu dimmleita hafi.

282   En er hinn voldugi Landaskelfir kom aftur frá Eþíópum, 
gat hann að líta Odysseif álengdar ofan af Sólýmafjöllum, og 
sá, að hann var að sigla yfir hafið. Hann varð þá enn reiðari í 
skapi, hristi höfuðið og mælti í huga sér: „Mikil firn! Sannlega 
hafa hinir guðirnir eftir á brugðið á aðra ætlan með Odysseif, 
meðan eg var með Eþíópum; og nú er hann þegar kominn 
í nánd við Feakaland, þar sem ákveðið er að hann skuli 
komast úr þeim stórkostlegu þrautum, er á hann sækja; en eg 
vona, að eg geti látið hann fá nóg af hrakningi, áður lýkur“.

291   Þá hann hafði þetta sagt, greip hann þríforkinn, rak 
saman skýin og rótaði upp hafinu; hann æsti upp alla bylji 
alls konar vinda, og huldi skýjum jafnt jörð sem haf; sveif 
þá náttmyrkur af himni ofan. Þá laust saman austanvindi og 
sunnanvindi, hvössum vestanvindi og heiðríkum norðanvindi, 
er veltir stórri báru. Þá varð hné og hjarta Odysseifs magnþrota, 
og þá sagði hann raunamæddur, við sína hugstóru sál: „Eg 
vesæll maður! hvað mun þá loks um mig verða? Hræddur er 
eg um, að allt rætist, sem gyðjan sagði, er hún kvað mig rata 
mundu í miklar raunir í hafi, áður en eg kæmist heim í föðurland 
mitt; mun þetta nú allt fram koma. Hvílíkum skýbólstrum 
hefir Seifur hlaðið umhverfis á hinum víða himni, rótað 
upp hafinu, og byljir æða að úr öllum áttum. Nú er mér vís 
bani búinn. Þrísælir eru Danáar, og fjórsælir, þeir er fyrrum 
létust í hinu víða Trójulandi af góðvilja við Atreifssonu. Eg 
vildi eg hefði dáið og bana beðið, þann dag er flestir Trójumenn 
skutu að mér eirslegnum spjótum kringum hinn fallna 
Peleifsson: þá mundi eg hlotið hafa sæmilega útför, og Akkear 
haldið á loft heiðri mínum; nú þar á móti liggur fyrir mér að 
deyja aumum dauðdaga“.

313   Þá hann hafði þetta sagt, skall stór bára ofan yfir hann, 
og fór svo geyst, að hringsneri flotanum; hrökk hann þá sjálfur 
langt út af flotanum, og sleppti tökum á stýrinu. Þá kom á ógurlegur 
bylur hinna samanlostnu vinda, og braut siglutréð um 
þvert, og hraut seglið og seglráin langt á sjó út. Honum hélt 
langan tíma í kafi, og gat hann ekki skjótt kafað upp sökum 
brimóranna, því klæði þau, er hin ágæta Kalypsó hafði gefið 
honum, þyngdu hann niður. Um síðir skaut honum upp, hrækti 
hann þá úr munni sér því beiska sjóarvatni, er streymdi óðum 
niður af höfði hans. Ekki gleymdi hann flotanum að heldur, 
þó hann væri hart leikinn, heldur lagðist hann eftir honum í 
briminu, og fékk náð í hann; settist hann nú upp á flotann, og 
vildi firra sig fjörtjóni, en hin mikla bára rak flotann með 
fallinu til og frá. Eins og norðanvindur á frumhausti[* Misseri Grikkja voru sjö: vor, sumar, frumhaust, síðhaust, sáðtíð, 
vetur (regntíð), frjátími. Frumhaust kölluðu þeir frá uppgöngu Siríusar til 
uppgöngu Arktúruss (júlímánuður til miðs septembers), síðhaust frá uppgöngu 
Arktúruss til uppgöngu Sjöstirnis.] feykir 
þéttsamloðandi þyrnum um flatan völl, eins hröktu vindarnir 
flotann til og frá um hafið; ýmist rak sunnanvindurinn 
hann í fang norðanvindinum til hraknings, ýmist sleppti 
austanvindurinn honum við vestanvindinn til eltingar.

333   Nú sá hann hin öklafríða Ínó Levkoþea (Hvítagyðja), 
dóttir Kadmusar, er fyrrum var dauðleg mær máli gædd, en 
hafði nú hlotið guða heiður í sjávardjúpinu. Hún kenndi í brjósti 
um Odysseif í hrakning hans og þrautum, settist á hinn margneglda 
flota, og tók til orða: „Þú vesæll maður, hví er Posídon 
Landaskelfir orðinn þér svo ákafa reiður, að hann skuli láta þig 
rata í slíkar raunir? Ekki skal hann ná að tortýna þér, þótt 
hann sé þess fúsastur. Gerðu nú, eins og eg segi, því mér lízt 
ekki ógreindarlega á þig: far þú af klæðum þessum, gakk 
af flotanum, og lát hann rekast fyrir vindum, en þú gríp til 
sunds, og leita við að komast til Feakalands, þar sem þér er 
undankoma ætluð. Tak við þessari ódauðlegu höfuðblæju, og 
bitt um brjóst þér; þarftu þá ei að óttast, að þér muni við 
nokkuru hætt, eða að þú munir farast. En þegar er þú fær 
hauður höndum tekið, þá skaltu leysa af þér blæjuna aftur, og 
varpa henni langt frá landi út á hið dimmbláa haf, og snúa 
þér undan á meðan“.

351   Þegar gyðjan hafði þetta mælt, fékk hún honum höfuðblæjuna, 
og stakk sér aftur ofan í hinn bylgjótta sæ, eins og 
blesönd, og fal hana hin dökkva bára. En hinn þolgóði, ágæti 
Odysseifur hugsaði sig um, og sagði raunamæddur við sína 
hugstóru sál: „Nú er eg, vesæll maður, hræddur um, að einhverr 
hinna ódauðlegu búi mér aftur nokkura vél, þar sem 
hún ræður mér að ganga af flotanum. Eg skal þó ekki fara að 
ráðum hennar ennþá, því eg sá, að langt er enn til lands þess, 
er hún kvað mér mundu undankomu auðið verða. Eg skal heldur 
gera eitt, sem mér þykir ráðlegast: meðan trén haldast í greypingum, 
skal eg bíða hér kyrr og vera þolinmóður, þó í raunir 
reki; en er sundur leysir flotann af ölduganginum, skal eg 
fara á sund; sé eg nú ekki annað tiltækilegra“.

365   Meðan hann var að hreifa þessu í huga sér, skaut Posídon 
Landaskelfir upp stórri báru, ógurlegri og voðalegri holskeflu, 
og lét hana skella á honum. Eins og hvass vindur feykir þurrum 
sáðhrúgum, og tvístrar þeim ýmsar áttir, eins tvístraði 
Posídon hinum löngu trjám flotans; en Odysseifur settist tvívega 
upp á einn stokkinn, og reið honum eins og veðhlaupshesti, 
fór hann þá af þeim klæðum, er hin ágæta Kalypsó hafði 
gefið honum, og batt þegar höfuðblæjunni um brjóst sér, steypti 
sér síðan í sjóinn á grúfu, breiddi út hendurnar og greip sund. 
En er hinn voldugi Landaskelfir sá það, skók hann höfuðið, og 
sagði í huga sér: „Hrekstu nú svo um haf innan, við margs 
kyns raunir, unz þú nær fundi seifborinna manna, og vonar 
mig þó, að þú munir ei þurfa hrakninganna að frýja“.

380   Að því mæltu keyrði hann hina faxprúðu hesta, og kom 
til Ægisvalla, þar sem hans frægu hallir eru.

382   En Aþena, dóttir Seifs, hugsaði upp annað ráð: hún 
hefti för annarra vinda, og bað þá alla hætta og vera kyrra, 
en lét á koma hvassan norðanvind, og bældi niður öldurnar 
fyrir framan, svo hinn seifborni Odysseifur næði að komast á 
fund hinna róðrargjörnu Feaka, og firrast dauðann og Banagyðjurnar.

388   Þar velktist hann í digrum öldum tvær nætur og tvo 
daga, og óaði hjarta hans oftsinnis fyrir dauða. En er hin 
fagurlokkaða Morgungyðja greiddi fram þriðja daginn, þá tók 
af vindinn, og gerði blæjalogn; sá hann þá landið nálægt sér, 
þá hann hvessti augun fram fyrir sig ofan af hinni hávu öldu. 
Eins og börn verða fegin, ef faðir þeirra lifnar við, þá hann 
hefir legið í sótt sárþjáður og lengi dregizt upp, af því einhver 
óalegur óhamingjuguð hefir hremmt hann: eins og þau verða 
fegin, þá guðirnir leysa hann frá því meini, eins varð Odysseifur 
feginn, er hann leit landið og skóginn. Hann gæddi nú 
sundið, því hann langaði til að stíga fótum á land. En er hann 
var kominn svo nærri, að hljóð mátti nema, þá heyrði hann 
niðinn við sjávarklettana; því hin mikla alda drundi, þá hún 
gaus hræðilega upp á þurrlendið; allt varð í brimlöðri, því þar 
voru engar leguhafnir fyrir skip, og ekkert afdrep, heldur útskagar, 
klettar og klakkar. Þá varð hné og hjarta Odysseifs 
máttvana, og þá sagði hann raunamæddur við sína hugstóru 
sál: „Eg vesæll maður! Nú þegar Seifur hefir fremur allri von 
unnt mér að sjá land, og eg hefi brotizt í gegnum þvílíkt sjávardjúp, 
sést hvergi lending, að ganga megi upp af enum gráa sæ: 
því hér liggja út frá landi hvassir klakkar, er brimið gnýr á, 
og sléttur hamar gnæfir hér í loft upp. Hér er og aðdýpi mikið, 
og hvergi stætt, að maður fái sér bjargað úr háskanum. Hætt 
er og við, ef eg leita hér uppgöngu, að stórsjórinn taki mig og 
reki upp í hamrabjörgin, og verði svo tilræðið til ónýtis. En 
ef eg syndi enn utar með landi fram, til að vita hvort eg finn 
nokkurstaðar aflendar strendur og víkur, er eg hræddur um 
að einhverr stormbylur taki mig, og keyri mig aftur út á hið 
fiskauðga haf, og er það kvíðvænlegt; eður og, að einhverr 
óhamingjuguð stefni að mér einhverjum stórfiski utan af hafi, 
hvar af hin fræga Amfitríta uppelur mikla mergð, því eg veit, 
að hinn frægi Landaskelfir leggur reiði á mig“.

424   Meðan hann var að hreifa þessu í huga sér, bar stórsjórinn 
hann upp að hinni klettóttu strönd. Þar hefði hann 
nú hruflazt og beinbrotnað, ef hin glóeyga gyðja Aþena hefði 
ekki látið honum eitt ráð til hugar koma: hann greip í snarræði 
báðum höndum um klettinn, og hélt sér fast við hann stynjandi, 
meðan ólagið reið framhjá, og komst með því móti undan því; 
en með útsoginu skall það hart á honum aftur, og rak hann 
langt út á sjó. Eins og mikil smámöl loðir við sogvörtur kolkrabbans, 
þá hann er dreginn út úr fylgsni sínu: eins hrufluðust 
hans áræðnu hendur á klettunum, en hin stóra bára 
færði hann í kaf. Þar mundi nú hinn vesæli Odysseifur látizt 
hafa yfir forlög fram, ef hin glóeyga Aþena hefði ekki léð 
honum varhugavits. Þá honum skaut upp úr öldunni, sem vön 
er að gjósa á land upp, þá svam hann fram með fyrir utan 
lána, og horfði inn að landi, ef hann kynni einhverstaðar að 
finna aflendar strendur og víkur. Hann svam nú, þar til er 
hann kom að einum fögrum vatnsósi, leizt honum þar líklegast 
til landtöku, því þar var klettalaust og hlé fyrir vindi. En 
er hann heyrði til straumsins, baðst hann fyrir í huga sér: „Heyr, 
lávarður, hverr sem þú ert! Eg kem til þín, sem margur maður 
leitar líknar hjá, og kem utan af hafi og flý undan ógnum 
Posídons. Jafnvel hinir ódauðlegu guðir sjá aumur á hverjum 
þeim hröktum manni, sem til þeirra kemur, eins og eg kem nú 
að þínum straumi og að knjám þínum eftir afstaðnar margar 
þrautir. Miskunna mér, lávarður, því nú em eg þinnar líknar 
þurfi!“

451   Svo mælti hann, en Straumguðinn stöðvaði þegar rás 
sína, kyrrði ölduganginn, og gerði lásléttu fyrir framan hann, 
og kom honum heilum upp á vaðlana. Þá beygði hann bæði 
kné sín og sína þreknu handleggi (og hvíldist), var hann 
mjög þrekaður af sjóvolkinu, og allur hans líkami þrútinn, 
rann mikill sjór af munni hans og nösum. Þá leið hann í ómegin, 
og lá andalaus og mállaus, því hann var af sér kominn af 
þreytu. En er hann raknaði við, og líf færðist í brjóstið, þá 
leysti hann af sér höfuðblæjuna, og lét hana falla niður í hið 
særunna vatnsfall, bar aldan hana forstreymis aftur til sjóar, 
og tók Ínó þegar við henni með höndum sínum. Gekk Odysseifur 
þá upp úr ánni, og lagðist niður í sefið, og kyssti hina 
kornfrjóvu jörð. Þá mælti hann raunamæddur við sína hugstóru 
sál: „Hvað mun þá fyrir mér liggja, vesælum manni? Hvað 
mun þá loks um mig verða? Ef eg á hér raunalega vökunótt
við fljótið, er hætt við, að bæði hin skaðvæna héla og hin 
svala dögg yfirþyrmi mig, þar eg er líflítill eftir öngvitið, en 
köld nepja andar frá fljótinu, þegar birta tekur. En fari eg 
upp á holtið og í hinn skuggamikla skóg, og sofni eg í hinum 
þéttu runnum, ef kuldinn og þreytan kynni að líða úr mér, og 
sætur svefn renna í brjóst mér, þá er eg hræddur um, að eg 
verði dýrunum að herfangi og bráð“.

474   Þegar hann hugsaði um þetta, leizt honum eitt ráðlegast: 
hann gekk á stað til skógarins, og fann hann nálægt vatninu, 
þar sem við blasti. Þar kraup hann inn undir tvær samgrónar 
viðsmjörsviðarhríslur, var annað villiviður, en annað 
frjóviður. Hvorki gátu hvassir þeyvindar blásið í gegnum þær, 
né sólin skínandi skotið þar inn geislum sínum, eða regn 
þrengt sér þar í gegnum, svo voru þær þétt samgrónar hvor 
við aðra á víxl. Odysseifur kraup inn undir hríslurnar, og sópaði 
saman með höndunum víðu bóli handa sér, því þar var 
lauffall svo mikið, að tveir eða þrír menn hefði vel mátt bjargast 
við á vetrardegi, hvað mikil harka sem væri. En er hinn 
þolgóði, ágæti Odysseifur leit laufbinginn, varð hann glaður, 
og lagðist niður í miðjan binginn, og rótaði ofan á sig laufinu. 
Eins og maður, sem býr fjarri öðrum mönnum, felur 
eldibrand í svartri ösku yzt á akri sínum, og geymir sér þar 
eldkveykju, svo hann þurfi ekki að sækja eld á annan bæ: eins 
huldi Odysseifur sig með laufinu. Aþena steypti svefni yfir 
augu hans, til þess hann breiddi sig yfir brár hans, og tæki 
sem fyrst úr honum hið sárlega máttleysi.

[1089.png]

[1091.png]



SJÖTTI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR KEMUR TIL FEAKA.


HINN þolgóði, ágæti Odysseifur svaf hér þannig, lémagna
af svefni og þreytu; en Aþena gekk til lands og borgar
Feaka: þeir bjuggu áður fyrr meir í hinni víðlendu 
Hýperíu, í grennd við Kýklópa. Kýklópar voru ofstopamenn 
miklir, og ræntu oft mönnum Feaka, því þeir voru þeim yfirsterkari. 
Þá flutti hinn goðumlíki Násíþóus byggð þeirra þaðan, 
og setti þá niður í Skerju, fjarri öðrum fengsömum mönnum; 
hann hlóð vegg umhverfis borg þeirra, byggði hús, reisti goðahof 
og skipti akurlöndum. Násíþóus var þá sigraður af Banagyðjunni 
og genginn til Hadesar heims, en Alkínóus réð nú 
löndum; honum höfðu guðirnir veitt stóra vitsmuni. Hin glóeyga 
gyðja Aþena gekk til hallar Alkínóuss, og ætlaði að koma 
til vegar heimför hins hugstóra Odysseifs. Hún gekk inn í 
svefnherbergið, það var gert með miklum hagleik; þar hvíldi 
Násíka, dóttir ens hugstóra Alkínóuss, sú mær var lík hinum 
ódauðlegu gyðjum að vexti og vænleik. Hjá henni voru
þjónustumeyjar, og hvíldi sínumegin dyrustafs hvor; þær höfðu 
fegurð sína frá Þokkagyðjunum. Hinar ljómandi hurðir voru 
læstar. Aþena leið eins og vindblær að sæng meyjarinnar, nam 
staðar yfir höfði hennar, og mælti til hennar, var hún þá í líki
dóttur hins skipkæna Dýmants, hún var jafnaldra henni og unni 
henni hugástum; í hennar líki talaði hin glóeyga Aþena til
hennar: „Násíka, hví hefir móðir þín átt svo hirðulausa dóttur,
sem þú ert? Hin fögru klæði, sem þú átt, liggja í reiðileysi, þar 
sem þó brúðkaup þitt er fyrir hendi, þá þú bæði átt að búast 
fögru skarti sjálf, og svo fá þeim falleg klæði, er leiða þig til 
húss; því af þessu berst út góður orðstír af þér manna meðal, 
og faðir þinn og þín heiðvirða móðir gleðjast þar af. Látum
okkur nú fara til þvottar, þegar er lýsir af degi. Eg skal fylgjast
með þér og hjálpa þér til, svo þú verðir fljótt búin; því ekki 
muntu lengi hér eftir verða heimasæta, því nú biðja þín hinir 
göfgustu menn í öllu Feaka landi, hvar og ætt þín er sjálfrar. 
Heyr nú, bið þinn fræga föður, þegar birtir, að hann láti búa 
múlösnur og vagn til að flytja á lindana og möttlana og hina 
glæsilegu dúka; er þér sjálfri þetta miklu sæmra, en fara á fæti, 
því laugardælirnar eru langt frá borginni“.

41   Þegar hin glóeyga Aþena hafði sagt þetta, fór hún til 
Ólymps, þar sem menn segja guðanna bústaði vera, þeir er 
ævinlega stöðugir standa, skekjast aldrei af vindum, eða vökna 
af regni, og aldrei kemur þar snjór, heldur breiðir sig þar út 
skýlaust uppheimsloft, og leikur yfir bjartur ljómi; þar gleðja 
sig hinir sælu guðir alla daga. Þangað fór Glóeyg, þá hún hafði 
átt tal við meyna.

48   Bráðum kom hin stólprúða Morgungyðja, og vakti hina 
fagurmöttluðu Násíku. Henni þótti draumurinn næsta undarlegur; 
fór hún og gekk gegnum herbergin, að segja foreldrum 
sínum frá, föður sínum og móður sinni. Hún fann þau inni: 
sat móðir hennar við eldstóna með þjónustumeyjum sínum, og 
spann band úr sjávarpurpura; en föður sínum mætti hún, í því 
hann gekk út á ráðstefnu til enna frægu höfðingja, þar sem 
hinir ágætu Feakar höfðu mælt honum mót. Hún gekk að 
föður sínum og mælti: „Faðir góður! Viltu ekki láta búa mér 
hávan hjólvagn, og flytja á til árinnar hin vönduðu klæði til 
þvottar, er hjá mér liggja óhrein? Bæði sæmir þér sjálfum, þá 
þú ert á ráðstefnu með höfðingjum, að bera hrein klæði, svo áttú 
og fimm sonu heima, tvo kvongaða, og þrjá ókvænta í blóma
aldurs síns; er jafnan vilja vera í nýþvegnum klæðum, þá þeir 
fara í dansleik; er það mitt að hugsa fyrir öllu þessu“.

66   Hún tók svo til orða, af því hún fyrirvarð sig að nefna 
við föður sinn hina blómlegu giftingu; en hann skildi allt, og 
svaraði henni: „Hvorki skal eg synja þér um múlasna, dóttir, 
né um nokkurn hlut annan. Far þú, þrælarnir skulu búa þér 
hávan vagn með sterkum hjólum og kerrulaup“.

71   Þá hann hafði þetta sagt, kallaði hann til þrælanna, og 
gegndu þeir honum; þeir bjuggu hjólsterkan múlasnavagn utan 
hallar, leiddu múlasnana undir okið, og tengdu þá við vagninn. 
Mærin bar hin fögru klæði út úr herberginu, og lagði 
þau upp í hinn sléttskafna vagn. Móðir hennar lét í vagninn 
skrínu með alls konar ljúffengum mat og sufli, og víni á geitbelg; 
og þá er mærin var komin upp í vagninn, fékk hún henni 
tæra olíu á gullflösku, svo hún gæti smurt sig ásamt með 
þjónustumeyjunum. Síðan tók konungsdóttir svipuna og hina 
glæsilegu tauma, og keyrði af stað; gerðist þá dynur af múlösnunum, 
er þöndu sig án afláts, og drógu klæðin og hana; eigi 
var hún ein í för, því þjónustumeyjarnar gengu með henni.

85   En er þær komu að hinum fagra árstraumi, þá voru þar 
laugardælir er aldrei þraut í, því fagurt vatn og gnógt rann 
þangað úr ánni, svo þvo mátti, hversu óhreinn þvottur sem 
var. Þar beittu þær múlösnunum frá vagninum, og ráku þá 
fram með hinu straumharða fljóti til að bíta hið sæta vallendisgras; 
tóku síðan klæðin úr vagninum, og létu niður í hið bláa 
vatn, tróðu þau í gryfjunum og kepptust við. En er þær höfðu 
þvegið og tekið burt öll óhreinindi, breiddu þær þvottinn í röð 
á sjóarbakkann, þar sem sjór var oftast vanur að skola mölina 
við landið, síðan lauguðu þær sig og smurðu með viðsmjörsviðarfeiti, 
tóku því næst dagverð þar á fljótsbakkanum, og biðu þess 
að þvotturinn þornaði í sólskininu. En er hún og þernurnar 
höfðu satt sig á matnum, lögðu þær af sér höfuðblæjurnar, og 
léku knattleik, og var hin hvítarmaða Násíka forgangsmaður 
fyrir þeim í leiknum. Eins og hin örvumglaða Artemis gengur
eftir einhverju fjalli, annaðhvort hinum háva Taygetus eða 
Erýmantus, til að gamna sér að göltum og fráum hjörtum, en 
skógargyðjurnar, dætur Seifs Ægisskjalda, skemmta sér með 
henni, verður Letó þá alls hugar fegin, því Artemis ber höfuð 
og enni yfir þær allar, og er auðþekkt frá þeim, þó allar séu 
þær fríðar: svo bar hin ógifta mær langt af öllum þjónustumeyjunum.

110   En er hún hafði beitt múlösnunum fyrir vagninn og 
brotið saman hin fögru klæði, og ætlaði að halda heim aftur, 
þá hugsaði hin glóeyga gyðja Aþena upp eitt ráð, svo Odysseifur 
skyldi vakna og sjá hina fagureygu mey, að hún vísaði honum 
til borgar Feaka. Konungsdóttir kastaði knettinum að einni 
þjónustumeynni, og missti hennar, stökk knötturinn út á djúpan 
hyl, en þær hljóðuðu upp hástöfum við þetta. Þá vaknaði hinn 
ágæti Odysseifur. Hann settist upp, og hugsaði með sjálfum 
sér: „Hvaða menn munu búa í því landi, sem eg vesæll maður 
em nú aftur í kominn? Hvort munu þeir vera ofstopamenn og 
grimmir og fullir ójafnaðar, eða góðir við ókunna menn og 
guðhræddir? Svo þótti mér, sem bæri mér að eyrum kvenlegt 
meyjahljóð, Landgyðja þeirra, er búa á hávum fjallatindum, við 
uppsprettur vatna og á grösugum engjum. Eða mun eg nokkuð 
vera í nánd við menn máli gædda? Það er bezt eg fari sjálfur, 
og viti hvers eg verð vís“.

127   Að því mæltu gekk hinn ágæti Odysseifur fram úr 
runninum; hann braut með sinni þreknu hendi laufgaða grein 
úr hinum þétta skógi, og vafði henni um sig til að hylja 
skapnað sinn. Hann gekk nú af stað sem fjallaljón, er treystandi 
afli sínu gengur regnvott og veðurbarið, og brennur 
eldur af augum þess; það fer eftir nautum eða sauðum eða villihjörtum, 
og sulturinn þrýstir því til að ráðast að smáfénaði 
jafnvel inn í harðlæst hús: eins varð Odysseifur að ganga á 
fund hinna fagurlokkuðu meyja, þótt hann væri klæðlaus, því 
neyðin þrýsti að honum. Hann var ekki vel til reika af sjávarseltunni, 
og varð hann þeim því ógurlegur augum, svo þær 
hræddust og hlupu í sína átt hver fram á sjávarbakkana. Dóttir 
Alkínóuss beið ein eftir, því Aþena hafði komið hug í brjóst 
henni og tekið frá henni allan ótta; hún snéri sér því gegnt 
honum og stóð kyr. Þá hugsaði Odysseifur sig um, hvort hann 
skyldi taka um kné hinni sjónfögru mey og biðja hana ásjár, 
eða skyldi hann aðeins standa álengdar og biðja hana með 
blíðum orðum að vísa sér til borgarinnar og gefa sér klæði. 
En er hann hugsaði um þetta, þótti honum ráðlegra að 
biðja hana með blíðum orðum álengdar, svo mærin skyldi ei 
reiðast honum, ef hann tæki um kné henni. Hann talaði þá 
þessi blíðu og kænlegu orð: „Eg knéfell þér, drottning, hvort 
heldur þú ert gyðja eða dauðlegur maður. Sértu einhver af 
þeim guðum, er byggja víðan himin, sýnist mér þú einna líkust 
Artemisi, dóttur ens mikla Seifs, bæði að fríðleik, hæð og vaxtarlagi. 
En sértu ein af dauðlegum mönnum, er á jörðu búa, þá 
er þrísæll faðir þinn og þín heiðvirða móðir, og þrísælir bræður 
þínir; mun víst hugur þeirra jafnan við lifna af fögnuði yfir 
þér, þá þau sjá slíkan blómkvist ganga í dansleik. En sá er þó 
í rauninni langsælstur allra, sem fær unnið þig með brúðgjöfum 
og leiðir þig svo heim til sín. Því ekki hef eg enn 
augum litið nokkurn dauðlegan slíkan, hvorki mann, né konu; 
eg undrast stórum, þá eg horfi á þig. Einusinni sá eg líkan 
ungan pálmakvist upprenna hjá stalla Appollons í Deley; því 
eg kom og þangað, og margir menn með mér, og átti mér 
þungra mannrauna auðið verða í þeirri ferð. En þá eg sá þann 
kvist, varð mér hið sama, sem nú, að eg starði lengi á hann 
með undrun, því aldrei hefir slíkt tré úr jörðu sprottið. Eins 
dáist eg að þér, mær, og undrast þig, og þori með engu móti 
að taka um kné þér. En harðan harm hefir mér að hendi 
borið: eg kom í gær af hinu dimmbláa hafi eftir tuttugu daga 
útivist, hröktu mig bárur og snarir byljir allan þann tíma frá 
eynni Ógýgju; en nú kastaði einhverr guð mér hér á land, má 
vera til þess að eg rati hér og enn í nokkura raun, því ekki 
hygg eg að hér muni staðar nema, munu guðirnir áður láta 
mér enn margt að hendi bera. En þú, drottning, miskunna 
mér, því eg kem fyrst á þinn fund, eftir afstaðnar margar 
þrautir; þekki eg hér öngvan mann annan af þeim, er í þessu 
ríki og þessu landi búa. Vísa mér á borgina, og gef mér fat 
nokkurt til að klæðast í, af þeim umbúðum, er þú munt haft 
hafa hingað með þér utan um þvottinn. En guðirnir veiti þér 
allt, er þú æskir í hjarta þínu, og gefi þér mann og hús og 
gott samlyndi; því ekkert er betra og ágætara, en þegar maður 
og kona búa í húsi saman samlynd í hugum: er það stór skapraun 
óvinum þeirra, en gleði vinum þeirra, en bezt hafa þau 
af því sjálf“.

186   Hin hvítarmaða Násíka svaraði honum: „Svo lízt mér 
á þig, gestur, sem þú munir ekki vera ógöfugur maður, og 
ekki heimskur. Hinn Ólympski Seifur úthlutar sjálfur sérhverjum 
manni sitt hamingjulán, göfugum sem ógöfugum, eftir 
því sem hann vill; hefir hann og látið þetta verða þitt hlutfall, 
og ber þér þó að vera þolinmóðum. En með því þú ert nú 
kominn í byggð vora og í land vort, þá skal þig hvorki klæði 
skorta, né nokkuð annað, það er mótlættur miskunnarmaður 
á að hafa, þá hann kemur á fund manns. Eg skal vísa þér á 
borgina, og segja þér, hvað landslýðurinn heitir. Feakar búa 
í þessu ríki og í landi þessu, en eg em dóttir hins hugstóra 
Alkínóuss, er Feakar eiga undir mátt sinn og megin“.

198   Að því mæltu kallaði hún til hinna fagurlokkuðu þjónustumeyja: 
„Staldrið við, þjónustumeyjar! Hvað flýið þér, þó 
þér sjáið karlmann? Þér ætlið þó víst ekki, að hann sé einhverr 
óvinur ? Nei, engi lifandi maður er sá, og verður aldrei, 
er komi með ófrið inn í land Feaka; því þeir eru mjög kærir 
hinum ódauðlegu guðum. Vér búum langt frá öðrum mönnum 
úti í hinu brimótta hafi, og hafa aðrir menn engi mök við 
oss. Nei, þessi maður, sem hér er kominn, er einhverr vesalingur, 
kominn af hrakningi, og er skylt að hjúkra honum: því 
allir gestir og þurfamenn eru undir vernd Seifs; verður oft 
langþurfi litlu feginn. Þjónustumeyjar, gefið nú gestinum mat 
og drykk, og laugið hann í ánni, þar sem skjól er“.

211   Svo mælti hún, en þær stóðu við, og kölluðu hver á 
aðra. Þær létu Odysseif setjast, þar sem skjól var, eins og 
Násíka hafði boðið, dóttir ens hugstóra Alkínóuss, og lögðu 
hjá honum yfirhöfn og kyrtil til að fara í, fengu honum tært 
viðsmjör á gullflösku, og sögðu honum að baða sig í árstrauminum. 
Þá mælti hinn ágæti Odysseifur til þjónustumeyjanna: 
„Gangið nokkuð afsíðis, þjónustumeyjar, meðan eg þvæ sjávarseltuna 
af herðum mér, og smyr mig með viðsmjörinu; því 
langt er síðan smyrsl hafa komið á hörund mitt. En ekki mun 
eg baða mig fyrir augum yðar, því eg fyrirverð mig að vera 
ber í nærveru fagurlokkaðra meyja“.

223   Svo mælti hann, en þær gengu burtu, og sögðu konungsdóttur 
frá. En hinn ágæti Odysseifur þvoði af sér í ánni 
sjávarseltuna, er á var baki hans og breiðum herðum, og strauk 
af höfði sér froðu hins ófrjóva hafs. En er hann hafði alþvegið 
sig og smurt með feitinni, fór hann í þau klæði, er hin ógifta 
mær hafði gefið honum. Aþena, dóttir Seifs, gerði hann þá 
hærra á velli að sjá og þreknara, og lét hrynja þykkva lokka 
niður af höfði hans, líka sverðliljublómi. Eins og hugvitsmaður 
nokkurr, þeim er Hefestus og Pallas Aþena hefir kennt 
alls konar hagleik, gullbýr silfur og smíðar fagra gripi: eins 
brá Aþena fegurð yfir höfuð og herðar Odysseifs. Því næst 
gekk hann ofan til strandar á afvikinn stað, og settist þar 
niður, skínandi af fegurð og yndisljóma. Konungsdóttir horfði 
á hann með undrun, og mælti til enna fagurlokkuðu þjónustumeyja: 
„Þér hvítörmuðu þjónustumeyjar, takið eftir því sem 
eg segi: ekki kemur þessi maður á fund enna goðumlíku Feaka 
að óvilja allra guða, þeirra er á Ólympi búa; því í fyrstu þótti 
mér hann heldur óálitlegur, en nú líkist hann goðum þeim, er 
byggja víðan himin. Eg vildi óska, að annar eins maður fengi 
mín, settist hér að, og festi hér yndi. En gefið nú, þjónustumeyjar, 
gestinum mat og drykk“.

247   Svo mælti hún, en þær gáfu gaum orðum hennar, og 
hlýddu henni, og lögðu mat og drykk fyrir Odysseif. Nú át 
og drakk hinn margþjáði, ágæti Odysseifur, og tók freklega 
til matarins, því hann hafði lengi einskis matar neytt.

251   Hin hvítarmaða Násíka sýslaði annað á meðan: hún 
braut saman klæðin, og lagði þau upp í hinn fagra vagn, beitti 
hinum hófsterku múlösnum fyrir, og sté sjálf upp í. Hún 
kallaði til Odysseifs, tók til orða og mælti: „Upp nú, gestur, 
og halt til borgarinnar; mun eg nú láta vísa þér til hallar míns 
fróðhugaða föður, muntu þar finna þá menn, er ágætastir eru 
af öllum Feökum. Nú skaltu, með því mér lízt óheimsklega á 
þig, hátta svo ferð þinni: meðan vér förum um akrana og sáðlöndin, 
þá skaltú ásamt með þernunum fylgja fljótt á eftir 
múlösnunum og vagninum, en eg mun ráða ferðinni. En þegar 
vér komum að borginni, þá er umhverfis hana hár borgarveggur, 
en báðumegin borgarinnar er fögur höfn, en mjór vegur 
inn í borgina, og eru hin borðrónu skip uppsett báðumegin 
vegarins, því hverr maður hefir sitt nausthús. Þar er og torg 
þeirra, umhverfis hið fagra Posídonshof, og settir í kringum 
torgið steinar, er að hafa verið dregnir og hleypt þar niður; 
þar búa þeir til allan skipreiða, landfestar og segl, og höggva 
til árar: því Feakar hirða ei um boga, né örvamæli, heldur um 
siglutré, árar og jafnbyrð skip, á hverjum þeir fara hróðugir 
yfir hinn gráa sæ. Vil eg gjarna komast hjá sáryrðum þeirra, 
að engi þeirra spotti mig síðar; því í þessu landi eru menn 
mjög áleitnir, og kann vera, að einhverr vondur maður mæti 
mér, og segi: „Hverr er gestur sá hinn fríði og mikli, er þar 
fylgir Násíku? Hvar hefir hún fundið hann? Nú mun hún 
víst verða manni gift! Annaðhvort mun hún veitt hafa viðtöku 
einhverjum hröktum manni úr fjarlægu landi og flutt hann 
heim til sín frá skipi hans, þar öngvir menn búa hér í nánd: 
eða einhverr margþráður guð hefir komið fyrir bænastað hennar, 
stiginn af himni ofan, og ætlar að búa saman við hana 
alla hennar ævi. Það væri nær, að hún færi sjálf og fengi sér 
einhvern mann úr öðru landi, fyrst hún fyrirlítur hérlenda 
Feaka, er hennar biðja, margir menn og göfugir“. Svo munu 
menn segja, og mun þetta verða mér til ámælis. Mundi eg og 
lá hverri mey annarri, er slíkt gerði, ef hún móti vilja föður 
og móður, meðan þau væri á lífi, slægist í fylgd með karlmönnum, 
áður en brúðkaup hennar væri haldið opinberlega.

289   Tak nú, gestur, eftir því, sem eg segi, svo þú sem fyrst fáir 
flutning og farargreiða hjá föður mínum. Þú munt finna nærri 
veginum fagran espilund, helgan Aþenu; þar rennur lækur, 
og er engi umhverfis: þar er eignarjörð föður míns, er það 
blómlegt akurland, svo langt frá borginni, sem mál má nema. 
Hér skaltu setjast niður og bíða um hríð, unz vér erum komnar 
inn í borgina, og heim til húsa föður míns. En er þú hyggur 
oss vera heim komnar til hallarinnar, þá skaltu ganga til Feakaborgar, 
og spyrja að höll föður míns, ens hugstóra Alkínóuss: 
er hún auðkennd, svo að jafnvel ungbarn mætti vísa þér á 
hana, því engin hús Feaka eru því lík, sem höll öðlingsins 
Alkínóuss. En þegar þú ert inn kominn í herbergin og höllina, 
þá skaltu ganga sem skjótast gegnum stofuna, þar til þú kemur 
til móður minnar; hún situr við eldstóna í eldsbirtunni, hallar 
sér upp við súluna, og spinnur band úr forkunnarfögrum 
sjávarpurpura, en bak við hana sitja þernurnar. Þar stendur 
og hásæti föður míns og blasir við birtunni; hann situr í hásætinu, 
og drekkur vín, sem væri hann einn af goðunum. Þá 
þú ert genginn fram hjá stóli föður míns, skaltu rétta hendur 
að knjám móður okkar, svo þú fáir brátt þann fögnuð, að 
sjá þinn heimkomudag, þó þú sért næsta langt að kominn“.

316   Að því mæltu keyrði hún múlasnana með hinni fögru 
svipu; hlupu þeir skjótt frá hinum rennanda árstraumi, runnu 
fljótt og lögðu mikið undir sig. En hún hélt strítt í taumana, 
svo þjónustumeyjarnar og Odysseifur, sem voru gangandi, gætu 
orðið henni samferða, og lagði því svipuna á með gætni. Um 
sólarlag komu þau til hins fagra lundar, er helgur var Aþenu. 
Þar settist hinn ágæti Odysseifur, og gerði þegar bæn sína til 
dóttur ens mikla Seifs: „Heyr bæn mína, Atrýtóna, dóttir Seifs 
Ægisskjalda! Bænheyr mig þó nú loksins, fyrst þú ekki heyrðir 
bæn mína fyrrum í skipreikanum, þá hinn frægi Landaskelfir 
laust mig. Lát mig finna góðvilja og miskunn hjá Feökum, 
þá eg kem til þeirra“.

328   Þannig baðst hann fyrir, en Pallas Aþena heyrði bæn 
hans; þó kom hún enn ekki í augsýn hans berlega, því hún 
óttaðist föðurbróður sinn, sem hafði þunga reiði á hinum goðumlíka 
Odysseifi, allt þar til er hann komst heim í föðurland 
sitt.

[1100.png]




[1101.png]



SJÖUNDI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR KEMUR TIL ALKÍNÓUSS KÓNGS.


ÞANNIG baðst hinn þolgóði, ágæti Odysseifur fyrir (í 
lundinum); en hinir þolnu málasnar hlupu með meyna 
til borgarinnar. En er hún kom til ennar veglegu hallar 
föður síns, lét hún þá staðar nema fyrir fordyrinu. Bræður 
hennar gengu út til hennar, líkir ódauðlegum guðum; þeir 
beittu múlösnunum frá, og báru klæðin inn. Hún gekk sjálf 
inn í herbergi sitt, en hin aldraða herbergismær Evrýmedúsa 
frá Apíru kveykti upp eld fyrir hana; sú hafði fyrr meir verið 
flutt á borðrónum skipum frá Apíru, höfðu menn valið hana 
sem heiðursgjöf handa Alkínóus, sökum þess að hann réð yfir 
öllum Feökum og að landslýðurinn hlýddi honum, sem vær 
hann einhverr guðanna. Hún fóstraði hina hvítörmuðu Násíku 
í höllinni; kveykti hún upp eld fyrir hana, og bjó til kvöldverðar 
inni.

14   Þá tókst Odysseifur göngu á hendur til borgarinnar, gerði 
Aþena það til góðs við hann, að hún brá yfir hann miklum 
myrkva, svo enginn, sem mætti honum af hinum mikillátu 
Feökum, skyldi spotta hann í orðum, og spyrja, hverr hann 
væri. En rétt í því hann ætlaði að ganga inn í hina lystilegu 
borg, mætti honum hin glóeyga gyðja Aþena, var hún þá lík 
ungri mey, og hélt á vatnskrukku; hún nam staðar frammi fyrir 
honum, en hinn ágæti Odysseifur spurði hana: „Viltu ekki, 
barnið gott, vísa mér á höll hins hrausta Alkínóuss, er ræður 
fyrir þessu landi? því eg er ókunnugur maður, sem ratað hefi 
í margar raunir, og kominn hingað langt að úr fjarlægu landi, 
þekki því öngvan þeirra manna, er búa í þessari borg og í þessum 
sveitum“.

27   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: „Eg skal, 
gestur sæll, sýna þér hús það, er þú biður mig að vísa þér á; 
það er nálægt húsi míns góða föður. Gakk sem hljóðlegast, en 
eg skal vísa þér veginn; lítt' ekki upp á nokkurn mann, og 
yrk ekki orða á neinn: því landsmenn hér láta illa við ókunnum 
mönnum, og fagna ekki gestbeinlega þeim, er frá öðrum 
löndum koma; þeir fara yfir hið mikla sjávardjúp, treystandi 
hinum skjótu, örskreiðu skipum: því þá list hefir Landaskelfir 
veitt þeim, eru skip þeirra skjót, sem fugl fljúgandi eða hugur 
manns“.

37   Að því mæltu fór Pallas Aþena fyrir í skyndi, en hann 
fetaði eftir gyðjunni. Hinir frægu farmenn, Feakar, urðu ei 
varir við, er hann gekk meðal þeirra um borgina: því hin 
fagurlokkaða Aþena, sú hin máttuga gyðja, varnaði þess, hafði 
hún af góðvilja til hans brugðið yfir hann helgu myrkri. 
Odysseifur undraðist hafnirnar og hin jafnbyrðu skip, og þingstaði 
þessara ágætismanna og hina löngu og hávu borgarveggi, 
voru þeir settir vígstaurum, og hið mesta mannvirki. En er þau 
komu til hinna veglegu konungshúsa, tók hin glóeyga gyðja 
Aþena svo til máls: „Þetta er það hús, er þú baðst mig vísa 
þér á, gestur sæll. Þú munt hitta ena seifbornu höfðingja, þar 
sem þeir sitja að veizlu. Þú skalt ganga inn, og láta þér ekki 
bilt við verða; því einbeittur maður verður í öllum hlutum 
happadrjúgari, enn þótt hann væri kominn frá einhverju ókunnu 
landi. Þú skalt fyrst ganga á fund húsfreyju í höllinni; hún 
á það kenningarnafn, að hún heitir Areta, og er komin af 
þeim sömu foreldrum, sem áttu Alkínóus kóng. Þau áttu 
fyrst Násíþóus saman Posídon Landaskelfir og Períbea, hin 
vænsta kona, yngsta dóttir hins hugstóra Evrýmedons, er fyrrum 
var konungur yfir hinum ofurhuguðu Gígöntum; hann 
tortýndi þessum óþjálga lýð, og fórst sjálfur. En Posídon gat 
son við dóttur hans, hinn hugstóra Násíþóus, er ríkti yfir Feökum. 
Synir Násíþóuss voru þeir Rexenor og Alkínóus; var 
Rexenor sonlaus, og skaut Appollon Silfrinbogi hann nýkvæntan 
í húsi sínu; hann lét eftir sig Aretu, eina barna. Hennar 
fékk Alkínóus, og virði hana meir en nokkur kona á jörðu 
er virð nú á dögum, þeirra kvenna er búráð hafa undir valdi 
bænda sinna. Slíka virðingu og yfirlæti hefir hún ávallt haft, 
og hefir enn, bæði af börnum sínum, og sjálfum Alkínóus, svo 
og af landslýðnum, er horfir á hana sem gyðju, og fagnar 
henni með kveðju sinni, hvert sinn er hún gengur um borgina; 
því hvorki skortir hana góða vitsmuni, enda setur hún 
niður deilur manna, þeirra er hún er vel unnandi. Verði hún 
þér velviljuð í huga, þá er meiri von, að þér auðnist að sjá 
aftur vini þína, og komast til þíns háreista húss og til föðurjarðar 
þinnar“.

78   Að því mæltu fór hin glóeyga Aþena yfir hið ófrjóva haf 
frá hinni yndislegu Skerju; hún kom til Maraþons og hinnar 
strætabreiðu Aþenuborgar, og gekk inn í hið ramgjörva hús 
Erekteifs.

81   Odysseifur gekk til ennar veglegu hallar Alkínóuss. Hann 
nam staðar, áður en hann kom að eirþröskuldinum, og flaug 
þá margt í huga hans: því ljóminn af hinu háreista húsi ens 
hugstóra Alkínóuss var sem bjarmi af sólu eða tungli. Eirveggir 
gengu til beggja handa frá þröskuldinum allt inn í húsið; 
veggjabrúnin í kring var af blástáli. Fyrir hinu ramgjörva húsi 
voru hurðir af gulli, en dyrustafirnir voru af silfri, og stóðu 
á eirþröskuldi: yfir uppi var dyratré af silfri, en hurðarhringurinn 
af gulli. Hundar úr gulli og silfri voru báðumegin 
dyranna, hafði Hefestus búið þá til af hugviti sínu, að gæta 
húss ens hugstóra Alkínóuss, voru þeir ódauðlegir og eldust 
aldrei. Hástólar voru settir með endilöngum húsveggnum báðumegin 
frá þröskuldinum og allt inn í húsið, voru þar á lagðir 
smágjörvir, velofnir dúkar, er konurnar höfðu unnið: þar 
sátu á höfðingjar Feaka, þá þeir snæddu og drukku, því þeir 
höfðu ávallt alls nægtir. Þar stóðu sveinar úr gulli á velsmíðuðum 
pöllum, þeir héldu á logandi blysum, og lýstu borðgestunum 
á næturnar í herbergjunum. Alkínóus hafði fimmtíu 
þernur í höllinni, mala sumar hinn heiðgula gróða á kvörn, 
en sumar vefa dúka og spinna band; þær sitja sem laufblöð á 
hávaxinni ösp, og hið tæra viðsmjör rennur af hinum fastofnu 
dúkum. Eins og Feakar sjálfir kunna hverjum manni betur að
róa skipi á sjó, eins eru konur þeirra hagar á vefnað, því Aþena 
hefir veitt þeim frábæra kunnáttu í hannyrðum og gott hugvit. 
Fyrir utan forgarðinn, nálægt innganginum, var stór garður, 
fjögur plóglönd á vídd, og gerði hlaðið umhverfis; þar uxu 
stór, blómleg tré, perutré, kjarneplatré og apaldrar með fögru 
aldini, sæt fíkjutré og blómlegur viðsmjörsviður; þverr aldrei 
ávöxtur þeirra né bregðst ár í gegn, hvorki vetur né sumar; 
því útrænan, sem þar andar ávallt, klekur einum ávexti út, 
meðan annar verður fullþroska; þar sprettur ein pera, þegar 
önnur fyrnist, epli á epli, vínber á vínber, fíkja á fíkju ofan. 
Þar hafði Alkínóus gróðursett frjóvsaman vínakur; á einum 
stað í honum var þerriflötur á sléttum velli og þornaði í sólinni, 
voru menn að lesa sum vínberin, en troða sum; þar voru 
og vínmuðlingar, var blómið nýsprungið á sumum, en sumir 
voru nýfarnir að blána. Í enda garðsins voru afmældir reitir, 
vaxnir ýmislegum gróða, héldu þeir blóma sínum allt árið í 
gegn. Þar voru tvær vatnslindir, kvíslast önnur út um allan 
garðinn, en hin rennur undir garðsþröskuldinn allt að hinni 
hávu höll, og er þar vatnsból borgarmanna. Svo auðugur var 
bústaður Alkínóuss af guðanna veglegu gáfum.

133   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur stóð hér við, og litaðist 
um. En er hann hafði horft á allt með undrun, gekk hann 
hratt yfir þröskuldinn, og inn í höllina; fann hann þar forstjóra 
og höfðingja Feaka, þeir voru að dreypa hinum glöggskyggna 
Argusbana, voru þeir vanir að dreypa honum dreypifórn 
síðast, áður en þeir gengi til hvílu. Hinn þolgóði, ágæti 
Odysseifur gekk yfir hallargólfið, hulinn miklum myrkva, er 
Aþena hafði yfir hann brugðið; hann fór þar til er hann kom 
til Aretu og Alkínóuss kóngs. Odysseifur tók þá höndum um 
kné Aretu, og í því leið af honum sá inn heilagi myrkvi. Menn 
urðu hljóðir við í höllinni, er þeim varð litið á manninn, og 
horfðu á hann með undrun. Þá bað Odysseifur: „Areta, dóttir 
hins goðumlíka Rexenors, eftir margar þrautir afstaðnar kem 
eg til manni þíns og að knjám þínum og til þessara boðsmanna. 
Þess óska eg, að guðirnir veiti yður hamingjusamt líf, 
og að hverjum yðar auðnist að leifa börnum sínum eigur sínar 
eftir sig í húsi sínu, og þá heiðursgjöf, er alþýða hefir veitt 
honum. En eg bið, að þér greiðið för mína, svo eg komist sem 
fyrst heim í föðurland mitt, því eg hef lengi raunir þolað 
fjarri vinum mínum“.

153   Að því mæltu settist hann niður í öskuna hjá eldstónni 
við eldinn; en þeir urðu allir orðlausir og þögðu. Loks tók 
til máls hinn aldraði öðlingur Ekeneus, hann var elztur Feaka, 
orðspakasti maður, og fróður í mörgum fornum fræðum; hann 
var vinsæll maður, hann tók til orða og mælti: „Alkínóus, 
hvorki er það sæmilegt, né viðurkvæmilegt, að gesturinn sitji 
á gólfi í öskunni við eldstóna; en þeir, sem hér eru, láta viðberast 
og bíða þinna atkvæða. Heyr nú, reis gestinn á fætur, 
og lát hann setjast á silfurnegldan hástól; bjóð svo köllurunum 
að byrla vín af nýju, að vér færum og dreypifórn hinum 
þrumuglaða Seifi, sem er leiðtogi hinna heiðvirðu miskunnarmanna. 
Því næst skal matseljan gefa gestinum kvöldverð af því, 
sem fyrir hendi er“.

167   En er hið ágæta hraustmenni Alkínóus heyrði þetta, 
tók hann í hönd hins fróðhugaða, ráðagóða Odysseifs, reisti 
hann upp frá eldstónni, og lét hann setjast á fagran hástól, 
en lét son sinn víkja úr sæti, hinn vaska Laódamant, er næst 
honum sat og var honum kærstur. Herbergismærin kom með 
handlaug í fallegri vatnskönnu úr gulli, og hellti á hendur 
honum yfir silfurfati, svo hann gæti þvegið sér; þá setti hún 
fyrir hann skafið borð. Hin heiðvirða matselja kom með brauð, 
og lagði fyrir hann: hún bar og fram marga rétti, og lét til 
fúslega það, sem til var; en hinn þolgóði, ágæti Odysseifur át 
og drakk. Þá mælti hinn hrausti Alkínóus til kallarans: „Pontónóus, 
blanda þú vín í skaftkerinu, og skenk öllum í höllinni, 
að vér færum og dreypifórn hinum þrumuglaða Seifi sem 
er leiðtogi hinna heiðvirðu miskunnarmanna“.

182   Svo mælti hann, en Pontónóus blandaði hið sæta vín, 
skenkti á drykkjarkerin hjá hverjum og miðlaði öllum nokkuru. 
En er þeir höfðu dreypt, og drukkið, sem þá lysti, hóf 
Alkínóus svo mál sitt, og sagði: „Gefið hljóð, þér fyrirliðar og 
höfðingjar Feaka, meðan eg mæli það, er mér býr í brjósti. 
Með því nú er lokið veizlu, þá farið heim, og gangið til hvílu. 
En að morgni skulum vér bjóða til enn fleiri höfðingjum, og 
halda gestinum veizlu í höllinni og færa guðunum fagrar 
fórnir; þá skulum vér og ráðgast um flutning gestsins, að hann 
fyrir vorn tilbeina komist með fögnuði, þrautarlaust og angurlaust, 
sem fyrst heim í föðurland sitt, hvað langt sem héðan 
er þangað, og svo, að honum verði ekkert að ama eða meini á 
leiðinni, unz hann stígur fæti á föðurjörð sína: þar mun á 
daga hans drífa það, sem Skapanornin og hinar römmu Örlagagyðjur 
ætluðu honum, þá þær spunnu lífsþráð hans við 
fæðinguna, þá móðir hans ól hann. En ef einhverr hinna ódauðlegu 
guða er hér kominn af himni ofan, þá er það víst, að 
guðirnir hafa hér eitthvert nýtt ráð með höndum, hvað sem 
það svo er; því fyrr meir hefir það jafnan verið vandi guðanna, 
að birtast oss augsýnilega, þá vér stofnum fræg hundraðsblót, 
og sitja í samsæti með oss að veizlum; og þó einhverr 
maður mæti þeim einn á ferð, þá dyljast aldrei fyrir honum; 
því vér erum þeim nákomnir, eins og Kýklóparnir og villiþjóðir 
Gígantanna“.

207   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Aðra ætlun máttu hér á hafa, Alkínóus; ekki em eg líkur 
hinum ódauðlegu guðum, er byggja hinn víða himin, hvorki 
að vexti né vænleik, heldur er eg sem aðrir dauðlegir menn. En 
það ætla eg, að eg muni mega í mannraunum jafna mér við 
þá menn, er þér vitið í mesta gæfuraun ratað hafa, og fleiri 
raunasögur mundi eg sagt geta, en aðrir menn, ef eg segða frá 
því öllu, er eg hefi fram úr ratað eftir ráðstöfun guðanna. En 
leyfið nú, að eg taki náttverð, þar eg er svo mjög af mér 
kominn; því ekkert er áfjáðara, en hinn armi magi, er neyðir 
manninn til að minnast sín, hversu raunamæddur sem hann 
er, og eigi yfir sorg að búa innanbrjósts. Svo er og um mig, 
að þó eg beri harm í huga, þá biður hann þó ávallt um að 
eta og drekka, lætur mig öllu gleyma, sem yfir mig hefir liðið, 
og býður mér að fylla sig. Bregðið nú skjótt við, þegar er lýsir 
af degi, að þér megið koma mér vesælum manni, sem beðið hefi 
svo margar raunir, í land á föðurjörðu minni. Einu gilti mig, 
þó ævin þryti, ef eg aðeins fengi að sjá eigur mínar og þræla 
og hið háreista mikla hús mitt“.

226   Þannig mælti hann, en allir tóku vel undir, og báðu 
greiða för gestsins, kváðu honum vel orð farizt hafa. En er 
þeir höfðu dreypt, og drukkið, sem þá lysti, gekk hverr heim 
til sín, að taka á sig náðir.

230   Hinn ágæti Odysseifur var eftir í stofunni, og sátu þau 
hjá honum, Areta og hinn goðumlíki Alkínóus, en þjónustumeyjarnar 
báru burt veizlubúnaðinn. Hin hvítarmaða Areta 
tók þá til máls, því, hún kenndi yfirhöfnina og kyrtilinn, þá 
hún leit hin fögru klæði, er hún sjálf hafði unnið með þjónustumeyjum 
sínum; hún talaði til gestsins skjótum orðum, og 
sagði: „Fyrst vil eg spyrja þig að því, gestur: hverr ertu, og 
frá hvaða landi? hverr hefir gefið þér þessi klæði? eða sagðistu 
ekki hafa hrakizt hingað yfir haf?“

240   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni: „Erfitt verður 
mér, drottning, að segja frá upphafi til enda allar raunir mínar, 
því margt hafa Himnabúarnir látið mér að hendi bera. 
Þó mun eg segja þér það, sem þú spyr mig að og þig forvitnar 
að vita. Ey nokkur liggur langt héðan úti í hafi, og heitir 
Ógýgja; þar býr hin hárfagra Kalýpsó, dóttir Atlants, það er 
slæg gyðja og óttaleg; hefir enginn afskipti af henni, hvorki 
guðir né dauðlegir menn. En einhverr óhamingjuguð stefndi 
mér, vesælum manni, einum saman að húsum hennar, eftir það 
að Seifur hafði lostið mitt fljóta skip með glóbjörtu reiðarslagi, 
og brotið það úti á hinu dimmbláa hafi; létust þar allir mínir 
hraustu félagar, nema eg hélt mér utan um kjöltré hins borðróna 
skips, og hraktist svo í níu daga. Á hinni tíundu dimmu 
nótt létu guðirnir mig berast upp að eynni Ógýgju, þar sem 
hin fagurlokkaða Kalýpsó býr, sú hin óttalega gyðja. Hún tók 
við mér, og hélt mig ástúðlega, og nærði mig, og lézt mundu 
gera mig ódauðlegan og ellivana alla daga, en gat þó aldrei 
hneigt hug minn til sín. Þar var eg í sjö ár samfleytt, og vætti 
jafnan í tárum þau hin himnesku klæði, er Kalýpsó hafði gefið 
mér. En er hið áttunda ár kom mér að hendi, þá rak hún 
eftir mér að fara burt; hefir annaðhvort verið, að Seifur hefir 
gert henni orð til þess, eða henni hefir snúizt hugur sjálfri. 
Hún lét mig fara á margnegldum flota, og gaf mér margt, 
brauð og sætt vín, klæddi mig í himnesk klæði, og sendi mér 
hægan byr og mjúkan. Á seytján dögum sigldi eg yfir hafið, 
en á átjánda degi sáust hin dimmu fjöll á landi yðar; gladdist 
þá hjarta mitt, vesæls manns. Þó lá enn fyrir mér að rata í 
mikla raun, er Posídon Landaskelfir lét yfir mig koma. Hann 
hleypti á mig stormum, og hamlaði með því för minni; hann 
æsti upp óumræðilegan ósjó, svo að eg, andvarpandi hástöfum, 
mátti ei viðhaldast á flotanum fyrir stórsjónum. Síðan kom vindbylur, 
og sundraði flotanum; svam eg þá yfir þetta sjávardjúp, 
unz vindur og alda rak mig upp að yðar landi. En er eg ætlaði 
hér á land að stíga, lá við sjálft, að aldan riði mér að fullu 
í landtökunni, því hún rak mig upp að stórum klettum, þar 
sem hættulegt var að lenda; svam eg því þaðan aftur, unz eg 
kom að fljóti nokkuru, leizt mér þar líklegast til landtöku, 
er þar var klettalaust og hlé fyrir vindi. Þá herti eg upp hugann, 
og komst á land; þá kom himnesk nóttin yfir, gekk eg 
upp frá því himinrunna vatnsfalli, og sofnaði í runnum 
nokkurum, rótaði eg ofan á mig laufi, en guð lét síga á mig 
fastasvefn. Svaf eg þar í laufhrúgunni, langþjáður maður, alla 
nóttina til birtingar, og fram á miðjan dag. En er leið að sólarlagi, 
hvarf af mér hinn sæti svefn; sá eg þá þjónustumeyjar 
dóttur þinnar, hvar þær léku sér á vatnsströndinni, var hún 
þar sjálf meðal þeirra, lík einhverri gyðju. Eg bað hana líknar, 
en hún lét uppi sitt góða hjartaþel, og fórst henni betur, 
en von var af unglingi við ókunnan mann; því ráð ungra er 
jafnan óviturlegt. Hún gaf mér nóg af brauði og skæru víni, 
laugaði mig í ánni, og gaf mér þessi klæði. Hefi eg nú sagt 
þér satt frá þessum raunum mínum“.

298   Alkínóus svaraði honum og sagði: „Gestur, þó fórst 
dóttur minni ekki allsómalega, að hún skyldi ekki láta þig 
fylgja sér heim til mín með þjónustumeyjunum, þar sem þú 
hafðir þó heitið á hana fyrsta til líknar þér“.

302   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Ekki skaltu, öðlingur, álasa hinni ágætu mey fyrir það; því 
hún bað mig fylgjast með þjónustumeyjunum, en eg vildi ekki, 
því bæði fyrirvarð eg mig, og var líka hræddur um, að þú 
mundir reiðast við, ef þú sæir; því vér jarðneskir menn erum 
mjög reiðigjarnir“.

308   Alkínóus svaraði honum og sagði: „Ekki er eg, gestur, 
svo lyndur, að eg reiðist af engu tilefni, og er sanngirni sæmst 
í öllu. Gefi það faðir Seifur og Aþena og Appollon, að slíkur 
maður, sem þú ert, og eins lyndur sem eg, fengi dóttur minnar 
og gerðist tengdasonur minn, og staðfestist hér. Hús og eignir 
skyldi eg gefa þér, ef þú vildir staðfestast hér sjálfviljugur; en 
sé það móti vilja þínum, skal enginn af Feökum halda þér; láti 
faðir Seifur það aldrei verða! Nú læt eg þig vita, í hvert mund 
eg ákveð flutninginn: það skal vera á morgun; skalt þú liggja 
þangað til, svefni sigraður; en þeir munu róa í logninu, unz 
þú kemur heim í föðurland þitt, og til húss þíns, og hvert 
sem þig lystir, og þótt þangað væri miklum mun lengra en til 
Evbeu, sem héðan er lengst burtu, að sögn þeirra manna vorra, 
er sáu hana, þá þeir fluttu hinn bleikhára Hradamant, er hann 
vildi heimsækja Titýus Jarðarson; komust þeir þrautarlaust alla 
leið þangað samdægris, og náðu heim aftur. Þá muntu og 
sjálfur að raun um komast, hversu skip mín eru öllum skipum 
betri, og hve knálega sveinar mínir þeyta sjónum á árarblaðinu“.

329   Svo mælti hann, en hinn ágæti Odysseifur varð glaður. 
Hann baðst þá fyrir, tók til orða og mælti: „Faðir Seifur, eg 
vildi óska, að Alkínóus enti það allt, sem hann hefir lofað! 
Þá mundi frægð hans aldrei burt líða af hinni kornfrjóvu jörð, 
og eg mundi þá heim komast til míns föðurlands“.

334   Þannig töluðust þeir við; en hin hvítarmaða Areta bauð 
þjónustumeyjunum að setja rúm í svöluganginn, láta þar í fagrar 
ábreiður af purpura, og breiða yfir dúka, og leggja þar ofan 
á loðkápur til að fara í. Þær gengu út úr stofunni, og héldu 
á blysi. Þær bjuggu um hið mjúka rúm í skyndi, gengu svo 
til Odysseifs, og kölluðu til hans þessum orðum: „Gakk til 
hvílu, gestur, nú er þér sæng búin“. Svo mæltu þær, en honum 
þótti fýsilegt að ganga til hvílu. Þannig svaf hinn þolgóði, 
ágæti Odysseifur þar á útskornum legubekk í hinum ómanda 
svölugangi. En Alkínóus hvíldi innst í hinni hávu höll, og 
hjá honum húsfreyja hans.

[1110.png]


[1111.png]



ÁTTUNDI ÞÁTTUR.

VIÐTAKA ODYSSEIFS HJÁ FEÖKUM.


EN er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
spratt hið ágæta hraustmenni Alkínóus úr rekkju, og 
þá reis og upp hinn seifborni Odysseifur borgabrjótur. 
Alkínóus, hið ágæta hraustmenni, gekk á undan honum til 
þingstöðvar þeirrar, er Feakar áttu hjá naustunum; og er þeir 
komu þar, settust þeir hvorr hjá öðrum á hin sléttu steinsæti. 
Pallas Aþena gekk um borgina, í líki kallara hins fróðhugaða 
Alkínóuss, til að fá til leiðar komið heimför ins hugstóra Odysseifs; 
hún gekk til hvers manns, og tók til orða: „Komið nú, 
fyrirliðar og höfðingjar Feaka, og gangið á þing, til að fá 
fréttir af gesti þeim, er nýkominn er til hallar hins fróðhugaða 
Alkínóuss; hann hefir hrakizt yfir haf, og er líkur sýnum hinum 
ódauðlegu guðum“.

15   Með þessum orðum vakti hún lyst og löngun hvers 
manns, fylltust brátt torgin og sætin af mönnum, er saman 
söfnuðust; varð mörgum starsýnt, er þeir litu hinn fróðhugaða 
Laertesson, því Aþena hafði brugðið forkunnar fegurð yfir 
höfuð hans og herðar, og gert hann hærra og þreknara sýnum, 
að öllum Feökum skyldi þykja hann ástkær, tígulegur og 
virðulegur, og að Odysseifur fengi framið margs konar íþróttir, 
er Feakar legðu fyrir hann. En er menn höfðu saman safnazt 
og voru komnir á einn stað, tók Alkínóus til orða og mælti: 
„Gefið hljóð, þér fyrirliðar og höfðingjar Feaka, að eg megi 
mæla það, er mér býr í brjósti. Hér er kominn ókunnur 
maður, er eg veit eigi hverr er, hefir hann hrakizt til hallar 
minnar, annaðhvort frá austmönnum eða vestmönnum; skorar 
hann á oss til flutnings, og biður, að því máli verði til staðar 
ráðið. Nú skulum vér, eins og fyrr, gera góðan greiða á um 
flutninginn: því ekki er vant, að nokkurr, sem til minna húsa 
kemur, þreyi hér lengi eftir flutningi grátandi. Látum oss 
því setja fram á hið mikla sjávardjúp eitthvert svart skip, það 
er ekki hafi fyrr á vatn komið; skal velja meðal lýðsins fimmtíu 
og tvo sveina, þá er áður hafa að vaskleik reyndir verið. En 
er þér hafið bundið árar fast við þóftur, þá stígið allir á 
land, gangið síðan heim til hallar, og setjist að bráðgjörri veizlu: 
skal eg veita öllum vel; kveð eg þá að þessu, sveinana. En 
þér hinir, þér höfðingjar, er með ræðissprota farið, gangið 
til minnar fögru hallar, að vér tökum sæmilega móti gestinum 
í herbergjum mínum; má engi skorast hér undan. Kallið og 
á hinn helga söngmann Demodókus, því honum hefir guð 
veitt fremur öðrum kveðskapargáfu til að skemmta með, hvað 
sem hugur býður honum um að kveða“.

46   Þá hann hafði þetta sagt, gekk hann fyrstur af þinginu, 
og höfðingjarnir eftir honum, en kallarinn fór eftir hinum 
helga söngmanni. Fimmtíu og tveir valdir sveinar fóru, 
sem hann bauð, ofan til strandar hins ófrjóva hafs; en er þeir 
komu til skipsins og sjávarins, settu þeir hið dökkva skip 
fram að sjávardjúpinu, létu siglutrén og seglin upp í hið 
dökkva skip, og lögðu árar í ólarhömlur, allt eftir réttum sið, 
og breiddu út hin hvítu segl; lögðu síðan skipinu á floti, þar 
sem aðdjúpt var, gengu síðan til ennar miklu hallar ens fróðhugaða 
Alkínóuss; fylltust þá svalirnar, forgarðarnir og herbergin 
af mönnum. Alkínóus lét slátra til boðsins tólf sauðum, 
átta hvíttenntum svínum og tveimur vagandi nautum; flógu 
menn kroppana, gerðu þá til, og efnuðu til góðrar veizlu. 
[1113.png: Kvæðamaður.]

62   Nú kom kallarinn inn, og leiddi hinn ástsæla söngmann. 
Þeim söngmanni unni Sönggyðjan um aðra menn fram, og 
veitti honum bót með böli, hafði svipt hann sjón, en gaf honum 
fagran kveðskap. Pontónóus setti silfurnegldan hástól handa 
honum í miðjum boðsmannahringnum, og setti stólinn upp 
við hina hávu súlu, hengdi hljómfagra hörpu á nagla rétt uppi 
yfir höfði honum, og vísaði kallarinn honum á, svo hann gæti 
tekið hana með höndunum; hann setti og hjá honum körfu 
og fallegt borð, og borðker með víni, að drekka, þá hann lysti. 
Síðan tóku menn til þess tilreidda matar, er fram var settur. 
En er þeir höfðu satt lyst sína á mat og drykk, þá hvatti Sönggyðjan 
söngmanninn til að kveða um ágætisverk kappanna, 
tók (hann) einn þátt úr kvæði því, er um þær mundir var mest 
á loft haldið, um deilu þeirra Odysseifs og Akkils Peleifssonar, 
er þeir deildu eitt sinn illdeilum í einni dýrlegri blótveizlu; 
var þá þjóðhöfðingjanum Agamemnon glatt í hug, er hinir 
göfgustu höfðingjar Akkea deildu: hafði Febus Appollon spáð 
Agamemnoni þessu í hinni stórheilögu Pýþó, þá hann sté yfir 
steinþröskuldinn til að leita fréttar; því þetta voru upphöfin 
til þeirrar ógæfu, er vofði yfir Trójumönnum og Danáum að 
ráðstöfun hins mikla Seifs. Um þetta kvað hinn frægi söngmaður; 
en Odysseifur tók hina stóru purpuraskikkju með 
sínum þreknu höndum, dró yfir höfuð sér og huldi sitt fríða 
andlit: því hann fyrirvarð sig, að láta tár hrynja af augum 
sér, svo Feakar sæju. Fyrir þá sök, í hvert sinn er hinn helgi 
söngmaður hætti að kveða, þá þerraði Odysseifur af sér tárin 
og brá skikkjunni af höfði sér, tók síðan tvíhvolfað drykkjuker 
og færði guðunum dreypifórn. En í hvert sinn er söngmaðurinn 
tók til aftur, og höfðingjar Feaka báðu hann kveða, því þeir 
höfðu skemmtun af kveðskapnum: þá breiddi Odysseifur aftur 
yfir höfuð sér og grét. Engi varð þess varr, að honum hrundu 
tár, nema Alkínóus; hann einn tók eftir því og sá það, því hann 
sat hjá honum, og heyrði, að hann andvarpaði þungan. Hann 
talaði þá þegar til hinna árvönu Feaka: „Heyrið, fyrirliðar og 
höfðingjar Feaka! Vér höfum nú glatt oss við hina jafndeildu 
veizlu, og við hörpuna, sem er lagskona hinnar dýrlegu veizlu. 
Nú skulum vér ganga út, og reyna ýmsar íþróttir, svo gesturinn 
geti sagt vinum sínum, þá hann kemur heim, hversu mjög 
vér berum af öðrum mönnum í hnefaleik og glímu, á hlaupi 
og á skeiði“.

104   Að því mæltu fór hann fyrir, en hinir fylgdu honum. 
Kallarinn hengdi hina hljómfögru hörpu upp á naglann, tók í 
hönd Demódókus, og leiddi hann út úr stofunni, og fór með 
hann sömu leið og höfðingjar Feaka, þeir er horfa vildu á leikina. 
Þeir gengu út á torgið, og fylgdi þeim mikill fjöldi fólks, 
ótal manna. Þá risu upp margir vaskir sveinar: þá stóð upp 
Akronás og Ókýalus og Elatreifur, Ponteifur og Próreifur, 
Þón og Anabesínás og Amfíalus Polýnásson Tektonssonar; þá 
stóð og upp Evrýalus, líkur enum mannskæða Aresi, og 
Nábolídes, sem var fríðastur og vöxtulegastur allra Feaka, næst 
hinum ágæta Laódamanti. Þá stóðu og upp þrír synir ens ágæta 
Alkínóuss, þeir Laódamant og Halíus og hinn goðumlíki 
Klýtonás. Þessir reyndu sig fyrst á skeiði: þeir tóku á rás frá 
hlaupstíunni, og runnu allir senn í einum rykmokk yfir skeiðvöllinn, 
svo skjótt sem fugl flygi, og varð hinn ágæti Klýtonás 
þeirra miklu skjótastur á skeiðinu, hljóp hann eins langt fram 
úr hinum, sem tveir múlar komast áfram í lotu á nýplægingi, 
komst svo til lýðsins, en hinir urðu seinni. Aðrir reyndu sig í 
örðugum glímuleik, og sigraði þar Evrýalus alla hina vöskustu; 
Amfíalus var knástur allra á hlaupi; í töfluleik var Elatreifur 
langfrægstur allra, en Laódamant í hnefaleik, hinn vaski 
sonur Alkínóuss. En er allir höfðu skemmt sér í leikunum, 
tók til orða Laódamant Alkínóusson: „Komið, vinir, spyrjið 
gestinn, hvað hann kunni og hafi numið íþrótta; hann er ekki 
óþreklegur vexti, hefir mikil læri og fótleggi og handleggi og 
sterklegan háls, og næsta er hann kraftalegur, og að öllu hinn 
vasklegasti; en þó er hann nú mjög þjakaður af ýmsum mannraunum, 
og veit eg ekki annað allverra en sjóarvolkið, til að 
beygja mann, enn þótt allvel sé að styrk búinn“.

140   Evrýalus svaraði honum og sagði: „Satt segir þú þetta, 
Laódamant; far nú sjálfur og haf orð við hann, og bjóð honum 
til leiks“.

143   En er Alkínóuss hrausti son heyrði það, gekk hann fram 
og mælti við Odysseif: „Kom hingað, gestur sæll, og reyn þig 
í íþróttum, ef þú hefir nokkura numið; er líklegt, að þú kunnir 
einhverja leiki: því af engum hlut hefir maður meiri frægð, 
meðan hann er uppi, en af þeim íþróttum, er hann má fremja 
með höndum sínum eða fótum. Lát nú sjá íþróttir þínar, og 
hritt burt harminum úr huga þér; för þín mun ekki lengi 
dveljast hér eftir, því skipið er þegar fram sett, og fylgdarmenn 
þínir til ferðar búnir“.

152   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Laódamant, hví beiðist þér þessa af mér með spotti? Meir 
liggja mér á hjarta raunir mínar, en leikirnir, og er það von, 
því eg hefi margt þolað, og í mörgum þrautum verið. En nú 
sit eg hér á samkomu yðvarri, er mér annt um að komast heim, 
og beiði konunginn og allan landslýðinn fararbeina“.

158   Evrýalus svaraði honum aftur, og spottaði hann í allra 
áheyrn: „Mér þykir þú ekki heldur vera þesslegur, gestur, að 
þú munir kunna margt af þeim íþróttum, er tíðkast með mönnum; 
sýnist mér þú vera líkari kaupmannaformanni, er jafnan 
hefst við í kaupferðum, og hugsar ei um annað en skipsfarm, 
vörur og tælandi ábata; en ekki ertu líkur því, að þú sért íþróttamaður“.

165   Hinn ráðagóði Odysseifur leit til hans með reiðisvip, og 
mælti: „Ekki er slíkt vel mælt, gestgjafi, og muntu vera fullur 
ofsa og ójafnaðar. Ekki veita guðirnir öllum allt jafnveglegt, 
hvorki líkams atgjörvi, né vitsmuni, eða mælsku. Einn maður 
er öðrum óálitlegri sýnum, en guð prýðir orð hans með fegurð, 
svo mönnum hlær hugur við, er þeir horfa á hann: en hann 
talar óskjálega með blíðskaparfullri blygðunarsemi, og ber af 
öðrum á mannamótum: og þegar hann gengur um borgina, 
horfa menn á hann, sem væri hann einhverr goðanna. Annar 
er líkur hinum ódauðlegu guðum í sjón, en orð hans eru ei 
prýdd með fegurð. Eins ertu afbragðs fríður sýnum, svo að 
varla gæti guð gert fríðara mann, en mikilla muna er þér ávant 
um vitsmuni. Þú hefir egnt skapið í brjósti mér með óviðurkvæmilegum 
orðum; því ekki em eg óvanur íþróttum, eins og 
þú segir, heldur vonar mig, að eg hafi verið með vaskari mönnum, 
þá eg var á æskuskeiði og hafði fulla krafta mína; en nú 
em eg þjakaður af vesöld og hörmum, því margt hefi eg 
bæði orustur við menn, og hættulegan öldugang. En engu að 
síður, þótt eg hafi margt illt þolað, mun eg hætta á leikina: 
því mér er skapraun að orðum þínum, og hefir þú eggjað mig 
mjög fram“.

186   Í því hann sagði þetta, spratt hann upp í skikkjunni, og 
þreif töflu, stærri og þykkvari og miklum mun þyngri, en 
Feakar voru vanir að leika með. Hann veifði henni í hring, og 
kastaði úr sinni þreknu hendi, svo að söng í steininum; en 
hinir ágætu farmenn, hinir langræðu Feakar, beygðu sig til 
jarðar fyrir steinkastinu, en steinninn stökk snöggt út frá 
hendinni, og flaug fram yfir öll mörkin. Aþena reisti upp 
mörkin, og var þá í manns líki; hún tók til orða og mælti: 
„Hverr sjónlaus maður gæti, með því að þreifa fyrir sér, greint 
þitt mark frá, gestur; því það er ekki saman við annarra manna, 
heldur miklu fremst. Ekki þarftu að kvíða þessum leik: engi 
Feaka kemst að þessari töflu, eða kastar fram yfir hana“.

199   Svo mælti hún, en hinn þolgóði, ágæti Odysseifur gladdist, 
er hann sá mann sér vinveittan á mótinu; varð honum þá 
hughægra, og sagði við Feaka: „Kastið nú þangað að töflunni, 
sveinar; vera má, að eg síðar kasti annarri jafnlangt, eða lengra. 
En komi nú hverr, sem hug hefir til, því þér hafið gert mig 
mjög reiðan, og reyni sig annaðhvort í hnefaleik eða glímu, 
eða á skeiði; skal eg ei undan skorast, hverr sem kemur af 
öllum Feökum, nema Laódamant einn, því hann er gestvinur 
minn. Hverr mundi þreyta vilja kappleik við vin sinn? Að 
vísu er sá maður heimskur og einskis virðandi, sem beita vill 
kappi við gestgjafa sinn í ókunnu landi; því þar með spillir 
hann fyrir sjálfum sér. En engan annan vil eg undan skilja, 
eða frá vísa; fýsir mig heldur að reyna mig við þá og kanna 
fimleik þeirra; því víst em eg fær í hverjum þeim íþróttum, er 
tíðkast með mönnum. Vel kann eg að fara með sléttfágaðan 
boga, og fyrstur mundi eg mann hæfa, ef eg skyti ör til í flokk 
óvina minna, enn þótt allmargir félaga minna stæði hjá mér 
og skyti til hæfis að mönnum. Fílóktetes var einn svo, að mig 
sigraði í bogaskoti, þá vér Akkear reyndum bogfimi í Trójulandi; 
en að honum fráskildum tel eg mig fremur öllum mönnum, 
þeim er nú eru uppi á jörðu og á korni lifa. Við fornmenn 
vil eg ekki jafna mér, hvorki við Herakles, né við Evrýtus frá 
Ekkalíu, er þreyttu bogfimi jafnvel við hina ódauðlegu guði. 
Því fékk og hinn mikli Evrýtus fljótan bana, og kembdi ekki 
hærur í húsi sínu; því Appollon drap hann í bræði sinni, af 
því hann bauð honum út í bogaskoti. Spjóti skýt eg lengra, en 
nokkurr maður annar skýtur með öru. Það er einungis á 
skeiði, að eg óttast að einhverr Feaka fari fram hjá mér, því 
eg er mjög svo af mér kominn af enu mikla sjóvolki, og orðinn 
þróttlítill, því eg hafði ekki nægilegan aðbúnað innanborðs“.

234   Þannig mælti hann, en allir þögnuðu og urðu hljóðir, 
og svaraði honum engi, nema Alkínóus, hann mælti: „Með því 
oss gezt ekki illa að orðum þínum, gestur, og með því þú vilt 
sýna þá atgjörvi, sem þér er lagin, og reiðist því, að þessi maður 
spottaði þig hér á mótinu, þar sem þú hefir ekki viljað, að 
nokkurr maður, sem hæfilega kynni orðum sínum að haga, 
skyldi lasta atgjörvi þína: þá heyr nú, athuga orð mín, að þú 
megir segja öðrum köppum frá, þegar þú situr að veizlu í 
húsi þínu hjá konu þinni og börnum, og minnist á atgjörvi 
vora, hverjar íþróttir Seifur hafi lagt fyrir oss að fremja allt 
í frá tíð feðra vorra. Öngvir frágerðamenn erum vér í hnefaleik 
eða glímu, en vér rennum frálega á fæti, og erum hinir mestu 
sjóferðamenn; jafnan höfum vér gaman af heimboðum, hörpuslætti 
og dansleik, þykir oss gott að hafa klæði til skipta, varmar 
laugar og góð rúm. Takið nú til leiks, þér Feakar, sem bezt 
kunnið að stíga dans, að gestur þessi geti sagt vinum sínum, 
þá hann kemur heim, hve langt vér berum af öðrum mönnum 
í sjóferðum, fráleik, dansfimi og sönglist. Fari einhverr fljótt, 
og sæki hina snjöllu hörpu handa Demódókus, mun hún vera 
einhverstaðar heima í höll minn“.

256   Þannig mælti hinn goðumlíki Alkínóus; gekk þá kallarinn 
af stað til hallar konungs, að sækja hina hvelfdu hörpu. 
Síðan stóðu upp níu valdir leiksjáendur meðal lýðsins, er vanir 
voru að skipa öllu til í leikunum, jöfnuðu þeir danssviðið, og 
rýmdu til á hinum fagra leikvelli. Þá kom kallarinn þangað 
að, og hafði með sér hina hljómfögru hörpu handa Demódókus; 
gekk söngmaðurinn þá inn í mannhringinn, en frumvaxta 
sveinar, er vel kunnu að dansa, stóðu í kring um hann, og stigu 
dans á hinu helga sviði; en Odysseifi varð starsýnt á hinn fimlega 
fótaburð, og undraðist stórum.

266   Þá hrærði söngmaðurinn hörpuna, og hóf upp fagran 
söng um ástir Aresar og hinnar fagurkrýndu Afrodítu, hversu 
þau áttu einu sinni launfundi saman í herbergjum Hefestusar; 
hafði Ares gefið henni stórgjafir, og svívirði svo legurúm og 
hvílu hins volduga Hefestuss. En honum kom brátt njósn um 
þetta með Helíusi, er orðið hafði var við, er ástarfundum 
þeirra bar saman. En er Hefestus heyrði þessi ófagnaðartíðindi, 
gekk hann til smiðju sinnar, og bjó yfir illu í huga sér. Hann 
setti hinn stóra steðja í steðjaþróna, og smíðaði óbrjótandi og 
óslítandi bönd, til að halda þeim Ares föstum. En er hann 
hafði búið til þessa vél í hefnd við Ares, gekk hann til svefnhússins, 
þar er rúmstæði hans var, og lagði böndin í hring 
kringum rúmfæturna; mörg bönd lágu og ofan frá rjáfrinu, 
smágjör sem kóngulóarvefir, svo að engi gat séð þau, og 
jafnvel ei hinir sælu guðir; svo voru þau gjörð með mikilli 
vélfimni. En er hann hafði lagt alla þessa vél um rúmið, brá 
hann því á, að hann mundi fara til Lemneyjar, hins fagra byggðarlags, 
er honum er langkærst allra landa.

285   Ares Gullintaumur hélt ekki vörðinn blint; þá er hann 
sá, að hinn hagsmíði Hefestus var heiman farinn, gekk hann 
þegar til herbergja hins fræga Hefestuss, og hugði nú gott til 
fundar við hina fagurkrýndu Kýþereu; hún var þá nýkomin 
frá sínum sterka föður, Kronussyni, og hafði sett sig niður, 
en hann gekk inn í herbergi hennar, tók í hönd henni, kvað 
svo að orði og mælti: „Göngum til rekkju, kæra, og gömnum 
okkur að hvílubrögðum, því nú er Hefestus ekki heima, mun 
hann nú vera farinn til hinna harðmæltu Sintía í Lemney“. 

295   Þannig mælti hann, en henni þótti óskaráð að ganga 
til hvílu. Síðan stigu þau á beð, og sofnuðu. Þá lögðust hin 
vélafullu bönd ens hugvitssama Hefestuss utan um þau; máttu 
þau þá hvorki hræra né hefja legg né lið, sáu þá, að ekkert var 
undanfæri framar. Þá kom hinn frægi Bægifótur þar að þeim; 
hafði hann snúið aftur, áður en hann komst til Lemneyjar: 
því Helíus hafði haldið vörð fyrir hann, og sagt honum, hvar 
komið var. Hann nam staðar í fordyrinu, var hann þá grimmilega 
reiður; hann kallaði ógurlega, svo allir guðirnir heyrðu 
til hans: „Faðir Seifur, og þér aðrir sælu, eilífu guðir, komið 
hingað, að sjá nokkuð, sem er hlægilegt og þó óþolandi, hversu 
Afrodíta, dóttir Seifs, vanvirðir mig æ, af því eg er haltur, en 
elskar hinn skæða Ares, af því hann er fríður og heilfættur, en 
eg er fæddur visinn, og er þó engum þar um að kenna öðrum 
en foreldrum mínum; hefði betur verið að þeir hefðu aldrei 
átt mig. Nú skuluð þér fá að sjá, hvar þau hafa stigið á beð 
minn og hvíla nú í faðmlögum; er mér skapraun að horfa þar 
á; vonar mig, þótt þau elskist allákaft, að þau langi ei oftar 
til svo skammvinnra faðmlaga, mun þeim bráðum leiðast samvistin. 
En vélarnar og böndin skulu halda þeim, unz faðir 
hennar geldur mér aftur að fullu allan mundinn, er eg greiddi 
honum fyrir hina blygðunarlausu mey; því dóttir hans er 
engin stillingarkona, þó hún sé fríð“.

321   Þannig mælti hann, en guðirnir komu saman í hinni 
eirföstu höll; þar kom hinn jarðkringjandi Posídon: þar kom 
Hermes, hagsældaguð, þar kom hinn langskeyti lávarður 
Appollon; en gyðjurnar voru kyrrar heima, og fyrirurðu sig 
að koma. Guðirnir, gjafarar góðra hluta, stóðu í fordyrinu, og 
kom þá upp óstöðvandi hlátur með hinum sælu guðum, er þeir 
litu vélar hins hugvitsama Hefestuss. Leit þá hvorr til annars, 
og mælti: „Illa gefast ill ráð, og hendir seinn hvatan; því nú 
hefir Hefestus, sem er seinn á sér og haltur, náð Ares með 
brögðum, sem þó er skjótastur þeirra guða, sem á Ólympi búa; 
og á Ares því að gjalda hórbætur“.

333   Svo talaði hvorr til annars; en Appollon lávarður, sonur 
Seifs, sagði við Hermes: „Hermes sendiguð, sonur Seifs, gjafara 
góðra hluta! Hvort mundir þú vilja hvíla í rekkju hjá hinni 
gullfögru Afrodítu, ef þú værir hnepptur í svo harða fjötra ?“

338   Sendiguðinn Argusbani svaraði honum: „Gjarna vildi 
eg það til vinna, langskeyti lávarður Appollon, að eg lægi bundinn 
ótal böndum, þrefalt sterkari en þessi eru, og þér horfðuð 
á, guðirnir og allar gyðjurnar, ef eg mætti hvíla hjá hinni 
gullfögru Afrodítu“.

343   Þannig mælti hann; þá hlógu allir hinir ódauðlegu 
guðir, nema Posídon, honum bjó ekki hlátur í hug, heldur 
bað alltaf hinn hagsmíða Hefestus að leysa Ares, talaði til hans 
skjótum orðum og sagði: „Leys hann, en eg lofa þér því, að 
hann skal gjalda þér fullar bætur, sem þú beiðist, eins og hinir 
ódauðlegu guðir meta“.

349   Hinn frægi Bægifótur svaraði honum: „Jarðkringjandi 
Posídon, bið mig ei þessa! Veslar eru vesælla vörðslur. Hvernig 
gæti eg bundið þig meðal hinna ódauðlegu guða, ef svo færi, 
að Ares stryki frá bótum og böndum?“

354   Posídon Landaskelfir svaraði honum: „Ef Ares strýkur 
burt, Hefestus, án þess að greiða sektina, þá skal eg sjálfur 
gjalda þér þetta“.

357   Hinn frægi Bægifótur svaraði honum: „Ekki má eg, og 
ekki hæfir mér, að neita þessu boði þínu“.

359   Að því mæltu leysti hinn sterki Hefestus þau úr böndunum. 
En er þau voru laus af hinum sterku böndum, þá stukku 
þau burt í skyndi, fór Ares til Þrakalands, en hin brosmilda 
Afrodíta kom til Pafusborgar í Kýpur: þar átti hún lund og 
ilmandi blótstalla; þar lauguðu Þokkagyðjurnar hana, og 
smurðu með himnesku viðsmjöri, slíku sem hinir eilífu guðir 
á sig bera, og færðu hana síðan í forkunnar fögur klæði.

367   Um þetta kvað hinn frægi söngmaður, en Odysseifi 
þótti mikil skemmtun á að hlýða, svo og þeim frægu farmönnum, 
hinum langræðu Feökum.

370   Nú bað Alkínóus þá Halíus og Laódamant að dansa 
eina sér, fyrir því að engi var þeirra jafningi. Þeir tóku í hönd 
sér knött einn fagran, purpurarauðan; þann knött hafði hinn 
fróðhugaði Polýbus búið til handa þeim. Þá reiddi annar sig á 
bak aftur, og varpaði knettinum upp að enum dimmu skýjum, 
en hinn tók sig í loft upp frá jörðunni, og handsamaði knöttinn 
fimlega, áður en hann kom fótum á jörð. En er þeir höfðu 
reynt sig í knattleik á lofti, þá léku þeir dans á hinni margfrjóvu 
jörð, og skiptust við margvíslega; en sveinar þeir, er í 
kring stóðu í mannhringnum, klöppuðu lófum við, svo mikill 
hvellur var af. Þá mælti hinn ágæti Odysseifur við Alkínóus: 
„Voldugi Alkínóus, ágætasti allra manna! Það er hvort tveggja, 
að þú hrósaðir því, að Feakar væru mestu dansmenn, enda er 
nú sú raun á orðin; og finnst mér mikið um, er eg horfi á þá“.

385   Svo mælti hann, en hið ágæta hraustmenni Alkínóus 
gladdist, og talaði þegar til hinna árvönu Feaka: „Heyrið, þér 
formenn og höfðingjar Feaka! Svo virðist mér, sem gestur 
þessi muni vera harla vitur maður. Látum oss gefa honum 
einhverja gestgjöf, er sæmileg sé. Hér ráða fyrir landi tólf 
göfugir höfðingjar, og eg hinn þrettándi. Nú skal hverr yðar 
leggja til velþvegna yfirhöfn og kyrtil og vætt af dýru gulli; 
skulum vér allir greiða þegar fram gjafirnar, svo gesturinn taki 
nú við þeim, og gangi svo fegins hugar að kvöldverði. En 
Evrýalus skal friðmæla sig við hann og gefa honum gjöf 
nokkura, því hann talaði til hans ekki sæmilega“.

398   Þannig mælti hann, en allir rómuðu vel mál hans, og 
kváðu svo vera skyldu, og sendi sinn kallara hverr að sækja 
gjafirnar. Þá tók Evrýalus til orða, og mælti: „Voldugi Alkínóus, 
ágætasti allra manna! Eg skal sættast við gestinn, sem þú býður. 
Eg vil gefa honum þetta sverð, sem allt er af eiri, eru þar á 
meðalkafli af silfri, og umgjörð utan um af nýskornu fílsbeini; 
mun honum þykja betur gefið, en ekki“.

406   Þá hann hafði þetta sagt, fékk hann honum hið silfurneglda 
sverð, talaði til hans skjótum orðum, og mælti: „Heill, 
gestur sæll! Hafi mér hrotið eitthvert óviðurkvæmilegt orð, þá 
feyki því sem skjótast byljir í burt. En guðirnir gefi, að þú 
megir sjá aftur konu þína, og komast heim í föðurland þitt, 
með því þú hefir lengi raunir þolað fjarri vinum þínum“.

412   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum, og sagði: 
„Heill sértú og, vinur! Veiti guðirnir þér heill og hamingju! 
Vil eg óska þess, að þér verði aldrei eftirsjá að þessu sverði, er 
þú hefir gefið mér með fögrum friðmælum“.

416   Svo mælti hann, og lagði hið silfurneglda sverð um herðar 
sér. — Nú rann sól, og komu þá fram hinar veglegu gjafir; 
báru enir göfugu kallarar þær í höll Alkínóuss, en synir hins 
ágæta Alkínóuss tóku við hinum fögru gjöfum, og létu þær 
hjá sinni heiðvirðu móður. Hinn ágæti kraftamaður Alkínóuss 
gekk nú á undan höfðingjunum; en er þeir komu heim, settust 
þeir á hástólana. Þá mælti hinn sterki Alkínóus til Aretu: „Kom 
hingað, kona, með fallega kistu, sem þú átt bezta til, og legg 
sjálf niður í hana velþvegna yfirhöfn og kyrtil; síðan skuluð 
þér láta ketil yfir eld og heita vatn, svo að gesturinn, þá hann 
hefir laugazt, og séð, hversu öllum þeim gjöfum er fallega fyrir 
komið, er hinir ágætu Feakar hafa fært honum hingað, hafi 
skemmtun af veizlunni og af því að hlýða á kvæðasönginn. Eg 
vil og gefa honum þetta fagra gullker, sem eg á, að hann ávallt 
minnist mín, í hvert sinn sem hann dreypir Seifi dreypifórn, eða 
öðrum guðum, í húsi sínu“.

433   Svo mælti hann, en Areta sagði þernunum að setja sem 
skjótast stóran ketil yfir eld. Þær settu þá laugarvatnsketil yfir 
loganda eld, helltu þar í vatni, tóku skíð og kyntu undir; lék 
loginn um ketilbotninn, og vatnið hitnaði. Á meðan bar Areta 
fallega kistu út úr herberginu, og lagði þar í hinar fögru gjafir, 
gull og klæði, er Feakar hafðu gefið gestinum; hún lagði þar 
og niðrí yfirhöfn og fallegan kyrtil, talaði svo til gestsins skjótum 
orðum, og sagði: „Líttu nú sjálfur á lokið, og rek skjótt 
á hnút nokkurn, svo engi taki neitt frá þér á leiðinni, meðan 
þú sefur væran svefn á hinu dökkva skipi“.

446   En er hinn þolgóði, ágæti Odysseifur heyrði þetta, lét 
hann þegar lokið yfir, og rak skjótt á margbrugðinn hnút, er 
hin tignarlega Kirka hafði forðum kennt honum. Í sama vetfangi 
bað ráðskonan hann að stíga niður í laugarkerið, og baða 
sig. Hann varð næsta feginn, er hann leit hina vörmu laug, því 
hann hafði sjaldan notið slíkra hæginda, síðan hann fór úr húsi 
ennar hárprúðu Kalypsóar; en meðan hann var þar, hafði 
hann ávallt slíkan beinleika, sem hefði hann verið einhverr af 
goðunum. En er ambáttirnar höfðu laugað hann, og smurt 
með viðsmjöri, og lagt yfir hann kyrtilinn og hina fallegu 
yfirhöfn, þá sté hann upp úr laugarkerinu, og gekk inn þangað, 
er menn sátu að víndrykkjunni.

457   En Násíka, sem að fríðleik jafnaðist við gyðjurnar, stóð 
við dyrustaf hins traustsmíðaða húss, og undraðist Odysseif, er 
hún leit hann augum; hún talaði til hans skjótum orðum, og 
sagði: „Heill svo, gestur, að þú minnist mín á síðan, er þú 
kemur heim í föðurland þitt, fyrir það að þú átt mér fyrstri 
lífgjöf að þakka“.

463   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni, og sagði: 
„Násíka, dóttir ens hugstóra Alkínóuss, svo veiti mér nú Seifur, 
hinn háþrumandi verr Heru, að komast til húss míns og sjá 
minn heimkomudag, sem eg skal og þar jafnan tigna þig alla 
daga, sem værir þú ein af gyðjunum, fyrir því að þú, mær, ert 
lífgjafi minn“.

469   Svo mælti hann, og settist á hástól hjá Alkínóus konungi. 
Var nú verður deildur og vín blandað. Þá kom kallarinn 
inn og leiddi hinn ástsæla söngmann Demodókus, er öll 
þjóð virði mikils; fékk hann honum sæti mitt á meðal boðsmannanna, 
og lét hann sitja upp við hina hávu súlu. Þá skar 
hinn ráðagóði Odysseifur framan af hrygg hvíttennts svíns, svo 
að eftir var meiri hlutinn, var það stykki spikfeitt; síðan mælti 
hann til kallarans: „Tak við, kallari, og fá Demodókus þetta 
kjötstykki, og bið hann eta, sendi eg honum þar með kveðju 
mína, þótt eg sé raunamæddur; því söngmenn eiga heiður og 
virðingu skilið af öllum jarðneskum mönnum, sökum þess að 
Sönggyðjan ann söngmönnum, og kennir þeim fræði sín“.

482   Þannig mælti hann, en kallarinn fór með stykkið, og 
fékk það í hendur öðlingnum Demodókus, en hann tók við 
og varð feginn. Tóku menn nú til hins tilreidda matar, er 
fram var settur. En er þeir höfðu satt löngun sína á mat og 
drykk, mælti hinn ráðagóði Odysseifur til Demodókuss: „Þér 
skal eg við bregða, Demodókus, um fram alla menn aðra. Annaðhvort 
hefir Sönggyðjan frætt þig, dóttir Seifs, eða Apollon; 
því þú kveður mjög eftir tilefnum um forlög Akkea, bæði um 
afrek og raunir þeirra, og allar þær þrautir, er þeir unnu, eins 
og þú annaðhvort hafir verið þar viðstaddur sjálfur, eða heyrt 
þá sögu af öðrum. Nú vil eg biðja þig að taka á öðrum þætti, 
og kveða um tilbúning tréhestsins, þess er Epeus smíðaði með 
aðstoð Aþenu, þeirrar vélar, er hinn ágæti Odysseifur fékk inn 
komið í háborgina, fullri af þeim mönnum, er eyðilögðu Trójuborg. 
Ef þú segir mér frá þessu, svo sem til hefir gengið, þá 
skal eg að orði gera við alla menn, hversu ágætan kveðskap 
guð hefir af gæzku sinni veitt þér“.

499   Svo mælti hann, en söngmaðurinn hrærðist af guðlegri 
andagift, hóf upp kvæðið og tók þar til er Argverjar höfðu lagt 
eld í búðir sínar, og voru komnir á hin þóftusterku skip, og 
sigldu burt. En hinn víðfrægi Odysseifur, og þeir, er með honum 
voru, sátu mitt í þyrpingu Trójumanna, innibyrgðir í hestinum; 
því Trójumenn höfðu sjálfir dregið hann upp í háborgina. 
Stóð nú hesturinn þar, en Trójumenn sátu í kringum hann 
á samkomu, bar þeim margt á góma, og urðu ekki á eitt sáttir: 
þótti þeim þrennt til liggja, annaðhvort að höggva í sundur 
hinn hola við með hörðu eirvopni, eða draga hann fram á 
vígið og steypa honum ofan fyrir hamrana, eða láta þetta mikla 
mannvirki standa þar til friðarmarks við guðina; og það átti 
loks af að verða: því það lá fyrir borginni, að verða lögð í 
eyði, þegar hún hefði innibyrgt hinn mikla tréhest, er allir 
enir hraustustu Argverjar sátu í, þeir er ætluðu Trójumönnum 
bana og feigð. Hann kvað og um það, er synir Akkea 
steyptu sér út úr hestinum, og komu fram úr enu hola launsátri, 
og ræntu borgina. Hann kvað um það, að í sína átt fór 
hverr þeirra til að eyða hina hávu borg, en kvað Odysseif 
gengið hafa með hinum goðumlíka Menelási, líkan Aresi, til 
herbergja Deífobuss, og hætt sér þar út í hinn grimmasta bardaga, 
og haft sigur að lokum með fulltingi hinnar stórráðu 
Aþenu.

521   Um þetta kvað hinn frægi söngmaður. Þá viknaði 
Odysseifur, og tárin undan hvörmunum vættu kinnar hans. 
Hann var sem kona sú, er fleygir sér grátandi ofan yfir sinn 
kæra mann, er fallið hefir fyrir föðurland sitt og landsmenn, 
til að frelsa borg og börn frá enum dapra degi: þá hún lítur 
hann í fjörbrotunum aðkominn dauða, kastar hún sér ofan yfir 
hann og hljóðar hástöfum, en óvinirnir standa að baki henni, 
og ljósta bak hennar og herðar með spjótsköftum, og leiða hana 
í þrældóm til að þola erfiði og víl, daprast þá kinnar hennar af 
aumkunarlegasta harmi: eins hrundi harmatár undan hvörmum 
Odysseifs. Engi varð samt var, að honum hrundu tár, nema 
Alkinóus einn, hann tók eftir því og sá það, því hann sat hjá 
honum, og heyrði þung andvörp til hans. Þá talaði hann til 
enna róðrargjörnu Feaka: „Heyrið, fyrirliðar og höfðingjar 
Feaka! Nú skal Demodókus hætta hinum snjalla hörpuslætti, 
því ekki er öllum jafnmikil skemmtun að því, sem hann kveður 
nú. Síðan vér settumst að kvöldverði og hinn andríki söngmaður 
tók til að kveða, síðan hefir gesturinn aldrei látið af 
aumlegum gráti; mun hann víst búa yfir einhverjum miklum 
harmi. Nú fer miklu betur, að söngmaðurinn hætti, svo vér 
höfum allir jafna skemmtun, vér, gestgjafarnir, og hann, gesturinn; 
því vegna hins heiðvirða gests er þessi viðbúnaður hafður, 
bæði um flutninginn, og um vingjafir þær, er vér gefum honum. 
Hverr sá maður, sem nokkura tilfinning hefir í brjósti sér, 
metur útlendan mann og miskunnarþurfa jafnt sem bróður 
sinn. Fyrir þá sök áttu nú heldur ekki að dylja þess af prettvísi, 
er eg vil spyrja þig; því betur sæmir, að þú segir allt af 
létta. Seg mér hverju heiti faðir og móðir hétu þig, svo og aðrir, 
bæði þeir, sem bjuggu í borg þeirri, er þú átt heima, og svo 
nábúar þínir; því engi er sá maður, hvorki meira háttar, né 
minna, að ekki fái eitthvert nafn, þá hann eitt sinn er til kominn, 
því allir foreldrar gefa heiti börnum sínum, þá þau eru 
fædd. Seg mér og land þitt, og þjóðina og borgina, svo að skip 
mín, er þig eiga að flytja, megi stefna þangað hyggju sinni: 
því skip Feaka hafa enga skipstjórnarmenn, ekki hafa þau 
heldur stýri, eins og önnur skip hafa, heldur vita skipin sjálf 
hugsanir og ætlanir manna, og þekkja borgir og frjóvsama akra 
allra manna: þau fara skjótt yfir sjávardjúpið, hulin þoku og 
myrkva, og aldrei kemur að þeim kvíði fyrir því, að þeim 
berist á eða að þau farist. Þó heyrða eg Násíþóus, föður minn, 
eitt sinn segja eina sögu: hann kvað Posídon vera oss reiðan, 
fyrir það að vér veitum öllum mönnum flutning, svo engan 
sakar til; hann sagði, að Posídon mundi eitt sinn brjóta eitt 
velbyggt skip fyrir Feökum á hinu dimmleita hafi, þá það væri 
á heimleið úr flutningi, og hlaða stóru fjalli umhverfis um borg 
vora. Svo mælti hinn aldraði maður; mun guðinn annaðhvort 
láta þetta fram koma eða láta þar ekki af verða, ef honum 
svo lízt. En seg mér nú, og inn með sannindum, hvert þú hefir 
hrakizt, og í hver byggðarlög þú hefir komið; seg mér frá 
innbúum þessara landa og hinum fjölbyggðu borgum; seg 
mér, hverjir þeirra eru illir viðureignar, grimmir og ójafnaðarfullir, 
og hverjir góðir eru við ókunna menn og guðhræddir. 
Seg mér og, hvers vegna þú grætur og býr yfir harmi innanbrjósts, 
þá þú heyrir sagt frá óförum Argverja, Danáa og Ilíonsborgar; 
en þeim óförum hafa guðirnir valdið, og látið mönnum 
það tjón að hendi bera, svo slíkt gæti orðið að yrkisefni 
fyrir ókomna menn. Hefir þú misst nokkurn tengdamann við 
Ilíonsborg, annaðhvort ástkæran dótturmann, eða föður konu 
þinnar? Því slíkir menn verða jafnan kærastir manni, næst 
venzlamönnum og ættmönnum sjálfs manns. Eða hefir þú misst 
einhvern góðan vin, og þér velviljaðan? því sá, sem er vinur 
manns og vel viti borinn, er engu minna verður en bróðir 
manns“.

[1128.png]

[1129.png]



NÍUNDI ÞÁTTUR.

ALKÍNÓUSSÖGUR: KÝKLÓPAÞÁTTUR.


HINN ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Voldugi 
Alkínóus, ágætasti allra manna! Sannarlega er 
það unun, að hlýða á slíkan söngmann, sem þenna, er 
svo hefir fögur hljóð, að þvílíkast er, sem goðarómur sé. Því 
engan hlut ætla eg skemmtilegra, en þegar allur lýður er glaður, 
og boðsmenn sitja hverr við annars hlið, hlýða á söngmanninn 
í höllinni, og hafa borð hjá sér, hlaðin brauði og kjöti, 
en byrlarinn eys vín af skaftkerinu, ber um kring og skenkir 
á borðkerin. Þetta virðist mér vera einhver hin mesta unun. 
En þér leikur hugur á að fregna að mínum hörmulegu mannraunum, 
til þess eg skuli enn meir andvarpa og gráta. Frá hverju 
skal eg þá segja þér fyrst, og frá hverju síðast, þar sem Uppheimsguðirnir 
hafa látið mér svo margar hörmungar að hendi 
bera? Nú mun eg fyrst segja til nafns míns, svo þér vitið, eins 
og aðrir, hverr eg em; get eg þá síðar meir, ef eg fæ umflúið 
hinn dapra dag, verið gestfélagi yðvarr, enn þótt eg eigi heima 
langt héðan. Eg em Odysseifur Laertesson, og er eg mönnum 
alkunnur sökum minna margvíslegu vélabragða, og fer frægð 
mín allt til himins. — Eg á byggð á hinni víðsýnu Íþöku; á 
henni er fjall eitt, er heitir Neríton, það er kvikt af laufi, og 
mjög einkennilegt. Margar liggja þar eyjar umhverfis, Dúliksey, 
Sámsey og Sakyntsey, hún er skógi vaxin. Sjálf er eyin ósæbrött, 
og liggur langefst í hafinu gegnt næturheimi (vestri), en hinar 
eyjarnar liggja annars vegar gegnt dagsheimi og sólarheimi 
(austri). Íþaka er grýtt land, en fæðir þó upp marga vaska 
drengi, og sé eg ekkert land, sem mér þyki indælla, en þessi 
fósturjörð mín. Halda vildi hún mér hjá sér, hin ágæta gyðja 
Kalypsó, og eins vildi hin vélráða Kirka í Ey, að eg staðfestist 
þar og fengi sín, þó gátu þær aldrei talið svo um fyrir mér. 
Þannig verður engi hlutur indælli manni, en föðurland hans 
og foreldrar, og það jafnvel þó hann eigi gott bú í útlöndum 
fjarri foreldrum sínum. En heyr nú, eg skal segja þér frá hinum 
mörgu mannraunum, er Seifur lét mér að hendi bera á heimför 
minni frá Trójuborg.

39   Hraður byr bar mig frá Ilíonsborg til Ísmarusborgar í 
Kíkónalandi; þar rændi eg borgina, og drap borgarmennina; 
tókum vér í borginni konur og mikinn fjárhlut, og lögðum til 
hlutskiptis, svo allir bæri jafnan hlut úr býtum. Lagði eg þá 
það ráð til, að vér skyldum flýja þaðan hröðum fæti, en menn 
mínir voru svo óforsjálir, að þeir fóru ei að orðum mínum; 
höfðu þeir miklar víndrykkjur, og slátruðu á sjávarströndinni 
mörgum sauðum og vagandi, bjúghyrndum nautum. Á meðan 
fóru Kíkónar, og kölluðu á aðra Kíkóna, sem voru nábúar 
þeirra og bjuggu uppi í landinu; þeir voru bæði fjölmennari 
og harðfengari, var þeim jafntamt að berjast í fólkorustu á hervögnum, 
sem á fæti, ef því var að skipta. Síðan komu þeir 
með morgunsárinu, og voru ei færri en lauf það og blóm, er 
þýtur upp á vortíma; áttum vér vesælir menn þá fyrir hendi 
þann harðan skapadóm Seifs, að vér skyldum komast í mikla 
raun. Þá þeir höfðu tekið sér stöðu, vöktu þeir bardaga hjá 
hinum örskreiðu skipum, og skutust menn á eirslegnum spjótum. 
Meðan morgun var og inn himneski dagur fór vaxandi, 
stóðum vér fast fyrir, og vörðumst, þó liðsmunur væri. En er 
sól sveif að aklausnum, þá báru Kíkónar efra hlut, og komu 
Akkeum á flótta. Þar létust sex brynhosaðir menn af hverju 
skipi, en vér, sem eftir vorum, komumst með fjörvi undan. 

62   Vér héldum nú þaðan áleiðis, hryggvir í huga af missi 
félaga vorra, og þó fjörvi fegnir; en ekki lét eg fyrr leggja 
hinum borðrónu skipum frá landi, en vér höfðum kallað þrisvar 
á sérhvern hinna vesælu félaga vorra, er fallið höfðu fyrir 
Kíkónum á vígvellinum. Skýsafnarinn Seifur sendi nú norðanvind 
á eftir skipunum með geysimiklu hreggi, og huldi skýjum 
jafnt jörð sem haf; sveif þá náttmyrkur af himni ofan. Varð 
nú svo mikill skriður á skipunum, að þau stungust á stafna, en 
ofviðrið svipti sundur seglunum í þrennt og fernt; bjuggumst 
vér þá ei við öðru en bana vorum, og hleyptum því seglunum 
niður í skipin, og rerum þeim ákaflega til lands. Þar lágum 
vér tvær nætur og tvo daga samfleytt, dasaðir af erfiði og hugsjúkir 
af raunum vorum. En er hin fagurlokkaða Morgungyðja 
hafði greitt fram þriðja daginn, reistum vér siglutrén, og drógum 
upp hin hvítu segl, sátum svo kyrrir, en vindurinn og 
skipstjórnarmennirnir réðu stefnunni. Og mundi eg hafa komizt 
heilu og höldnu heim í föðurland mitt, ef aldan og fallið 
og norðanvindurinn hefði ei bægt mér frá landi, þá eg var 
að beita fyrir Malíuhöfða, og hrakið mig afleiðis frá Kýþeru.

82   Þaðan hraktist eg í fárviðri níu daga yfir hið fiskisæla 
haf, en á tíunda degi stigum vér á land Lótófaga, er lifa á 
blómfæðu. Þar gengum vér á land upp og jusum vatn; síðan 
tóku skipverjar dagverð hjá hinum örskreiðu skipum. En er 
þeir höfðu neytt matar og drykkjar, þá valdi eg tvo menn af 
förunautum mínum, og lét þeim fylgja kallara hinn þriðja 
mann, og sendi þá á land upp, til að njósna, hvað þar byggi 
mennskra manna. Þeir fóru þegar, og komu á fund Lótófaga. 
Ekki bjuggu Lótófagar banaráð mönnum vorum, heldur gáfu 
þeir þeim að eta af lótusviði. En hverr þeirra sem át lótusviðarins 
hunangsæta ávöxt, vildi ekki aftur snúa eftir það, til að 
segja frá tíðindum, og ekki heim fara; heldur vildu þeir verða 
þar eftir hjá Lótófögum og tína lótusviðarber, en ekki hugsa 
til heimfarar. Hafði eg þá með mér til skipa, var þeim það 
svo nauðugt, að þeir grétu; síðan dró eg þá upp í hin rúmgóðu 
skip, og batt þá undir þófturnar. En hinum öðrum tryggvum 
förunautum mínum bauð eg að stíga í skyndi á hin örskreiðu 
skip, svo engi þeirra skyldi eta af lótusviðnum, og verða svo 
afhuga ferðinni. Þeir gengu þegar á skip og settust á þófturnar, 
og þegar hverr var kominn í rúm sitt, lustu þeir árum hinn 
gráa sæ.

105   Síðan héldum vér áfram ferðinni, hryggvir í huga, og 
komum að landi hinna ofstopafullu og lagalausu Kýklópa, sem 
í trausti til hinna ódauðlegu guða hvorki gróðursetja nokkura 
plantan með höndum sínum, né plægja jörðina; því hjá þeim 
vex þetta allt ósáið og óplægt, hveiti, bygg og víntré, er bera 
vín í stórum berjum, og regnskúrir Seifs veita því vöxt og 
viðgang. Hvorki hafa þeir ráðstefnur, né lög, heldur búa þeir 
í víðum hellum á tindum hárra fjalla, og ræður hverr þeirra 
yfir börnum sínum og konum, en skipta sér ei mjög hvorir 
um aðra.

116   Þar fyrir framan höfnina í Kýklópalandi liggur lítil ey, 
ekki allnærri, og ekki heldur mjög langt undan landi, hún er 
skógi vaxin; þar er ógrynni af villigeitum, því þær styggjast 
þar ekki af mannaferðum; þar koma heldur ekki veiðimenn, 
þeir eð vanir eru að fá hrakninga í skógum, þá þeir fara yfir 
fjallatindana. Hvorki er ey þessi urin af hjörðum, né plægingum, 
heldur er hún ávallt óbyggð af mönnum, ósáin og óplægð, 
og er þar aðeins hagbeit fyrir enar kumrandi geitur. Því Kýklópar 
hafa engi hlýrroðin skip, og öngvir eru þar skipasmiðir; því 
væru þar þeir, mundu þeir smíðað geta þóftusterk skip, er farið 
gætu til mannabyggða og aflað alls konar nauðsynja, er menn 
eru vanir að sækja yfir haf á skipum hvorir til annarra; mundu 
og þeir hinir sömu yrkt geta þessa hina byggilegu ey: því ekki 
er eyin kostalaus, og mundi hún geta af sér gefið alls konar 
ársgróða: liggja þar engjar fram með sjóarbökkunum, votlendar 
og mjúklendar, og mættu þar víntré verða sífrjó: þar mætti og 
verða slétt akurlendi, og mundi æ mega uppskera næsta hávaxinn 
akur á hverju misseri, því jarðvegurinn niðri fyrir er 
mjög svo feitur. Þar er höfn með góðri lendingu, og þarf þar 
ekki skipi að festa, hvorki stjóra að kasta, né skutfestar á land 
bera; þarf þar ekki annað en renna skipum að, og bíða svo 
um hríð, þar til er skipverjar vilja á burt halda, og á kemur 
blásandi byr. En í hafnarmynninu rennur fram skær vatnslind 
undan helli nokkrum, og vaxa þar aspir umhverfis. Hér lögðum 
vér að landi, og vísaði einhverr guð oss leið í náttmyrkrinu; 
því svo var dimmt, að ekki varð séð frá sér: var þykk þoka 
umhverfis skipin, en máni skýjum hulinn og náði ekki að lýsa 
á lofti. Gat því enginn eygt eyna, og ekki sáum vér hinar 
stóru bárur veltast að ströndinni, fyrr en hin þóftusterku skip 
voru lent. En er skipin voru lent, tókum vér niður öll seglin, 
og stigum sjálfir á land í fjörunni, og þegar vér höfðum sofið 
út, biðum vér lýsingar.

152   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
tókum vér að reika um eyna, og fannst oss mikið um. Landvættirnar, 
dætur Seifs Ægisskjalda, höfðu rekið fjallgeiturnar 
á fætur, svo skipverjar gæti fengið sér dagverð; tókum vér þá 
bjúga boga og langskeft spjót, er á skipunum voru, skiptum 
liði voru í þrjár sveitir, og skutum dýrin; gaf guð, að oss varð 
vel til veiða. Tólf skip voru í för minni, og hlotnaðist hverju 
þeirra níu geitur, en tíu völdu þeir úr af óskiptu handa mér 
einum saman. Þannig sátum vér þá allan daginn til sólseturs 
að veizlu, og höfðum nóg kjöt og ljúffengt vín; var enn ekki 
uppgengið það hið rauðleita vín, er var á skipunum: því þá vér 
tókum hina helgu borg Kíkóna, hafði hverr af oss ausið 
gnótt víns á leirker. Vér litum land Kýklópa, er þar var í 
grennd, sáum reykinn, og heyrðum málróm þeirra og sauðajarminn 
og geitakumrið. En er sól var runnin og rökkur á 
komið, lögðum vér oss til svefns á sjávarströndinni.

170   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
setta eg þing, og mælti í áheyrn allra: „Mínir kæru félagar, 
þér skuluð nú vera hér eftir, en eg ætla að fara með mitt skip 
og lagsmenn mína, og vita, hverjir menn þetta eru, hvort þeir
eru ofstopamenn, villimenn og ójafnaðarmenn, eða gestrisnir 
menn og guðhræddir“.

177   Að því mæltu sté eg á skip, og bað förunauta mína fara 
upp í og slá skutfestum. Þeir gengu þegar á skip, og settust á 
þófturnar; og þegar hverr var kominn í rúm sitt, lustu þeir 
árum hinn gráa sæ. En er vér vorum komnir í þenna stað, er 
skammt var í burtu, þá sáum vér á útskaga nokkurum, fram 
við sjóinn, hávan helli, þakinn lárviði; þar lá margt fé, bæði 
sauðfé og geitfé; þar var byggður hár garður umhverfis af 
jarðföstum klettum, stórum grenitrjám og hálaufguðum eikum.
Sá var heldur stórvaxinn, er í þessum helli bjó; hann var 
einn sér úti í haga með fé sitt langan veg þar frá, og kom ekki 
til annarra, heldur var út af fyrir sig, óbilgjarn í huga; hann 
var furðulega stórvaxinn, og ekki líkur mennskum manni, 
heldur skógvöxnum tindi hárra fjalla, sem mænir einstakur 
yfir aðra hnúka.

193   Nú bað eg hina aðra dyggu förunauta mína að vera þar 
eftir hjá skipinu, og gæta skipsins, en valdi tólf hraustustu 
lagsmenn mína, og gekk af stað. Eg hafði með mér geitbelg 
með dökkleitu, sætu víni. Það vín hafði mér gefið Maron 
Evanþesson, hofgoði Appollons verndargoðs Ísmarusborgar, fyrir 
það að vér gáfum honum grið og syni hans og konu, og létum 
hann njóta þess, að hann bjó í skógarlundi Febuss Appollons. 
Gaf hann mér þá fagrar gjafir: hann gaf mér sjö vættir af 
velskírðu gulli, hann gaf mér skaftker úr alsilfri, og þar á 
ofan gaf hann mér sætt vín, er hann hafði látið á ekki færri 
en tólf leirker, það var óblandað vín og hinn ágætasti drykkur. 
Enginn á heimili hans, hvorki þrælar né ambáttir, vissi af þessu 
víni, utan hann sjálfur og kona hans og ráðskonan. Bæri svo 
við, að þau drykki þetta hunangsæta, rauðleita vín, þá var 
hann því vanur að koma tuttugu mælum vatns í eitt fullt drykkjarker 
víns, og lagði þó sætan, himneskan ilminn upp af skaftkerinu, 
og mundi þá víst ekki auðgert, að halda sér frá að 
bergja á því. Af þessu víni hafði eg með mér stóran belg fullan,
og svo nesti í leðurmal, því eg átti allajafna von á því, að 
þangað mundi að bera rammefldan mann og trylltan, er hvorki 
mundi vita af sanngirni né lögum að segja.

216   Vér gengum í skyndi til hellisins, og hittum ekki hellisbúann 
heima; var hann úti í haga með sitt feita fé, og hélt 
því þar á beit. Þá vér komum í hellinn, sáum vér margt nýstárlegt: 
ostgrindurnar svignuðu af ostunum; krærnar voru troðfullar 
af lömbum og kiðum: því sérhvað var byrgt út af fyrir 
sig, hið snemmborna sér, miðaldra lömbin sér, og enn nýbæringarnir 
í öðru lagi; allar kirnur, sem hann mjólkaði í, flutu í
mysu, bæði byttur og dallar, var það allt haglega tilbúið. Nú 
báðu förunautar mínir mig fyrst, að vér skyldum taka nokkura 
osta og fara svo þaðan: þar næst, að vér skyldum hleypa kiðunum 
og lömbunum út úr krónum og reka þau í skyndi ofan 
til hins örskreiða skips, og sigla yfir hið salta vatn. En því var 
verr og miður, að eg fór ekki að ráðum þeirra; mig langaði 
til að sjá hellisbúann, og vita, hvort hann mundi vilja veita 
mér nokkrar gestgjafir: og átti þó svo að fara, að félögum 
mínum yrði lítil tilhlökkun að sjá hann.

231   Vér kveyktum nú eld, og blótuðum; tókum svo sjálfir 
nokkura osta, og átum; sátum vér nú þar inni, og biðum hans, 
unz hann kom með féð úr haganum. Hann bar stóra byrði 
af þurrum viði, til þess að kveykja þar við eld að náttverði. 
Hann kastaði byrðinni niður fyrir utan hellinn, og varð af 
dynkur mikill; varð oss þá felmt við, og hrukkum undan inn 
í hellinn. Hann rak nú allt mylka féð inn í hinn víða helli, 
en skildi eftir geldféð úti, hrútana og hafrana, í hinum háva 
hellisgarði. Síðan hóf hann upp mikinn og þungan hellustein, 
og lagði fyrir hellismunnann; ekki mundu tveir og tuttugu 
sterkir vagnar með fjórum hjólum hafa fært þann stein úr 
stað: slíkt feiknarlegt hellubjarg lagði hann fyrir dyrnar. 
Síðan settist hann, og mjólkaði ærnar og hinar kumrandi geitur, 
fór hann rétt að öllu, og kom hverju lambi á spenann. Hann 
hleypti helming hinnar hvítu mjólkur, lét ólekjuna í riðna
vandlaupa, og geymdi handa sér; en helminginn setti hann upp 
í kirnur, til þess að taka þar af handa sér að drekka, og til 
kvöldverðar sér. En er hann hafði aflokið búverkum sínum, 
þá kveykti hann upp eld, kom hann þá auga á oss og spurði: 
„Þér aðkomumenn, hverjir eruð þér, og hvaðan siglið þér vota 
vega? Farið þér að erindum nokkurum, eða hvarflið þér ráðlauslega 
um hafið, sem víkingar, þeir eð flakka um kring, hætta 
lífi sínu, og gera illt útlendum mönnum?“

256   Þannig mælti hann, en oss varð felmt við, því oss brá 
við að heyra þessa ógurlegu rödd, og að sjá slíka ófreskju. Ei 
að síður svaraði eg honum og sagði: „Vér erum Akkear, og 
höfum hrakizt hingað frá Trójuborg fyrir ýmsum veðrum yfir 
hið mikla sjávardjúp, vér ætluðum heim til okkar, en komumst 
aðra leið, aðra farvegu; mun Seifur hafa viljað haga þessu 
svo. Vér erum menn Agamemnons Atreifssonar, er nú gengur 
mestur orðrómur af í veröldu, fyrir þá sök að hann hefir lagt 
í eyði slíka höfuðborg, og lagt að velli marga menn. En nú 
erum vér komnir að knjám þínum, og leitum líknar, og biðjum, 
að þú gefir oss einhverja gestgjöf, eða veitir oss einhvern 
greiða, eins og gestgjafa er siður til. Óttast guðina, góður maður! 
Því vér erum komnir á þínar náðir; en Seifur er verndari 
gesta, hann leiðbeinir hinum heiðvirðu gestum, og er hefnigoð 
allra nauðleitarmanna og gesta“.

272   Svo mælti eg, en hann svaraði mér aftur í grimmum 
hug: „Heimskur ertu, gestur, eða þú ert langt að kominn, er 
þú ræður mér að óttast eða forðast guðina. Kýklópar skeyta 
ekki um Seif Ægisskjalda, né um hina sælu guði; vér erum 
þeim langt yfirsterkari. Ekki mun eg vægja þér né félögum 
þínum, til að forðast reiði Seifs, nema mér bjóði svo hugur 
um. Seg mér nú, hvar lentir þú hinu traustsmíðaða skipi þínu, 
þá þú komst? Lentir þú við útstrandir, eða hér nálægt? Það 
vil eg vita“.

281   Þetta sagði hann til að freista mín, en hann fékk ekki 
dulizt fyrir mér, því eg vissi margt, talaði eg þá til hans aftur
vélafullum orðum: „Posídon Landaskelfir rak skip mitt upp að 
klettum, og braut það fyrir mér, og hrakti það upp að nesi 
nokkuru við takmörk lands yðvars, hafði veður borið það 
utan af hafi, en eg komst lífs af með þessum, sem hér eru“.

289   Svo mælti eg, en hann var í svo grimmu skapi, að hann 
svaraði mér engu, heldur stökk upp, og lagði hendur á lagsmenn 
mína, greip tvo af þeim, eins og hvolpa, og sló þeim 
niður við, svo að heilinn lá úti og hraut á jörðina; síðan limaði 
hann þá í sundur, bjó þá sér til matar, og át þá, eins og 
fjallaljón, og leifði hvorki innýfli, né kjöt, eða hin mergjuðu 
bein. Þá vér litum þessar grimmu aðfarir, höfðum vér engin 
önnur sköpuð ráð, en vér fórnuðum grátandi höndum til Seifs. 
En er risinn hafði etið magafylli sína á mannaholdi, og drukkið 
óblandna mjólk þar á ofan, lagðist hann endilangur um þveran 
hellinn í milli kindanna. Þá kom mér það stórræði í hug, að 
bregða hinu bitra sverði, er hékk við hlið mér, ganga að honum, 
og leggja því fyrir brjóst honum, þar sem lifrin liggur 
við þindina. En mér datt annað í hug, sem aftraði mér: það 
var það, að vér hefðum þá sjálfir beðið þar vísan bana, þareð 
vér ekki mundum hafa orkað að færa burt með handafli þann 
þunga stein, er hann hafði lagt fyrir hellisdyrnar. Biðum vér 
því svo búnir, til þess er lýsa tók, og undum illa hag vorum.

307   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í 
ljós, kveykti hann upp eld, og mjólkaði hið fríða fé; fór hann 
rétt að öllu, og kom hverju lambi á spena. En er hann hafði 
lokið búverkum sínum, þá þreif hann enn tvo menn, og bjó 
sér þá til matar; og er hann var mettur, rak hann hið feita fé 
út úr hellinum, en tók áður frá hinn mikla hellustein, og varð 
honum ekki mikið fyrir því; lagði hann síðan fyrir aftur, líkt 
og þá maður leggur lok yfir örvamæli. Risinn blístraði þá hátt, 
og stökkti hinu feita fé upp til fjalls. Eg var eftir, og bjó það 
skapi mér, að gera honum eitthvað illt, og leita við að hefna 
mín, ef Aþena vildi mér sæmdar unna. Kom mér þá eitt ráð 
til hugar, sem mér þótti vænlegast. Hjá einni krónni lá stór 
kylfa, sem risinn átti, hún var úr viðsmjörsviði og grasgræn; 
hafði hann höggvið hana upp, og ætlaði að þurrka, til að hafa 
í hendi sér. Oss virtist, þá vér litum á kylfuna, sem hún mundi 
vera eins stór og siglutré úr stórum tvítugærum byrðingi, haffærum; 
svo var hún löng og gild, að því er oss leizt til. Eg 
fór til, og hjó svo sem svaraði faðmslöngum bút af kylfunni, 
fékk hann félögum mínum, og bað þá telgja. Þeir sléttu hann, 
en eg fór til, og gerði hann oddhvassan, tók síðan og sveið broddinn 
í loganda eldi, fól hann svo í mykju, er þar lá mikil og 
þykk um allan hellinn, og bjó vel um. Síðan bað eg þá að 
hlutast um, hverr til þess vildi verða með mér, að færa staurinn 
á loft og snúa honum í auga risans, þegar sætur svefn 
rynni á hann. Nú hlutu fjórir menn, þeir er eg mundi sjálfur 
til hafa kosið, en eg var sjálfur kjörinn fimmti maður með þeim.

336   Um kvöldið kom hellisbúinn úr haganum með hið lagðfagra 
fé. Hann rak nú þegar hinn feita fénað allan saman 
inn í hinn víða helli, og skildi ekkert eftir úti fyrir í hinum 
háva hellisgarði, annaðhvort af því hann hefur grunað eitthvað, 
eða einhverr guð hefir boðið honum það. Síðan tók 
hann hinn mikla hellustein, og lagði fyrir dyrnar, settist svo og 
mjólkaði ærnar og hinar kumrandi geitur; hafði hann rétt lag 
á öllu, og kom hverju lambi á spena. En er hann hafði aflokið 
búverkum sínum, þreif hann enn tvo menn, og bjó til matar 
sér. Eg gekk þá til risans með viðvindilsskál í hendi, fulla af 
dökkleitu víni, og sagði til hans: „Tak við, risi, og drekk vín 
á eftir mannakjötið, er þú hefir etið! Skaltu nú fá að smakka, 
hvað góður þessi drykkur er, sem skip vort hefir haft að geyma. 
Annars kom eg með þetta vín þér til dreypifórnar, í þeirri von 
að þú mundir miskunna þig yfir mig, og veita mér fararbeina 
heim. En þú lætur sem óður maður, svo að ekki er lengur 
við vært. Hví mundi nokkurr maður úr víðri veröld vilja hér 
eftir koma á þinn fund, þú hinn grimmi seggur, þar er þú 
fremur slík vonzkuverk“.

353   Svo mælti eg, en hann tók við skálinni og drakk í botn; 
þótti honum hinn sæti drykkur ákaflega góður, bað mig um 
aftur í henni, og sagði: „Gef mér enn í skálinni, vinur, og 
seg mér nú, hvað þú heitir, skal eg þá gefa þér þá gestgjöf, sem 
þér skal þykja vænt um. Hin kornfrjóva jörð hjá Kýklópum 
ber vín í stórum berjum, og regnskúrir Seifs láta þau dafna; 
en þessi drykkur er sem afrás ódáinsfeitar og ódáinsvíns“.

360   Svo mælti hann, en eg gaf honum aftur hið skæra vín. 
Þrisvar færði eg honum að drekka, og þrisvar drakk hann 
í botn af heimsku sinni. En er vínið tók að svífa á risann, þá 
talaði eg til hans blíðum orðum, og sagði: „Spyrðu mig, risi, 
að mínu alkunna nafni? Eg skal segja þér satt frá því, en þú 
gef mér gestgjöf nokkura, eins og þú hézt mér. Nafn mitt er 
Enginn, og Engi kallar mig móðir mín og faðir minn og allir 
vinir mínir“.

368   Svo mælti eg, en hann svaraði mér aftur af grimmum 
hug: „Eg skal eta hann Engi síðastan, þegar eg er búinn áður 
að ljúka við alla förunauta hans; þetta skal vera gestgjöfin 
þín“.

371   Í því hann sagði þetta, valt hann á bak aftur, og datt 
upp í loft, lá svo, og beygði út á hlið sinn digra svíra; greip 
hann þá svefninn, er sigrar allt; gaus þá vínið upp úr kverkunum, 
og mannakjötsbitarnir; en hann var að æla, ofdrukkinn 
af víninu. Þá tók eg staurinn, rak hann í eymyrju, og hélt 
honum þar, unz hann varð brennheitur; hughreysti eg með 
orðum alla lagsmenn mína, svo enginn skyldi verða ragur og 
renna. En er viðsmjörsviðarstaurinn, enn þótt hann væri glænýr, 
var orðinn næsta hvítglóandi, og við sjálft lá, að í honum 
mundi kvikna, þá tók eg hann úr glóðinni, og bar hann þar 
að, sem risinn lá; en lagsmenn mínir stóðu umhverfis, og blés 
guð nú miklu áræði í brjóst oss: þeir tóku viðsmjörsviðarstaurinn, 
og hleyptu oddmjóa endanum inn í augað, en eg vó mig 
upp á efra endann og hringsneri staurnum. Eins og þegar einhverr 
smiður borar skipatimbur með stórviðarbor, en sveinar 
hans, sem standa undir niðri, halda í streng beggja vegna og 
hringsnúa rennibornum, svo hann hleypur viðstöðulaust; eins 
tókum vér hinn oddbrennda staur, og hringsnerum honum í 
auga risans; var staurinn glóðheitur, og flaut blóðið upp með 
honum öllumegin. Hvarmarnir og brýrnar alstiknuðu af svælunni, 
meðan sjáaldrið brann; sauð þá í augnatóftinni af eldinum. 
Það var viðlíka og þegar járnsmiður herðir stóra bolöxi 
eða handöxi, og bregður henni í kalt vatn, svo hún suðar hátt 
við, því það er það, sem gefur járninu hörkuna aftur: eins sauð 
í auganu, þegar viðsmjörsviðarstaurinn stóð í gegnum það.

395   Risinn öskraði þá ógurlega hátt, svo að glumdi í öllum 
hellinum, en vér urðum hræddir, og stukkum burtu. Síðan 
kippti hann staurnum allöðrandi í blóði út úr auganu, og þeytti 
honum frá sér af hendi, því hann þoldi ekki við. Hann kallaði 
hástöfum á þá Kýklópa, er bjuggu í grennd við hann í 
hellum, hér og hvar um fjallahæðirnar. En er þeir heyrðu ópið, 
komu þeir úr sinni átt hverr, numu staðar hjá hellinum og 
spurðu, hvað að honum gengi: „Hvað er þér svo mjög að 
angri, Pólýfemus, er þú æpir svo hátt á náttarþeli, og heldur 
vöku fyrir oss? Hvort vill nokkurr ræna þig fé þínu að óvilja 
þínum? Eða vill nokkurr drepa þig með vélum eða ofríki“.

407   Hinn sterki Pólýfemus svaraði þeim inni í hellinum: 
„Enginn drepur mig, góðir vinir, með vélum, og ekki með 
ofríki“.

409   Þeir svöruðu honum með skjótum orðum, og sögðu: 
„Fyrst svo er, að þú ert einn þér, og enginn veitir þér ofríki, 
þá sækir þig víst einhverr sjúkleikur frá hinum mikla Seifi, 
og hjá honum verður ekki komizt. Er þér því bezt, að heita á 
hinn volduga Posídon, föður þinn, þér til hjálpar“.

413   Þannig mæltu þeir, í því þeir gengu burt, en hjarta mitt 
hló í mér, að nafn mitt og ráðsnilli mín skyldi hafa gabbað 
þá svo.

[1141.png: Augað borað úr Pólýfemusi.]

415   Risinn stundi nú af sárum kvölum, þreifaði fyrir sér 
með höndunum, og tók steininn frá dyrunum, settist svo í 
dyrnar, breiddi út báðar hendurnar, og ætlaði að handsama 
hvern, sem út gengi með fénu; hefir hann líklega hugsað, að 
eg mundi vera svo heimskur. En eg hugsaði mig um, hvað 
tiltækilegast mundi, ef eg mætti eitthvert ráð hitta til að frelsa 
félaga mína frá dauða og sjálfan mig; beitta eg þá öllum vélum 
og allri minni ráðkænsku, með því um lífið var að tefla, því 
nú var oss mikill háski búinn. Það ráð, sem eg hugsaði að 
bezt mundi duga, var þetta. Þar voru þriflegir sauðir, ullarmiklir, 
fríðir og föngulegir, þeir voru mórauðir; eg tók þrjá 
og þrjá af þeim, og batt þá saman í kyrrþey með harðsnúnum 
víðirtágum, sem risinn lá á, tröll það, er af engri sanngirni 
vissi. Miðsauðurinn bar einn mann, en hinir tveir gengu sínu 
megin hvorr, og geymdu félaga minna; báru svo þrír sauðir 
hvern mann. Nú var þar einn hrútur, sem var langfélegastur 
af öllum sauðunum; eg greip ofan í bakið á þessum hrút, vatt 
mig undir kvið hans, hélt mér fast með báðum höndum í 
ullarreyfið, og hékk þar svo í bugðu þolinmóður. Þannig biðum 
vér, þó oss væri óhægt, þar til er lýsa tók.

437   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
ruddust sauðirnir út í hagann, en ærnar, sem voru ómjólkaðar, 
jörmuðu í kvíunum, því júgrin voru farin að stálma. Þegar sauðirnir 
voru staðnir upp, tók eigandinn, þjakaður af sárum kvölum, 
á bökum þeirra allra; en á því varaði hann sig ekki, 
heimskinginn, að mennirnir voru bundnir undir kviði hinna 
loðnu sauða. Síðast sauðanna kjagaði hrúturinn út, var hann 
þungur á sér af reyfinu og svo af mér með öllu ráðabrugginu, 
sem í mér var. Hinn sterki Pólýfemus tók á honum, og mælti 
til hans: „Hvað kemur til, hrússi minn, að þú ferð núna síðastur 
af fénu út úr hellinum? Þú ert þó ekki vanur því endranær, 
að ganga aftastur af sauðunum; fyrstur ertu vanur að 
fara út í hagann að bíta hið blómfagra gras, og skálmar þá 
stórum: fyrstur ertu vanur að koma til hinna rennandi árstrauma, 
og fyrstur viltu koma aftur heim á kvíabólið á kvöldin. 
Nú þar á móti ertu síðastur allra. Víst muntu sakna auga 
hússbónda þíns, er hinn vondi maður Enginn blindaði með 
aðstoð sinna örmu félaga, eftir það hann hafði gert mig ölvaðan; 
grunar mig þó, að hann muni enn ei undan ógæfunni sloppinn. 
Ef þú hefðir hyggju eins og eg, og gætir mælt við mig, 
og sagt mér til, hvert hann hefir hlaupið í felur úr krummum 
mér, þá skyldi eg slá honum svo niður við, að heilinn úr honum 
skyldi hrjóta víðsvegar um hellinn; og þá mundi létta á 
hjarta mínu þeim kvölum, sem vesalmennið, hann Enginn, 
hefir bakað mér“.

[1143.png: Odysseifur undir hrútnum.]

461   Að því mæltu sleppti hann hrútnum út. En þegar við 
vorum komnir skammt frá hellinum og garðinum, losaði eg 
mig fyrst undan hrútnum, og leysti svo félaga mína. Síðan rákum 
vér hina hábeinóttu, mörvuðu sauði af stað í skyndi, og 
urðum vér oft að fara fyrir þá, áður vér komumst til skipsins; 
urðu félagar vorir fegnir að sjá oss, er undan höfðum sloppið 
bananum, en hörmuðu hina með kveinstöfum. En eg bandaði 
hverjum þeirra með augnabrúnunum, og bannaði þeim að 
hljóða upp yfir sig; bað eg þá varpa hinum lagðfögru sauðum 
skyndilega upp í skipið, og sigla yfir hið salta vatn. Gengu 
þeir þá þegar á skip, og settust á þófturnar, og þegar hverr var 
kominn í rúm sitt, lustu þeir árum hinn gráa sæ.

473   En er eg var kominn svo langt frá landi, sem mál mátti 
nema, þá talaði eg þessum sáryrðum til risans: „Þér varð þó 
ekki að því, risi minn, að sá maður væri nein bleyða, er þú 
ázt mennina fyrir með ofbeldi í hinum víða helli. Og heldur 
en ekki hafa þér í koll komið illverk þín, grimmdarseggurinn, 
er þú sveifst ekki að eta þá menn, er voru til gistingar í híbýlum 
þínum; og því hefir Seifur og aðrir guðir hefnzt á þér“.

480   Þannig mælti eg, en hann varð við þetta enn ævareiðari; 
hann reif upp stóran fjallshnúk og kastaði, og kom niður fyrir 
framan hið stafnbláa skip; ygglðist sjórinn við, er bjargið kom 
niður, en afturkast straumöldunnar utan af hafinu bar skipið 
skjótt til lands, og rak það upp að fjörunni. Eg greip þá 
langan fork, og stjakaði út, en bandaði skipverjum með höfðinu, 
og bað þá taka til ára og herða sig, svo vér kæmumst 
úr þessum háska. Létu þeir nú fallast á árar, og sóttu róðurinn. 
En er vér vorum komnir tvöfalt lengra en áður fram á sundið, 
þá ætlaði eg að tala til risans, en skipverjar löttu mig þess, 
hverr úr sínu rúmi, og sögðu við mig með blíðum orðum: „Hví 
viltú, ofurhugaði maður, egna þenna tryllta mann? Hann sendi 
oss nú sendingu lengst út á sjó, og rak skipið aftur til lands, 
svo vér héldum víst, að vér mundum hafa þar bana; en ef 
hann hefði heyrt einhvern af oss kalla eða tala, þá hefði hann 
hausbrotið oss og mölvað skipið með hinu tindótta bjargi; svo 
langt kastar hann!“

500   Þannig mæltu þeir, og gátu þó ei aftrað stórhuga mínum; 
talaði eg þá aftur til risans í reiðum hug: „Ef einhverr 
dauðlegra manna spyr þig, risi, hví svo hafi illa orðið, að þú 
hafir misst sjónar á auga þínu, þá seg, að Odysseifur hafi blindað 
þig borgabrjótur Laertesson, er heima á í Íþöku“.

506   Svo mælti eg, en hann hljóðaði upp yfir sig, og svaraði: 
„Mikil ósköp! Sannarlega koma fram á mér fornar spár. Hér 
var ágætur og mikill spámaður, að nafni Telemus Evrýmusson, 
hann var allra manna forspáastur, og sagði Kýklópum spár 
allt fram á ellidaga. Hann kvað allt þetta mundu síðar fram 
við mig koma, að eg mundi sjónar missa af völdum Odysseifs 
nokkurs; og bjóst eg ávallt við, að hingað mundi koma einhverr 
mikill maður og fríður og vel að þreki búinn; en nú 
hefir lítilmenni, vesælmenni og þrekleysingur blindað mig, og 
þó gert mig ölvaðan áður. En heyr nú, Odysseifur, kom 
hingað til mín, eg skal veita þér gestgjafir, og heita á hinn 
fræga Landaskelfi; að hann greiði för þína; því eg em son hans, 
og hann er faðir minn. Hann mun fá læknað mig, ef hann 
svo vill, eða enginn ella, hvorki hinna sælu guða, né dauðlegra 
manna“.

522   Svo mælti hann, en eg svaraði honum, og sagði: „Eg 
vildi eg væri eins viss um að geta svipt þig önd og lífi, og 
sent þig til Hadesar heimkynnis, eins og eg er viss um það, 
að jafnvel Landaskelfir læknar ekki auga þitt“.

[1145.png: Skip Odysseifs við eyju Pólýfemusar (málverk eftir Turner).]

526   Svo mælti eg, en hann fórnaði höndum til ens stirnda 
himins, og hét á hinn volduga Posídon: „Heyr, jarðkringjandi 
Posídon, bláhærði guð! Sé það satt, að eg sé þinn son, og þú 
faðir minn, þá veit mér það, að Odysseifur borgabrjótur nái 
eigi heim að komast; en ef honum á auðið að verða að sjá 
vini sína og komast til síns velbyggða húss og föðurjarðar sinnar, 
þá gef, að hann missi áður allra förunauta sinna, komist 
seint heim með illan leik á annarra manna fari, og sæki illa 
að heima“.

536   Þannig baðst hann fyrir, og heyrði hinn bláhærði guð 
bæn hans. Síðan tók hann upp aftur miklu stærri stein, sveiflaði 
honum í hring og henti, og tók á heljarafli sínu; kom steinninn 
skammt fyrir aftan hið stafnbláa skip, og lá við sjálft, að 
hann lenti í stýrishælnum; hljóp brim í sjóinn, þegar bjargið 
kom niður, en aldan hratt skipinu áfram, og rak það upp 
að landi.

543   En er vér komum til eyjarinnar, þar sem hin önnur 
þóftusterku skip lágu öll saman, sátu félagar vorir grátandi í 
kringum skipin og þráðu eftir oss. Og er vér komum þar, 
lentum vér skipinu við sandinn, og stigum á land í fjörunni, 
tókum sauði risans upp úr enu rúmgóða skipi, og lögðum til 
hlutskiptis, svo allir bæru jafnan hlut frá borði. En þegar 
fénu var skipt, gerðu mínir fagurbrynhosuðu félagar mér það 
virðingarmark, að þeir gáfu mér hrútinn einum; fórnfærði eg 
hann í fjörunni Seifi Kronussyni, Svartskýjaguði, er yfir öllu 
ræður, og brenndi eg lærleggina. En Seifur hirti ekki um 
blótið, heldur lagði hug á hitt, að öll mín þöftusterku skip og 
mínir dyggu förunautar skyldu tortýnast. Þannig sátum vér 
þá allan daginn til sólseturs að veizlu, og höfðum gnógt kjöt 
og ljúffengt vín; en er sól var runnin og rökkur á komið, lögðum 
vér oss til svefns á sjávarströndinni.

560   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
þá eggjaði eg förunauta mína, og bað þá stíga á skip og slá 
skutfestum. Þeir stigu þegar á skip, og settust á þófturnar, 
og þegar hverr var kominn í rúm sitt, lustu þeir árum hinn 
gráa sæ. Héldum vér nú áfram ferðinni, harmþrungnir af missi 
félaga vorra, og þó fegnir því, að vér sluppum úr lífsháskanum. 


[1147.png]



TÍUNDI ÞÁTTUR.

FRÁ EÓLUS, LESTRÝGÓNUM OG KIRKU.


VÉR komum til Eólseyjar; þar bjó Eólus Hippótesson, 
ástvinur hinna ódauðlegu guða; var hægt skipi að leggja 
að þeirri ey, því allt umhverfis hana lá óbrjótandi eirveggur, 
og gnæfði sléttur hamarinn í loft upp. Eólus átti tólf 
börn, þau voru heima hjá honum, sex dætur og sex synir 
frumvaxta; hafði hann gift dæturnar sonum sínum, og sitja 
þeir ávallt að veizlum hjá sínum kæra föður og sinni góðu 
móður, og eru settar fram fyrir þá ótal krásir, og er á daginn 
glaumur mikill í forgarði hinnar ilmandi hallar, en á næturnar 
hvíla þeir á blæjum og útskornum legubekkjum hjá sínum 
virðuglegu konum.

13   Vér komum nú til borgar þeirra og hinna fögru herbergja. 
Eólus tók vel á móti mér, og hélt mig í heilan mánuð; 
spurði hann mig um alla skapaða hluti; um Ilíonsborg, um 
skip Argverja og um heimför Akkea, og sagða eg honum vandlega 
frá öllu. En er eg beiddist orlofs og skoraði á hann um 
fararbeina, þá synjaði hann mér þess ekki, heldur greiddi för 
mína. Hann fló belg af níu ára gömlum uxa, og gaf mér; hafði 
hann þar í innibyrgt rásir hinna þjótandi vinda; því Kronusson 
hafði gert hann að ráðsmanni yfir vindunum, svo að hann 
bældi niður og æsti upp hvern, er hann vildi. Hann batt belginn 
á hinu rúmgóða skipi með ljómandi silfurfesti, og bjó svo 
um, að ekki komst út minnsti gustur, en lét blásanda vestanvind 
anda á eftir mér, til að fleyta áleiðis skipum og mönnum. 
En honum varð þess ei auðið, að koma því til vegar; því eigin 
heimska vor varð oss að tjóni.

29   Vér sigldum nú níu daga, jafnt nótt sem nýtan dag, og 
þegar á tíunda degi skaut upp föðurlandi voru, og sáum vér 
vitavörð þann, er í nánd var. Þá seig á mig sætur svefn af 
þreytu, því eg hafði allajafna haft vald á seglklónni, og látið 
engan annan gera það af skipverjum; gerða eg það til þess, að 
vér kæmumst því fyrr heim til föðurlandsins. Nú tóku förunautar 
mínir tal með sér, héldu mig hafa gull og silfur meðferðis 
heim, og ætluðu, að vera mundi gjafir frá enum hugstóra 
Eólus Hippótessyni. Þeir litu þá hverr upp á annan og sögðu: 
„Undur er það, í hve miklum kærleikum og metum þessi 
maður er hjá öllum, í hvaða borg eða land sem hann kemur. 
Hann hefir með sér margar fagrar gersemar frá Trójuborg, 
sem hann hefir fengið í hlutskipti; en vér, sem höfum farið jafnlanga 
leið, förum heim aftur með honum tómhendir. Og nú 
hefir Eólus gefið honum þessar gjafir í vináttuskyni. Látum 
oss nú skoða rétt snöggvast, hvað þetta er, hve mikið gull og 
silfur er í belgnum“.

46   Svo mæltu þeir, og réð hér meira óráð fylgjara minna. 
Þeir leystu frá belgnum, og þustu þá út allir vindarnir; hreif 
bylurinn þá skipverja skyndilega á haf út, burt frá föðurlandinu, 
og bárust þeir þá lítt af. En er eg vaknaði, lék hugur 
minn á tveim áttum, hvort eg skyldi heldur steypa mér fyrir 
borð, svo eg týndist í hafinu, eða skyldi eg þreyja með þögn 
og þolinmæði og vera enn í sambúð við lifandi menn. Eg réð 
heldur af að þreyja með þolinmæði og bíða, lagðist niður í 
skipið og breiddi yfir mig; en skipin drifu í fárviðrinu til 
Eólseyjar aftur, og bárust förunautar mínir illa af.

56   Vér stigum þar á land og jusum vatn, og tóku skipverjar 
brátt snæðing hjá hinum örskreiðu skipum. En er vér höfðum 
neytt matar og drykkjar, þá tók eg með mér kallarann og annan 
mann til, og gekk til enna ágætu herbergja Eóluss, fann eg 
hann sitjanda að veizlu með konu sinni og sonum. Þá vér komum 
í höllina, settumst vér á þröskuldinn við dyrustafina; en 
þeim hnykkti við, og spurðu: „Hvernig stendur á því, að þú 
ert kominn, Odysseifur? hvaða Óhamingja hefir hremmt þig? 
Vér gerðum þig þó heiman frá oss með öllum virktum, svo 
þú mættir heim komast til föðurlands þíns og til húss þíns, og 
hvert annað sem þér er hugleikið að fara“.

67   Svo mæltu þeir, en eg sagði til þeirra harmþrunginn: 
„Mínir illu förunautar og auk þess hinn meinlegi svefn hafa 
blekkt mig. Gjörið nú svo vel, góðir menn, og leggið einhverja 
líkn, því þér eruð þess umkomnir“.

70   Þannig mælti eg, og fór vel að þeim; þeir urðu hljóðir 
við, en faðir þeirra svaraði og sagði: „Vertú skjótt burt úr eyjunni, 
þú hinn svívirðilegasti allra lifandi manna, því óhæfa 
er fyrir mig að hýsa eða greiða för þess manns, sem orðið 
hefir fyrir reiði hinna sælu guða. Vertú á burt, því goðagremi 
veldur því, að þú ert hingað kominn“.

76   Þá hann hafði þetta sagt, vísaði hann mér burt úr höllinni, 
og féll mér það ærið þungt. Héldum vér svo þaðan áleiðis 
ferð vorri, harmþrungnir í hjarta; urðu skipverjar örmæddir 
af erfiðum róðri, og hlauzt það af heimsku vorri; sáust nú engi 
líkindi til framar, að heimför vor mundi greiðast.

80   Vér héldum nú áfram í sex dægur, jafnt nætur sem daga, 
og komum á sjöunda degi til Lamusar háreistu borgar, Telepýlsborgar 
í Lestrýgónalandi. Þá er einn hirðir fer þar inn, kallar 
hann á annan hjarðmann, sem út fer, og gegnir sá honum. Þar 
mætti svefnlaus maður vinna sér inn tvöfalt kaup, eitt með því 
að gæta nauta, og annað með því að halda mjallhvítum sauðum 
á beit, því nánir eru vegir nætur og dags. Hér komum vér 
að góðri höfn, lá brattur hamar allt umhverfis hana á báðar 
hendur, en í hafnarmynninu ganga fram tvö annnes, hvort 
gegnt öðru, og er þar mjótt sund inn að fara. Þeir héldu nú 
allir hinum borðrónu skipum þar inn, og var skipunum fest 
í innanverðum hafnarpollinum hverju hjá öðru, því þar var 
hvítalogn yfir allt, og kom aldrei hin minnsta ylgja þar inni 
á höfninni. Eg einn lagði skipi mínu fyrir utan höfnina, þar 
við útskagann, og batt landfestarnar við hamarinn.

97   Eg gekk upp á hátt leiti og nam þar staðar, varð þar 
hvorki vart við plægð sáðlönd eða nokkur mannaverk, sáum 
vér ekkert nema reyk, er lagði upp af landinu. Þá senda eg 
förunauta mína á njósn að forvitnast, hvað mennskra manna 
byggi í landinu; valdi eg til þess tvo menn, og lét þeim fylgja 
kallara hinn þriðja mann. Fóru þeir á land upp og gengu 
sléttan veg, þar sem vagnar voru vanir að flytja timbur til 
borgarinnar ofan af enum hávu fjöllum. Fyrir framan borgina 
mættu þeir stúlku, sem var að sækja vatn, það var hin sköruglega 
dóttir Antífatess Lestrýgónakóngs, hafði hún gengið ofan 
til fagurrennandi lindar nokkurrar, er hét Artakía; þangað var 
vant að sækja vatn úr borginni. Þeir gengu til hennar, urpu 
orðum á hana, og spurðu, hverr konungur væri þar í landinu 
og hverjir væru þegnar hans. Hún vísaði þeim þegar á hið 
háreista hús föður síns. En er þeir komu inn í hin ágætu herbergi, 
hittu þeir húsfreyjuna, hún var mikil vexti, sem fjallshnúkur 
væri, og stóð þeim mikill geigur af henni. Hún kallaði 
þegar út á torg til hins fræga Antífatess, manns síns; hann 
ætlaði þeim dapran dauða, og greip þegar einn af sendimönnum, 
og bjó hann til matar sér, en hinir tveir stukku burt og 
komust á flótta til skipanna. Hann rak þá upp org, svo að 
heyrðist um alla borgina; og er þeir sterku Lestrýgónar heyrðu 
til hans, komu þeir úr sinni átt hverr, var það mikill sægur, og 
ekki mönnum líkir, heldur Gígöntum. Þeir köstuðu svo stórum 
steinum ofan af björgunum, að hverr þeirra var fullkomið 
mannstak; gerðist þá brátt illur gnýr á skipunum, er mennirnir 
drápust og skipin mölvuðust; stungu þeir skipverja í gegn, 
eins og fiska, og höfðu á burt með sér, var það ófagur veizlukostur. 
Meðan þeir voru að drepa þá inni á hinni djúpu höfn, 
brá eg hvössu sverði, er eg hafði við síðu mér, og hjó sundur 
festar hins stafnbláa skips, skoraði á menn mína, og bað þá 
taka til ára, svo vér kæmumst úr háskanum. Réru þeir þá allir 
drífanda, því þeir óttuðust bana sinn. Varð eg þá feginn, er 
skip mitt skrapp fram undan flugabjörgunum og út á rúmsjó, 
en hin skipin fórust þar öll saman.

134   Síðan héldum vér fram ferðinni, hryggvir í huga af 
missi félaga vorra, og þó fegnir því, að vér komumst úr þessum 
lífsháska. Vér komum til Eyjar, þar bjó hin hárfagra 
Kirka, hún var máttug gyðja og máli gædd; hún var alsystir 
hins fárhugaða Eetess: var faðir beggja þeirra Helíus, er lýsir 
dauðlegum mönnum, en móðir þeirra var Persa, dóttir Ókeans. 
Vér fórum hljóðlega, og lögðum að landi í einni leguhöfn, og 
leiðbeindi oss einhverr guð þangað. Þar stigum vér af skipi, 
og lágum á landi tvo daga og tvær nætur, örmæddir af erfiði 
og sorgum.

144   En er hin hárfagra Morgungyðja lét þriðja daginn upp 
renna, tók eg spjót mitt og hið bitra sverð, og gekk hvatlega 
upp frá skipinu á einn víðsýnan stað, að vita, hvort eg sæi 
nokkur mannaverk eða heyrði mannamál. Eg gekk upp á hátt 
leiti og nam þar staðar; gat eg þá að líta, í gegnum hina þéttu 
eikirunna og skóginn, hvar reykinn úr híbýlum Kirku lagði 
upp af enni víðlendu jörð. Réðst eg þá um við sjálfan mig, er 
eg sá dökkvan reykinn, hvort eg skyldi ganga á njósn. En er eg 
hugsaði um þetta, leizt mér ráðlegra að fara fyrst ofan til 
strandar til hins fljóta skips, gefa förunautum mínum dagverð 
og senda þá svo á njósn. En þegar eg var kominn í nánd við 
hið borðróna skip, þá aumkvaðist einhverr guðanna yfir mig, 
þar sem eg var einmana, og stefndi háhyrndum hirti miklum 
rétt í veg fyrir mig. Hjörturinn hafði orðið móður af sólarhita, 
og hafði því gengið ofan úr skóglandinu til að drekka. En í því 
hann gekk ofan, skaut eg til hans, kom skotið ofan í hrygginn 
á miðju baki, og gekk eirspjótið í gegn hins vegar; féll hann 
þá öskrandi til jarðar, og leið öndin upp af honum. Eg sté 
þá fæti á hann, og kippti eirspjótinu úr undinni, lagði það á 
jörðina og lét það þar eftir, en fór og sleit upp kvisti og víðirtágar, 
fléttaði mér tvíbrugðna taug, hér um faðms langa, og 
batt um fætur þessarar miklu skepnu, bar hana svo á bakinu 
ofan til hins svarta skips, og studdist við spjótið, því ótækt 
var að halda á svo afarstóru dýri á öxlinni með annarri hendi. 
Eg varpaði því niður fyrir framan skipið, vakti félaga mína 
með blíðum orðum, gekk til hvers manns og sagði: „Þó oss 
angri margt, kærir vinir, þá munum vér þó ekki fyrr ofan fara 
til Hadesar heimkynna, en skapadægur vort aðkemur. Látum 
oss því neyta fæðslu og ekki vanmegnast af hungri, meðan 
matur og drykkur er til á hinu fljóta skipi“.

178   Svo mælti eg, og gegndu þeir mér skjótt til þessa, vörpuðu 
klæðum af sér og skoðuðu hjörtinn á sjávarströndinni, og 
fannst mikið til koma, því dýrið var afarstórt. En er þeir höfðu 
horft á það, sem þá lysti, þógu þeir hendur sínar og efnuðu til 
dýrlegrar veizlu. Þannig sátum vér þá að veizlu allan daginn 
til sólarlags, og höfðum gnógt kjöt og ljúffengt vín. En er sól 
var runnin og rökkur á komið, lögðumst vér til svefns á sjávarströndinni.

187   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
setta eg þing, og tók til orða í áheyrn allra: „Heyrið orð mín, 
góðir félagar, er ratað hafið í margar raunir. Með því vér, kærir 
vinir, vitum ekki hvar næturheimur eða dagsheimur[* Sjá IX, 26.] er, né 
heldur, hvar hin lýsandi sól gengur undir eða hvar hún rennur 
upp, þá látum oss skjótt hug um leiða; hvort enn sé nokkuð 
til ráða, og hygg eg fátt muni til vera; því þá eg gekk upp á 
eitt hátt leiti, sá eg ómælilegt haf liggja í hring umhverfis eyna, 
og að hún er sjálf láglend; en í gegnum eikirunnana og skóginn 
sá eg reyk, sem lagði upp af henni miðri“.

198   Svo mælti eg, en þeir urðu hnuggnir, því þeir mundu 
til stórvirkja Antífatess, Lestrýgónakóngs, og ofureflis hins 
hugstóra Kýklóps, mannætunnar. Þeir hljóðuðu hástöfum, og 
grétu fögrum tárum, en voru þó öngvu nær að heldur fyrir 
kveinstafi sína,

203   Eg skipti þá öllum mínum fagurbrynhosuðu förunautum 
í tvær sveitir, og lét sinn höfuðsmann vera fyrir hvorri, 
var eg höfðingi fyrir annarri, en fyrir annarri hinn goðumlíki 
Evrýlokkus. Lögðum vér nú hluti í eirhjálm og hristum ótt, 
og kom út hlutur hins hugstóra Evrýlokkuss. Fór hann nú af 
stað, og með honum tveir og tuttugu skipverjar, og þótti oss 
sárt að skilja hvorum tveggjum.

210   Þeir hittu híbýli Kirku í skógardal nokkurum, þau 
voru byggð af höggnum steini og lágu á víðsýnum hól. Hjá 
húsinu voru fjallvargar og ljón, sem Kirka hafði töfrað með 
lyfum, er hún hafði gefið þeim. Þessi dýr réðust ekki á aðkomumenn, 
heldur stóðu upp og dingluðu hinum löngu rófum, 
eins og hundar, sem flaðra upp á eiganda sinn, þá hann 
kemur úr veizlu, af því hann er þá allajafna vanur að færa 
þeim eitthvert hnossgæti. Þannig flöðruðu hinir klósterku vargar 
og ljónin upp á þá, en þeir urðu hræddir, er þeir litu þessar 
óttalegu skepnur. Þeir staðnæmdust í fordyri hinnar hárprúðu 
gyðju, og heyrðu til Kirku, hvar hún söng inni með fagri rödd, 
hafði hún þá uppi mikinn vef, himneskan; var hann, eins og 
handbragð gyðjanna er vant að vera, smágjörr, fagur og glæsilegur.

224   Þá tók höfðinginn Polítes til orða, hann var mér kærstur 
og hann virði eg mest allra félaga minna: „Kærir vinir, hér 
er einhver inni að vefa mikinn vef, annaðhvort einhver gyðja 
eða kona, og syngur svo fagurt, að við kveður öllum grundvellinum. 
Vér skulum því þegar gera vart við oss“.

229   Svo mælti hann, en þeir gerðu vart við sig, og kvöddu 
dyra. Hún gekk þegar fram, og lauk upp hinum ljómandi 
hurðum, og bauð þeim inn; voru þeir svo óforsjálir, að þeir 
fylgdu henni inn allir, nema Evrýlokkus var eftir, því hann 
grunaði, að hér mundu einhver svik undir búa. Þá hún hafði 
leitt þá inn, lét hún þá setjast á legubekki og hástóla. — Hún 
hrærði ost, byggmjöl og bleikt hunang saman við pramniskt 
vín, og blandaði þenna hræring með töfrum, að þeir skyldu 
með öllu gleyma föðurlandi sínu. Og þá hún hafði gefið 
þeim hræringinn og þeir höfðu drukkið, þá drap hún á þá 
sprota sínum, og læsti þá inni í svínastíum; höfðu þeir þá 
höfuð og rödd, hár og vöxt, sem á svínum, en héldu þó óskertu 
viti sínu, jafnt sem áður hafði verið. Voru þeir nú þannig inni 
byrgðir, og undu illa hlut sínum, en Kirka kastaði fyrir þá 
akörnum, steineikarmýlum og hagþornseitlum, því þess konar 
fæðu eta jafnan hin jarðlægu svín.

244   Evrýlokkus skundaði til hins örskreiða, dökkva skips, 
og ætlaði að bera fregn af fylgjurum sínum og hinum hryggilegu 
óförum þeirra; en hann fékk engu orði upp komið, þó 
hann leitaði við: svo mjög var hjarta hans harmþrungið; augu 
hans fylltust tára, og grátstafur bjó í huga hans. En er vér 
undruðumst yfir þessu og fórum að grafast eftir því, þá sagði 
hann oss innilega frá óförum fylgjara sinna: „Frægi Odysseifur, 
vér gengum gegnum eikirunnana, eins og þú bauðst, og hittum 
hin fögru, vönduðu húsakynni í skógdal nokkurum. Þar 
söng inni einhver gyðja eða kona snjallri röddu, og hafði uppi 
vef mikinn. Þá gerðu þeir vart við sig og kvöddu dyra, en hún 
gekk fram og lauk upp hinum ljómandi hurðum, og bauð 
þeim inn, og voru þeir svo óforsjálir, að þeir gengu inn allir 
á eftir henni, nema eg var eftir, því mig grunaði, að hér 
mundi einhverr prettur í vera. Síðan hvurfu þeir allir saman, 
og sást engi þeirra framar; sat eg þó lengi og skyggndist eftir 
þeim“.

261   Svo mælti hann, en eg varpaði mínu stóra, silfurneglda 
eirsverði og boga mínum um öxl mér, og bað hann þegar í stað 
fylgja mér sömu leið. En hann tók báðum höndum um kné 
mér, og bað: „Lát mig hér eftir verða, seifborni konungur, og 
far ei með mig þangað; em eg ófús að fara, því eg veit, að þú 
munt hvorki fá sjálfur aftur komizt, né nokkurn aftur heimtan 
af félögum þínum. Flýjum heldur sem skjótast með þá 
sem nú eru hér; má vera, að vér enn fáum undan stýrt ógæfunni“.

270   Svo mælti hann, en eg svaraði honum og sagði: „Evrýlokkus, 
það er og vel, að þú sért hér eftir, þar sem þú ert nú 
kominn, hjá hinu dökkva, rúmgóða skipi, og etir þar og 
drekkir. Eg skal fara sjálfur, því nú ber brýn nauðsyn til“.

274   Að því mæltu gekk eg upp frá skipinu, og frá sjó á 
land upp, og fór upp eftir hinum helgu skógardölum. En er 
eg átti skammt til hallar Kirku hinnar fjölkunnugu, þá mætti 
mér Hermes Gullinsproti, í því eg gekk að höllinni. Hann 
var líkur ungum manni, sem nýsprottin er grön og er á sínu 
fegursta æskuskeiði. Hann tók í hönd mér, tók til orða og 
mælti: „Hví ráfar þú enn einmana, vesæll maður, yfir fjallahæðir, 
þar sem þú ert þó ókunnugur á þessum stað? Förunautar 
þínir eru hér inni byrgðir í híbýlum Kirku, og gista í ramgjörvum 
fylgsnum í svínalíkjum. Eða ætlarðu hingað til að leysa 
þá úr ánauðum? Eg spái því, að þú komist ei aftur sjálfur, 
og megir gista í sama stað og þeir. Heyr nú, eg skal leysa þig 
af þessu vandræði, og frelsa þig. Tak við þessu góða náttúrugrasi, 
og haf það með þér til híbýla Kirku, og mun það fá varið 
þig fyrir allri ógæfu. Eg skal segja þér allar meinvélar Kirku: 
hún mun byrla þér milskudrykk og koma töfrum í drykkinn, 
og mun hún ekki álögum á þig koma, og veldur því grasið 
hið góða, er eg mun gefa þér. Nú skal eg segja þér hvað eina. 
Þegar Kirka lýstur þig með hinum langa sprota, þá skaltu 
bregða því bitra sverði, er þú hefir við síðu þér, og vaða að 
Kirku, og lát sem þú munir vega að henni. Hún mun þá verða 
skelkuð, og bjóða þér á beð sinn; en þegar svo er komið, 
þá skaltu ekki undan skorast samlagi við gyðjuna, ef svo 
mætti verða, að hún tæki félaga þína úr álögum og veitti þér 
viðtöku. En láta skaltu hana sverja þér styrkan eið við hina 
sælu guði, að hún vilji þér ekkert mein gera framar; hætt er 
við ella, að hún geri þig duglausan og þreklausan, þá þú hefir 
lagt af þér vopn þín“.

302   Að því mæltu dró Argusbani kraftagrasið upp úr jörðunni, 
og fékk mér, og sagði mér frá náttúru þess. Rót þess 
var svört, en blómið hvítt sem mjólk, kalla guðirnir það Mólý; 
dauðlegum mönnum veitir erfitt að grafa það upp, en guðum 
er allt máttugt.

307   Nú fór Hermes burt til hins háva Ólympus yfir hina 
skógóttu ey, en eg gekk til híbýla Kirku, og iðaði mjög hjartað 
í mér á leiðinni. Eg nam staðar við dyr hinnar hárprúðu gyðju, 
stóð þar og kallaði, en gyðjan heyrði til mín, gekk þegar fram, 
og lauk upp hinum ljómandi hurðum, og bauð mér inn; gekk 
eg inn eftir henni, og lá þá illa á mér. Hún leiddi mig innar, 
og lét mig setjast í silfurneglt hásæti; það var fagurt og haglega 
tilbúið, og fótaskör undir til að standa á. Hún byrlaði mér 
milskudrykk í gullskál til að drekka, og lét þar í töfra, hafði 
hún illt í hyggju. En er hún hafði fært mér þetta, og eg hafði 
drukkið, og töfrarnir bitu ekki á mig, þá drap hún á mig 
sprota sínum, tók til orða og mælti: „Far þú nú til svínastíunnar, 
og leggst þar hjá sveitungum þínum!“

321   Svo mælti hún, en eg brá mínu bitra sverði, er eg hafði 
við síðu mér, óð að Kirku, og lét sem eg mundi vega að 
henni. — Hún hljóðaði hástöfum, hljóp undir höggið, tók 
um kné mér, og talaði grátandi til mín skjótum orðum: „Hverr 
ertu og frá hvaða landi? hvar áttu heima og foreldrar þínir? 
Mig furðar, að þú skyldir ei skipta líkjum, þá þú drakkst töfradrykkinn; 
því engi maður hefir fyrr þolað þessa ólyfjan, sá 
er hana hefir drukkið og eitt sinn látið hana koma inn fyrir 
varir sér. Þú munt vera Odysseifur hinn víðförli, er Argusbani 
Gullinsproti ávallt kvað mundu til mín koma á örskreiðu, 
dökkvu skipi á heimleið sinni frá Trójuborg. Nú vil eg biðja 
að þú slíðrir sverð þitt, og stígum svo bæði á beð minn, 
að við njótum þar samlags og yndis, og bindum trúnað hvort 
við annað“.

[1157.png: Odysseifur ógnar Kirku.]

336   Svo mælti hún, en eg svaraði henni og sagði: „Hví 
skaltu, Kirka, biðja mig að eiga vingott við þig, þar sem 
þú hefir brugðið förunautum mínum í svínalíki í híbýlum 
þínum, en vilt halda mér hér sjálfum, og biður mig slæglega 
að ganga inn í svefnstofu þína og stíga á beð þinn, til þess að 
gera mig duglausan og þreklausan, þá eg hefi lagt af mér vopn 
mín. Ekki mun eg stíga á beð þinn, nema þú treystir þér til, 
gyðja, að sverja mér þess dýran eið, að þú viljir mér ekkert 
mein framar gera“.

345   Svo mælti eg, en hún sór þegar, eins og eg mæltist til. 
En er hún hafði svarið og unnið fullan eið, þá steig eg á hinn 
fagra beð Kirku.

348   Fjórar þjónustumeyjar, sem þjónuðu henni í höllinni, 
höfðu á meðan fyrirgang í herbergjunum; þær eru fæddar af 
vatnslindum, skógarlundum og helgum fljótum, þeim er fram 
renna til sjávar. Ein þeirra lagði fagrar, purpurarauðar glitábreiður 
ofan á hásætin, en breiddi líndúka undir. Önnur setti fram 
silfurborð fyrir framan hástólana, og lét þar á gullkarfir handa 
þeim (boðsmönnum). Hin þriðja blandaði sætt, ljúffengt vín 
í silfurskaftkeri, og skenkti á gullskálir. Hin fjórða sótti vatn, 
og kveikti mikinn eld undir stórum katli, og hitnaði brátt 
vatnið. En er vatnið sauð í hinum skínanda eirkatli, lét hún 
mig setjast í laugarker, hellti þar í vatni úr stóra katlinum svo 
mátulega var volgt, þóg síðan höfuð mitt og herðar, þar til 
hún hafði komið hinum sára lúa úr limum mínum. En er 
hún hafði laugað mig og smurt með viðsmjörsviðarfeiti, lét 
hún yfir mig fallega yfirhöfn og kyrtil, leiddi mig inn, og lét 
mig setjast á silfurnegldan hástól, fallegan og haglega tilbúinn, 
og var skör niðri fyrir til að standa á. Hún bað mig taka 
til matar, en eg hafði ekki lyst á því, heldur sat eg annars 
hugar, og var sem eitthvað illt biti á mig.

375   En er Kirka fann, að eg sat og tók ekki til matarins, 
og að megn harmur bjó mér í skapi, þá gekk hún til mín, og 
talaði til mín skjótum orðum: „Hví situr þú svo, Odysseifur, 
eins og mállaus maður, gremur geð þitt, og neytir hvorki matar 
né drykkjar? Þú munt enn vera hræddur um einhver svik, og 
þarftu þó ekkert að óttast, er eg hefi dýrt svarið að gera þér 
ekkert“.

382   Svo mælti hún, en eg svaraði henni og sagði: „Hverr 
réttsýnn maður getur fengið af sér að neyta matar eða drykkjar, 
fyrr en hann hefir lausa fengið félaga sína, og séð þá með 
eigin augum? Þess vegna, ef þér er alvara að mælast til þess, 
að eg eti og drekki, þá taktu mína kæru félaga úr álögunum, 
svo eg fái að líta þá augum“.

388   Svo mælti eg, en Kirka gekk út úr höllinni, og hélt 
á sprotanum í hendi sér. Hún lauk upp dyrum svínastíunnar 
og rak þá út, voru þeir þá líkir níu ára gömlum alisvínum. 
Síðan stóðu þeir frammi fyrir henni, gekk hún þá meðal þeirra, 
og reið á sérhvern þeirra einhverjum öðrum töfrasmyrslum; 
féllu þá utan af þeim svínshárin, er vaxið höfðu við hina fyrri 
ólyfjan, er hin volduga Kirka hafði gefið þeim. Urðu þeir nú 
brátt að mönnum aftur, og unglegri, en áður, og miklu fríðari 
og stærri á velli. Þeir könnuðust við mig og tóku í hönd mér 
hverr um sig; kom þá upp hjá þeim saknaðartreginn, svo hátt
tók undir í allri höllinni, og jafnvel sjálf gyðjan kenndi í brjósti 
um þá.

400   Hin ágæta gyðja gekk þá til mín og sagði: „Seifborni 
Laertesson, ráðagóði Odysseifur, far nú ofan til strandar til 
þíns fljóta skips; skuluð þér fyrst setja upp skipið og bera fé 
yðvart og allan skipreiða inn í hella, síðan skaltu sjálfur fara 
hingað og hafa með þér þína kæru félaga“.

406   Svo mælti hún, en minn hrausti hugur lét að eggjast, 
og gekk eg ofan til strandar til hins fljóta skips, og fann mína 
kæru förunauta niðri við hið örskreiða skip, báru þeir sig hörmulega 
og grétu þrungnum tárum. Þeim fór líkt og sveitakálfum: 
þegar kýrnar, sem ganga úti í haga á daginn, koma heim að 
fjósinu, saddar af grasi, þá stökkva þeir allir í einu upp móti 
kúnum; stíurnar fá þá ekki lengur haldið kálfunum, heldur 
hlaupa þeir kringum mæður sínar, og baula hátt. Eins flykktust 
félagar mínir kringum mig grátandi, undir eins og þeir litu mig 
augum; sýndust þeir vera eins í skapi, eins og væru þeir 
heim komnir í föðurland sitt og í átthaga sína á hinni ósléttu 
Íþöku, þar sem þeir voru fæddir og uppaldir. Þeir báru sig 
sárgrætilega, og töluðu til mín hraðfleygum orðum: „Seifborni 
konungur, vér erum svo fegnir orðnir komu þinni, sem værum 
vér komnir til Íþöku, fósturjarðar vorrar; en þú gjör nú svo 
vel, og seg oss frá óförum lagsmanna vorra“.

422   Svo mæltu þeir, en eg talaði til þeirra blíðum orðum: 
„Vér skulum nú fyrst setja upp skipið, og koma fé voru og 
öllum farvið inn í hellana; þér skuluð flýta yður, og fylgja 
mér svo allir saman, svo þér sjáið lagsmenn yðra í enum helgu 
berbergjum Kirku; þeir eta þar og drekka, því þeir hafa alls 
nægtir“.

428   Þannig mælti eg, en þeir hlýddu þegar orðum mínum, 
nema Evrýlokkus einn, hann vildi aftra öllum félögum mínum: 
„Hvert ætlið þér, vesælir menn?“ (kvað hann) „Hví fýsir 
yður til þess ófagnaðar, að fara í höll Kirku? Hún mun gera 
oss alla að svínum, úlfum eða ljónum, munum vér þá nauðugir 
viljugir verða að gista í garði henni. Svo fór, þegar lagsmenn 
vorir komu í helli Kýklópsins, og þessi hinn ofdirfskufulli 
Odysseifur með þeim; því offrekja hans olli því, að þeir 
höfðu þar bana“.

438   Svo mælti hann, en mér flaug þá í hug að bregða því 
langeggjaða sverði, er eg hafði við síðu mér, höggva höfuð af 
honum og láta það fjúka til jarðar, jafnvel þó hann væri mér 
mjög nátengdur; en förunautar mínir öftruðu mér með blíðum 
orðum, og lagði sitt til hverr: „Seifborni konungur, látum þenna 
mann vera hér eftir við skipið, ef það er þinn vilji, og gæti 
hann skips; en þú leiðbein oss til enna helgu híbýla Kirku“.

446   Svo mæltu þeir, og gengu upp frá skipinu og sjónum. 
Evrýlokkus fylgdist og með, og vildi ei eftir verða niðri við 
hið rúmgóða skip, því hann óttaðist hræðilegar ávítur af mér.

449   Á meðan hafði Kirka með miklum virktum laugað 
hina aðra förunauta mína í höllinni, smurt þá með viðsmjörsviðarfeiti, 
og lagt yfir þá loðkápur og kyrtla; hittum vér þá 
alla sitjandi að dýrri veizlu í höllinni. En er þeir fundust og 
urðu alls áskynja, grétu þeir með svo miklum kveinstöfum, 
að undir tók í allri höllinni. Hin ágæta gyðja gekk þá til mín 
og sagði: „Hreyfið nú ekki lengur þrungnum kveinstöfum. Eg 
veit sjálf, bæði hve margar raunir þér hafið í ratað á enu fiskisæla 
hafi, og svo hve mikið tjón fjandmenn hafa veitt yður á 
landi. Heyrið nú, neytið fæðslu og drekkið vín, þar til þér 
hafið aftur fengið slíkan hug í brjóst, sem þér höfðuð, þá er 
þér fóruð fyrsta sinn frá hinni ósléttu Íþöku, ættjörð yðvarri. 
Nú þar á móti eruð þér örmæddir og hugdaprir, og minnist 
ávallt á hinn erfiðlega hrakning yðvarn, og aldrei er yður glatt 
í hug, af því þér hafið orðið svo margt að þola“.

466   Svo mælti hún, en vor hrausti hugur lét tilleiðast af 
fortölum hennar; sátum vér þar svo alla daga að veizlum í heilt 
ár, og höfðum gnógt kjöt og ljúffengt vín.

469   En er árið var liðið og misserum skipti, kölluðu mínir
kæru (förunautar mig á tal, og sögðu: „Minnstu þó loksins, mikli 
raunamaður, á föðurland þitt, ef það á fyrir þér að liggja að 
komast lífs af heim til þíns háræfraða húss og til ættjarðar 
þinnar.

480   En er eg var stiginn á hinn fagra beð Kirku, tók eg 
um kné henni og bað hana, og veitti gyðjan áheyrn máli mínu; 
hét eg þá á hana, og talaði til hennar skjótum orðum: „Efn 
við mig, Kirka, loforð þitt, er þú hézt mér að greiða heimför 
mína. Er mér nú þar á hugleikið, og svo förunautum mínum; 
gengur mér það nær hjarta, að sjá þá harmandi í kringum 
mig, í hvert sinn er þú ert ekki viðstödd“.

487   Svo mælti eg, en hin ágæta gyðja svaraði þegar: „Seifborni 
Laertesson, ráðagóði Odysseifur, ekki skuluð þér nú 
lengur dvelja nauðugir í húsi mínu. En þó verðið þér fyrst að 
fara aðra ferð, og fara til heimkynna Hadesar og hinnar ógurlegu 
Persefónu, til að leita fréttar hjá vofu hins blinda spámanns 
Tíresíasar hins Þebverska, sem heldur óskertu lífsfjöri sínu, 
og þó hann sé dauður, hefir Persefóna veitt honum vitsmuni, 
svo að hann er sá eini, sem vit hefir, en allir aðrir ráfa sem 
skuggar“.

496   Þannig mælti hún, en hjarta mitt skelfdist; eg settist 
upp í sænginni og tók til að gráta, langaði mig þá ekki lengur 
til að lifa og sjá ljós sólarinnar. En er eg hafði grátið og velzt um 
nægju mína, þá talaði eg til hennar og sagði: „Hverr mun, 
Kirka, vísa mér þennan veg? því enginn hefir enn farið á dökkvu 
skipi til Hadesarheims“.

503   Svo mælti eg, en hin ágæta gyðja svaraði mér þegar: 
„Seifborni Laertesson, ráðagóði Odysseifur, ekki skaltu vera 
hugsjúkur um leiðsögumann, þá þú ert til skips kominn; þú 
skalt reisa siglutréð, slá út hinum hvítu seglum, og setjast svo 
niður; mun þá norðanblástur fleyta skipinu áleiðis. En er þú 
ert kominn með skipið yfir Jarðstrauminn, og þangað sem 
er lág strönd og lundar Persefónu, hávar aspir og frjólausir
pílar, þá skaltu lenda þar skipinu hjá hinum hyljótta Jarð-*
straumi, og fara sjálfur til Hadesar dimma heimkynnis. Þú 
skalt fara þangað sem Pýríflegeton og Kókytus, sem er kvísl 
af Stýxvatni, fellur í Akkeron, og á hamarinn, þar sem þessi 
tvö niðmiklu fljót renna saman. Þegar þú ert nú kominn, 
öðlingur, þangað sem eg nú gat um, þá skaltu grafa gröf, 
álnar langa á alla vega; hjá gröfinni skaltu dreypa dreypifórn 
öllum draugunum, fyrst hunangsblöndu, þar næst sætu víni, 
og í þriðja sinn vatni, og kasta þar út á hvítum bygggrjónum. 
Síðan skaltu biðjast fyrir rækilega, og heita á hina máttlausu 
drauga, að þú skulir blóta í höll þinni, þá þú komir heim til 
Íþöku, geldri kvígu, sem þú átt bezta til, og bera á bálið marga 
góða gripi. Þú skalt og heita, að færa Tíresíasi sér í lagi í fórn 
alsvartan sauð, sem beztur er í fé yðru. En er þú hefir beðizt 
fyrir og heitið á hinn mikla draugasæg, þá skaltu slátra hrút 
og svartri á, og snúa þeim mót Myrkheimi, en sjálfur skaltu 
snúa þér undan og horfa andspænis móti fljótsstraumnum. Þá 
munu þar að koma margar vofur hinna dauðu drauga. En er 
það verður, þá skaltu bjóða förunautum þínum, og segja þeim 
að flá kindurnar, er liggja þar skornar hörðu eirvopni, brenna 
þær til fórnar og heita á guðina, hinn sterka Hades og hina ógurlegu 
Persefónu; en sjálfur skaltu bregða hinu bitra sverði, er 
þú hefir við síðu þér, og setjast niður, og varna hinum máttlausu 
draugum að komast að blóðinu, fyrr en þú hefir leitað 
fréttar hjá Tíresías. Þá mun spámaðurinn brátt koma til þín, 
þjóðhöfðingi; sá mun geta sagt þér frá ferðalagi þínu og leiðarlengd 
og heimför þinni, hversu þú munt aftur komast yfir 
hið fiskisæla haf“.

541   Svo mælti hún, og leið ekki á löngu, áður Morgungyðjan 
kom, Gullinstóla; færði Kirka mig þá í klæði, yfirhöfn og 
kyrtil, en sjálf fór gyðjan í mikla, silfurbjarta skikkju, smágjörva 
og fallega, og lagði um sig miðja fagurt gullbelti, og faldaði 
sér með höfuðblæju. En eg gekk í gegnum herbergin, hét á 
förunauta mína með hógværum orðum, gekk til hvers manns 
og sagði: „Nú megið þér ekki lengur liggja og sofa væran 
svefn; vér verðum að halda af stað, því hin tignarlega Kirka 
hefir nú sagt mér að fara“.

550   Svo mælti eg, og skipuðust þeir vel við orð mín. En 
ekki komst eg heldur héðan með félaga mína grandalaust. 
Elpenor hét maður, hann var yngstur af fylgjurum mínum, 
hann var engi hreystimaður í bardaga og ekki heldur vitsmunamaður 
í skapi. Hann hafði lagzt niður drukkinn í hinum 
helgu herbergjum Kirku, á öðrum stað en hinir félagar mínir, 
af því hann vildi vera þar sem svalt var. En er hann heyrði ysinn 
og harkið af skipverjum, þá þeir bjuggust til ferðar, spratt 
hann á fætur voveiflega, en gleymdi að ganga ofan aftur hinn 
háva stiga, og féll því beint út af þekjunni, og snaraðist úr 
hálsliðunum, en önd hans leið niður til Hadesar heims.

561   Á leiðinni tók eg til orða við förunauta mína, og sagði: 
„Þér munuð víst ætla, að þér eigið nú að fara heim til yðar 
kæra föðurlands; en Kirka hefir ráðið oss aðra för, sem er, 
að fara til heimkynna Hadesar og hinnar ógurlegu Persefónu, 
til að leita fréttar hjá vofu Tíresíasar hins Þebverska“.

566   Svo mælti eg, en hjarta þeirra varð sundurknosað af 
harmi; þeir settust þar niður og reyttu hár sitt, og voru þó 
engu nær að heldur fyrir kveinstafi sína.

569   En meðan vér gengum harmandi ofan að sjónum til hins 
örskreiða skips, og felldum þrungin tár, þá hafði Kirka gengið 
til hins dökkva skips, og bundið þar hrút og svarta á, hafði 
hún með hægu móti farið leynilega á svig við oss. Vilji guð 
ekki láta sjá sig, hverr mun þá geta séð hann með augunum, 
hvort sem hann fer heldur til eða frá?

[1163.png]


[1165.png]



ELLEFTI ÞÁTTUR.

DRAUGABLÓTSÞÁTTUR.


EN er vér komum ofan til skipsins og sjávarins, þá 
settum vér fyrst skipið fram á hinn helga sæ, og lögðum 
siglutréð og seglin upp í hið svarta skip, tókum 
svo féð og létum upp í, stigum því næst sjálfir á skip harmsfullir, 
og jusum út þrungnum tárum. Sú fagurlokkaða Kirka, 
hin máttuga, mælta gyðja, sendi á eftir voru stafnbláa skipi 
góðan förunaut, mjúkan byr seglfylling. En er vér höfðum 
hagrætt öllum áhöldum innanborðs, settumst vér fyrir, en vindur 
og skipstjórnari réðu stefnunni; stóðu seglin þanin, meðan 
skipið fór eftir hafinu allan daginn. Nú rann sól, og skugga 
brá yfir alla vegu.

13   Skipið kom þar, sem við tók hinn djúpi Jarðstraumur; 
þar er þjóð og byggð Kimmería, þeir eru huldir dimmu og 
þoku, og aldrei lítur hinn lýsandi Helíus niður á þá geislum 
sínum, hvorki þá hann stígur upp á hinn stirnda himin, né 
þá hann hverfir sér af himni aftur ofan til jarðar, heldur 
breiðist döpur nótt yfir þessa vesælu menn. Þá vér komum 
hingað, lentum vér skipinu, tókum féð upp úr því, og gengum 
svo fram með Ókeansstraumi, þar til vér komum í þann stað, 
sem Kirka hafði vísað oss á.

23   Þeir Perímedes og Evrýlokkus héldu hér blótfénu, en 
eg brá beittu sverði, er eg var gyrður með, og gróf gröf, álnar 
langa á hvorn veg. Við gröfina dreypti eg dreypifórn öllum 
draugunum, fyrst hunangsblandi, þar næst sætu víni, og í þriðja 
sinn vatni, og kastaði þar út á hvítum bygggrjónum. Síðan baðst 
eg fyrir rækilega og hét á hina máttlausu drauga, að þá eg 
kæmi til Íþöku, skylda eg blóta í höll minni geldri kvígu, 
þeirri er eg ætti bezta til, og leggja á bálið marga góða gripi; 
og Tíresíasi hét eg að blóta sér í lagi alsvörtum sauð, er beztur 
væri í fé voru. En er eg hafði beðizt fyrir og heitið á draugasæginn, 
tók eg kindurnar og skar þær á háls ofan í gröfina 
svo dökkur dreyrinn rann; flykktust þá að vofur hinna dauðu 
drauga neðan úr Myrkheimi: ógefnar meyjar og frumvaxta 
sveinar, raunamædd gamalmenni, og ungar stúlkur, hugsárar 
af nýfengnum harmi: margir vopnbitnir menn, vegnir með 
eirslegnum spjótum, og báru blóðstorkin vopn; þeir komu 
flokkum saman úr sinni átt hverr, og flykktust að gröfinni 
með geysimiklum gný; greip mig þá bleikur ótti. En er svo 
var komið, kvaddi eg til förunauta mína, og bað þá flá kindurnar, 
sem lágu þar skornar hörðu eirvopni, brenna þær síðan 
til fórnar, og heita á guðina, hinn sterka Hades og hina ógurlegu 
Persefónu; en sjálfur brá eg bitru sverði, er eg hafði við 
síðu mér, og varnaði hinum máttlausu draugum að komast að 
blóðinu, fyrr en eg hefði leitað frétta hjá Tíresíasi.

51   Fyrst kom vofa Elpenors, förunauts míns; hann hafði 
enn ekki grafinn verið í hinni víðlendu jörð, því vér skildum 
eftir lík hans í húsi Kirku, ógrátið og ójarðað, af því vér 
áttum þá annað að starfa. Þegar eg leit hann, grét eg og viknaði, 
og mælti eg til hans skjótum orðum: „Hversu komstu niður 
í hinn dimma Myrkheim? hvernig stendur á því, að þú varðst 
fyrri fótgangandi, en eg á hinu dökkva skipi?“

59   Svo mælti eg, en hann svaraði mér kveinandi: „Seifborni 
Laertesson, ráðagóði Odysseifur, ill hamingju forlög og afskapleg 
víndrykkja varð mér að meini. Þegar eg var lagztur fyrir 
í húsi Kirku, gáði eg ekki að fara aftur ofan hinn langa stiga; 
datt eg því beint niður af þakinu og snaraðist úr hálsliðunum, 
en öndin leið niður í Hadesarheim. Nú bið eg þig sakir 
þeirra, sem þú átt nú á bak að sjá og hér eru ei staddir, sakir 
konu þinnar og föður þíns, er ól þig upp á barnsaldri, og 
sakir Telemakkuss, er þú eftir skildir einan barna í húsi þínu. 
Eg veit, að þegar þú fer héðan frá Undirheimum, þá muntu 
halda þínu ramgjörva skipi til Eyjar. Nú bið eg þig, herra, að 
þú minnist mín, þá er þú kemur þar; lát mig ei eftir ógrátinn 
og ójarðaðan, þá þú fer þaðan, að eg verði þér ekki að goðagremi; 
heldur brenn mig við vopnum þeim, er eg á, og verp 
haug eftir mig, vesælan mann, á sjávarströndinni, svo verða 
megi einnig eftirkomandi mönnum til afspurnar. Veit mér 
þetta, og reis upp á haugi mínum ár þá, er eg rera með í lifanda 
lífi, þá eg var með sveitungum mínum“.

79   Svo kvað hann, en eg svaraði honum, og sagði: „Þetta 
skal eg veita þér, vesæll maður, og efna það“.

81   Meðan við ræddumst þannig við með hryggilegum orðum, 
sátum við báðir, eg mín megin með sverðið á lofti yfir 
blóðinu, en vofa förunauts míns talaði margt annars vegar.

84   Þá kom að vofa móður minnar, sem dáin var; hún hét 
Antíklea, dóttir hins hugstóra Átolýkuss; hún var þá á lífi, er 
eg skildi við hana, áður eg fór til ennar helgu Ilíonsborgar. 
Þegar eg leit hana, táraðist eg, og varð klökkur í huga. Ei að 
síður, þó eg bæri þungan harm, varnaði eg henni að komast 
að blóðinu, fyrr en eg hafði leitað frétta hjá Tíresías.

90   Þá kom að vofa Tíresíasar hins Þebverska; hann hélt á 
gullnum sprota; hann þekkti mig, og sagði til mín: „Hví ertu, 
vesæll maður, einnig hingað kominn, og hefir yfirgefið ljós 
sólarinnar, til þess að sjá dauða menn og þenna fagnaðarlausa 
stað? Vík frá gröfinni og halt frá hinu bitra sverði, að eg 
megi bergja á blóðinu og segja þér sannar spár“.

97   Svo mælti hann, en eg hörfaði frá, og stakk enu silfurneglda 
sverði í slíðrir. En er hinn ágæti spámaður hafði drukkið 
hinn dökkva dreyra, þá talaði hann til mín þessum orðum: 
„Frægi Odysseifur, þú leitar hægrar heimfarar, en guð mun 
gera þér hana erfiða; því gáta mín er, að Jarðarskelfir muni 
verða þín var, er hann hefir heiftarhug á þér, og er þér reiður, 
af því þú blindaðir hans kæra son. En ei að síður munuð þér 
enn fá heim komizt, þó þér verðið margar raunir að þola, ef 
þú kappkostar að hefta geð þitt og förunauta þinna, undir eins 
og þú ert sloppinn frá því dimma hafi, og þú hefir lagt þínu 
ramgjörva skipi við Þrínaksey; munuð þér þar hitta á beit 
naut og hina feitu sauði Helíusar, þess er allt sér og allt 
heyrir. Ef þú lætur fé þetta í friði, og hyggur á heimför þína, 
þá munuð þér enn fá heim komizt til Íþöku, þó þér verðið 
ýmsum raunum að sæta. En látir þú það ekki í friði, þá spái 
eg tjóni skipi þínu og svo förunautum; og þó þú sjálfur kunnir 
af að komast, þá muntu þó komast seint heim með illan leik, 
og á annarra manna fari, og missa áður af þér alla förunauta 
þína. Þú munt fyrir hitta mikinn ófögnuð heima, ofríkisfulla 
menn, þá er eyða búi þínu, biðla til þinnar goðumlíku konu, 
og færa henni brúðgjafir, og muntu þó hefna yfirgangs þeirra, 
þá þú kemur. En er þú hefir banað biðlum þessum í húsi þínu, 
annaðhvort með vél, eða opinberlega með bitru eirvopni, þá 
skaltu taka handhæfa ár, og gera heiman ferð þína, þar til er 
þú kemur til þeirra manna, er ekki þekkja sjó og ekki eta fæðu 
salti blandna, kenna hvorki hlýrroðin skip, né handhæfar árar, 
sem eru vængir skipanna. Eg skal segja þér eitt merki, sem er 
mjög auðkennilegt, og skaltu ekki fara þess duldur. Þegar 
annar ferðamaður mætir þér, og segir, að þú reiðir axbroddaspilli 
(kornreku) um öxl þér, þá skaltu stinga hinni handhæfu 
ár í jörð niður, færa fríðar fórnir hinum volduga Posídon, hrút, 
tarf og graðsvín, og halda heim á leið aftur, og efna heilög 
hundraðsblót hinum ódauðlegu goðum, er byggja víðan himin, 
hverjum eftir tign sinni. Ekki muntu sjódauður verða; mun 
þér að hendi koma einhverr hinn hægasti dauði, og muntu 
andast í góðri elli, saddur lífdaga, en landsfólkið í kringum þig 
mun lifa góðu lífi. Þetta segi eg þér með sannindum“.

138   Svo mælti hann, en eg svaraði honum og sagði: „Tíresías, 
sjálfir guðirnir hafa þá víst ákveðið þetta. En seg mér hitt og 
inn með sannindum: eg sé hér vofu minnar dánu móður, hún 
situr þegjandi hjá blóðinu, og þorir ekki að líta upp á son sinn 
eða verpa orði á hann. Seg mér, öðlingur, hversu það megi 
verða, að hún kannist við, að eg em son hennar“.

145   Svo mælti eg, en hann svaraði mér þegar: „Auðvelt 
mun mér, að segja þér það, og skal eg gera þar grein á. Hverjum 
hinna dauðu drauga sem þú leyfir að komast að blóðinu, 
þá mun sá segja þér satt; en sá, er þú varnar þess, mun hörfa 
á bak aftur fyrir þér“.

150   Þegar vofa öðlingsins Tíresíasar hafði þetta mælt, og 
sagt þessa spá, gekk hún inn í Hadesar heimkynni. Eg beið kyrr, 
þar sem eg var, þar til móðir mín kom að, og bergði á enum 
dökkva dreyra: þekkti hún mig þá undir eins, og talaði grátandi 
til mín skjótum orðum: „Hvernig komstu, sonur, niður í 
hinn dimma Myrkheim, þar sem þú ert lifandi maður? en hér 
er ógurlegt um að litast fyrir lifandi menn. Kemur þú nú fyrst 
hingað með skip og menn frá Trójuborg eftir langan hrakning? 
Hefir þú ekki enn komið til Íþöku og ekki séð konu, 
þína heima hjá þér?“

163   Svo mælti hún, en eg svaraði henni og sagði: „Móðir 
mín, mig rak nauður til að fara í Undirheima til að leita frétta 
hjá vofu Tíresíasar hins Þebverska; því eg hef enn ekki 
komið við Akkealand, og enn ekki fæti stigið á ættjörð vora, 
heldur verið ávallt á hrakningi og átt bágt, frá því eg fyrst 
fylgdist með hinum ágæta Agamemnoni til ennar hestauðgu 
Ilíonsborgar til að berjast við Trójumenn. En seg mér nú, og 
inn með sannindum: hver feigðarnorn varð þér að fjörlesti? 
var það langvinn sótt? eða banaði þér hin örvumglaða Artemis 
voveiflega með sínum þýðu skeytum? Seg mér og frá föður 
mínum og syni mínum, sem eg eftir skildi heima, hvort þeir 
halda enn tign minni, eða hefir einhverr annar maður tekið 
hana, og ætli menn mín ekki framar heim von. Seg mér og 
frá fyrirætlun og hyggju eiginkonu minnar, hvort hún er kyr 
hjá sveininum, og gætir alls, svo ekkert fari forgörðum, eða 
hvort nokkurr af höfðingjum Akkea hefir nú þegar fengið 
hennar“.

180   Svo mælti eg, en mín heiðvirða móðir svaraði mér þegar: 
„Kona þín er kyr á heimili þínu með næsta miklu þolgæði; 
margar raunalegar nætur og dagar líða svo fyrir henni, að hún 
er ekki ógrátandi. Engi hefir enn náð þinni veglegu tign, því 
Telemakkus situr að konungsjörðunum í friði, og að skammtveizlum 
þeim, er hverr höfðingi á uppi að halda; því honum 
bjóða allir. Faðir þinn hefst þar við úti á landsbyggðinni, og 
kemur ekki til borgarinnar; ekki hefir hann legurúm til að 
hvílast í, eða hvíluskikkjur og glæsilegar glitábreiður, heldur 
sefur hann á veturna í húsi hjá þrælunum á gólfinu við eldinn, 
og er í vondum fötum. En er sumar kemur og hið blómlega 
frumhaust, þá er honum búin flatsæng af laufblöðum þeim, 
er alla vega liggja dreifð á hinum frjóvsama vínakri; þar liggur 
hann harmandi, og eykur stórum á hugarangur sitt með því að 
harma yfir forlögum þínum, og svo færist hin þungbæra elli á 
hendur honum. Sama varð mér og að fjörlesti; hvorki banaði 
mér hin beinskeyta Örvumglöð voveiflega í höllinni með sínum 
þýðu skeytum, né heldur tók mig nokkurr sá sjúkleikur, 
sem vanur er að firra mann lífi með leiðri kröm, heldur hefir 
söknuður eftir þig, frægi Odysseifur, áhyggja þín vegna og 
ástúð þín mér til handa svipt mig hinu ljúfa lífi“.

204   Svo mælti hún, en þá datt mér í hug að bera mig að 
ná vofu minnar dánu móður; réðst eg þrisvar til, og ætlaði 
að handsama hana, en þrisvar skrapp hún úr höndum mér, 
lík skugga eða draumi, og gerðist við það harmurinn enn miklu 
sárari í hjarta mínu. Talaði eg þá til hennar skjótum orðum, 
og sagði: „Hvað kemur til, móðir mín, að þú bíður mín ekki, 
þegar eg vil ná þér, svo við getum einnig í Undirheimum umfaðmazt 
kærlega og svalað okkur báðum á hinum kalda harmi? 
Hvort mun hin göfuga Persefóna hafa sent mér þenna svip, 
til þess eg skuli gráta og andvarpa enn meir?“ 

215   Svo mælti eg, en mín heiðvirða móðir svaraði mér þegar: 
„Æ, sonur minn, þú vesælasti allra manna, ekki gabbar Persefóna 
þig, dóttir Seifs, heldur er þetta hlutfall dauðlegra manna, 
þegar þeir eru dánir; því þá halda sinarnar ekki lengur saman 
holdi og beinum; jafnskjótt og lífið er horfið úr hinum bleiku 
beinum, eyðir þeim hið sterka afl brennanda elds, en öndin 
flýgur á burt og hverfur sem draumur. En keppstu nú sem 
skjótast aftur til ljóssins, og settu allt þetta á þig, svo þú getir 
sagt konu þinni frá því seinna meir“.

225   Þegar við höfðum þannig ræðzt við, komu konur, sendar 
af hinni göfugu Persefónu, það voru eiginkonur og dætur 
hinna ágætustu merkismanna. Þær flykktust í einum hnapp 
í kringum hinn dökkva dreyra. Eg hugsaði mig þá um, hversu 
eg mætti aðspyrja sérhverja, en það sem mér þótti ráðlegast, 
var þetta: eg brá hinu langeggjaða sverði, er eg var gyrður 
með, og varnaði þeim að bergja öllum í einu á hinum dökkva 
dreyra; gengu þær þá hvor eftir annarri, og sagði hver til ættar 
sinnar, en eg aðspurði þær allar.

235   Þar sá eg fyrst Týró, hún var af göfugu faðerni, kvaðst 
vera dóttir hins göfuga Salmoneifs, og kona Kreteifs Eólussonar. 
Hún fékk ást á hinu goðkynjaða fljóti Enípeif, sem er það fegursta 
vatnsfall, er um jörðu rennur; varð henni oft gengið með 
hinum fögru straumum Enípeifs. En hinn jarðkringjandi Landaskelfir 
brá sér í líki fljótsguðsins, og lagðist hjá henni í ósum 
hins sveipótta fljóts, og stóð mórauð holgeyfla umhverfis þau, 
eins og fjall, og byrgði guðinn og hina dauðlegu konu. En er 
guðinn hafði lokið ástaratlotum sínum, tók hann í hönd henni, 
tók til orða og sagði: „Gleð þig, kona, af samvistum okkar; 
þegar á árið tekur að líða, muntu fæða fríða sonu, því samfarir 
við ódauðlega guði verða ei árangurslausar; þú skalt 
annast þá og uppfæða. Far nú heim, og lát ei á neinu bera, 
en þér að segja, þá er eg Posídon Landaskelfir“. — Þá hann 
hafði þetta mælt, stakk hann sér niður í hinn bylgjótta sjó; 
en hún, sem orðin var barnshafandi, ól þá Pelías og Neleif, 
sem báðir urðu voldugir þjónar hins mikla Seifs, bjó Pelías í 
hinni víðlendu Jólkusborg, og var auðugur að sauðfé, en Neleifur 
í hinni sendnu Pýlusborg. Við Kreteifi átti drottningin aðra 
sonu, Eson og Feres og riddarann Amýþaon“.

260   Þar næst sá eg Antíópu Asópsdóttur, hún kvaðst og 
hvílt hafa í faðmlögum Seifs; hún ól tvo sonu, Amfíon og 
Setus; þeir lögðu fyrstir grundvöll til hinnar sjöhliðuðu Þebu, 
og byggðu þar vígturna, því þó þeir væru kraftamenn miklir, þá 
gátu þeir þó ekki búið í hinni víðlendu Þebu turnalausri.

266   Þar næst sá eg Alkmenu, konu Amfítrýons; hún hvíldi 
og í faðmi ens mikla Seifs, og átti við honum hinn hugdjarfa, 
ljónhugaða Herakles. Þá sá eg Megöru, dóttur hins ofurhugaða 
Kreons; hana átti sonur Amfítrýons, sá er aldrei bilaði 
hugur.

271   Eg sá og móður Edípusar, hina fríðu Epíköstu; hún 
framdi óvitandi þann stórglæp, að hún giftist syni sínum, en 
hann vo föður sinn og átti móður sína, og létu guðirnir það 
brátt verða heyrumkunnugt. Hann réð yfir Kadmeum í hinni 
unaðarsamlegu Þebu við miklar mannraunir sökum hinna 
meinsamlegu álaga goðanna; en hún varð yfirbuguð af hugarsorg 
þeirri, er á hana stríddi, festi hún langa snöru niður frá 
enu háva þvertré, og fór til heimkynnis hins sterka Hadesar, 
sem heldur harðlæstum dyrum sínum; eftirskildi hún honum 
svo allar þær margvíslegu raunir, er Refsinornir koma til leiðar 
í móðurhefndir.

281   Eg sá og hina afbragðsfríðu Klórísi; hennar fékk 
Neleifur forðum fyrir fegurðar sakir, og gaf henni áður ótal 
brúðgjafa; hún var yngsta dóttir Amfíons Jasussonar, er fyrrum 
var ríkur konungur í Orkómenus, Minýjaborg; hún var 
drottning í Pýlusborg, og átti við Neleifi fræga sonu, Nestor, 
Kromíus og Períklýmenus hinn prúða. Auk þeirra ól hún 
kvenskörunginn Peró, er allir menn dáðust að; urðu menn úr 
öllum nálægum ríkjum til að biðja hennar, en Neleifur vildi 
engum gefa hana, nema þeim, er rændi burt úr Fýlöku hinum 
bjúghyrndu, krúnubreiðu nautum Ífikless hins sterka; var 
þetta þraut mikil, og hafði engi þor til að ræna burt nautunum, 
nema hinn ágæti spámaður,[* Melampus, sjá XV, 225—238.] og hömluðu honum þó guðs 
grimmu álög, harðir fjötrar, og nautahirðar á landsbyggðinni. 
En er mánuðir og dagar voru liðnir, árið komið í kring og 
ný misseri gengu að garði, þá lét Ífikles hinn sterki hann loksins 
lausan, af því hann hafði sagt honum margs konar spádóma; 
varð fyrirætlan Seifs þá framgeng.

298   Eg sá og Ledu, konu Tyndareifs; hún átti við Tyndareifi 
tvo hugsterka sonu, riddarann Kastor og hnefaleikarann Polydevkes. 
Hin lífgandi jörð geymir þá lifandi hvorntveggja, hafa 
þeir og neðan jarðar þá virðing af Seifi, að þeir eru lifandi 
sinn daginn hvorr, en annan daginn dauðir, og njóta þeir jafnrar 
virðingar og aðrir guðir.

305   Þar næst sá eg Ifímedíu, konu Alóeifs; hún kvaðst átt 
hafa samlag við Posídon. Hún átti tvo sonu, og urðu báðir 
skammlífir, hinn goðumlíka Ótus og hinn víðfræga Efíaltes. 
Þeir hafa verið manna mestir, þeirra, er hin kornfrjóva jörð 
hefur alið, og allra manna vænstir, næst hinum fræga Óríoni; 
því þegar þeir voru níu vetra, voru þeir níu álna breiðir, en 
á hæð níu faðma. Þeir höfðu drjúg orð um það á Ólympus, 
að þeir mundu reisa róstusaman orustugný gegn hinum ódauðlegu 
guðum, ætluðu þeir að leggja Ossafjall upp á Ólympus, 
en hið laufkvika Pelíonsfjall upp á Ossafjall, svo stíga mætti 
þaðan upp á himininn. Og þessu mundu þeir hafa til leiðar 
komið, ef þeir hefðu náð þroskaaldri; en sonur Seifs,[** Þ. e. Appollon.] er hin 
hárfagra Letó fæddi, drap þá báða, áður en þeim spratt 
hýjungur fyri neðan gagnaugu, og þéttvaxin loðna huldi kjálka 
þeirra.

321   Eg sá Fedru og Prókrísi, og hina fögru Aríöðnu, dóttur 
hins fárhugaða Mínós; hana flutti Þeseifur forðum frá Krítarey 
til frjólendis hinnar helgu Aþenuborgar, en varð hennar 
þó ekki njótandi, því Artemis banaði henni áður í hinni umflotnu 
Díu,[* s. s. Naxey.] sökum vitnisburðar Díonýsuss.

326   Eg sá Meru og Klýmenu, og hina andstyggilegu Erífýlu, 
er sveik mann sinn fyrir hið dýra gull. En ekki fæ eg tilgreint 
eða nefnt allar þær merkismanna konur eða dætur, er eg sá 
þar, því fyrr mundi hin helga nótt verða á enda; enda er 
nú mál komið að sofa, og annaðhvort ganga ofan til hins 
fljóta skips til förunauta minna, eða vera hér; en guðirnir og 
þér munuð annast flutninginn“.

333   Svo mælti hann, en þeir þögðu og höfðu hljótt um 
sig, og voru frá sér numdir af unun í hinum dimmu herbergjum. 
Hin hvítarmaða Areta tók þá svo til máls: „Feakar, 
hversu lízt yður á þenna mann, á vænleik hans og vöxt og 
vitsmuni? Hann er gestfélagi minn, og hefir sérhverr yðar 
haft sóma af honum. Þess vegna skuluð þér ekki láta hann 
fara burtu svo bráðlega, og ekki minnka með því móti gjafir 
við hann, er hann er þurfandi; því svo er guðunum fyrir 
þakkanda, að þér eigið fyrirliggjandi marga eigulega hluti í herbergjum 
yðar“.

342   Þá tók til orða hinn aldraði öðlingur Ekeneus: „Kærir 
vinir, sannarlega er það ekki fráleitt, er hin vitra drottning 
talar til vor, og ekki öðruvísi en von var af henni, og er yður 
bezt að fara að ráðum hennar; en þó er allt undir Alkínóusi 
þarna komið, hvað gjört og rætt er“.

347   Alkínóus svaraði honum og sagði: „Þetta, sem nú er 
talað, skal svo vera, ef eg lifi og ríki yfir hinum róðrargjörnu 
Feökum. En hversu heimfús sem gesturinn er, þá verður hann 
þó að láta sér lynda að hafa hér viðdvöl til morguns, þar til 
eg hefi komið saman öllum gjöfunum; en allir skulu sameiginlega 
annast flutninginn, og einkanlega eg, því eg hefi æðstu 
ráð hér í landi“.

354   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Voldugi 
Alkínóus, ágætastur allra manna! Þó þér segðuð mér að 
dvelja hér árlangt, skylda eg það gjarna gjöra, ef þér legðuð 
stund á að búa ferð mína, og gæfuð mér fagrar gjafir, því 
bæði yrði það miklu févænlegra, að koma heim til föðurlandsins 
með fullar hendur fjár, og líka mundu þá allir menn, er sæju 
mig heim kominn til Íþöku, hafa mig í meiri virðingum og 
kærleikum eftir en áður“.

362   Alkínóus svaraði honum og sagði: „Ekki lízt oss svo 
á þig Odysseifur, að þú munir vera svikari og undirförull maður, 
eins og margir menn eru, sem víða finnast dæmi til í 
heimi, að menn setja þar saman lygar, sem menn sízt skyldu 
eiga von á. Nei, þú ert maður vel máli farinn og hefir góða 
vitsmuni. Þér hefir farizt sögulega, eins og öðrum söngmanni, 
að segja frá raunum allra Argverja, og svo sjálfs þíns. En seg 
mér hitt, og inn með sannindum: sástu nokkura af hinum 
goðumlíku sveitungum þínum, er urðu þér samferða til Ilíonsborgar 
og hrepptu þar bana? Nú er langnætti mikið, og enn 
ei kominn háttatími í höllinni; seg mér því frá einhverjum 
ævintýrum. Eg skyldi þreyja við til birtingar, ef þú hefðir 
þreyju hér í höllinni, meðan þú segir frá raunum þínum“.

377   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Voldugi Alkínóus, ágætastur allra manna! Bæði er enn nógur 
tími til að segja frá mörgu, og líka nógur svefntími. Langi þig 
enn til að hlýða sögu minni, þá mun eg ei undanskorast að 
segja þér aðrar sögur, sem enn eru raunalegri, en þessar, um 
mannraunir förunauta minna, þeirra er síðar létust; þeir komust 
að sönnu lífs úr hinni hryggilegu styrjöld Trójumanna, en 
fórust á heimleiðinni, og hlauzt það af hinni illu konu.[* Helenu, sjá 438, bls. 177 (sbr. þó aths. útg. í skýringum).]

385   En er hin hreinlífaða Persefóna hafði tvístrað kvenvofunum 
víðsvegar, þá kom að vofa Agamemnons Atreifssonar; 
hún var dapurleg, og höfðu safnazt í kring um hann allar 
vofur þeirra manna, sem höfðu dáið og bana beðið ásamt með 
honum í húsi Egistuss. Hann þekkti mig þegar, er hann hafði 
bergt á hinum dökkva dreyra, hljóðaði hann þá hástöfum og 
felldi þrungið tár, fórnaði til mín höndunum og vildi seilast 
til mín; en það kom fyrir ekki, því nú var ekki lengur hið 
sama óbiluga afl og fjör í armleggjum hans, sem áður hafði 
verið. Þegar eg leit hann, táraðist eg og kenndi í brjósti um 
hann, og talaði til hans skjótum orðum: „Frægasti Atreifsson, 
Agamemnon þjóðhöfðingi! Hver feigðarnorn varð þér að fjörlesti? 
Hefir Posídon tekið þig af lífi á skipum, með því að æsa 
upp fársfullan blástur stríðra vinda? Eða drápu óvinir þig á 
landi, þar sem þú varst að ræna nautum og fríðum sauðahjörðum, 
eða berjast til að verja borg og konur?“

404   Svo mælti eg, en hann svaraði mér þegar, og sagði: 
„Seifborni Laertesson, ráðagóði Odysseifur! Ekki tók Posídon 
mig af lífi á skipum, með því að æsa upp fársfullan blástur 
stríðra vinda, og ekki drápu mig heldur óvinir á landi; heldur 
bjó Egistus og mín fársfulla kona mér bana og feigð, buðu 
mér heim og héldu mér veizlu, og drápu mig þar, eins og þá 
maður drepur naut á stalli. Þannig dó eg hinum aumlegasta 
dauðdaga, en aðrir förunautar mínir voru drepnir í kringum 
mig, hverr á fætur öðrum, líkt og hvíttenntum svínum er slátrað 
í brúðkaupsveizlu, vinagildi eða ríkmannlegu mannboði 
einhvers auðugs stórhöfðingja. Þú hefir verið viðstaddur margs 
manns víg, bæði þeirra er drepnir hafa verið í einvígi, og 
snarpri fólkorustu, og mundi þér þó einna mest blöskrað 
hafa, ef þú hefðir séð oss, þar sem vér lágum í höllinni kringum 
skaftkerið og alsett borðin, en allt gólfið flaut í blóði. En 
það óp hefi eg heyrt aumkunarlegast, er Kassandra Príamusdóttir 
hljóðaði, þegar hin vélráða Klýtemnestra vó hana við 
hlið mér; hóf eg þá upp hendur mínar, þar sem eg lá á gólfinu 
dauðvona, og ætlaði að grípa utan um sveðjuna. En konuskömmin 
gekk í burt, og fékk sér ekki einu sinni geð til að 
veita mér nábjargir, og var eg þó að bana kominn. — Þannig 
er ekkert grimmara og ósvífnara til, en sú kona, sem fær af 
sér að vinna slíkar ódáðir, sem hún vann, þar sem hún réð bana 
bónda sínum; hafði eg ætlað, að börn mín og heimilisfólk 
mundi verða allshugarfegið heimkomu minni, en hin fagnaðarlausa 
kona hlóð svívirðingu bæði á sjálfa sig, og svo á þær 
konur, er eftir hana munu koma, enn þótt sumar þeirra kunni 
að vera góðar konur“.

435   Svo mælti hann, en eg svaraði honum og sagði: „Mikil 
skelfing er að vita til þess, hve ákaflega mikla óhamingju hinn 
víttþrumandi Seifur hefir látið ættmönnum Atreifs standa af 
kvennaráðum frá upphafi vega þeirra. Af Helenu hlauzt það, 
að margir af oss týndust; en Klýtemnestra bjó þér vélræði, 
löngu áður en þú varst heim kominn“.

440   Svo mælti eg, en hann svaraði mér þegar og sagði: „Þess 
vegna skaltu heldur aldrei vera mjög eftirlátur konu þinni, og 
ekki segja henni frá öllu sem þú veizt; sumt máttu segja henni, 
en sumt verður að fara leynt. En ekki munu þér banaráð 
standa af konu þinni, Odysseifur; hin vitra Penelópa Íkaríusdóttir 
er skynsamari og góðráðari en svo. Hún var þá rétt 
nýgift, er vér skildum við hana, þá vér fórum í leiðangurinn; 
hafði hún þá ungan svein á brjósti, sem nú mun samsæti eiga 
með öðrum fulltíða mönnum. Sæll er hann, því faðir hans 
mun víst sjá hann, þegar hann kemur, og hann mun fagna 
föður sínum, sem siður er til; en mín kona unni mér ekki 
einusinni þeirrar ánægju, að líta son minn augum, því hún 
drap mig áður. En eitt ætla eg að segja þér, sem þú skalt festa 
þér í huga: haltu skipi þínu leynilega til föðurlands þíns, en 
ekki á allra manna viti, því nú er ekki konum að trúa framar. 
En seg mér satt frá því, hvort þér hafið nokkura spurn haft 
af syni mínum, að hann sé á lífi, annaðhvort í Orkómenus eða 
hinni sendnu Pýlusborg, eða þá í hinni víðlendu Spörtu hjá 
Menelási; því ekki er hinn ágæti Órestes enn á jörðu dáinn“.

462   Svo mælti hann, en eg svaraði honum og sagði: „Hví 
spyr þú mig þessa, Atreifsson? Eg veit ekki, hvort hann er 
lífs eða liðinn, og sæmir ekki að fara með hégómamál“.

465   Þannig skiptumst við báðir hryggum orðum við, stóðum 
harmandi og felldum þrungið tár.

467   Þá kom að vofa Akkilless Peleifssonar, Patrókluss og 
hins ágæta Antílokkuss, og Ajants, sem var hinn fríðasti maður 
sýnum og gjörvilegastur allra Danáa, næst hinum ágæta Peleifssyni. 
Vofa hins fóthvata Eaksniðja þekkti mig, og talaði grátvolandi 
til mín skjótum orðum: „Seifborni Laertesson, ráðagóði 
Odysseifur! Hví hefir þér í hug komið, ófyrilátsami maður, 
að vinna enn meira stórvirki? Hví hefir þú árætt að fara niður 
í Hadesar heim, þar er búa ómegnir draugar, svipir fjörlausra 
manna?“

477   Svo mælti hann, en eg svaraði honum og sagði: „Akkilles 
Peleifsson, mesti hreystimaður allra Akkea! Eg kom hingað, 
af því eg þurfti að finna Tíresías, til að vita hvort hann 
gæti lagt mér nokkurt ráð til að komast til ennar grýttu 
Íþöku; því ekki hefi eg enn komið við Akkealand, og enn ekki 
fæti stigið á ættjörð vora, heldur ávallt átt bágt. Þar á móti er 
engi maður, hvorki fyrr, né síðar, jafn fullsæll og þú, Akkilles; 
því í lifanda lífi virtum vér þig Argverjar jafnt einhverjum 
guðanna, en nú hefir þú hér mikið vald yfir draugunum; er 
því óþarfi fyrir þig, Akkilles, að una því illa, þó þú hefir dáið“.

487   Svo mælti eg, en hann svaraði mér þegar og sagði: 
„Gerðu það fyrir mig, frægi Odysseifur, nefndu ekki dauðann 
við mig. Heldur mundi eg kjósa að lifa í sveit, og vera kaupamaður 
hjá einhverjum fátæklingi, sem ekki hefði stórt fyrir 
sig að leggja, en að ráða yfir öllum dauðu draugunum. En gjör 
svo vel og seg mér nokkuð af mínum göfuga syni, hvort hann 
fór í leiðangurinn, til að vera þar liðsoddur, eða ekki. Seg mér 
og, hvað þú hefir spurt um hinn ágæta Peleif, hvort hann heldur 
enn virðingu sinni meðal alþýðu Myrmidóna, eða menn 
óvirða hann á Hellu og í Fiðju, sökum þess að hann sé orðinn 
ellihrumur. Því nú er eg ekki í sólarljóssheimi til að vera 
aðstoðarmaður hans, og ekki líkur því, sem eg var forðum, þá 
eg hélt vörn uppi fyrir Argverja, og drap niður hið hraustasta 
lið í enu víða Trójulandi. En væri eg eins nú, og kæmi, þó ekki 
væri nema um stundar sakir, í hús föður míns, þá skyldi eg 
láta einhverjum þeim, sem nú veitir honum yfirgang og hnekkir 
virðingu hans, standa ógn af afli mínu og mínum óárennilegu 
höndum“.

504   Svo mælti hann, en eg svaraði honum og sagði: „Af 
hinum ágæta Peleifi hefi eg enga spurn haft, en um þinn kæra 
son Neoptólemus skal eg segja þér allt hið sanna, eins og þú 
mælist til, því eg flutti hann sjálfur á stóru, jafnbyrðu skipi 
frá Skýrey til hinna fagurbrynhosuðu Akkea. Í hvert sinn sem 
vér áttum ráðstefnu hjá Trójuborg, talaði hann allajafna fyrstur, 
og skeikaði ekki frá umtalsefni sínu; vorum við hinn goðumlíki 
Nestor og eg, þeir einu, sem bárum af honum. En 
þegar vér börðumst með vopnum á Trójuvelli, þá var hann 
aldrei kyrr, þar sem mannþyrping eða flokkur var, heldur 
hljóp hann langt fram fyrir aðra, og var þá engi ákafari en 
hann; drap hann margan mann í hinum grimma bardaga, og 
fæ eg eigi allra getið, eða nafngreint alla þá, er hann drap, þá 
hann hélt uppi vörn fyrir Argverja. En þó vil eg geta þess, 
er hann vo með eirvopni kappann Evrýpýlus Telefusson, og 
féllu þar með honum margir af Keteum, félögum hans, hlauzt 
það af gjöfum, þeim, er konu[* eða móður. Evrýpýlus var systurson Príamuss; (sjá aths. í skýringum).] hans höfðu gefnar verið; þann 
sá eg fríðastan mann, næst hinum ágæta Memnoni. En er vér 
höfðingjar Argverja stigum niður í hest þann, er Epeus[** sjá VIII, 493.] hafði 
smíðað, og mér hafði verið falin á hendur umsjón yfir öllu, 
þá þerruðu aðrir fyrirliðar og höfðingjar Danáa tár af sér og 
skulfu á beinum; en aldrei gat eg séð, að hans fríði hörundslitur 
bliknaði, eða að hann stryki tár af kinnum sér. Oftar en einusinni 
bað hann mig að lofa sér út úr hestinum, þreif meðalkafla 
sverðsins og hið eirslegna spjót, og hafði þungan hug 
til Trójumanna. En er vér höfðum lagt í eyði hina hávu Príamusborg, 
fór hann með gott hlutskipti og sæmilega heiðursgjöf til 
skips síns, hafði hann ekkert sár fengið, hvorki skot af bitru 
eirvopni, né lag í höggorustu; og er slíkt þó alltítt í bardögum, 
því þar ólmast Ares án þess að gera sér mannamun“.

538   Svo mælti eg, en vofa hins fóthvata Eaksniðja gekk 
burt og skálmaði stórum á Gullrótarenginu; lá vel á henni, af 
því eg hafði sagt, að sonur hennar væri afbragð annarra manna.

541   Aðrar vofur hinna dauðu drauga stóðu harmsfullar, og 
tjáði hver raunir sínar; en vofa Ajants Telamonssonar stóð ein 
sér langt frá öðrum; hún var reið af sigri þeim, er eg hafði 
unnið, þá við deildum báðir hjá skipunum um vopn Akkilless, 
er hin heiðvirða móðir hans[* Þetis, móðir Akkillesar.] hafði lagt fram. Eg vildi óska, 
að eg hefði ekki haft sigur í slíkum leik! Því af vopnunum 
hlauzt það, að jörðin tók við slíkum manni, sem Ajant var, 
fríðastur maður sýnum og mestur afreksmaður allra Danáa, 
næst hinum ágæta Peleifssyni. Eg talaði nú til hans blíðlega 
og sagði: „Ajant, sonur hins ágæta Telamóns! Það átti þá svo 
að fara, að þú jafnvel ekki eftir dauðann skyldir gleyma reiði 
þinni við mig út af hinum óhamingjusamlegu vopnum! Guðirnir 
hafa látið þau verða Argverjum til tjóns, þar sem þú 
lézt, slíkur vígturn sem þú varst þeim; og hörmum vér Akkear 
alltaf dauða þinn, jafnt og lát Akkilless Peleifssonar. En þar 
er engum um að kenna öðrum en Seifi, sem hatað hefir ákaflega 
herlið enna herkænu Danáa, og látið því skapadægrið 
þér að hendi bera. Gakk nú hingað, konungur, að hlýða á orð 
mín og viðræðu, og heft ákafa þinn og þitt ríka geð“.

563   Svo mælti eg, en hann svaraði mér engu, og gekk inn 
í Myrkheim, þar sem voru hinar aðrar vofur enna dauðu drauga. 
Hann hefði samt talað til mín, enn þótt hann væri reiður, eða 
þá eg til hans, ef mig hefði ekki langað svo mjög til að sjá 
hinar aðrar dauðra manna vofur.

568   Þá sá eg Mínós, Seifs veglega son; hann sat, og hélt 
á gullnum sprota, og dæmdi mál drauganna, en draugarnir voru 
í kring um konunginn og sögðu fram sakir sínar, sátu sumir, 
en sumir stóðu í hinni víðhliðuðu höll Hadesar. 

572   Þar næst gat eg að líta hinn afarstóra Óríon; hann rak 
saman á Gullrótarenginu dýr þau, er hann hafði sjálfur 
drepið uppi á eyðifjöllum; hann hafði eirkylfu í hendi, sem 
aldrei brotnaði.

576   Eg sá og Titýus, son ennar víðfrægu Jarðar; hann lá á 
jörðinni, og náði yfir níu stakksvelli, þar sem hann lá. Tveir 
gammar sátu til hvorrar handar honum, þeir grófu sig inn í 
netjuna og hjuggu lifur hans, gat hann ei varizt þeim með 
höndunum. Hann hafði viljað nauðga Letó, hinni veglegu 
hjákonu Seifs, þá hún gekk til Pýþóar og fór um hina landfögru 
Panópu.

582   Eg sá og Tantalus, hann þoldi harðar raunir; hann stóð 
í tjörn nokkurri, og tók vatnið honum í höku. Þesslega lét 
hann, sem hann mundi þyrstur vera, en gat þó engu náð handa 
sér að drekka; því í hvert sinn sem hinn gamli maður laut 
niður og vildi drekka, sogaðist vatnið niður aftur og hvarf, en 
fyrir fótum hans sást í svarta moldina, því einhver óhamingja 
þurrkaði jafnótt vatnið upp. Uppi yfir höfði hans héngu ávextir 
niður af hálaufguðum trjám, voru það perutré, kjarneplatré 
og apaldrar með fögru aldini, sæt fíkjutré og blómlegur viðsmjörsviður; 
en er hinn aldraði maður seildist eftir ávöxtunum, 
svipaði vindurinn þeim upp að hinum dimmu skýjum.

593   Eg sá og Sisýfus, hann átti við rammar raunir að stríða: 
hann var að roga við geysistóran stein með báðum höndum; 
hann streittist við með knúum og knjám, og velti steininum 
upp eftir einum hól; en í hvert sinn sem hann ætlaði að koma 
honum upp á brúnina, spennti þunginn hann niður á við aftur, 
og valt þá hinn ofsalegi steinn ofan á jafnsléttu. Þá tók hann 
aftur til að velta honum, og herti sig af öllu afli, svitinn bogaði 
af honum öllum, og rykmokkinn lagði upp yfir höfuð hans.

601   Þar næst gat eg að líta hinn sterka Herakles; það var 
svipur hans, því sjálfur gamnar hann sér að veizlum hjá enum 
ódauðlegu goðum, og á hina öklafríðu Hebu. Kliður mikill 
var í draugunum í kring um hann, eins og í fuglum, og þutu 
þeir skelkaðir í allar áttir; en hann var líkur dimmri nótt, 
hélt á berum boga, og hafði ör á streng; hann skyggndist um 
voðalega, og var sem hann þá og þá mundi hleypa af boganum. 
Um brjóst hans lá óttalegur fetill, það band var úr gulli, var 
þar á markað með listilegum hagleik birnir, villigeltir og glaseyg 
ljón, orustur, bardagar, víg og manndráp. Sá sem þann fetil 
hafði tilbúið, og varið þar til íþrótt sinni, mundi ekki hafa 
getað tilbúið aðra jafnágæta gersemi. Herakles kenndi mig 
þegar, er hann leit mig augum, og talaði grátandi til mín skjótum 
orðum: „Seifborni Laertesson, ráðagóði Odysseifur! Víst 
munt þú, vesæll maður, einnig eiga við andstreymi að etja, 
eins og eg átti í sólarljóss heimi. Eg var sonur Seifs Kronussonar, 
og þó varð mér aldrei milli angurs og ama, því eg varð 
háður mér miklu minna manni, er lagði fyrir mig þungar 
þrautir; og eitt sinn sendi hann mig hingað til að sækja hundinn, 
því hann hélt, að engi þraut mundi verða mér erfiðari, 
en sú. En eg fór upp með hundinn og hafði hann með mér 
frá Undirheimum, og fylgdi Hermes mér og hin glóeyga 
Aþena“.

627   Að því mæltu gekk hann aftur inn í Hadesar höll. En 
eg beið kyrr, þar sem eg var, og vildi vita, hvort ekki kæmu 
einhverjir fleiri kappar, þeir er látizt höfðu í forneskju. Og 
nú mundi eg séð hafa enn fleiri af þeim fornmönnum, sem mig 
langaði til að sjá, ef ótölulegur grúi af draugum hefði ei áður 
saman þyrpzt með geysimiklum gný. Tók mig þá bleikur 
ótti, því eg var hræddur um, að hin göfuga Persefóna mundi 
senda mér frá Undirheimi höfuð Gorgóar, hinnar hræðilegu 
óvættar. Gekk eg þá þegar til skips, og bað förunauta mína 
fara upp í og slá skutfestum; fóru þeir þá þegar upp í, og 
settust á þófturnar, bar þá straumaldan skipið fram eftir Jarðarstraumnum,
var fyrst róðrarleiði, en síðan fagur byr.

[1183.png]


[1185.png]



TÓLFTI ÞÁTTUR.

FRÁ SÍRENUM, SKYLLU, KARYBDÍS 
OG NAUTUM HELÍUSAR.


EN er skipið bar úr hinum rennanda Jarðarstraumi, 
kom það inn á bylgjur hins víða hafs, og til Eyjar, 
þangað sem eru híbýli og leikvellir hinnar árrisulu 
Morgungyðju og uppgöngur Helíusar. Þegar vér komum þar, 
lentum vér skipinu við sandinn og stigum á land í fjörunni; 
og þá vér höfðum sofið hér út, biðum vér lýsingar.

8   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
þá sendi eg menn til híbýla Kirku, að sækja lík hins dána 
Elpenors. Hjuggum vér þá í skyndi eikarstofna fremst á útskaga 
nokkurum, brenndum líkið harmandi og felldum þrungið tár. 
En er nárinn var brunninn og vopn hins dauða, urpum vér 
haug og reistum bautastein á uppi, og rákum niður handhæfa 
ár efst á haugnum; unnum vér að því verki, þar til lokið var.

16   Kirka varð þess brátt vísari, að vér vorum komnir frá 
Undirheimum; bjó hún sig skjótt, og fór til fundar við oss. 
Þernur hennar komu með henni, og báru brauð og gnógt kjöt 
og skært, rauðleitt vín. Hin veglega gyðja gekk fram meðal 
þeirra, og tók til orða: „Þér eruð ofurhugar miklir, er þér hafið 
kvikir farið niður í Hadesarheim, og eruð tvisvar dánir, þar 
sem aðrir menn deyja ei nema um sinn. Heilir svo, takið nú 
fæðslu og drekkið hér vín daglangt, en þegar á morgun, er 
lýsir af degi, skuluð þér sigla, mun eg þá segja yður til leiðar 
og gera yður hvað eina kunnugt, að þér bíðið eigi tjón af 
skaðsamlegri heimsku yður til hugraunar, hvorki á sjó, né 
landi“.

28   Svo mælti hún, en vér létum tilleiðast af fortölum hennar, 
sátum þar að veizlu, allan þann dag til sólseturs, og höfðum 
gnógt kjöt og ljúffengt vín. En er sól var runnin og rökkur 
á komið, lögðust skipverjar til svefns við skutfestar skipsins; 
en gyðjan tók í hönd mér, og leiddi mig afsíðis frá félögum 
mínum, og bað mig setjast niður, settist hún þá hjá mér og 
spurði mig tíðinda, en eg innti henni allt, sem farið hafði. 
Hin tignarlega Kirka talaði þá til mín þessum orðum: „Þannig 
eru þá allar þessar þrautir unnar. Hygg nú að því, sem eg segi 
þér; mun og guð sjálfur minna þig þar á. Fyrst muntu koma 
til Sírena, er seiða alla menn, ef nokkurr kemur nærri þeim. Ef 
nokkurr nálgast Sírenur óvörum og heyrir rödd þeirra, þá 
mun ekki kona hans koma á fund hans, né ungbörn hans verða 
fegin heimkomu hans; því Sírenur sitja á engi nokkuru, og 
seiða menn með snjöllum söng; þar er hjá þeim stór hrúga 
af beinum þeirra manna, er fúna þar og þorna upp í skinni. 
Þú skalt róa langt út frá þeim; þú skalt taka hunangsætt vax, 
og hnoða, og drepa því í eyru förunauta þinna, svo engi þeirra 
heyri. En langi þig sjálfan til að heyra, þá skulu þeir binda 
þig á því fljóta skipi á höndum og fótum uppréttan við siglufótinn, 
og festa reipsendana við siglutréð; getur þú svo með 
því móti haft þá skemmtun, að heyra rödd beggja Sírena. En 
ef þú biður félaga þína, og mælist til, að þeir leysi þig, þá skulu 
þeir binda þig með enn fleiri böndum.

55   En er menn þínir eru rónir framhjá þeim, þá eru til tvær 
leiðir, og mun eg ekki úr því glöggt ákveða, hvora leiðina þú 
skalt halda, skaltu ráða það með sjálfum þér; en lýsa mun 
eg fyrir þér hvorri tveggju leiðinni. Annars vegar eru framslútandi 
björg, og drynja þar við ólög hinnar dimmleitu Amfitrítu. 
Það kalla hinir sælu guðir Villihamra. Þar kemst ekki framhjá 
fuglinn fljúgandi, og ekki einu sinni þær styggu dúfur, er færa 
föður Seifi ódáinsfæðuna, því hinn eggslétti hamar þrífur ávallt 
einhverja af þeim burt, en faðir Seifur sendir aðra í skarðið, 
til að fylla töluna. Þar hefir enn ekkert skip klaklaust afkomizt, 
sem þar fer um, því haföldur og hættulegar eldstrokur sópa með 
sér jafnt skipsflökum og mannabúkum. Eitt hafskip er það, 
sem þar hefir um siglt; það var hin þjóðkunna Argó, er kom 
siglandi frá Eetes, og mundi þó brimið skjótt hafa rekið hana 
þar upp að hinum stóru hömrum, ef Hera, sem var vinveitt 
Jasoni, hefði ekki greitt för hennar þar fram hjá.

73   Hins vegar eru tveir drangar, gnæfir annar þeirra upp 
í víðan himin með hvössum tindi, sem hulinn er dimmu skýi; 
líður það aldrei burt, svo að aldrei er heiðríkt loft á drangstindinum, 
hvorki sumar né frumhaust. Engi mennskur maður 
mundi komast þar upp eða ofan, þótt hann hefði tuttugu 
hendur og fætur, því hamarinn er sléttur, og líkur því sem væri 
hann meitlaður. Í miðjum dranginum, gegnt næturheimi 
(vestri), er dimmur hellir, sem horfir til Myrkheims.[* Þ.e. liggur í jörð niður.] Þar 
skuluð þér, frægi Odysseifur, stýra framhjá yðar rúmgóða skipi. 
Ekki mun röskur maður fá skotið ör af boga af hinu rúmgóða 
skipi og upp í hinn víða helli. Hér býr Skylla inni og ýlir hræðilega, 
er rödd hennar lík ýlfri í nýgotnum hvolpi, en sjálf er 
hún hryllileg ófreskja, svo að engum mundi þykja skemmtilegt 
að sjá hana, og jafnvel ekki einhverjum guðanna, ef hann 
kæmi í augsýn henni. Hún hefir ekki færri en tólf ólögulegar 
lappir og sex afarlanga hálsa, en á hverjum hálsi er ógurlegur 
haus, og í margar og þéttar tennur þrísettar, fullar dimmum 
dauða. Hún hefir sökkt sér til miðs niður í hinn víða helli, 
en teygir út hausana fram úr hinni voðalegu gjá. Hún skyggnist 
áfergjulega í kring um dranginn, og veiðir höfrunga og 
hákarla og stundum stærri fiska, af hverjum hin háttymjandi 
Amfitríta elur ótölulega mergð. Aldrei eiga sjófarendur því 
að hrósa, að þeir hafi heilu og höldnu komizt þar um með skip 
sitt, því hún þrífur sinn mann með hverjum haus, og sviptir 
þeim út úr hinu stafnbláa skipi.

101   Hinn drangurinn, Odysseifur, er lægri, eins og þú munt 
sjá, og svo nærri, að skjóta má öru frá öðrum drang til annars. 
Á þessum drang er stórt villufíkjutré allaufgað, en undir trénu 
er hin ógurlega Karybdís, og sogar í sig hið dökkva vatn; 
þrisvar á dægri sendir hún vatnið í loft upp, og þrisvar sogar 
hún það í sig aftur með mikilli ógn; væri betur, að þig bæri 
þar ekki að þann tíma, er hún sogar í sig sæinn, því jafnvel 
Jarðarskelfir mundi þá ekki fá forðað þér við fjörtjóni. Kosta 
heldur kapps um, þá þú ert kominn nálægt Skylludrang, að 
róa skipinu sem skjótast út um; því miklu er betra, að missa 
einna sex manna af skipi sínu, en allra saman“.

111   Svo mælti hún, en eg svaraði henni og sagði: „Gjör 
nú svo vel, gyðja, og seg mér með sanni, hvort eg muni með 
nokkuru móti fá undan komizt hinni skaðvænlegu Karybdísi, 
en varizt hinni, ef hún vill ræna mig mönnum mínum?“

115   Svo mælti eg, en hin veglega gyðja svaraði þegar: „Ofurhugi 
ertu, og enn stendur hugur þinn til hervirkja og stórvirkja; 
ætlarðu þér ekki einu sinni að láta undan hinum ódauðlegu? 
Því það skaltu vita, að hún er ekki dauðleg, heldur 
ódauðlegur óvættur, voðalegur, illur viðfangs og grimmur, og 
verður ekki í vígi unnin, og engri vörn má við hana koma. 
Bezt er að flýja frá henni; því ef þú dvelst hjá drangnum og 
býst til varnar, er eg hrædd um, að hún ráðist að þér aftur 
með öllum hausunum, nái til þín, og hremmi sinn mann með 
hverjum haus. Ró þú heldur ákaflega mjög, og ákalla Krateísi, 
móður Skyllu, er ól þenna mannskæða meinvætt; mun hún þá 
letja hana að seilast eftir þér oftar.

127   Þú munt koma til Þrínakseyjar; þar ganga mörg naut 
og vænir sauðir, sem Helíus á, það eru sjö hjarðir uxa og jafnmargar 
hjarðir fríðra sauða, og eru fimmtíu í hverri hjörð: 
þessar hjarðir æxlast ekki, og eyðast þó aldrei. Þeirra gæta
tvær hárfagrar skógargyðjur, Faetúsa og Lampetía, er hin ágæta 
Neera átti við Helíus Hýperíonssyni; og sem hin heiðvirða 
móðir hafði alið þær og uppfætt, fékk hún þeim byggð fjærri 
sér, og lét þær fara til Þrínakseyjar til að gæta sauða og bjúghyrndra 
nauta, er faðir þeirra átti. Ef þú lætur fé þetta í friði, 
og hyggur á heimför þína, þá munuð þér enn fá komizt til
Íþöku, þó þér verðið ýmsum raunum að sæta. En látir þú það 
ekki í friði, þá spái eg tjóni skipi þínu og svo förunautum; og 
þó þú sjálfur kunnir af að komast, þá muntu þó komast seint 
heim með illan leik, og missa áður af þér alla förunauta þína“.

142   Þannig mælti hún, en brátt kom Morgungyðjan Gullinstóla; 
gekk þá hin veglega gyðja upp á eyna, en eg fór til skips, 
og kvaddi til menn mína að stíga á skip og slá skutfestum; 
gengu þeir þegar á skip og settust á þófturnar. En hin fagurlokkaða 
Kirka, sú hin máttuga, mælta gyðja, sendi á eftir voru 
stafnbláa skipi góðan förunaut, mjúkan byr seglfylling. En er 
vér höfðum hagrætt öllum áhöldum innanborðs, settumst vér 
fyrir, en vindur og skipstjórnari réðu stefnunni. Þá mælti eg 
harmþrunginn til förunauta minna: „Kærir vinir, ekki hæfir, 
að einn eða tveir einir menn viti það, sem Kirka, hin ágæta 
gyðja, sagði mér, að fyrir oss lægi. Eg skal láta yður vita af 
því, svo það komi ekki óvart á oss, hvort sem vér bíðum bana, 
eða oss verður auðið af að komast og umflýja dauða og feigð. 
Hún bað mig fyrst forðast söng Sírena og hið blómvaxna engi. 
Hún kvað mig einan heyra mega rödd þeirra; en þér skuluð 
binda mig með sterku bandi uppréttan við siglufótinn, svo eg 
sé þar grafkyrr, og festa reipsendana við siglutréð; og ef eg 
bið yður, og mælist til, að þér leysið mig, þá skuluð þér binda 
mig með enn fleiri böndum“.

165   Meðan eg var að tjá og telja hvað eina fyrir förunautum 
mínum, þá bar hið traustsmíðaða skip skjótlega að ey beggja 
Sírena, því hægur byr var á eftir. Þá tók snögglega af allan 
byr, og gerði blæjalogn, því einhverr guð hafði svæft bárurnar; 
stóðu menn þá upp, tóku saman seglin og lögðu niður í skipið,
settust síðan við árar, og létu sjóinn hvítna fyrir enum tegldu 
furuárum. Þá tók eg stóra vaxköku og skar í smátt með beittu 
eirsaxi, og hnoðaði milli minna sterku handa, blotnaði vaxið 
skjótt, því mitt mikla afl og skin hins máttuga Helíuss Hýperíonssonar 
knúði það. Síðan drap eg því í eyru á öllum skipverjum, 
en þeir bundu mig innanborðs á höndum og fótum 
uppréttan við siglufótinn, og festu reipsendana við siglutréð, 
settust síðan niður og lustu árum hinn gráa sæ. Nú vorum 
vér komnir svo nærri, að mál mátti nema, því vér rérum 
hart; þá urðu þær varar við, að hið örskreiða skip renndi 
þar hjá, og hófu upp snjallan söng: „Kom hingað, lofsæli 
Odysseifur, prýðimaður Akkea! Legg hér að skipi þínu, svo 
þú megir heyra sönghljóð okkar beggja; því enn hefir engi 
farið hér svo framhjá á skipi, að hann hafi ekki fyrst hlýtt á 
hina sætthljómandi rödd af munnum vorum, enda fer sá svo á 
burt, að hann hefir skemmt sér og er margs fróðari. Því vér 
vitum allar þær þrautir, er Argverjar og Trójumenn áttu í 
hinu víða Trójulandi eftir ráðstöfun guðanna; vér vitum og 
allt hvað viðber á hinni margfrjóvu jörð“.

192   Svo mæltu þær, og létu til sín heyra fagra rödd; langaði 
hjarta mitt þá til að hlýða á, og bandaði eg förunautum mínum 
með augnabrúnunum, og bað þá leysa mig, en þeir lutu áfram 
og reru; en Perímedes og Evrýlokkus stóðu þegar upp, og bundu 
mig enn fleiri böndum og reyrðu mig fastara.

[1191.png: Odysseifur og Sírenurnar.]

197   En er þeir voru komnir fram hjá Sírenum, og vér ekki 
heyrðum lengur róm þeirra eða söng, þá tóku mínir kæru 
félagar burt vaxið, er eg hafði drepið í eyru þeim, og leystu 
mig aftur úr böndunum. En þegar vér vorum komnir frá eynni, 
sá eg bráðlega reykinn og stórsjóinn, og heyrði brimhljóðið;[* nl. við Villihamra, sjá v. 59—61.]
urðu menn þá svo hræddir, að árarnar féllu úr höndum þeim, 
og skullu allar niður í strauminn, en skipið stóð kyrrt í stað, 
þegar það missti róðursins. Eg gekk þá eftir skipinu, fór til
hvers manns, og upphvatti menn mína með blíðum orðum: 
„Kærir vinir, enn þá höfum vér ekki varhluta farið af ýmsum 
mannraunum. Þessi þraut, sem nú er fyrir hendi, er ekki stærri, 
en sú, er risinn byrgði oss með sterku afli inni í hinum víða 
helli, og komumst vér þó þaðan fyrir hreysti mína, ráðkænsku 
og hugvit; vonar mig, að yður muni það ekki úr minni líða. 
Nú skulum vér allir fara að, eins og eg segi fyrir. Þér skuluð 
sitja á þóftunum, halda um árarhlummana, og lemja hina hávu 
brimöldu, ef svo mælti verða, að Seifur léti oss auðnast að 
komast úr þessum lífsháska. En það segi eg þér, stýrimaður, 
og það skaltu hugfesta, með því þú hefur vald á stjórnveli hins 
rúmgóða skips: þú skalt halda skipinu fyrir utan þenna reyk 
og þessa boða, en stefna alltaf á dranginn, svo skipið beri ekki 
undan á hinn bóginn, fyrr en þig varir, og þú stýrir oss svo í
voða“.

222   Svo mælti eg, en þeir hlýddu þegar orðum mínum. En 
eg gat ekki framar um Skyllu, þenna hinn óviðráðanlega
meinvætt, svo félagar mínir skyldu ei æðrast, hætta róðri og 
hneppa sig niður í skip. Þá var það, að eg gleymdi hinum ógeðfellda 
boðskap Kirku, er hún bannaði mér að herklæðast. Eg 
fór í mín ágætu vopn, tók í hönd mér tvö löng spjót, og gekk 
upp á framþiljur skipsins, því eg bjóst við, að þaðan mundi 
fyrst sjást til Skyllu, bjargbúunnar, sem gerði mein förunautum 
mínum. En eg gat hvergi komið augum á hana, og horfði eg 
þó svo lengi alls staðar um hinn dimma drang, að augu mín 
voru orðin þreytt.

234   Vér lögðum nú fram í sundið, og vorum kvíðafullir: 
því annars vegar var Skylla, en til annarrar handar sogaði hin 
ógurlega Karybdís í sig hið salta sjóarvatn með mikilli ógn. Í
hvert sinn sem hún gaus, vall hún öll og hveraði, eins og ketill 
yfir sterkum eldi, en löðrið fauk í loft upp, og lenti hæst uppi 
á hvorumtveggja dranginum. En er hún svalg í sig aftur hið 
salta sjóarvatn, þá sást, hversu hún hveraði öll innan, drundi 
hún hræðilega niðri í gjánni, en undir niðri sást í jörðina og 
svartan sandinn; urðu menn nú bleikir af ótta. En á meðan 
vér höfðum augun á henni og óttuðumst bana vorn, þá þreif 
Skylla sex þá handsterkustu og kraftamestu af förunautum 
mínum út úr hinu rúmgóða skipi; og þegar eg leit aftur í 
skipið til félaga minna, hafði eg veður af fótum þeirra og höndum, 
í því þeir hófust á loft. Þeir hljóðuðu angistarfullir, og 
kölluðu á mig með nafni; það var þá í síðasta sinni. Eins og 
fiskimaður, sem stendur á klapparnefi, kastar út beitu á langri 
dorgstöng til agns fyrir smáfiska, hleypir forsendu niður í sjóinn, 
og varpar fiski þeim, er hann nær, spriklandi á land upp: 
eins hófust menn mínir spriklandi upp að hömrunum, en hún 
át þá þar í hellisdyrunum; þeir hljóðuðu á meðan og fórnuðu 
til mín höndunum í þeim grimmu aðförum. Þetta var hin 
aumkunarlegasta sjón af öllu því, sem fyrir augu mín bar í þeim 
margvíslegu raunum, er eg rataði í, þá eg kannaði hafleiðirnar.

260   En er vér vorum sloppnir hjá hömrunum og hinni voðalegu 
Karybdís og Skyllu, þá komum vér til hinnar ágætu eyjar
Sólarguðsins; þar voru falleg, krúnubreið naut og margir feitir 
sauðir, er Helíus átti Hýperíonsson. Meðan eg enn var úti á 
sjó á hinu svarta skipi, heyrða eg nautabaulið og sauðajarminn 
í fjárhúsunum; kom mér þá til hugar, hvað þau höfðu sagt 
mér, hinn blindi spámaður, Tíresías hinn Þebverski, og Eyjar-Kirka: 
hafði hún lagt ríkt á við mig, að eg skyldi varast að 
koma til eyjar Helíusar mannakætis. Þá tók eg til orða við 
förunauta mína harmþrunginn í hjarta: „Góðir félagar, sem 
ratað hafið í margar raunir! Hlustið á mál mitt, meðan eg segi 
yður spásagnir Tíresíasar og Eyjar-Kirku. Hún lagði ríkt á við 
mig, að eg skyldi varast að koma til eyjar Helíusar mannakætis; 
kvað hún það verða mundu oss til hinnar verstu óhamingju; er 
því bezt, að þér róið hinu dökkva skipi út um eyna“.

277   Svo mælti eg, en þeim varð óskapgott við, og svaraði 
Evrýlokkus mér þá þessum óþægðarorðum: „Þú ert óvæginn, 
Odysseifur, og ofurhugaður, og þreytist aldrei, og er sem þú 
sért allur af járni gerður, er þú lofar ei förunautum þínum, 
sem mæddir eru bæði af erfiði og vökum, að koma á land, þar 
sem vér þó enn mundum geta búið oss lystugan kvöldverð þar 
á hinni umflotnu ey; en þú býður oss svo búnum að láta 
hrekjast frá eyjunni, og flækjast um á enu dimma hafi um 
napra nótt, en á nóttum koma harðir vindar, sem oft verða 
skipum að tjóni; hvert getur maður flúið undan bráðum bana, 
ef snögglega kemur á vindbylur, annaðhvort útsynnings-él 
eða hvass útnyrðingur, sem tíðast valda skipreikum, án þess 
hinir máttugu guðir vilji því hamla? Nú skulum vér heldur 
láta þar nótt, sem nemur, vera hér við skip í nótt og efna til 
kvöldverðar, en stíga á skip með morgninum, og leggja þá 
út á hið víða haf“.

294   Svo mælti Evrýlokkus, og gerðu hinir aðrir skipverjar 
góðan róm að máli hans. Sá eg þá, að einhver óhamingja bjó 
oss ógæfu, og talaði eg þá til Evrýlokkus skjótum orðum, og 
sagði: „Evrýlokkus, heldur gerist þér nú ráðríkir við mig, er 
þér veitist allir að mér einum. Nú skuluð þér sverja mér þess
dýran eið, að engi yðar skal af illri offrekju drepa nokkurn 
uxa, né heldur sauð, þó vér kunnum að finna hér einhvern 
nautaflokk eða stóra sauðahjörð; heldur skuluð þér neyta með 
spekt þeirrar fæðu, sem hin ódauðlega Kirka veitti yður“.

303   Svo mælti eg, en þeir sóru þegar, eins og eg mæltist til. 
En er þeir höfðu svarið og unnið fullan eið, lögðum vér hinu 
ramgjörva skipi inn í víkurhvarf nokkurt, nálægt einum læk; 
þar gengu förunautar mínir af skipi, og bjuggu sér kvöldverð 
með miklum virktum. En er þeir höfðu satt lyst sína á 
mat og drykk, minntust þeir sveitunga sinna, er Skylla hafði 
hremmt úr skipinu og etið, og hörmuðu lát þeirra; og, meðan 
þeir þannig hörmuðu, kom yfir þá fastur svefn. En er lifði 
þriðjungur nætur, og stjörnurnar voru komnar úr miðdegisstað, 
þá lét Seifur skýsafnari á koma hvassan vind með geysimiklu 
hreggi, og huldi skýjum jafnt jörð og haf; sveif þá náttmyrkur 
af himni ofan.

316   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
drógum vér skipið inn í einn víðan helli, og lögðum því þar; 
þar voru fagrir leikvellir og sæti Vatnagyðjanna. Þá setta eg 
þing, og talaði í áheyrn allra: „Kærir vinir, með því matur og 
drykkur er til á hinu örskreiða skipi, þá leggjum ekki til þeirra 
nauta, sem hér eru, að vér ekki komumst í neinn vanda; því 
máttugur er sá guð, er á uxa þessa og hina feitu sauði, það er 
Helíus, er allt sér og allt heyrir“.

324   Svo mælti eg, og létu þeir sér þetta segjast.

325   Í fullan mánuð blés sífelldur landsynningur, og úr því 
komu ekki aðrir vindar en austanvindar og landsynningar. 
Meðan þeir höfðu brauð og hið rauðleita vín, lögðu þeir ekki 
til nautanna, því þá langaði til að lifa. En er allar vistir voru 
upp gengnar á skipinu, þá neyddust þeir til að fara á veiðar, 
ráfuðu þeir þá um kring, og veiddu bæði fiska og fugla, sem 
þeir gátu við komizt, með bognum önglum; því sulturinn tók 
að sverfa að þeim. Eg gekk þá upp á eyna til að heita á guðina, 
að einhverr þeirra vísaði mér leið heim. En þegar eg var 
kominn frá förunautum mínum í hvarf upp á eyna, þvoði 
eg hendur mínar, þar sem skjól var fyrir vindi, og gerði bæn 
mína til allra þeirra guða, er á Ólympi búa; en þeir létu þá 
sætan svefn síga á brár mér. Þá kom Evrýlokkus upp með illt 
ráð við lagsmenn sína, og sagði: „Heyrið orð mín, góðir félagar, 
sem ratað hafið í margar raunir! Að sönnu er sérhverr dauðdagi 
vesælum mönnum kvíðvænlegur, en þó er sá dauðdaginn 
aumlegastur, að deyja af hungri. Förum því til, og rekum burt 
hina beztu uxa, er Helíus á, og færum fórn hinum ódauðlegu 
guðum, er byggja víðan himin. En auðnist oss að komast til 
Íþöku, ættjarðar vorrar, munum vér brátt byggja Helíusi 
Hýperíonssyni ríkulegt hof og fórna þar mörgum ágætum blótgjöfum; 
en ef hann reiðist nokkuð vegna hinna rétthyrndu 
nauta og vill týna skipinu, og verði hinir aðrir guðir honum 
meðmæltir, þá vil eg heldur drukkna í sjó og láta lífð allt í 
einu, en vanmegnast til lengdar á þessari eyðiey“.

352   Svo mælti Evrýlokkus, og rómuðu hinir aðrir skipverjar 
vel mál hans. Þeir tóku hin beztu naut Helíusar, er þar voru 
í nánd; því hin bjúghyrndu, fríðu, krúnubreiðu naut voru á 
beit skammt frá hinu stafnbláa skipi. Þeir stóðu í kring um 
nautin, gerðu bæn sína til guðanna, og plokkuðu grönn blöð 
af hálaufgaðri eik, því þeir höfðu ekki hvítt bygg á því þóftusterka 
skipi. En er þeir höfðu gert bæn sína, skáru þeir og 
flógu nautin, skáru bita úr lærunum, tvívöfðu þá í mör, og lögðu 
hráa kjötbita þar ofan á; en þar eð þeir höfðu ekkert vín til 
að stökkva yfir brennifórnina, þá dreyptu þeir vatni og steiktu 
svo innýflin. En er lærbitarnir voru brunnir, og þeir höfðu bergt 
á iðrunum, brytjuðu þeir hitt kjötið, og stungu því upp á 
teina.

366   Þá hvarf hinn fasti svefn af brám mér, og gekk eg 
þá ofan til strandar, þar sem hið örskreiða skip var. En er eg 
átti skammt til ens borðróna skips, þá lagði sætan fórnarilminn 
allt í kring um mig, kallaði eg þá grátandi upp til hinna 
ódauðlegu guða: „Faðir Seifur, og þér aðrir sælu, eilífu guðir!
Sannlega hafið þér svæft mig miskunnarlausum svefni, mér til 
ógæfu, því förunautar mínir, sem við skipið eru, hafa haft 
mikið stórræði með höndum“.

374   Hin síðmöttlaða Lampetía fór nú hvatlega til Helíus 
Hyperíonssonar með þá fregn, að vér hefðum drepið naut hans. 
Hann brást reiður við, og tók til máls í viðurvist hinna ódauðlegu 
guða: „Faðir Seifur, og þér aðrir sælu, eilífu guðir! Hefn 
þú á förunautum Odysseifs Laertessonar, það er þeir hafa drepið 
naut mín með ofríki. Hafði eg oft gaman af þessum nautum, 
bæði þá eg sté upp á hinn stirnda himin, og þá eg hverfði mér 
ofan aftur af himni til jarðar. En gjaldi þeir mér ekki sæmilegar 
bætur fyrir nautatökuna, mun eg fara í Undirheima og lýsa þar 
fyrir draugunum“.

384   Seifur skýsafnari svaraði honum og sagði: „Þú skalt, 
Helíus, lýsa ódauðlegum guðum og dauðlegum mönnum á hinni 
kornfrjóvu jörð; en skip þeirra félaga skal eg slá með björtu 
reiðarslagi, og kljúfa það í smátt á enu dimma hafi“.

389   Frá þessu heyrða eg segja hina hárfögru Kalypsó, en 
hún kvað Sendiguðinn Hermes hafa sagt sér.

391   En er eg kom niður til skipsins og sjávarins, gekk eg, 
mann frá manni, og deildi á þá; en vér gátum engi úrræði haft, 
því nautin voru nú einu sinni dauð. En brátt þar eftir létu guðirnir 
mikil undur fyrir þá bera: nautshúðirnar tóku til að 
skríða, og kjötið, bæði steikt og hrátt, umdi á teinunum, og var 
hljóðið í því líkt nautabauli.

397   Mínir kæru félagar tóku síðan hin beztu naut Helíusar, 
og sátu að veizlum í sex daga. En er Seifur Kronusson lét sjöunda 
daginn yfir koma, þá linnti stórviðrinu; stigum vér þá 
þegar á skip, reistum siglutréð, drógum upp hin hvítu segl, 
og lögðum út á hið víða haf. En er vér vorum komnir svo 
langt frá eyjunni, að hvergi sást til landa, og ekki nema himin 
og haf, þá lét Kronusson svartan mökk upp stíga uppi yfir 
hinu rúmgóða skipi, og varð dimmt á sjónum, þar sem mokkurinn 
var yfir. Skipið hljóp þá ekki lengi, því allt í einu kom 
hvínandi útnyrðingur æðandi með miklu hreggi. Vindbylurinn 
sleit sundur báða siglustagina, féll siglutréð þá aftur í skipið, 
og allur reiðinn kastaðist ofan í austrúmið, en tréð kom í höfuð 
stýrimannsins, sem var í skutnum, og mölvaði sundur hvert 
bein í höfðinu, steyptist hann þá ofan af þiljunum, eins og 
kafhlaupari, og hvarf lífið úr beinum hans. Í sama vetfangi 
þrumaði Seifur og kastaði reiðarslagi á skipið, en það hringsnerist 
allt og fylltist brennusteini, þá það varð lostið af reiðarslagi 
Seifs; féllu skipverjar þá útbyrðis og velktust í bylgjunum 
umhverfis hið svarta skip, eins og krákur, og lét guð þeim ekki 
heimkomu auðið verða.

420   Eg lét fyrirberast á skipinu, allt þar til er brimið hafði 
leyst byrðinguna frá kjölnum; skolaði aldan þá lausum kilinum. 
Nú braut báran siglutréð frá skipinu og bar það að kjölnum, 
en á trénu lá ráband úr nautsleðri; með því batt eg hvorttveggja 
saman, kjaltréð og siglutréð, settist svo upp á, og hraktist í 
ofviðrinu.

426   Þá létti útnyrðingnum, sem geysað hafði með miklu 
hreggi, og kom skjótt á útsynningur, mér til hugraunar, til 
þess mig enn skyldi bera aftur að hinni voðalegu Karybdísi. Eg 
hraktist alla nóttina, en um sólaruppkomu kom eg til Skylludrangs, 
og hinnar ógurlegu Karybdísar. Hún sogaði nú í sig 
hið salta sjóarvatn, en eg seildist upp í hið háva villifíkjutré, 
hélt mér föstum við það, og hékk, eins og leðurblaka; hafði 
eg þar enga fótfestu eða viðspyrnu, því viðarræturnar náðu 
langt niður, en greinarnar, sem bæði voru langar og miklar, 
blöktu hátt uppi, og skyggðu á Karybdísi. Eg hélt mér alltaf 
fast, og beið þess, að hún spýi upp aftur siglutrénu og kilinum. 
Um síðir komu trén upp, og var mig þá farið að lengja eftir þeim. 
Í það mund sem gjörðarmaður, sá er sker úr mörgum þrætumálum, 
þeim er bændur eigast við, rís upp og gengur af torgi 
til kvöldverðar: rétt í það mund skaut upp trjánum úr Karybdísi; 
sleppti eg þá lausum höndum og fótum, og skall ofan í 
miðjan svelginn utan við hin löngu tré, settist svo upp á þau, 
og réri með höndunum.

447   Síðan hraktist eg í níu daga, en tíundu nóttina létu guðirnir 
mig að landi bera á eyjunni Ógýgju; þar bjó hin máttuga, 
mælta gyðja, hin hárfagra Kalypsó; hún tók við mér báðum 
höndum, og hélt mig vel. En hvað er eg að segja þér frá þessu 
orð fyrir orð? Eg sagði þér og þinni skörulegu konu frá því 
í gær í höllinni; en eg er frá því bitinn, að tína það fram 
aftur orð fyrir orð, sem eg hefi fullglögglega frá sagt“.

[1198.png]


[1199.png]



ÞRETTÁNDI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR SIGLIR FRÁ FEÖKUM OG 
KEMUR TIL ÍÞÖKU.


SVO mælti hann, en þeir þögðu og voru hljóðir og frá 
sér numdir af unun í enum dimmu herbergjum. Þá 
svaraði Alkínóus honum og sagði: „Að vísu hefir þú 
þolað allmargar raunir, en með því þú komst til minnar eirföstu, 
háreistu hallar, þá vonar mig, að þú komist nú heim 
án nýrra hrakninga. En það segi eg yður og býð hverjum 
yðar, þér sem jafnan drekkið hið skæra höfðingjavín í herbergjum 
mínum og hlýðið á söngmanninn: klæði þau, er gestinum 
eru ætluð, hið gersemlega gull og allar aðrar gjafir, þær 
er höfðingjar Feaka hafa fært hingað, eru nú lagðar niður í 
velskafna kistu. Heyrið nú til, nú skal hverr af oss gefa honum 
stóran þrífót og eirfat; munum vér láta bæta oss þetta 
aftur á þjóðfundi, því þungt er fyrir einn, að gefa slíkt án endurgjalds“.

16   Svo mælti Alkínóus, og líkaði þeim þetta vel; gengu 
menn nú til hvílu, hverr heim til sín.

18   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
skunduðu þeir til skipsins og höfðu með sér hið mannsæma 
eir; gekk hinn ágæti höfðingi Alkínóus sjálfur eftir skipinu, 
og lét gjafirnar undir þófturnar og kom þeim þar vel fyrir, 
svo þær skyldu ekki verða til baga nokkrum skipverja, þeim 
er reri, ef þeir tæki snarpan róður.

24   Síðan gengu þeir til hallar Alkínóuss, og sóktu þangað 
heimboð; tók hinn ágæti höfðingi Alkínóus svo við þeim, að 
hann lét slátra uxa til fórnar Seifi Kronussyni, svartskýjaguði, 
þeim er öllu ræður. Og sem þeir höfðu brennt lærbitana, settust 
þeir að dýrlegri veizlu og voru kátir. Hinn ágæti söngmaður 
Demodókus kvað þeim til skemmtunar; hann var 
mikils virður af landsmönnum. En Odysseifur vék höfði sínu 
til hinnar glattskínandi sólar, og þráði eftir, að hún rynni, því 
hann langaði nú til að komast af stað. Svo sem mann þann, er 
lætur tvo dumbrauða uxa draga ramgjörvan plóg allan dag um 
nýplægingsekru, langar í kvöldmat, og verður feginn, þegar 
sólarlag er komið, svo hann megi ganga heim til kvöldverðar, 
og verða þó kné hans magnþrota, er hann gengur heim: svo 
varð Odysseifur því feginn, er sólarljósið gekk undir; talaði 
hann þá þegar til enna róðrargjörnu Feaka, en vék þó orðum 
sínum einkanlega til Alkínóuss: „Voldugi Alkínóus, ágætasti 
allra manna! Þá er þér hafið dreypt dreypifórn, þá veitið 
mér flutning, svo eg komist heill heim, og lifið nú heilir! Er 
nú því til leiðar komið, er hugur minn hefir til staðið, sem er 
flutningurinn og hinar kæru gjafir, er himnaguðirnir láti mér 
að láni verða. Óska eg, að eg finni mína góðu konu heima, 
þá eg kem, og vini mína heila. En þess bið eg, að þér, sem 
hér búið eftir, verðið eiginkonum yðar og börnum til yndis, 
og að guðirnir veiti yður alls konar hamingjulán, og að yður 
verði ekkert til ama innanlands“.

47   Svo mælti hann, en þeir rómuðu vel mál hans, báðu 
greiða för gestsins, og kváðu honum orð vel farizt hafa. Þá 
mælti hinn voldugi Alkínóus til kallarans: „Blanda þú vín í 
skaftkerinu, Pontónóus, og skenktu öllum innan hallar; vér 
skulum heita á föður Seif, og veita svo gestinum flutning til 
ættjarðar sinnar“.

53   Svo mælti hann, en Pontónóus blandaði hið ljúffenga vín, 
gekk til hvers manns og skenkti öllum. Dreyptu þeir nú dreypifórn, 
hverr í sínu sæti, hinum sælu guðum, þeim er byggja 
víðan himin. Þá stóð upp hinn ágæti Odysseifur, seldi í hönd 
Aretu tvíker, og talaði til hennar skjótum orðum: „Þess óska 
eg, drottning, að þér vegni ávallt vel, unz elli og dauði, sem 
vön eru að vitja mannanna, koma þér að hendi. Eg fer nú af 
stað, en þú njót yndis í þessu húsi af börnum þínum og af 
landsfólkinu og Alkínóus konungi“.

63   Að því mæltu steig hinn ágæti Odysseifur yfir steinþröskuldinn. 
Hinn voldugi Alkínóus lét kallarann fara með 
honum og vísa honum leið til hins fljóta skips og ofan til 
strandar. Areta lét ambáttir sínar fylgjast með: hélt ein á velþveginni 
yfirhöfn og kyrtli; aðra ambátt lét hún fara með 
til að bera hina vellæstu kistu; hin þriðja bar brauð og rauðleitt 
vín.

70   En er þau komu til skipsins og sjávarins, þá tóku hinir 
ágætu flutningsmenn við drykknum og öllum vistunum, og 
komu því fyrir niðri í skipinu. Þeir breiddu glitábreiðu og línklæði 
undir Odysseif uppi á afturþiljum skipsins, til þess hann 
gæti sofið vært; síðan steig hann upp í og lagðist niður þegjandi, 
en þeir settust á þófturnar, hverr í sínu rúmi, losuðu festina 
úr steinsauganu, tóku síðan bakföll og þeyttu sjónum á 
árarblaðinu. Nú féll fastasvefn á augu Odysseifs, einhverr sætasti 
værðarblundur, einna líkastur dauða. En skipinu fór, sem 
hestum á sléttum velli, þeim er beitt er fjórum saman fyrir 
kerru: jafnskjótt og drepið er á þá keyrinu, bregða þeir við 
allir senn, reisa sig hátt og renna skeiðið hvatlega: svo reis 
afturstafn skipsins, en mórauð alda hins brimótta hafs geisaði 
fyrir aftan skutinn; en skipið hljóp einlægt á stöðugri rás, og 
ekki mundi smyrillinn, sem er fugla léttfleygastur, hafa getað 
fylgt því, svo hvatlega hljóp það og renndi sér gegnum sjóarbylgjurnar; 
hafði það innanborðs þann mann, er að ráðsnilli 
var goðunum líkur: fyrr meir hafði hann þolað mjög margar 
mannraunir, átt í bardögum við menn og farið gegnum hættlegar 
bylgjur, en nú lá hann grafkyrr, og svaf, og mundi ekki 
til þess, er á dagana hafði drifið.

93   Þegar sú bjartasta stjarna, er með komu sinni oftast 
boðar ljós hinnar árrisulu Morgungyðju, rann upp, þá sókti 
hafskipið að eyjunni.

96   Í Íþökulandi er vík nokkur, kennd við Forkunn, gamlan 
sjávarguð. Þar ganga tveir sæbrattir eyraroddar fram fyrir 
víkina, og taka úr stórsjóinn, sem í hvössum veðrum kemur að 
utan, en þar fyrir innan geta hin þóftusterku skip legið festarlaus, 
þegar þau eru komin inn á leguna. Við víkurmynnið er 
viðsmjörsviðartré með löngu laufi, og nálægt trénu er yndislegur 
hellir, dimmur, helgaður Landvættum þeim, er Vatnadísir 
nefnast. Í hellinum eru skaftker og brúsar af steini, og 
hafa hunangsflugur þar í bú sín; þar eru afarstórir vefstaðir 
af steini, og vefa Landvættirnar þar forkunnar fagran sjávarpurpura; 
þar eru og sírennandi vatnslindir. Tveir eru munnar 
á hellinum, annar móti norðri, og ganga menn niður um þann 
munnann: annar munninn veit móti suðri, sá er helgari en 
hinn munninn, þar er inngangur hinna ódauðlegu guða, og 
ganga þar aldrei menn um.

113   Feakar reru inn á þenna vog, og vissu þeir af honum 
áður. Skriður mikill var á skipinu, og renndi það á land upp 
mjög svo til hálfs, svo var því róið knálega. En er þeir voru 
stignir á land af enu þóftusterka skipi, hófu þeir fyrst Odysseif 
upp úr skipinu í línklæðinu og hinni glæsilegu glitábreiðu, og 
lögðu hann sofanda niður á sandinn. Síðan tóku þeir upp úr 
skipinu fjármuni þá, er hinir ágætu Feakar höfðu gefið honum 
að skilnaði fyrir tilstilli hinnar hugstóru Aþenu, og lögðu féð 
í eina hrúgu við rót viðsmjörsviðartrésins, langt frá alfaravegi, 
svo ferðamenn, er að kynni bera, rændu ei fénu, meðan Odysseifur 
svæfi. Að því búnu héldu þeir aftur heim á leið.

125   Landaskelfir hafði ekki gleymt því, er hann hafði í 
fyrstu hótað enum goðumlíka Odysseifi; tók hann nú til að 
grafast eftir fyrirætlun Seifs: „Faðir Seifur“, kvað hann, „ekki 
mun eg hér eftir verða nokkurs metinn af hinum ódauðlegu 
guðum, fyrst Feakar, sem eru dauðlegir menn, virða mig einskis, 
og eiga þeir þó kyn sitt til mín að rekja. Ætlaði eg, að Odysseifur 
skyldi nú heim komast við miklar mannraunir; því aldrei vilda 
eg varna honum heimkomu algjörlega, fyrst þú eitt sinn hafðir 
heitið henni og staðfest með höfuðbending þinni. En nú hafa 
þeir flutt hann sofanda yfir hafið á fljótu skipi, og lagt hann á 
land í Íþöku; hafa þeir gefið honum ótal gjafir, gnótt eirs og 
gulls og ofin klæði: er það svo mikið fé, að Odysseifur mundi 
aldrei öðlazt hafa jafnmikið í Trójuborg, þótt hann hefði heill 
heim komizt með hlutskipti sitt“.

139   Skýsafnarinn Seifur svaraði honum og sagði: „Mikið 
er, að þú, voldugi Landaskelfir, skulir tala slíkt! Víst ekki 
óvirða guðirnir þig; enda væri það þungt, að kasta óvirðing 
á hinn virðulegasta og ágætasta guð. En treysti nokkurr af 
mönnum svo á mátt sinn og megin, að hann virði þig einskis, 
þá er þér jafnan kostur að reka þess réttar, þó síðar sé. Far 
þú fram, því sem þú ætlar þér og þér leikur hugur á“.

146   Posídon Landaskelfir svaraði honum: „Eg mundi þegar 
í stað gert hafa, svo sem þú segir, ef eg óttaðist ekki jafnan 
reiði þína og vildi forðast hana. En nú vil eg brjóta hið fríða 
skip Feaka á hinu dimma hafi, þegar það kemur aftur úr flutningnum, 
svo þeir fyrirbindist og af láti að veita mönnum flutning; 
og svo vil eg hlaða stóru fjalli umhverfis um borg 
þeirra“.

153   Skýsafnarinn Seifur svaraði honum og sagði: „Mér sýnist 
bezt fara, kæri, þegar allir menn sjá frá borginni álengdar, hvar 
skipið kemur undir árum, að gera það þá að steini, líkum fljótu 
skipi, nálægt landi, svo allir menn undrist, og hlaða svo stóru 
fjalli umhverfis borg þeirra“.

159   En er Posídon Landaskelfir heyrði þetta, fór hann af 
stað, og til Skerju, þar er Feakar bjuggu, og beið þar. Þá kom 
hafskipið á harðri rás, og átti skammt til lands; gekk Landaskelfir 
þá að því, sló það með lófa sínum, og gerði það að 
steini, og festi rætur hans á mararbotni; gekk síðan burt.

165   Þeir enir frægu sjóferðamenn, hinir langræðu Feakar, 
voru þá  á tali saman; leit þá einhverr þeirra til þess, er hjá 
honum stóð, og sagði: „Æ, hverr hefir fjötrað hið fljóta skip 
úti á sjó, á heimför þess hingað? Það sást glöggt í heilu líki 
rétt nýlega“.

170   Svo mælti einhverr þeirra, en það vissu þeir ekki, hvernig 
þessu var háttað. Þá hélt Alkínóus ræðu til þeirra og kvað svo 
að orði: „Sannlega koma nú fram við mig fornar spár föður 
míns; hann kvað Posídon vera oss reiðan, fyrir það að vér veitum 
öllum flutning svo engum hlekkist á: hann kvað hann 
einhvern tíma brjóta mundu frítt skip fyrir Feökum á hinu 
dimma hafi, þá það væri á heimleið úr flutningi, og hlaða 
stóru fjalli umhverfis um borg vora. Svo mælti hinn gamli 
maður, og kemur nú allt þetta fram. Nú skulum vér allir mínum 
ráðum fram fara: þér skuluð hætta að veita mönnum flutning, 
þó einhverr komi til borgar vorrar; en Posídoni skulum 
vér blóta tólf útvöldum griðungum, ef svo mætti verða, að 
hann kenni í brjósti um oss, og hlaði ekki hávu fjalli umhverfis 
um borg vora.

184   Svo mælti hann, en þeir urðu hræddir og létu til griðungana. 
Þannig stóðu þá fyrirliðar og forstjórar Feaka kringum 
blótstallann, og hétu á hinn volduga Posídon.

[1205.png: Korfu (Skerja) og „Skipið“]

187   Nú vaknaði hinn ágæti Odysseifur, þar sem hann svaf á 
föðurjörðu sinni. Hann þekkti nú ekki landið, er hann hafði 
svo langa tíma á burtu verið, því gyðjan Pallas Aþena, dóttir 
Seifs, hafði brugðið um hann hulu til þess að gera hann sjálfan 
ókennilegan, og til þess að geta ráðgazt við hann um sérhvað 
eina, og svo hvorki kona hans, borgarmenn né vinir þekktu 
hann, fyrr en biðlarnir hefðu fengið makleg málagjöld, fyrir 
allan sinn yfirgang. Þess vegna sýndist konunginum nú allt 
vera öðruvísi, en áður hafði verið, bæði hinar löngu brautir, 
og víkurnar, þar er svo víða var gott til lendinga, hinir bröttu 
hamrar og hin blómlegu tré. Hann spratt þá upp, stóð kyrr 
og leit á föðurland sitt, síðan hljóðaði hann upp, sló báðum 
lófum á lær sér, og tók til orða harmandi: „Eg vesæll maður, 
hvaða menn munu vera í þessu landi, sem eg er enn í kominn? 
Hvort munu það vera ofstopamenn, trylltir menn og ójafnaðarmenn, 
eða gestrisnir menn og guðhræddir? Hvert er eg að 
flytja þessa hina miklu fjármuni? Hvert er eg að hrekjast sjálfur? 
Eg vildi að fé þetta hefði verið kyrrt hjá Feökum, þar sem 
það var, því þá hefði eg getað komizt til einhvers voldugs 
konungs, sem tæki vel á móti mér og greiddi för mína heim. 
En nú er hvorttveggja, að eg get ekkert gert af fénu, enda mun 
eg ekki skilja það eftir, þar sem það er nú, svo það verði ekki 
öðrum að herfangi. Sér er hvað. Þeir hafa þá ekki verið svo 
allskostar hyggnir eða orðheldnir, þeir fyrirliðar og forstjórar 
Feaka, þar sem þeir hafa flutt mig í annað land. Þeir hétu þó 
að flytja mig til hinnar víðsýnu Íþöku, en hafa ekki efnt það. 
Seifur, verndargoð miskunnarmanna, sem gefur gætur að öllum 
mönnum og hegnir þeim, er rangt gera, hann hefni þessa 
á þeim. En það mun vera bezt að eg kasti tölu á gripina, og gæti 
að, hvort þeir skipverjar hafi ekki haft eitthvað í burt með sér 
af því sem eg á“.

217   Að því mæltu taldi hann hina fögru þrífætur og föt, og 
gullið og hin fögru ofnu klæði og saknaði hann einskis þar 
af. Þó tregaði hann föðurland sitt, og reikaði mjög harmþrunginn 
fram með strönd hins brimótta hafs.

221   Þá kom Aþena til hans, hún var lík í vexti ungum sauðahirði, 
næsta grannvöxnum, sem konungasynir eru vanir að 
vera, hún hafði yfir sér vandaðan feld tvíbrotinn, ilskó á fótum, 
spjót í hendi. Odysseifur varð glaður við, er hann leit 
hana, gekk móti henni, talaði til hennar skjótum orðum og 
sagði: „Heill og sæll, góður maður, þig hefi eg hitt fyrstan 
manna á þessum stöðvum, og vildi eg óska, að þú mættir mér 
ekki í illum hug. Varðveit fé þetta, og varðveit mig! Eg heiti 
á þig, svo sem á guð, og em hér nú kominn til knjá þinna. 
Seg mér satt frá, að eg verði vísari: hvaða land og hver þjóð er 
þetta? Hverjir menn búa hér? Er þetta einhver víðsýn ey, 
eða er það strönd nokkur á hinu frjóvsama meginlandi, sem liggi 
hér til hafs út?“

236   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: „Fávís ertu, 
gestur, eða þú ert langt að kominn, að þú skulir spyrja, hvað 
land þetta sé. Það fer þó ekki alllítið orð af því: mjög margir 
menn þekkja það, bæði þeir er búa móti dagsheimi og sólarheimi, 
og svo þeir er hins vegar búa gegnt hinum dimma næturheimi. 
Land þetta er að vísu óslétt, og ekki yfirreiðarland, en 
ekki er það gæðalaust, þó eigi sé það víðlent: því hér vex 
ógrynni korns og víns, eru hér löngum skúrir og frjóvsamar 
daggir; hér er gott geitland og nautland; alls konar viður vex 
hér, og nóg eru hér vatnsból, sem aldrei tekur fyrir. Er því, 
gestur, nafn Íþöku komið jafnvel til Trójulands, sem kv'a 
vera langt í burtu frá Akkealandi“.

250   Svo mælti hún en hinn þrautgóði, ágæti Odysseifur 
varð glaður við, og þókti vænt um, er Pallas Aþena, dóttir Seifs 
Ægisskjalda, sagði honum að þetta væri föðurland hans. Talaði 
hann þá til hennar skjótum orðum, og fór hann nú með ósannindi 
og mælti um hug sér, því jafnan brá honum til slægðarinnar: 
„Eg heyrða og Íþöku getið í hinni víðlendu Krítarey, 
langt fyrir handan haf, og sjálfur er eg nú þaðan kominn með 
fjárhluti þessa, sem hér eru, og lét eg þó eftir börnum mínum 
að auki annað fé jafnmikið. Fer eg því landflótta, að eg drap 
son Ídomeneifs, hinn fóthvata Orsílokkus, er fráleik hafði 
fram yfir aðra vaska menn á hinni víðlendu Krítarey. Vo eg 
hann fyrir þá sök, að hann vildi ræna mig öllu því hlutskipti, 
er eg hafði aflað í Trójuborg og ærið fyrir haft, þolað miklar 
mannraunir, verið í mannhættum orustum, og farið yfir háskasamleg 
höf. En þetta gerði hann, af því eg vildi ekki gera það 
föður hans til þægðar, að þjóna undir hans skjöld í Trójulandi, 
heldur gerðist höfðingi fyrir annarri sveit. Þegar hann nú eitt 
sinn kom heim af akri, tók eg lagsmann minn með mér, gerði 
honum fyrirsátur skammt frá alfaravegi, og skaut hann með 
eirslegnu spjóti. Niðamyrkur var á, og varð engi maður okkar 
var, og vissi enginn, að eg hafði tekið hann af lífi. En er eg 
hafði vegið hann með hinu bitra eirvopni, gekk eg þegar til 
skips nokkurs, er hinir frægu Feníkar áttu; bað eg þá ásjár, 
og gaf þeim til góðan skerf af hlutskipti mínu, bað eg þá að 
flytja mig til Pýlusborgar og setja mig þar á land, eða þá til 
hins helga Elealands, þar er Egear hafa yfirráð. En sterkviðri 
bægði þeim þaðan, og var þeim það þó sárnauðugt, því þeir 
vildu ekki pretta mig. Hröktumst vér svo þaðan, og komum 
hingað um nótt, og drógum með þraut upp í víkina; höfðum 
vér ekki rænu á að eta, þó vér værum mjög matlystugir, heldur 
stigum vér allir af skipi, og lögðumst fyrir, eins og vér vorum.
Eg var orðinn þreyttur, og féll á mig sætur svefn; en þeir tóku 
góss mitt upp úr skipinu, lögðu það hjá mér, þar sem eg lá í 
fjörunni, stigu svo á skip og fóru leiðar sinnar til ens fjölbyggða 
Sídónalands; en eg varð eftir, og undi illa hlut mínum“.

287   Svo mælti hann, en hin glóeyga gyðja Aþena brosti, og 
klappaði honum með hendinni; var hún þá lík í vexti stórum 
og fríðum kvenmanni, sem kann fallegar hannyrðir. Hún talaði 
til hans skjótum orðum og mælti: „Sá mætti vera slægur og 
undirsettur, sem gæti orðið þér drjúgari í alls konar vélum, og 
það jafnvel þótt einhverr goðanna ætti við þig að skipta. Seinþreyttur 
maður ertu og fjölráðugur og bragðauðugur! ætlar þú 
þá ekki heldur, enn þótt þú sért kominn heim í föðurland þitt, 
að láta af prettunum og orðslægðinni, sem þér eru svo hjartakær? 
Heyr nú, tölum ekki lengur hér um; okkur eru báðum 
kunnug vélabrögðin: því þú ert allra manna ráðvitrastur og 
orðspakastur, en eg hefi orð á mér að vera hin ráðvísasta og 
kænsta af öllum goðum; og ekki þekktir þú, að eg var Pallas 
Aþena, dóttir Seifs, sem ávallt stend þér til annarrar handar og 
gæti þín í öllum þrautum, og kom þér í kærleika við alla Feaka. 
En nú em eg hingað komin til þess að setja ráð með þér, og 
koma undan fjármunum þeim, er hinir ágætu Feakar gáfu 
þér að skilnaði eftir ráðstöfun minni og forsjá, svo og til að 
segja þér allar þær raunir, sem enn liggur fyrir þér að þola, 
þá þú kemur til hallarinnar. Þú hlýtur að hafa þol við, og alls 
engan, hvorki karl né konu, máttu láta af vita, að þú ert heim 
kominn af hrakninginum; þú skalt bera með þögn margs konar 
móðganir, og þola ofstopa af mönnum“.

311   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði. „Torvelt 
er fyrir dauðlegan mann, enn þótt vitur sé, að þekkja þig, 
gyðja, þó þú verðir á vegi hans, þar sem þú bregður á þig öllum 
líkjum. En það vissa eg til sanns, að þú varst mér velviljuð 
fyrrum, þann tíma er vér synir Akkea börðumst í Trójulandi. 
En er vér höfðum lagt í eyði hina hávu borg Príamuss, og vorum 
á skip komnir, og guð hafði sundrað Akkeum: þá sá eg 
þig ekki úr því, dóttir Seifs, og ekki hefi eg orðið þess var, að 
þú hafir stigið á skip mitt, til þess að firra mig vandræðum. 
Nú bið eg þig fyrir sakir föður þíns: seg mér, hvort það er 
víst, að eg sé heim kominn í föðurland mitt; því grunur minn 
er, að eg muni ekki vera kominn til hinnar víðsýnu Íþöku, 
heldur muni eg láta fyrir berast á einhverju öðru landi, og 
ætla eg, að þú segir þetta af spotti til að gabba mig“.

329   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum og sagði: 
„Ávallt býr þér slík hugsun innan brjósts, og því get eg heldur 
ekki yfirgefið þig á bágindum þínum, að þú ert mannúðlegur, 
hugkvæmur og vitur. Annar maður, sem heim kæmi af hrakningi, 
mundi gjarna óska sér að sjá börn og konu sína heima; 
en þér leikur enn ekki hugur á að forvitnast eða spyrja um 
neitt: þú vilt fyrst enn betur freista konu þinnar, sem situr 
heima, eins og hún er vön, og bíður þín; líða svo daprar nætur 
og dagar, að hún er aldrei ógrátandi. Vissa eg það áður, og 
aldrei kom mér það óvart, að þú mundir missa allra förunauta 
þinna, áður þú kæmist heim; en eg vildi ekki þín vegna deila 
kappi við Posídon, föðurbróður minn, er hafði heiftarhug á 
þér, sökum þess þú hafðir blindað son hans. En líttu nú á, eg 
skal sýna þér Íþökuland, svo þú trúir mér: hérna er Forkunnsvík, 
hins gamla sjávarguðs; hér við víkurmynnið er hið langlaufgaða 
viðsmjörsviðartré, og hér er hellisskútinn, þar sem 
þú varst oft vanur að færa Landvættunum fullkomnar hundraðsfórnir, 
en hérna er hið skógivaxna Nerítonsfjall“.

352   Að því mæltu brá gyðjan burt hulunni, og sást þá 
landið. Þá gladdist hinn raunamæddi, ágæti Odysseifur, og 
þókti vænt um að sjá föðurland sitt. Hann kyssti hina kornfrjóvu 
jörð; síðan fórnaði hann upp höndum og bað til Landvættanna: 
„Þér Vatnagyðjur, dætur Seifs, aldrei hugsaði eg, að 
eg mundi sjá yður framar. Þiggið nú mín hjartans áheit; en 
fórnir skal eg færa yður enn sem fyrr, ef hin fengsæla dóttir 
Seifs ann mér sjálfum lífs, og lætur syni mínum hamingju 
auðið verða“.

361   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum; „Vertu ókvíðinn, 
lát þér þetta ei að áhyggju verða. Við skulum nú þegar í 
stað láta gripina innst inn í hinn helga helli, svo ekkert fargist 
af því fyrir þér. Síðan skulum við taka ráð okkar saman, 
hvernig við megum bezt fram koma ætlan okkar“.

366   Að því mæltu gekk gyðjan inn í hinn dimma helli, 
og leitaði að fylgsnum í hellinum; en Odysseifur bar allt að 
henni, gullið, hið sterka eir og hin vönduðu klæði, er Feakar 
höfðu gefið honum; kom hann því vel fyrir, en Pallas Aþena, 
dóttir Seifs Ægisskjalda, lagði stein fyrir hellismunnann. Síðan 
settust þau bæði niður hjá rót hins helga viðsmjörsviðartrés, og 
ráðguðust um dráp hinna yfirgangsömu biðla; tók hin glóeyga 
gyðja Aþena svo fyrri til máls: „Seifborni Laertesson, ráðagóði 
Odysseifur! Hugsa nú upp eitthvert ráð, hversu þú fáir lagt 
hendur á hina ósvífnu biðla. Þeir hafa nú í þrjú ár haft öll ráð 
í húsi þínu, biðlað til þinnar ágætu konu og gefið henni brúðgjafir; 
en hún, sem alltaf þráir harmandi eftir heimkomu 
þinni, lætur vænlega við þá alla, gerir þeim boð og lofar hverjum 
góðu, en hugur hennar er allur annar“.

382   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Mikil 
skelfing! Sannlega mundi eg dáið hafa illum dauða í húsum 
mínum, eins og Agamemnon Atreifsson, ef þú, gyðja, hefðir 
ei sagt mér satt frá öllu. En láttu nú sjá, hugsa nú upp eitthvert 
ráð, að eg megi hefna mín á þeim. Statt mér til annarrar handar, 
og blás mér í brjóst djörfungarfullum hug, eins og þú gerðir, 
þegar vér leystum hin glæsilegu skarbönd Trójuborgar. Ef þú, 
Glóeyg, stæðir mér nú eins öflugt til annarrar handar og veittir 
mér lið af alvöru, þá skyldi eg með þinni aðstoð, tignarlega 
gyðja, berjast, þó eg ætti þrjú hundruð mönnum að mæta“.

392   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: „Vera skal 
eg hjá þér, svo muna skal um, og ekki skaltu missa mín 
þegar við förum að koma þessu til vegar; og vonar mig, að 
einhverr biðlanna, þeirra er nú eta upp eigur þínar, muni þá ata 
jörðina með blóði sínu og heilaslettum. En heyr nú, nú mun 
eg gera þig ókennilegan öllum mönnum, korpa hið fagra hörund 
á þínum liðugu limum, fella af hina rauðbirknu lokka af 
höfði þínu, og færa þig í tötra, svo hvern mann skal bjóða 
við að sjá þig svo búinn; augu þín, sem áður voru svo fögur, 
mun eg gera döpur, svo þú verðir óásjálegur í augum allra biðlanna, 
í augum konu þinnar og sonar þíns, er þú skildir eftir 
heima. Sjálfur skaltu fyrst fara til svínahirðisins, sem gætir 
svína þinna; hann er bæði velviljaður þér, og ann syni þínum 
og hinni hyggnu Penelópu. Þú munt hitta hann, þar sem 
hann situr yfir svínunum, en þau eru á beit nálægt Korakshamri 
og hjá lindinni Areþúsu, eta þar nægju sína af akarni og drekka 
hið bláa vatn, er hleypir vexti í svínin og gerir þau sælleg af 
spiki. Þar skaltu sitja um kyrrt og spyrja tíðinda, en eg ætla 
á meðan að fara til hinnar kvenfögru Spörtu, til að kalla á 
Telemakkus, þinn kæra son, Odysseifur! Hann hefir farið til 
hinnar víðlendu Lakedemonar til Meneláss, til að spyrjast fyrir 
um þig, hvort þú munir enn á lífi vera“.

416   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Hví 
hefir þú ekki sagt honum frá mér, þar sem þú veizt alla hluti? 
Eða vildir þú, að hann rataði einnig í það mótlæti, að hrekjast 
yfir hið ófrjóva haf, meðan hinir eta upp eigur hans?“

420   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum: „Ekki þarftu 
að vera mjög hugsjúkur um hann; eg fylgdi honum sjálf, til 
þess hann öðlaðist gott orð af för sinni þangað. Hann hefir 
enga þraut komið, heldur situr hann makráður í höll Atreifssonar, 
og eru settar fyrir hann alls nægtir. Satt er það, að sveinar 
nokkurir sitja fyrir honum á svörtu skipi, og vilja drepa hann, 
áður en hann fái heim komizt til föðurjarðar sinnar; en eg 
kvíði því ekki: einhverr þeirra mun til jarðar hníga áður“.

429   Að því mæltu snart Aþena hann með sprota sínum: hún 
korpaði hið fríða hörund á hans liðugu limum, felldi af hina 
rauðbirknu hárlokka af höfði hans, og færði alla hans limu í 
gamals manns ham; hún gerði döpur augu hans, sem áður 
voru afbragðs fögur, skipti um búning hans og færði hann í 
vonda flík og kyrtil, var hvort tveggja rifið, óhreint og atað 
óþekktar sóti; yzt lagði hún yfir hann stóran hjartarfeld rotaðan, 
fékk honum stafprik og ljótan malpoka, víða götóttan, 
og var á honum fléttuband til að halda í. En er þau höfðu ráðið 
þetta með sér, skildust þau, og fór hún til hinnar helgu Lakedemonar 
til sonar Odysseifs.

[1212.png]


[1214.png: Odysseif ber að garði svínahirðisins.]


[1215.png]


		
FJÓRTÁNDI ÞÁTTUR.

ODYSSEIFUR TALAR VIÐ EVMEUS.


ODYSSEIFUR gekk upp frá víkinni ósléttan stíg um 
skógótt land eftir fjallhryggjum, þangað er Aþena 
hafði vísað honum á hinn ágæta svínahirði, sem var 
hinn dyggasti búsýslumaður af þrælum þeim, er hinn ágæti 
Odysseifur átti. Odysseifur hitti svo á, að svínahirðirinn sat í 
framhúsinu. Hann hafði byggt þar hávan forgarð á víðsýnum 
stað, var sá garður fallegur og mikill, og bersvæði umhverfis, 
hafði svínahirðirinn byggt þenna forgarð handa svínunum 
á eiginn kostnað, meðan hússbóndi hans var utanlands, 
án nokkurs styrks frá drottningu eða gamla Laertes; hafði hann 
hlaðið garðinn af aðfluttu grjóti og sett þyrnigerði um kring 
á veggjabrúnunum, en að utanverðu allt umhverfis hafði hann 
gert einlæga girðingu af gildum og þéttum staurum, og haft 
þar til álinn úr eikitré, sem hann hafði rutt utan af. Inni í forgarðinum 
gerði hann tólf svínastíur, hverja hjá annarri, handa 
svínunum til að liggja í; í hverri stíu voru byrgðar fimmtíu 
jarðlægar gyltur, þær vóru með grísum, en geltirnir lágu útifyrir, 
vóru þeir miklu færri, því hinir göfugu biðlar, sem höfðu þá 
til borðs sér, fækkuðu þeim jafnótt, þar svínahirðirinn sendi þeim 
ávallt þann göltinn, sem beztur var af öllum alisvínunum; þeir 
voru þrjú hundruð og sextíu. Þar hjá garðinum lágu jafnan 
fjórir hundar, þeir voru líkir villidýrum, og hafði hinn fyrirmannlegi 
svínahirðir alið þá upp. Sjálfur var hann að rista 
vellita nautshúð og sneið sér ilskæði á fæturna. Sveinar hans 
vóru farnir í sína áttina hverr: Þrír fylgdu svínahjörðinni, en 
þann fjórða hafði hann orðið að senda til borgarinnar til að 
færa hinum ofstopafullu biðlum alisvín, er þeir ætluðu að slátra 
og eta sig sadda af kjötinu.

29   Hinir sígeltandi hundar sáu skjótt til Odysseifs, og hlupu 
að honum með ólátum; en Odysseifur sá við því og settist 
niður, en prikið féll úr hendi hans. Þar hefði hann orðið fyrir 
ljótu slysi hjá sínum eigin bæ, ef svínahirðirinn hefði ekki 
brugðið skjótt við; hann hljóp fimlega fram eftir fordyrinu 
á eftir hundunum og hraut leðrið úr hendi honum; hastaði á 
hundana og tvístraði þeim í sína átt hverjum með mörgum smásteinum. 
Síðan talaði hann til konungsins: „Nú lá við sjálft, 
gamli maður, að hundarnir rifi þig í sundur voveiflega, og hefði 
það orðið mér til ámælis. Og hafa þó guðirnir látið mér aðrar 
raunir og harma að höndum bera, þar sem eg sit hér kveinandi 
og harmsfullur vegna míns ágæta hússbónda, og el upp 
alisvín hans til borðhalds fyrir aðra menn, en vera má, að hann 
sjálfur sé nú matþurfi, og hrekist um byggðarlög útlendra 
manna, ef hann annars er enn á lífi og sér ljós sólarinnar. En 
kom þú með mér gamli maður, við skulum ganga til bæjar, 
skaltu þar neyta matar og víns, sem þig lystir til, og segja svo, 
hvaðan þú sért og í hverjar raunir þú hafir ratað“.

48   Að því mæltu gekk hinn ágæti svínahirðir á undan þeim 
til bæjarins, leiddi Odysseif inn, og bauð honum að sitja, stráði 
undir hann laufguðum kvistum, og breiddi þar ofan á stóra og 
hármikla gæru af loðinni villigeit handa honum til að liggja 
á. Odysseifi þótti vænt um, að hann tók sér svo vel, tók til 
orða og sagði: „Seifur og aðrir ódauðlegir guðir veiti þér, 
gestgjafi, allt hvað þú helzt vilt æskja þér, fyrir það að þú hefir 
veitt mér viðtöku svo góðfúslega“.

55   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Ekki hæfir 
mér, gestur, að taka illa á móti nokkrum gestkomanda, þótt enn 
aumlegri væri, en þú ert; því allir gestir og þurfamenn eru undir 
vernd Seifs. En það má segja um greiðann minn, að ljúf er 
lítil gjöf; því er þrælum svo farið, að þeir hafa jafnan einhvern 
beig, þegar ungir lánardrottnar taka við yfirráðum. Því guðirnir 
munu vissulega hafa hamlað heimför hússbónda míns; 
mundi honum hafa farizt við mig ástsamlega, og veitt mér 
góðan stofn, hús og bújörð og góðan kvenkost, eins og margur 
góðviljaður lánardrottinn hefir veitt þræli sínum, þegar hann 
hefir þjónað honum dyggilega, og guð hefir þar á ofan blessað 
störf hans, eins og mér lánast þessi mín iðja, sem eg alltaf hefi 
stundað; mundi því hússbóndi minn hafa veitt mér margt hagræði, 
ef hann hefði hér til elli aldur alið. En hans nýtur nú ekki 
lengur við. Eg vildi, að ætt Helenu væri með öllu til grunna 
gengin, því sú kona hefir mörgum á kné komið. Því til þess að 
halda uppi sæmd Agamemnons,[* Sbr. Il. I, 159; V, 552.] fór hússbóndi minn til hinnar 
hestauðugu Ilíonsborgar að berjast við Trójumenn“.

72   Þá hann hafði þetta sagt, batt hann fljótlega að sér kyrtilinn 
með lindanum, og gekk út í svínastíurnar, þar sem grísirnir 
voru innibyrgðir, tók þaðan tvo grísi, og slátraði báðum, síðan 
sveið hann þá og brytjaði, og stakk stykkjunum upp á teina. 
En er hann hafði steikt stykkin, bar hann þau brennheit á 
teinunum fyrir Odysseif, og sáði yfir þau hvítum bygggrjónum; 
hann blandaði hunangsætt vín í viðvindilskeri, settist gagnvart 
honum, hélt að honum og sagði: „Et nú, gestur, grísakjötið, 
sem við þrælarnir höfum að bjóða; en alisvínin eta biðlarnir, 
sem ekkert skeyta um reiði guðanna og öngva meðaumkvun 
hafa. Þeim sælu guðum líka ekki ofríkisfull verk, en réttvísi og 
sanngirni virða þeir mikils. Óvinir og ofbeldismenn veita uppgöngur 
í landi annarra manna, og halda heim aftur með hlaðin 
skip, þegar Seifur hefur látið þeim herfangs auðið verða, og 
þó kemur í brjóst þess háttar mönnum rammur ótti fyrir hefndina. 
En biðlar þessir vita víst eitthvað, og hafa heyrt einhverja 
raust guðs um ógæfusaman dauða hússbónda míns, fyrst þeir 
vilja ekki bera upp bónorð, eins og siður er til, og ekki fara 
aftur til heimila sinna, heldur sitja makráðir og eyða eigunum 
í óhófi, svo engin gegnd er á; því nótt og nýtan dag, sem Seifur 
gefur yfir, slátra þeir fénu, og nægir þeim aldrei ein kind eða 
tvær til niðurlags; svo eyða þeir og víninu ógegndarlega, og 
tæma hvert ílátið eftir annað. Því eigur hans vóru stórmiklar; 
enginn höfðingi, hvorki á hinu dökkva meginlandi, né á sjálfri 
Íþöku, er eins ríkur og hann, og ekki eiga tuttugu menn til 
samans aðra eins auðlegð. Eg skal nú telja þér upp féð hans: 
hann á tólf hjarðir nauta á landi, eins margar sauðahjarðir, eins 
margar svínahjarðir, og jafnmargar stórar geithjarðir; fylgja 
þessu fé bæði leigusmalar og hjarðmenn sjálfs hans. En hérna 
ganga ekki færri en ellefu stórar geithjarðir á úteyjunni, og 
sitja röskir menn yfir þeim; hverr þeirra færir biðlunum dags 
daglega einn sauð af hinu feita geitfé, hafurinn, sem bezt lítur 
út. Eg gæti svína þeirra, sem hér eru, og hirði um þau, og vel 
eg úr þeim bezta göltinn og sendi þeim“.

109   Þannig mælti hann, en Odysseifur át kjötið með góðri 
lyst, og drakk vínið í gríð; en ekki fór honum orð af munni, 
því hann var að upphugsa eitthvað biðlunum til meins. En er 
hann hafði snætt, og etið sem hann lysti, skenkti svínahirðirinn 
á tréskál, sem hann var sjálfur vanur að drekka af, og rétti 
honum hana fulla af víni. Hann tók við, og þókti vænt um, 
talaði til hans skjótum orðum og sagði: „Hverr er sá, kæri, sem 
hefir keypt þig með fé sínu svo vellauðugur og voldugur, eins 
og þú gazt um, og sem þú heldur að týnzt hafi, þó hann fór 
til að halda uppi sæmd Agamemnons? Seg mér það, ef verða 
mætti, að eg þekkti þenna mann, sem þú lýsir þanninn. Það 
veit Seifur og aðrir ódauðlegir guðir, hvort eg hefi séð hann 
svo, að eg geti sagt nokkuð í fréttum af honum; því víða hefi 
eg farið“.

121   Hinn fyrirmannlegi svínahirðir svaraði honum: „Gamli 
maður, ekki mun kona hans eða sonur leggja trúnað á sögur 
neins flökkumanns, þó hann komi og segi eitthvað í fréttum 
af honum; því flökkumenn, sem þurfa aðhjúkrunar, skrökva 
skeytingarlaust, og gefa ekki um að segja satt. Og beri svo við, 
að einhverr flökkumaðurinn komi til Íþökulands, þá fer hann 
til hússmóður minnar, og skrafar þar einhvern hégómann. Hún 
tekur honum að sönnu vel, og gerir honum gott, og spyr hann 
tíðinda, en þó er hún grátandi, svo tárin hrynja af augum hennar, 
eins og konu er vandi til, þegar hún hefir misst mann sinn 
í útlöndum. Eins gæti það verið, að þú, gamli maður, skrökvaðir 
upp einhverri lygasögunni. Hitt mun þó sannara, að lífi 
hans mun lokið, og hundar og hræfuglar munu vera búnir að 
slíta hræ hans, eða fiskarnir í sjónum að éta það, en bein hans 
liggja þar sandi vorpin við sjávarströndu. Slíkan dauðdaga hefir 
hann hreppt þar, og er þetta sorgvænlegt fyrir alla vini hans, 
en allra helzt fyrir mig; því þó eg fari um víða veröldu, mun 
eg ekki hér eftir fyrir hitta eins góðan hússbónda, og ekki þó 
eg kæmi aftur í hús föður míns og móður minnar, þar sem eg 
var borinn og uppfæddur; og ekki sakna eg nú foreldra minna 
eins, þó mig langi til að sjá þá heima í föðurlandi mínu, eins 
og mér er eftirsjá að Odysseifi, síðan hann fór úr landi. Eg 
fyrirverð mig, gestur, að nefna hann nafni sínu, þó hann sé 
ekki viðstaddur: hann fór svo vel með mig, og lét sér svo 
hjartanlega annt um mig, að eg kalla hann heldur „hugljúfa 
minn“, þó hann sé fjærverandi“.

148   Hinn þrautgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Fyrst 
þú, vinur, ert svo tortrygginn, að þú neitar með öllu því, sem 
eg segi, og fullyrðir, að hann muni ei framar heim koma, þá 
vil eg tala nokkuð meir hér um; og skulu það ekki vera orðin 
einber, heldur skal eg leggja eið á ofan, að Odysseifur mun 
koma. Launin fyrir þessi fagnaðartíðindi áskil eg mér að fá 
undir eins og hann er kominn á heimili sitt; en fyrr skal eg 
aldrei taka nokkur sögulaun, hvað mikið sem mér liggur á: 
því þann mann hata eg jafnt og Hadesar grindur (helgrindur), 
sem lætur fátæktina koma sér til að fara með hégómaskraf. 
Viti það Seifur, fyrstur guða, og þetta gestaborð, viti það eldstalli 
hins ágæta Odysseifs, sem eg nú er til kominn, að allt skal það 
rætast, sem eg nú segi: Odysseifur mun koma hér til lands á 
þessu ári, þegar þessu tungli er lokið og annað byrjar, mun 
hann koma heim og hefna á hverjum þeim, sem vansa gerir 
konu hans og hans fræga syni“.

165   Evmeus svínahirðir svaraði honum: „Það er hvorttveggja, 
gamli maður, að eg mun ekki gjalda þér þessi sögulaun, enda 
mun Odysseifur ekki framar heim koma. Sittu heldur í makindum 
við drykkinn, og tölum um annað en þetta. Vertu ekki 
að rifja þetta upp fyrir mér, því hugur minn angrast, í hvert 
sinn, sem einhverr minnist á minn góða hússbónda. Við skulum 
sleppa eiðnum; eg vildi bara, að Odysseifur kæmi, eins og 
eg óska þess og Penelópa og gamli Laertes og hinn goðumlíki 
Telemakkus. En nú tekur mig sárast til Telemakkusar, sonar 
Odysseifs. Fyrst létu guðirnir hann renna upp, eins og hríslu, 
svo eg hélt hann mundi verða öngvu síður en faðir hans, 
þá hann kæmist í manna tölu, því hann var afbragð að vexti 
og vænleik. En einhverr hinna ódauðlegu guða hefir glapið 
vitsmuni hans eða þá einhverr maður, því hann fór til hinnar 
helgu Pýlusborgar, til að spyrjast fyrir um föður sinn, en hinir 
göfugu biðlar sitja fyrir honum á heimleiðinni aftur, til þess 
að afkvæmi hins goðumlíka Arkesíuss verði aldauða frægðarlaust 
á Íþöku. Við skulum nú ekki tala um hann lengur, hvort 
hann svo hefir bana beðið eða Kronussonur hefir haldið yfir 
honum hendi sinni og látið hann af komast. En seg mér nú, 
gamli maður, frá raunum sjálfs þíns, og inn með sannindum, 
svo eg verði vísari: hverr ertu, og hverra manna? hvar áttu 
heima, og foreldrar þínir? á hvaða skipi komstu? því varstu 
fluttur til Íþöku? hverjir fluttu þig? því ekki hygg eg þig 
vera kominn hingað yfir land“.

191   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Eg 
skal þá segja þér þetta með fullum sannindum. En þó við hefðum 
nú báðir mat og sætt vín álengdar, og sætum hér kyrrir að 
máltíð inni í bæ en aðrir gengi til verka, þá mundi eg þó 
trauðlega fá lokið við árlangt, að telja upp þær þrautir allar 
saman, sem eg hefi í ratað að ráðstöfun guðanna.

199   Eg er ættaður frá hinni víðlendu Krítarey, og var faðir 
minn auðmaður mikill. Hann átti marga aðra sonu, sem ólust 
og uppfæddust á heimili hans; þeir vóru skilgetnir, og hafði 
hann átt þá við konu sinni. En þó móðir mín væri frilla og 
keypt ambátt, þá hafði eg þó jafnt yfirlæti af Kastor Hýlakussyni, 
sem hinir eðalbornu synir hans. Hann var faðir minn, og var 
hann um þær mundir í svo miklum metum hjá alþýðu manna 
á Krítarey, fyrir sakir fullsælu, auðlegðar og sonastyrks, eins 
og væri hann einhverr af goðunum. En er Banagyðjurnar höfðu 
flutt hann niður til Hadesar heims, þá skiptu hans hugstóru 
synir milli sín eigum hans og vörpuðu hlutkesti um. Næsta litlu 
miðluðu þeir mér af arfinum, og létu mig hafa bæjarhúsin í 
minn hlut. Eg kvongaðist, og fékk vellríkrar konu sökum atgervi 
minnar; því ekki var eg lítilmenni eða flóttagjarn í 
orustum. Þó ekkert sé orðið eftir af mér núna, þar eð margföld 
eymd hefir mætt mig, þá vonar mig samt að þú getir gizkað 
þér til grassins, þegar þú sérð kólfinn. Satt er bezt að segja, að 
þau Ares og Aþena gáfu mér áræði, og gerðu mig að berserk 
til framgöngu. Þegar eg vildi vinna skaða óvinum mínum, og 
eg hafði valið einhverja afburðamenn til að gera þeim launsátur, 
þá horfði eg aldrei í lífsháskann, heldur stökk fram 
fyrstur allra með spjót í hendi, og drap niður allt af óvinunum, 
sem ekki gat forðað sér á hlaupi. Slíkur bardagamaður var eg. 
Ekki var eg fyrir landvinnu eða búsýslu, sem gerir þau efnilegu 
börn svo þroskaleg. Eg hafði jafnan gaman af árbúnum 
skipum og orustum, velsköfnum spótum og örvum; þetta, sem 
er hræðilegt í sér, og öðrum stendur ógn og ofboð af, var mín 
skemmtan; og hefir guð víst gert mig svo lyndan, því ýmsum 
láta ýmsar iðnir. Áður en synir Akkea fóru leiðangurinn til 
Trójulands, hafði eg níu sinnum farið í víking, og ráðið fyrir 
mönnum og örskreiðum skipum; fórst mér allt vel úr hendi, 
valdi eg af óskiptu herfangi slíkt er mig lysti, og fékk mikið 
fé síðar í hlutskipti mitt; varð eg brátt velmegandi, og gjörðumst 
eg þaðan af höfðingi mikill og virðingamaður meðal Kríteyinga. 
En er hinn háþrumandi Seifur hafði ráðið þessa ófagnaðarför, 
er svo mörgum manni varð að tjóni, þá báðu menn mig 
og hinn fræga Idomeneif að gerast fyrirliðar á herskipum og 
fara til Ilíonsborgar; skoraði alþýða svo fast á okkur, að enginn 
vegur var undan að akast. Vér synir Akkea héldum þar 
ófrið í níu ár, en á tíunda árinu lögðum vér borg Príamuss í 
eyði, og sigldum heim síðan; dreifði guð þá Akkeum víðs vegar. 
En hinn ráðvísi Seifur bjó mér, vesælum manni, nýja mæðu, 
því eg undi ekki nema einn mánuð heima að búi mínu hjá 
börnum mínum og eiginkonu; en þegar hann var liðinn, fýsti mig 
að sigla til Egyptalands með vel útbúin skip og einvala lið; 
bjó eg nú níu skip, og söfnuðust menn brátt að mér.

249   Þar eftir sátu mínir kæru félagar í sex daga að veizlum, 
en eg lagði til margt sláturfé, bæði til blóta handa goðunum og 
til borðhalds handa förunautum mínum. Á sjöunda degi stigum 
vér á skip, og sigldum frá hinni víðlendu Krítarey í hvössum 
landnyrðingi fagran byr svo greiðlega, sem forstreymis væri; 
lestist ekkert skip fyrir mér, og öngvum af oss varð meint eða 
krankt, sátum vér kyrrir, en vindur og skipstjórnarmennirnir 
réðu stefnunni. Á fimmta degi komum vér til hins fagurrennanda 
Egyptafljóts, og lagði eg hinum borðrónu skipum upp í 
fljótið. Nú bað eg mína kæru förunauta að vera kyrra við 
skipin, þar sem vér höfðum tekið land, og gæta skipanna, en 
sendi menn upp á leiti á njósn. En með því þeir létu ofstopann 
við sig ráða og fylgdu fýsn sinni, þá tóku þeir brátt til að 
eyða hina fögru akra Egyptalandsmanna, ræna konum og ungbörnum, 
og drepa karlmannafólkið. Nú barst herópið fljótt til 
borgarinnar; og er borgarmenn heyrðu hljóðið, komu þeir 
undireins og lýsti af degi, og var þá hverr völlur þakinn fótgöngumönnum 
og vagnaliði og leiftranda málmi. Hinn þrumuglaði 
Seifur kom þá illum flótta í lið mitt, og þorði enginn 
af mínum mönnum að veita viðnám, því háskinn var á allar 
hendur; drápu þeir þar marga menn af oss með beittum eirvopnum, 
handtóku suma, og leiddu á land upp í ánauð. Þá 
lét Seifur mér eitt ráð til hugar koma; og hefði betur verið, 
að eg hefði legið þar dauður í Egyptalandi, því ný ógæfa lá 
enn fyrir mér. Eg brá fljótt við, tók hinn velgerða hjálm af 
höfði mér og skjöld af herðum, og kastaði spjótinu úr hendi 
mér, gekk svo á móti vagni konungs, tók um kné hans og 
kyssti, en hann aumkvaðist yfir mig, og gaf mér grið, lét mig 
upp í vagn sinn, og flutti mig grátanda heim til sín. Margir 
af mönnum hans vildu þá ráðast að mér með eskispjótum, og 
vinna á mér, því þeir vóru orðnir ævareiðir; en hann lét þá 
ekki ná að gera það, því hann óttaðist reiði Seifs, sem er 
verndargoð gesta og hefnir strengilega illverkanna. Síðan var 
eg þar í sjö ár, og græddi mikið fé hjá Egypzkum mönnum, því 
allir greiddu fyrir mér.

287   En þegar hið áttunda ár bar að hendi, þá kom þar 
Feniskur maður nokkur, hann var svikari og skelmir og gerði 
mönnum oft margt illt. Hann gat talað mig upp með fláræði 
sínu til að verða sér samferða til Feníkalands, þar sem hann 
átti hús og eignir. Eg var þar hjá honum árlangt. En er mánuðir 
og dagar vóru liðnir, árið komið í kring, og ný misseri 
gengu í garð, lét hann mig á skip, sem átti að fara til Libýju, 
og laug því til, að eg ætti að hjálpa honum til að ferma, en 
ætlaði að selja mig þar mansali, og fá fyrir mig mikið verðkaup. 
Eg fór nauðugur með honum á skipunum, og grunaði 
mig þó margt. Skipið hljóp í hvössum landnyrðingi, fögrum 
byr, miðleiðis fyrir ofan Krítarey. Þá bjó Seifur skipverjum 
mannskaða; því þegar vér vórum komnir í hvarf frá Krítarey, 
og hvergi sást til landa, og ekki nema himinn og haf, þá lét 
Kronusson svartan skýmokk upp stíga uppi yfir hinu rúmgóða 
skipi, og varð dimmt á sjónum, þar sem mokkurinn var yfir. 
Í sama vetfangi þrumaði Seifur, og kastaði reiðarslagi á skipið, 
en það hringsnerist allt, og fylltist brennusteini, þá það varð 
lostið af reiðarslagi Seifs; féllu skipverjar þá útbyrðis, og veltust 
í bylgjunum umhverfis hið svarta skip, eins og krákur, og lét 
guð þeim ekki heimkomu auðið verða. En þegar eg var í 
þessum nauðum staddur, lét sjálfur Seifur hið geysistóra siglutré 
hins stafnbláa skips berast upp í hendur mér, til þess eg 
enn skyldi af komast úr lífsháska; hélt eg mér þá utan um 
siglutréð, og hraktist svo í fárviðrinu.

314   Eg hraktist í níu daga, en tíunda daginn skolaði stórsjórinn 
mér í náttmyrkri upp að Þesprótalandi. Þar tók öðlingurinn 
Fídon, Þespróta konungur, á móti mér, og vildi ekkert 
lausnargjald fyrir hafa; því son hans hafði borið þar að, sem 
eg lá yfirkominn af þreytu og morgunkulda: hann rétti mér 
hönd sína, reisti mig á fætur, og leiddi mig heim, unz hann 
kom til hallar föður síns, og fékk mér klæði til að vera í, 
bæði yfirhöfn og kyrtil.

321   Þar frétti eg til Odysseifs, kvaðst Fídon hafa hýst hann 
og tekið honum vinsamlega á heimleið hans til síns föðurlands. 
Hann sýndi mér alla þá fjárhluti, sem Odysseifi höfðu bætzt, 
eir og gull og seigunnið járn. Hann hefði getað fætt annan 
mann til, allt fram á tíunda mannsaldur; svo vóru þær gersemar 
margar, sem hann átti í geymslu í herbergjum konungsins. 
Kóngur kvað hann ferðazt hafa til Dódónu, til þess að 
heyra undan enu hálaufgaða eikitré guðsins, hvaða ráð Seifur 
legði til, hvort hann skyldi koma heim til hins frjóvsama 
Íþökulands eftir svo langa útivist á allra manna vitorði eða 
leynilega. Hann sór og, svo eg sjálfur heyrði, þegar hann dreypti 
dreypifórn í höllinni, að skipið væri fram sett, og menn til 
ferðar ráðnir, sem þá skyldu flytja hann heim í sitt kæra föðurland. 
En mig lét hann frá sér fara áður; því svo stóð á, að 
eitt skip, sem Þesprótar áttu, ætlaði til hinnar hveitifrjóvu 
Dúlikseyjar; bauð konungur þeim að flytja mig þangað til 
Akastuss kóngs, og bað mér allra virkta. En þeir höfðu illt 
ráð með höndum við mig, til þess eg enn skyldi rata í háskalega 
ógæfu. Því þegar hafskipið var komið langt undan landi, þá 
tóku þeir saman ráð sín að gera mig að ánauðugum þræli. Þeir 
færðu mig úr yfirhöfninni og kyrtlinum, sem eg var í, og köstuðu 
yfir mig vondri flík og kyrtli, sem hvorttveggja var götótt; 
það eru nú spjarirnar, sem þú sérð á mér. Þeir komu um kvöld 
til ens víðsýna Íþökulands; bundu þeir mig þá fast á hinu 
þóftusterka skipi með harðsnúnum kaðli, en stigu sjálfir á 
land í skyndi, og tóku kvöldverð á sjávarströndinni. En guðirnir 
leystu sjálfir fyrirhafnarlaust þann fjötur, sem á mig var 
lagður; vafði eg þá flíkinni um höfuð mér, fór ofan með hinu 
heflaða stýri, lagðist á sjóinn á grúfu, og greip báðum höndum 
til sunds, og bar mig skjótt í hvarf frá þeim. Eg sté á land, 
þar sem var runnur nokkur í einum blómlegum skógi, kraup 
þar niður, og lá þar. Þeim sárnaði, og fóru að svipast eftir mér, 
en af því þeim þókti ekki ráðlegt að leita langt, stigu þeir 
aftur á hið rúmgóða skip. En sjálfir guðirnir leyndu mér, og 
var þeim það auðvelt; síðan leiddu þeir mig heim að bæ 
viturs manns, því mér á enn að verða lengra lífs auðið.

360   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Allmikill 
raunamaður ertu, gestur, og mjög rennur mér til rifja allt það, 
er þú segir frá raunum þínum og hrakningum. En hitt er 
grunur minn, að það sem þú segir frá Odysseifi muni ei allskostar 
satt, og þyki mér það allótrúlegt. Hvað viltú, gamall 
maðurinn, vera að skrökva því, sem engin er tilhæfa til? Mér 
er sjálfum fullkunnugt, hvað um heimför hússbónda míns 
líður, að allir guðirnir hafa lagt á hann allþunga reiði, þar 
sem þeir ekki hafa látið hann falla í Trójulandi, eða deyja í
vina höndum að afloknu stríðinu. Því ef svo hefði farið, mundi 
alþjóð Akkea hafa orpið haug eftir hann, og þá mundi hann 
einnig hafa aflað syni sínum mikillar frægðar eftir sinn dag. 
En nú hafa Sviptinornirnar hrifið hann í burtu voveiflega, svo 
orðstír hans er enginn uppi. Eg sit hérna yfir svínunum, afskekktur 
frá öðrum mönnum, og ekki kæmi eg til borgarinnar, 
nema hin vitra Penelópa segði mér að koma, þegar einhver 
fregn bærist einhverstaðar að. Setjast menn þá hjá mér og 
spyrja mig tíðinda, bæði þeir sem harma af langri burtveru 
hússbóndans, og eins þeir sem hafa gaman af því að eta upp 
eigur hans bótalaust. En mér er orðið leitt að forvitnast um 
fréttir og spyrja tíðinda, síðan Etólski maðurinn laug að mér. 
Hann hafði vegið mann, og farið farflótta víða um lönd; hann 
kom til húsa minna, og tók eg við honum báðum höndum. 
Hann kvaðst hafa séð Odysseif hjá Idomeneifi í Krítarey vera 
að bæta skip sín, sem brotnað höfðu í ofviðri, og kvað hann 
koma mundu annaðhvort að næsta sumri, eða þá að næsta frumhausti, 
með sína ágætu félaga, og hafa með sér mikla fjárhluti. 
Fyrst guð hefir látið þig, raunamæddi gamli maður, bera að 
húsum mínum, þá ræð eg þér að leita ekki hylli minnar með 
ósannindum eða fagurgala; það er ekki fyrir þá skuld, að eg 
virði þig og tek þér vinsamlega, heldur af lotningu fyrir Seifi, 
sem er verndargoð gestanna, og af meðaumkvun yfir sjálfum 
þér.

390   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Allmikil 
tortryggni býr þér í brjósti, að eg skuli ei geta talið þig á 
mitt mál eða komið þér til að trúa mér, þó eg hafi eið við 
lagt. En látum oss nú gera þann samning okkar á meðal, og 
skulu þeir guðir, sem á Ólympi búa, vera okkur til vitnis síðar 
meir, að ef svo fer, að hússbóndi þinn komi í þetta hús, þá skaltú 
gefa mér yfirhöfn og kyrtil til að vera í, og láta flytja mig til 
Dúlikseyjar, því þangað vildi eg komast. En fari svo, að hússbóndi 
þinn komi ekki, eftir því sem nú hefi eg sagt, þá skaltu 
gera þræla til mín og láta steypa mér ofan af hávum kletti, til 
að leiða öðrum fátæklingum að gabba menn“.

401   Hinn ágæti svínahirðir svaraði honum og sagði: „Þá 
vænti eg, gestur, að eg fái fyrst lofið og orðstírinn hjá mönnum 
bæði í bráð og lengd, ef eg býð þér fyrst inn í bæ minn 
og geri þér greiða, en drep þig síðan og tek þig af lífi! Þá 
vænti eg geti með fullu trausti heitið á Seif Kronusson til 
hjálpar mér! En nú er mál komið að taka kvöldverð. Eg vildi, 
að sveinar mínir kæmi sem fyrst heim, svo vér gætum búið 
oss góðan kvöldverð hér í bænum“.

409   Þannig töluðust þeir við. Ekki leið á löngu, áður svínasmalarnir 
komu heim með svínin; þeir byrgðu þau í þeim 
stíum, sem þau vóru vön að liggja í; var allmikið gnauð í svínunum, 
þegar þau vóru komin í stíurnar. Hinn ágæti svínahirðir 
bauð þá sveinum sínum og sagði: „Færið hingað bezta svínið, 
eg ætla að slátra því handa hinum útlenda gesti; skulum 
vér og sjálfir gleðja oss með, því vér höfum langa armæðu 
haft og margt illt þolað fyrir hin hvíttenntu svín, þar sem þó 
aðrir menn eta það bótalaust, sem vér höfum alla fyrirhöfnina 
fyrir“.

418   Að því mæltu klauf hann eldiviðinn með beittu eirtóli, 
en þeir leiddu inn fimm vetra gamalt svín, næsta feitt, og 
héldu því hjá eldstónni. Svínahirðirinn gleymdi ekki hinum 
ódauðlegu guðum, því hann var góður maður: hann skar til 
frumfórnar hárlokk af höfði hins hvíttennta svíns og kastaði 
á eldinn, og hét á öll goð, að hinn vitri Odysseifur næði að 
komast heim til sín. Síðan reiddi hann til höggs og laust svínið 
með eikiskíði, sem hafði orðið afgangs, þá hann klauf viðinn; 
svínið svæfðist, en hinir skáru það og sviðu, limuðu svo í 
sundur. Þá skar svínahirðirinn blótbita af öllum limunum, og 
lagði þá hráa ofan á hinn feita mör, sáði þar á bygggrjónum, 
og lagði það svo á eldinn. Síðan brytjuðu þeir limina, stungu 
stykkjunum upp á teina og steiktu gætilega, tóku svo öll stykkin 
af teinunum, og létu þau öll saman á steikaraborðin. Svínahirðirinn 
stóð þá upp til að skammta, því hann var réttsýnn 
maður; hann deildi öllu slátrinu í sjö jafna hluti, tók einn 
hlutinn, gerði bæn sína, og lagði hann fyrir Landvættirnar og 
Hermes Majuson; síðan deildi hann hverjum sinn verð, en 
Odysseifi veitti hann þá virðingu, að hann lagði fyrir hann 
svínshrygginn, eins og hann var sig til, og gladdi með því hússbónda 
sinn. Þá talaði hinn ráðagóði Odysseifur til hans og sagði: 
„Eg vildi óska, Evmeus, að þú værir föður Seifi eins kær, eins 
og mér þykir vænt um þig, fyrir það að þú sæmir mig, umkomulausan 
mann, með góðum veitingum.“

442   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Et þú, 
gestur sæll, og neyt þess, sem hér er fram reitt, það er eins og 
eg á það til. Guð veitir eitt, og synjar um annað, allt eftir því 
sem hans er vilji til, því hann megnar allt“.

446   Að því mæltu brenndi hann frumfórnina handa hinum 
eilífu guðum, og er hann hafði dreypt hinu skæra víni, rétti 
hann dreypikerið að Odysseifi borgabrjót, þar sem hann sat 
við hinn deilda verð. Messálíus deildi þeim brauð; þann mann 
hafði svínahirðirinn útvegað sér á eigin kostnað, meðan hússbóndi 
hans var utanlands, án alls styrks frá drottningu eða 
gamla Laertes; hafði hann keypt hann af Taffeyjarmönnum 
fyrir sína eigin peninga. Þeir tóku nú til hins tilreidda matar, 
er fram var settur; en er þeir höfðu satt lyst sína á mat og 
drykk, bar Messálíus brauðið frá þeim. Skunduðu þeir svo til 
hvílu, og vóru nú saddir af brauði og kjöti.

457   Um nóttina var illt veður og tunglsleysa, lét Seifur rigna 
alla nóttina, og var á hvass útnyrðingur, sem jafnan er vætusamur. 
Þá vildi Odysseifur freista svínahirðisins, og vita, hvort 
hann mundi vilja fara af yfirhöfn sinni og ljá sér, eða þá 
bjóða einhverjum sveina sinna að gera það, því Evmeusi var 
mjög annt um gestinn. Odysseifur tók þá svo til orða: „Heyr 
nú, Evmeus og allir þér sveinar! Eg ætla að segja nokkuð 
mér til gildis, fyrst vínið hefir gjört mig öran; því oft hefir 
vínið komið hyggnasta manni til að syngja mikið, hlæja hátt 
og dansa; oft hefir það líka látið það orð um munn líða, 
sem betur hefði verið ótalað. En fyrst eg einu sinni fór upp 
úr með þetta, þá skal eg ekki láta það niður detta. Eg vildi 
eg væri núna með sama ungdóms fjöri og með sömu kröftum 
óskertum, eins og eg var, þegar vér eitt sinn fórum með flokk 
upp að Trójuborg og gerðum þar launsátur. Þeir vóru fyrir 
sátinni Odysseifur og Menelás Atreifsson, og eg var hinn þriðji 
fyrirliði með þeim, því þeir höfðu mælzt til þess. Þegar vér 
komum að borginni og hinum háva borgarvegg, lögðumst vér 
niður í reyrgresi og veitu nokkura, þar sem vóru þéttir runnar 
hjá bænum, og krupum þar undir vopnin. Næsta nótt var ill og 
stormur á útnorðan með frost, en fjúk að ofan, kalt sem hrím, 
og klakaði skjölduna. Allir menn aðrir en eg höfðu þar yfirhafnir 
og kyrtla, sváfu í makindum og höfðu yfir sér skildina; 
en eg hafði verið svo óforsjáll, þegar eg fór af stað, að skilja 
yfirhöfn mína eftir hjá lagsmönnum mínum, því eg fortók, að 
mér mundi verða kalt; fylgdist eg svo með, að eg hafði ekki 
nema skjöld og fagurt brynbelti. En er lifði þriðjungur nætur 
og stjörnurnar vóru komnar úr miðdegisstað, þá hnippti eg 
olboganum í Odysseif, sem næstur mér lá, og vaknaði hann 
skjótt við; sagði eg þá til hans: „Seifborni Laertesson, ráðagóði 
Odysseifur! Eg held eg ætli ekki að halda lífinu lengur, kuldinn 
bítur mig svo, því eg er yfirhafnarlaus; einhver óhamingja hefur 
blekkt mig svo, að eg fór snöggklæddur heiman, svo nú hef 
eg engin sköpuð ráð“.

490   Svo mælti eg, en honum kom þá eitt ráð í hug, því hann 
var eins til úrræðanna, eins og hann var til framgöngunnar. Hann 
sagði við mig, og hafði ofurlágt: „Þegi þú nú, svo enginn af 
hinum Akkeum heyri til þín!“

494   Síðan reis hann upp við olboga, studdi hönd undir kinn, 
og tók til orða: „Heyrið, vinir, mér birtist draumur í svefni, 
sendur af guði. Heldur til langt höfum vér farið frá skipunum! 
Fari nú einhverr, og segi hershöfðingjanum Agamemnoni 
Atreifssyni til, svo hann geti sent hingað fleiri menn frá skipunum!“

499   Svo mælti hann, en Þóant Andremonsson reis þá upp 
skyndi, lagði af sér guðvefjarskikkju sína, og hljóp af stað til 
skipanna; en eg fór í yfirhöfn hans og lá í henni, þar til að 
dagur ljómaði, og þá varð eg feginn. Eg vildi eg væri nú með 
sama ungdóms fjöri og sömu kröftum óskertum, eins og eg 
var þá! Þá mundi einhverr af svínasmölunum, sem hér eru 
við húsin, ljá mér yfirhöfn, bæði af góðvilja sínum og virðingu 
fyrir hraustum dreng; en nú fyrirlíta þeir mig, af því eg er í 
vondum fötum“.

507   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Góð er 
saga sú, sem þú hefir sagt frá, gamli maður, og engan hégóma 
hefir þú talað, sem ekki heldur á að vera. Þessvegna skal þig 
ekki klæði skorta í bráð, né nokkuð annað af því sem mótlættur 
líknarmaður þarf að hafa. En á morgun skaltu aftur hypja 
þig í spjarir þínar, því hér er ekki mikið til af yfirhöfnum eða 
kyrtlum að hafa til skiptanna, ekki nema einn klæðnaður handa 
hverjum manni“.

518   Að því mæltu spratt hann upp, setti rúm handa honum 
nálægt eldinum, og lét þar í sauðagærur og geitskinn. Þegar 
Odysseifur var lagztur þar, breiddi hann ofan á hann þykkva 
og stóra yfirhöfn, sem hann hafði þar hjá sér til vara, að fara 
í, ef eitthvert hræðilegt óveður kæmi á.

523   Þannig svaf Odysseifur þar, og sveinarnir hjá honum. 
En svínahirðirinn vildi ekki hafa ból sitt þar inni, þar hann 
þóttist þá vera oflangt frá svínunum. Hann bjó sig nú, því hann 
ætlaði út; þótti Odysseifi vænt um, að hann hafði svo grandgæfilega 
gát á eigum hann, meðan hann var í burtu. Fyrst varpaði 
Evmeus beittu sverði um sínar þreknu herðar, fór síðan í 
skjólgóða yfirhöfn, mjög þykkva, og lét þar utan yfir gæru 
af stórri aligeit; því næst tók hann í hönd sér hvasst spjót, til 
að verja sig með fyrir hundum og mönnum; gekk síðan af 
stað, og ætlaði að liggja þar sem hin hvíttenntu svín kúrðu 
undir einum hellisskúta í hlé við norðanáttinni.

[1230.png]


[1231.png]



FIMMTÁNDI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS KEMUR TIL EVMEUSS.


PALLAS AÞENA fór til hinnar landvíðu Lakedemonar 
til að minna hinn fræga son hins hugstóra Odysseifs 
á heimför sína, og reka á eftir honum að fara af stað. 
Hún fann Telemakkus og hinn efnilega Nestorsson, þar sem 
þeir hvíldu í framhúsinu í höll hins fræga Menelásar, svaf 
Nestorsson væran svefn, en Telemakkusi kom ekki sætur dúr 
á auga, því hann hafði miklar áhyggjur um föður sinn, sem 
héldu vöku fyrir honum um nóttina.

9   Hin glóeyga Aþena gekk að honum, og sagði til hans: 
„Telemakkus, nú hæfir þér ekki lengur að rekast langt í 
burt að heiman, og skiljast við eigur þínar, og slíka ofstopamenn, 
sem eru eftir í húsi þínu, að þeir ekki eyði fyrir þér 
öllu fénu, og skipti því í milli sín, og farir þú svo ferðina til 
ónýtis. Skora nú sem skjótast á hinn rómsterka Menelás um 
fararleyfi, svo þú enn megir hitta þína góðu móður heima; 
því faðir hennar og bræður eggja hana nú á að giftast Evrýmakkusi, 
þar sem hann er stórgjöfulli en allir hinir biðlarnir, 
og eykur enn meir og meir á brúðgjafirnar. Hrædd er eg því 
um, að eitthvað fari það að forgörðum innanstokks, sem þú 
vilt ekki missa. Þú veizt, hverninn konur eru skapi farnar: þær 
vilja gjarna auðga hús þess manns, sem þær búa saman við, 
en muna ekki framar til sinna fyrri barna eða bænda sinna, 
sem dánir eru. Þú skalt því, þegar þú kemur heim, fá öll búráð 
í hendur þeirri þernunni, sem þér þykir þar til bezt fallin, 
og skal svo fram fara, þar til guðirnir vísa þér á það kvonfang, 
sem þér er sómi að. Eitt er enn, sem eg vil segja þér, og sem 
þú skalt hugfesta: þeir hraustustu af biðlunum sitja fyrir þér 
með nægum liðstyrk í sundinu milli Íþöku og hinnar bröttu 
Sámseyjar, og vilja drepa þig, áður en þú komist heim í föðurland 
þitt. En eg kvíði því ekki; fyrr skal einhverr biðlanna, 
sem nú eta upp eigur þínar, verða kominn undir græna torfu. 
Þú skalt halda þínu traustsmíðaða skipi langt út frá eyjunum, 
og sigla ekki nema á nóttum; en sá guðanna, sem gætir þín og 
verndar þig, mun senda byr á eftir þér. Jafnskjótt og þú hefir 
tekið land í Íþöku, skaltu senda skipið og alla förunauta þína 
inn til borgarinnar, en sjálfur skaltu fyrst fara til svínahirðirsins, 
sem gætir svína þinna, og er þér jafnan velviljaður. Þar 
skaltu vera um nóttina, en svínahirðirinn skaltu senda inn til 
borgarinnar, að segja hinni vitru Penelópu það í fréttum, að 
hún hafi þig aftur heilan heimt, og að þú sért kominn frá 
Pýlusborg“.

43   Að því mæltu fór hún upp til hins háva Ólymps; en 
Telemakkus vakti Nestorsson af hinum væra svefni, og sagði: 
„Vaknaðu Písistratus Nestorsson! farðu og beittu hinum einhæfðu 
hestum fyrir vagninn, svo við komumst af stað!“

48   Písistratus Nestorsson svaraði honum: „Ekki tjáir, Telemakkus, 
þó okkur sé annt um ferðina, að vera á ferð á náttarþeli; 
það mun bráðum fara að morgna. Bíddu heldur við, þar 
til öðlingurinn, hinn spjótfimi Menelás Atreifsson, kemur með 
gestgjafirnar og lætur þær upp á vagn þinn, og kveður þig 
blíðlega að skilnaði. Því hverr gestur man alla sína ævi til 
gestgjafa þess, er veitir honum góðar viðtökur“.

56   Svo mælti hann, en vonum bráðar kom Morgungyðjan 
Gullinstóla. Þá kom til móts við þá hinn rómsterki Menelás, 
nýrisinn úr rekkju frá hinni hárfögru Helenu. En er öðlingurinn, 
hinn kæri sonur Odysseifs, varð hans var, þá færði hann 
sig fljótlega í skínanda kyrtil, og lagði stóra skikkju yfir sínar 
þreknu herðar, fór fram, gekk til hans og sagði: „Seifborni 
Menelás Atreifsson, þjóðhöfðingi! Gef mér nú orlof til heimferðar 
í föðurland mitt, því nú langar mig til að komast heim“.

67   Hinn rómsterki Menelás svaraði honum: „Ekki mun eg 
halda þér hér lengur, Telemakkus, fyrst þú ert orðinn heimfús; 
aldrei líkar mér við þann gestgjafa, sem tekur manni fyrst með 
miklum dáleikum, en sýnir sig síðan óvinveittan. Betra er að 
hafa hóf í hverjum hlut. Sá kemur sér jafnilla, sem vísar gestinum 
burtu, þegar hann vill vera, og hinn, sem heldur honum, 
þegar hann vill fara. Bíð þú nú, þar til eg færi þér fagrar gjafir 
á vagn þinn, svo þú getir skoðað þær sjálfur; en eg mun segja 
konunum að tilreiða dagverð í höllinni af þeim nægtum, sem 
til eru; veitir það bæði hugarkæti og hressingu að taka dagverð, 
áður en maður byrjar langferð yfir land. En ef þú vilt 
ferðast um Helluland og allt um Argverjaland, þá bíddu við, 
eg skal fara með þér sjálfur og beita hestum fyrir vagn og 
fylgja þér í byggðar borgir, og mun engi láta okkur tómhenda 
burtu fara, heldur gefa okkur einhverja gjöf að skilnaði, annaðhvort 
fallegan eirketil eða laugarfat, eða tvo múlasna, eða 
gullker“.

86   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Seifborni Menelás 
Atreifsson, þjóðhöfðingi! Mér er nú heldur í mun að fara 
heim til mín, því þá eg fór heiman, skildi eg öngvan eftir til 
að gæta eigna minna. Vera má, að eg týnist sjálfur, meðan eg 
leita míns ágæta föður, eða þá að einhverr góður gripur hverfi 
úr herbergjum mínum“.

92   En er hinn rómsterki Menelás heyrði þetta, bauð hann 
þegar konu sinni og þernunum að efna til dagverðar í höllinni, 
af þeim birgðum, er til voru innanhúss. Þá kom til móts við 
hann Eteóneifur Bóetusson; hann bjó skammt frá honum; var 
hann þá nýrisinn úr rekkju. Hinn rómsterki Menelás bað hann 
kveikja upp eld, og steikja kjöt; og gjörði hann sem hann 
bauð. Síðan gekk Menelás ofan í hinn ilmríka geymslusal, og 
með honum þau Helena og Megapenþes. En er þau komu þar 
sem gripirnir vóru, þá tók Atreifsson tvískál, en bað Megapenþes, 
son sinn, koma með silfurskaftker. Helena gekk þangað sem 
hirzlurnar vóru, átti hún þar allavegalita möttla, sem hún sjálf 
hafði búið til; tók hin ágæta kona, Helena, upp einn af þeim, 
og hélt á, var sá möttullinn stærstur og glitmestur, ljómaði eins 
og stjarna, og lá neðstur af möttlunum. Síðan gengu þau fram 
eftir höllinni, þar til þau komu til Telemakkuss; mælti þá 
hinn bleikhári Menelás til hans: „Telemakkus, hinn háþrumandi 
Seifur, verr Heru, láti heimferð þína ganga þér að óskum! 
Nú vil eg gefa þér hinn fegursta og dýrmætasta menjagrip, 
sem til er í húsi mínu; eg vil gefa þér vandað skaftker, allt 
úr silfri, en barmarnir úr gulli gjörðir. Það er smíði Hefestusar, 
en öðlingurinn Fedímus, konungur Sídonsmanna, gaf mér það, 
þá eg gisti í húsi hans á ferð minni þangað. Þenna grip vil 
eg gefa þér“.

120   Að því mæltu rétti öðlingurinn Atreifsson að honum 
tvískálina, en hinn sterki Megapenþes setti fyrir framan hann 
hið ljómandi silfurskaftker, sem hann hélt á. Þá gekk hin kinnfagra 
Helena til hans, hún hélt á möttli, tók til orða og sagði: 
„Eg gef þér og þessa gjöf, sonur kær, til minningar um hannyrðir 
Helenu. Skal kona þín bera þenna búning á hinum eftirþreyða 
brúðkaupsdegi sínum, en þangað til skal hann vera 
geymdur í höllinni hjá þinni kæru móður. Óska eg nú, að 
þú komist ánægður til þíns velbyggða húss og til föðurlands 
þíns“.

130   Að því mæltu fékk hún honum möttulinn, en hann 
tók við, og þótti vænt um; síðan tók öðlingurinn Písistratus við 
gripunum, skoðaði þá alla með undrun, og lagði þá niður í 
vagnlaupinn.

133   Hinn bleikhári Menelás leiddi þá nú inn í stofu, og 
settust þeir þar á legubekkina og hástólana. Þá kom ein herbergismær 
með handlaug í fallegri vatnskönnu úr gulli og hellti 
á hendur þeim yfir silfurfati, að þeir þvæði sér; þá setti hún fram 
skafið borð; en hin heiðvirða matselja kom með brauð, og 
lagði fyrir þá; hún lét og til nógan mat, og veitti fúslega það 
sem til var. Bóetusson var þar hjá, skar kjötið og skammtaði, en 
sonur hins fræga Meneláss skenkti vínið. Tóku þeir nú til hins 
tilreidda matar, er fram var settur.

143   En er þeir höfðu satt lyst sína á mat og drykk, fóru þeir 
Telemakkus og hinn efnilegi Nestorssonur, og beittu hestunum 
fyrir, og stigu svo upp í hinn fjölskreytta vagn, óku síðan fram 
úr fordyrinu og hinum ómanda svölugangi. Hinn bleikhári 
Menelás Atreifsson gekk á eftir þeim, og hélt í hægri hendi á 
gullkeri með ljúffengu víni handa þeim til að dreypa dreypifórn, 
áður en þeir færi af stað. Hann stóð fyrir framan vagninn, 
kvaddi þá og sagði: „Farið vel, sveinar, og berið þjóðhöfðingjanum 
Nestor kveðju mína, því hann var mér góður, eins 
og hann væri faðir minn, alla þá stund er vér, synir Akkea, 
herjuðum í Trójulandi“.

154   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Seifborni konungur! 
Gjarnsamlega skulum við skila öllu þessu til hans, sem 
þú segir, þegar við komum þangað. Eg vildi óska, að eg gæti 
eins sagt við Odysseif heima, þegar eg er kominn aftur til 
Íþöku, að eg komi nú frá þér, og hafi fengið hjá þér ástalegustu 
viðtökur, og hafi meðferðis margar ágætar gersemar“.

160   Þá hann hafði þetta sagt, bar þar að fugl, sem flaug til 
hægri handar honum, út úr forgarðinum; það var örn, og hélt 
í klónum á hvítri heimgæs ákaflega stórri, en karlar og konur 
hlupu á eftir henni með óhljóðum. En er örnin nálgaðist þá, 
þaut hún til hægri handar fyrir framan vagninn. En er þeir 
sáu hana, urðu þeir glaðir, og hýrnaði öllum hugur í brjósti. 
Þá tók Písistratus Nestorsson fyrstur til máls: „Seifborni Menelás, 
þjóðhöfðingi! Seg mér, hvort guð hefir sent okkur báðum þenna 
fyrirboða, eða þér einum“.

169   Svo mælti hann, en hinn hervani Menelás hugsaði sig 
um, svo hann mætti svara honum af skynsemi því sem rétt 
væri; en hin síðmöttlaða Helena varð fyrri til orðs, og sagði: 
„Heyrið hvað eg segi, eg ætla nú að spá, eins og hinir ódauðlegu 
guðir blása mér í brjóst, og eins og eg hygg að eftir muni 
ganga. Eins og þessi örn kom ofan af fjalli, þar sem hún á 
hreiður og unga, og hremmdi heimgæsina: eins mun Odysseifur 
heim koma eftir afstaðnar margar mannraunir og hrakninga, 
og hefna sín; ellegar hann er nú þegar heim kominn, og 
er að upphugsa eitthvað öllum biðlunum til meins“.

179   Hinn vitri Telemakkus svaraði henni: „Veiti það hinn 
háþrumandi Seifur, verr Heru, að svo verði! Þá skal eg og 
heita á þig heima, eins og þú værir ein af gyðjunum“.

182   Þá hann hafði þetta sagt, lagði hann svipunni á hestana, 
urðu þeir þá ólmir og stukku mjög frálega gegnum borgina 
og út á völlinn, og skóku okið allan daginn á hálsum sér.

185   Nú rann sól, og skugga brá yfir alla vegu, en þeir komu 
til Feruborgar að húsi Díókless Orsílokkssonar, Alfeussonar; 
þar voru þeir um nóttina, og gaf hann þeim gestgjafir.

189   En er hin árrisula, rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, 
beittu þeir hestunum fyrir, stigu upp í hinn fjölskreytta vagn, 
og óku fram úr fordyrinu og hinum ómanda svölugangi. Þá 
keyrði hann hestana til hlaups, en þeir tóku á rás og voru viljugir, 
og komust þeir skjótt til hinnar hávu Pýlusborgar.

194   Þá sagði Telemakkus við Nestorsson: „Eg vildi, Nestorsson, 
að þú hétir nú að gera bón mína. Við höfum ávallt verið 
gestfélagar, því feður okkar vóru vinir; þar að auki erum vér 
jafnaldrar, og ferðalag þetta gerir okkur enn þá samrýndari. 
Skildu mig hér eftir, konungsson, en farðu ekki með mig 
framhjá skipinu. Eg er hræddur um, að hinn aldraði maður 
(Nestor) haldi mér af gestrisni í höll sinni, þó mér sé það 
nauðugt, því mér liggur á að komast fljótt heim“.

202   Svo mælti hann; en Nestorssonur hugsaði sig um, hverninn 
hann mætti verða við bón hans, sem skylt var. Honum kom 
þá eitt til hugar, sem honum þótti bezt: hann snéri hestunum 
fram að sjá til hins fljóta skips, tók þar upp hinar fögru gjafir, 
klæðin og gull það er Menelás hafði gefið honum, og lét þær 
í skutstafn skipsins. Síðan rak hann eftir honum, talaði til hans 
skjótum orðum og sagði: „Gakk nú snarlega á skip og kalla 
á förunauta þína, áður en eg verð kominn heim og segi gamla 
manninum frá. Því þar er eg handviss um, að eins ákaflyndur 
og hann er, mun hann ekki sleppa þér, heldur mun hann 
koma hingað sjálfur til að bjóða þér heim, og hygg eg, að hann 
fari ekki erindisleysu, því hann mun verða stórreiður.

215   Að því mæltu keyrði hann hina faxprúðu hesta og hélt 
aftur til borgar Pýlusmanna, og kom skjótt heim til hallarinnar.

217   Telemakkus kallaði nú til förunauta sinna og mælti. 
„Hagræðið nú, félagar, öllum farvið og reiða á enu svarta 
skipi, förum svo upp í sjálfir, og höldum áfram ferð vorri“.

220   Svo mælti hann, en þeir gerðu sem hann bauð, stigu 
þegar upp í og settust á þófturnar.

222   Meðan hann var að láta búa skipið, baðst hann fyrir, og 
færði Aþenu fórnir hjá skutstafni skipsins. Þá kom til hans útlendur 
maður, hann fór útlægur frá Argverjalandi fyrir það, 
að hann hafði vegið mann; hann var spámaður, og kominn af 
ætt Melampuss. Melampus bjó fyrst í hinni sauðauðugu Pýlusborg, 
og var hann langauðugastur af búandi mönnum í Pýlusborg. 
Þá fór hann í annað land, og flýði úr föðurlandi sínu fyrir 
hinum stórhugaða Neleifi, sem var allra manna ríklundaðastur, 
þeirra er uppi hafa verið, lagði hann hald á mikið af eigum 
Melampuss, og hélt þeim í heilt ár. Allan þann tíma var 
Melampus þungum viðjum bundinn í höll Fýlakuss, varð hann 
megnar raunir að þola sökum dóttur Neleifs[* Peróar, sjá XI, 287.] og hinnar þungu 
glæpsku, er hin óttalega Refsinorn hafði skotið í brjóst honum. 
Þó gat hann umflúið Banagyðjuna, rak hann þá hin hábaulandi 
naut frá Fýlöku til Pýlusborgar, hefndi ójafnaðarins á hinum 
goðumlíka Neleifi, og flutti konuna heim til bróður síns.[** Bíants, er beðið hafði Peróar.]
Eftir það fór hann í annað land, og kom til hins hestauðuga 
Argverjalands, því þar lá fyrir honum að búa og ráða yfir 
mörgum Argverjum; þar kvongaðist hann, og byggði sér háreist 
hús. Hann átti tvo sterka sonu, Antífates og Mantíus. 
Sonur Antífatess var hinn hugstóri Oikles, en sonur Oikless 
var bardagamaðurinn Amfíarás; honum unni Seifur Ægisskjaldi 
og Apollon og veittu alls konar vinaratlot; og þó náði 
hann ekki elliárum, heldur lézt í Þebu, vegna gjafa þeirra er 
konu hans[* Erífýlu, sjá XI, 326-7.] voru gefnar. Synir hans vóru þeir Alkmeon og 
Amfílokkus. En synir Mantíuss voru þeir Polýfídes og Klítus. 
Morgungyðjan Gullinstóla nam Klítus burtu fyrir sakir fríðleiks 
hans, til þess hann væri hjá þeim ódauðlegu guðum; en 
Apollon gerði hinn hugstóra Polýfídes að hinum ágætasta spámanni 
eftir dauða Amfíarásar. Polýfídes varð reiður föður sínum, 
og flutti sig því burt til Hýperesíu, bjó þar síðan, og sagði 
spár öllum dauðlegum mönnum. Það var sonur hans, sem hér bar 
nú að, hann hét Þeóklýmenus ; hann gekk til Telemakkusar, 
og hitti svo á, að hann var að dreypa dreypifórn og biðjast fyrir 
hjá hinu örskreiða, svarta skipi. Hann talaði til hans skjótum 
orðum og sagði: „Fyrst eg hitti þig, góður maður, að blóti á 
þessum stað, þá bið eg þig í nafni blótsins og goðsins, og þar 
næst í nafni sjálfs þíns og förunauta þeirra, er með þér eru: 
seg mér satt frá því, sem eg spyr þig um, og leyn öngvu af: 
hverr ertu og hvaðan? hvar áttu heima og foreldrar þínir?“

265   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Eg skal segja 
þér satt þar frá, gestur! Ætt mín er í Íþöku, en faðir minn er 
Odysseifur, sem mér er svo mikil eftirsjón að; en er nú dáinn 
hryggilegum dauða. Þessvegna tók eg nú menn og skip, og 
fór hingað til að spyrjast fyrir um föður minn, þar hann hefir 
verið svo lengi í burtu“.

271   Hinn goðumlíki Þeóklýmenus svaraði honum: „Það 
stendur líkt á fyrir mér, eg fór úr föðurlandi mínu, af því eg 
hafði drepið einn af löndum mínum, en hann átti marga bræður 
og vandamenn í enu hestauðuga Argverjalandi, er þar hafa 
mikið vald yfir Akkeum. Þeir vildu fyrirkoma mér og drepa 
mig, en eg komst undan þeim, og fer eg því landflótta, liggur 
nú ei annað fyrir, en að flakka landa á milli. Tak mig nú á 
skip þitt, fyrst eg kom farflótta á þínar náðir, svo óvinir mínir 
drepi mig ekki, því eg hygg, að þeir séu hér á eftir mér“.

279   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Víst skal eg 
ekki reka þig frá hinu jafnbyrða skipi, fyrst þú vilt fá far. 
Kom með mér, þú skalt fá slíkar viðtökur á skipinu, sem vér 
getum í té látið“.

282   Þá hann hafði þetta sagt, tók hann við eirspjóti hans af 
honum, og lagði það í lyftingu hins borðróna skips, steig svo 
sjálfur upp á hafskipið, og settist niður aftur í skipinu, og lét 
Þeóklýmenus sitja hjá sér. Þá slógu menn skutfestum, en 
Telemakkus kallaði til skipverja, og bað þá seglbúa, en þeir 
brugðu skjótt við, hófu upp furutréð, settu það niður í hinn 
hola siglubita, og bundu með stögum fram og aftur, drógu 
síðan upp hin hvítu segl með velfléttuðum ólum. Hin glóeyga 
Aþena sendi þeim hagstæðan byr, til þess að skipið hlypi sem 
skjótast yfir hið salta vatn; datt þá byr á snögglega úr háa lofti. 
Þeir sigldu framhjá Krúnum og enni straumfögru Kalkisá.[* Hvort tveggja sunnan á Elealandi.]

296   Nú rann sól, og skugga brá yfir alla vegu. Skipið rann 
áfram í byrvindi Seifs, og stefndi á Feu,[** Bær og höfði norður á Elealandi, Castell Tomeso.] og fram hjá enu 
helga Elealandi, þar sem Epear hafa yfirráð. Þá tók Telemakkus 
stefnu á klakkeyjar,[*** Fyrir framan Akkelóusfljót í Akarnalandi.] og var hugsandi um, hvort hann mundi 
undan stýra bananum, eða mundi hann feigur vera.

301   Þeir sátu nú að kvöldverði í bænum, Odysseifur og hinn 
ágæti svínahirðir, og tóku hinir sveinarnir náttverð með þeim. 
En er þeir höfðu etið og drukkið, sem þá lysti, tók Odysseifur 
til máls, og vildi freista, hvort svínahirðirinn mundi vilja veita 
sér lengur gestbeina og lofa sér að vera þar í bænum, eða mundi 
hann vísa sér til borgarinnar: „Heyr nú, Evmeus, og þér sveinar! 
Mig langar til að fara til borgarinnar á morgun að biðja 
að gefa mér, svo eg liggi ekki uppi á þér og sveinum þínum. 
Legðu mér nú einhver góð ráð, og ljáðu mér góðan fylgdarmann, 
sem leiði mig þangað; en eg mun verða að flakka einn 
um borgina, og vita, hvort nokkur vill víkja mér vínsopa eða 
brauðbita. Mig langaði til að koma í garð hins ágæta Odysseifs, 
og segja hinni vitru Penelópu eitthvað í fréttum. Þá vildi eg og 
koma á fund hinna yfirgangssömu biðla, og vita, hvort þeir 
vilja gefa mér málsverð, því þeir hafa ógrynni af mat. Brátt held 
eg gæti orðið dugandi vinnumaður hjá þeim, hvað sem þeir 
vildu gjöra láta. Því eg skal segja þér fyrir satt, taktu nú eftir 
og hlustaðu til: Hermesi sendiguð, sem veitir veg og frama fyrirtækjum 
allra manna, honum er svo fyrir þakkandi, að enginn 
maður skal þurfa að reyna sig við mig til verknaðar, hvorki til 
að hlaða laglega bál, kljúfa þurr skíði, brytja og steikja kjöt, 
eða skenkja vín, sem eru þau verk, er minni háttar menn eru 
vanir að vinna fyrir heldra fólk“.

325   Evmeus svínahirðir varð mjög fár við, og sagði: „Æ, 
hví kemur þér þessi ætlun í hug, gestur? Þig langar víst til að 
bíða bana þinn í borginni, er þú vilt ganga í flokk biðlanna, 
þar sem yfirgangur þeirra og ofríki nær allt upp til ens járnsterka 
himins (þ.e. gengur fjöllunum hærra). Þeir eru ólíkir 
sveinar þeir, er þjóna undir þá: þeir eru ungir, ganga á góðum 
yfirhöfnum og kyrtlum, höfuð þeirra og fríða andlit eru sígljáandi 
af smyrslum, en sléttskafin borð eru hlaðin af brauði og 
keti og víni. Vertu heldur kyrr; því enginn amast við þér hér, 
hvorki eg né nokkur sveina minna. En þegar Odysseifs kæri 
sonur kemur, mun hann bæði gefa þér yfirhöfn og kyrtil til 
að vera í, og láta flytja þig, hvort sem þér leikur hugur á að 
komast.

340   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Eg vildi 
óska, Evmeus, að þú værir föður Seifi eins kær, eins og mér 
þykir vænt um þig, fyrir það, að þú hefir létt af mér hrakningi 
og mikilli vesöld. Því enginn hlutur er armæðufyllri fyrir 
dauðlega menn en hrakningurinn; og þeir menn, sem eru á 
hrakningi og eiga í bágindum og vesöld, verða oft illar raunir 
að þola sökum þess aumlega hungurs. En fyrst þú vilt halda 
mér og láta mig bíða hans, þá láttu sjá, segðu mér frá móður 
hins ágæta Odysseifs, og frá föður hans, er hann skildist við, 
þá hann fór heiman, kominn að gamals aldri; segðu mér, 
hvort þau eru enn á lífi í sólarljóss heimi, eða þau eru nú 
dáin og komin niður í Hadesar heim?“

351   Hinn fyrirmannlegi svínahirðir svaraði honum: „Eg skal 
segja þér satt frá þessu, gestur. Laertes er enn á lífi, en ávallt 
biður hann Seif, að líf sitt megi burtu líða þar á sjálfs hans 
heimili; harmar hann sárlega hvarf sonar síns, og lát sinnar 
fróðhuguðu eiginkonu; féll honum það sárast, er hún dó, og 
það gerði hann ellihruman, áður en hann hafði aldur til. En 
hún dó hryggilegum dauða, hún dó af sorg eftir hinn fræga 
son sinn. Eg vildi óska þess, að enginn í þessu landi, sem mér 
er kær og vinveittur, hreppti slíkan dauða. Meðan hún var á 
lífi, enn þótt hún alltaf væri syrgjandi, þá hafði eg gaman af 
að forvitnast og spyrja eftir ýmsu, því hún uppól mig ásamt 
með dóttur sinni, hinni rösklegu, síðmöttluðu Ktímenu, sem 
var yngst barna hennar; með henni ólst eg upp, og hafði litlu 
minna yfirlæti af móður hennar en hún sjálf. Þegar við vorum 
bæði orðin frumvaxta, giftu þau hana burt til Sámseyjar, og 
fengu svo mikið brúðfé, að seint er að telja. En mér gaf hún 
mjög fallegan klæðnað, yfirhöfn og kyrtil, og skó á fæturna, 
og lét mig fara út á landsbyggðina, því hún unni mér hugástum. 
Þó eg nú ekki njóti þessa lengur, þá láta þó hinir sælu guðir 
mér vel lánast þá iðn, sem eg legg stund á; þaraf hefi eg fengið 
fæði og drykk, og nokkuð til að víkja þurfamönnum. En af hússmóðurinni 
er til engra vinarhóta að ætla, hvorki til orða né 
atlota, síðan sá ófögnuður kom yfir konungsgarðinn, að ofstopamennirnir 
verða þar innligsa. En þrælar vilja gjarna tala við 
hússmóðurina sjálfa, þeir vilja spyrja hana að ýmsu, fá hjá henni 
að eta og drekka og nokkuð til að hafa með sér út á landsbyggðina; 
slíkt á jafnan vel við þræla“.

380   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Sér 
er hvað! Þú hefir þá verið eitthvað ungur, Evmeus svínahirðir, 
þegar þú flæktist langt í burt frá föðurlandi þínu og foreldrum! 
Gjör nú svo vel, seg mér og inn með sannindum: var hin strætabreiða 
borg, sem þau bjuggu í faðir þinn og hin heiðvirða 
móðir, lögð í eyði? eða rændu víkingar þér, þar sem þú sazt 
einmana að sauðum eða nautum, fluttu þig til skipa sinna, og 
seldu þig til heimilis þessa manns fyrir fullt andvirði?“

389   Hinn fyrimannlegi svínahirðir svaraði honum: „Með 
því þú spyr mig og forvitnast eftir þessu, gestur, þá sittu kyrr 
og taktu eftir, og skemmtu þér og drekktu vínið, því nætur 
um þetta leyti eru endalausar, bæði má sofa og eins má hlýða á 
frásögur sér til skemmtunar; og ekki þarft þú að ganga til 
hvílu, fyrr en háttatími er kominn; mikill svefn er og aldrei 
hollur. Hverr hinna, sem vill, má ganga út og fara að sofa, 
en undir eins og lýsir af degi, verður hann að taka dagverð 
og fylgja svínum hússbóndans. Við tveir skulum drekka hér 
og sitja að mat inni í bæ, og skemmta okkur með því að segja 
hvorr öðrum raunir okkar, því hverr maður, sem margt hefir 
reynt, og víða flækzt, hann hefir jafnvel gaman af raunum 
sínum eftir á. Nú vil eg segja þér frá því, sem þú spurðir mig 
að, og þér er forvitni að heyra.

403   Sírey heitir ey nokkur, sem þú munt hafa heyrt um 
getið, hún er fyrir ofan Ortygíu; þar eru sólhvörfin; þessi ey 
er ekki fjölbyggð, og er þó góð ey, þar er beitarland gott og 
sauðland, vínland og hveitiland. Þar kemur aldrei hallæri í 
land og ekki gengur þar heldur nein skæð sótt manna á meðal, 
því þegar mannfólkið tekur til að eldast í byggðinni, þá kemur 
Appollon Silfrinbogi og Artemis með honum, ráðast þau að 
mönnunum og bana þeim með sínum þýðu skeytum. Þar eru 
tvær borgir, er skipt hafa til jafns milli sín allri eyjunni, var 
faðir minn konungur yfir báðum þessum borgum, hann hét 
Ktesíus Ormenusson, og var áþekkur hinum ódauðlegu guðum. 
Einu sinni komu þar nokkurir feniskir menn við land, 
þeir voru frægir sjóferðamenn; þessir menn voru svikarar, og 
höfðu á skipi sínu svo mikið af glysi og glingri, að ekki varð 
tölu á komið. Á heimili föður míns var kona nokkur fenisk, 
hún var fríð sýnum, mikil vexti, og hannyrðakona mikil. Þessa 
konu glöptu hinir brögðóttu Feníkar. Einu sinni þegar hún var 
að þvotti nálægt skipi þeirra, átti fyrst einn af þeim samlag 
við hana og ástarhót; tæla þeir hlutir hugi margrar konu, enda 
þó góð kona kunni að vera. Síðan spurði hann hana, hver 
hún væri og hvaðan hún kæmi. Hún sagði þegar, hvar faðir sinn 
ætti heima. „Eg er frá hinni eirsettu Sídonsborg“, sagði hún, 
„og dóttir hins vellauðuga Arýbants. Víkingar nokkurir frá 
Taffey ræntu mér, þá eg kom af akri, fluttu mig svo hingað 
og seldu mig til heimilis þessa manns, og galt hann fullt verð 
fyrir mig“. Maðurinn, sem hafði haft samlag við hana leynilega, 
sagði til hennar: „Viltu nú ekki fylgjast með okkur heim 
aftur, til að sjá heimkynni föður og móður, og finna foreldra 
þína? því þeir eru enn á lífi, og eru kölluð vel fjáð“. Konan 
svaraði honum og sagði: „Það má og vel vera, ef þér skipverjar 
viljið festa með eiði, að þér skuluð koma mér heilli 
heim“. Svo mælti hún, en þeir sóru allir, eins og hún mæltist 
til. En er þeir höfðu svarið og unnið fullan eið, þá svaraði 
konan þeim og sagði: „Látið nú hljótt um yður, og tali enginn 
af félögum yðar til mín orð, þó hann mæti mér, annaðhvort á 
stræti, eða þá hjá vatnsbólinu; annars er eg hrædd um, að einhverr 
fari heim til karlsins, og segi honum frá, fari hann svo 
að gruna eitthvað, og láti setja mig í harðan fjötur, en ráði yður 
bana. Látið heldur þessa ráðagjörð fara leynt, og flýtið yður 
að kaupa inn landvöruna. En jafnskjótt og þér hafið fengið 
fram á skip yðar af matvörum, þá skuluð þér skjótt gera mér 
boð heim, skal eg þá koma með allt það gull, sem eg get 
höndum yfir komizt. Þar að auki langaði mig til að fá yður 
nokkuð annað í flutningskaup. Eg fóstra upp son göfugs manns 
hér á heimilinu, hann er orðinn greindur vel, og svo stálpaður, 
að hann er farinn að hlaupa út með mér. Þenna svein ætla eg 
að hafa til skips með mér, getið þér fengið fyrir hann geysimikið 
verð, hvert sem þér seljið hann til annarra landa“. Þá 
hún hafði þetta sagt, gekk hún heim til hinna fallegu húsakynna. 
En þeir vóru þar kyrrir hjá okkur allt liðilangt árið, 
og keyptu inn mikið af matvörum á skip sitt. En er skipið var 
hlaðið og ferðbúið, þá sendu þeir mann til konunnar, að láta 
hana vita af. Þessi kyndugi maður kom til húsa föður míns, 
hann hafði með sér hálsfesti, hún var úr rauðagulli, en kaflarnir 
á milli af lýsigulli. Þernurnar í höllinni og mín heiðvirða móðir 
handléku festina, skoðuðu hana, og buðust til að kaupa. Þá 
benti hann konunni hljóðlega, og þegar hann hafði bandað 
henni, gekk hann ofan til skips, en hún tók í hönd mér og 
leiddi mig út úr herbergjunum. Í framhúsinu fann hún fyrir 
sér borð með borðkerum, sem ætluð vóru þeim boðsmönnum, 
sem þá vóru hjá föður mínum; vóru þeir þá gengnir út á 
samkomu, þar sem lýðurinn var að tala málum sínum. Hún 
laumaði í snatri þremur borðkerum undir kápulaf sitt, og hafði 
þau burt með sér, en eg fylgdi henni í grannleysi. Þegar komið 
var sólarlag, og farið var að bregða lit, komum við til hinnar 
ágætu hafnar, þar sem hið örskreiða skip Feníkumanna lá, því 
við gengum hratt. Síðan létu þeir okkur bæði upp í, stigu á 
skip, og sigldu í haf; og sendi Seifur byr á eftir þeim. Vér 
sigldum samfleytt sex dægur, nótt og dag. En er Seifur Kronusson 
lét sjöunda daginn yfir koma, þá skaut hin örvumglaða 
Artemis konuna, svo hún skall niður í austurinn, eins og veiðibjalla; 
byltu þeir henni þá útbyrðis, svo hún yrði selum og 
fiskum að bráð; en eg var einn eftir, í döprum hug. Vindur og 
alda bar kaupmennina upp að Íþöku, og þar keypti Laertes mig 
fyrir eigin fé. Svona leit eg fyrst augum þetta land“.

485   Hinn seifborni Odysseifur svaraði honum: „Sannarlega 
hefir þú hrært mér hug í brjósti, Evmeus, með þessari sögu, sem 
þú hefir nú sagt um allar þær raunir, er þér hafa til handa 
borið. Þó hefir Seifur lagt þér bót með böli, þar sem þú komst 
eftir margar þrautir afstaðnar til húsa góðs manns, sem veitir 
þér góðfúslega mat og drykk, svo þú lifir góðu lífi. Eg þar á 
móti er kominn hingað, eftir að hafa hrakizt um mörg byggðarlög 
manna“.

493   Þannig töluðust þeir við, gengu síðan til hvílu, og sváfu 
skamma stund, því ekki leið á löngu, áður dagur ljómaði.

495   Þá vóru þeir komnir undir land, menn Telemakkusar, 
og vóru að leysa seglin; þeir tóku niður siglutréð í skyndi, og 
réru skipinu upp í lendinguna, köstuðu stjóra, og bundu skutfestarnar, 
stigu svo af skipi, og gengu á land, bjuggu þar til 
dagverðar, og blönduðu hið skæra vín. En er þeir höfðu etið 
og drukkið, sem þá lysti, þá tók hinn vitri Telemakkus svo til 
máls: „Nú skuluð þér róa skipinu inn til borgarinnar, en eg 
ætla að fara út á landsbyggðina til hjarðmannanna, geng svo 
ofan í borgina í kvöld, þegar eg hefi séð yfir bú mitt, en á 
morgun skal eg halda yður góða veizlu af kjöti og ljúffengu 
víni, skal það vera ferðarkaup yðar“.

508   Hinn goðumlíki Þeóklýmenus svaraði honum: „Hvort 
á eg að fara, sonur sæll? Hjá hverjum á eg að gista af höfðingjum 
þeim, er vald hafa á hinni ósléttu Íþöku? eða á eg að 
ganga rakleiðis til móður þinnar og í hús þitt?“

512   Hinn vitri Telemakkus svaraði honum: „Ef öðruvísi stæði 
á, skyldi eg vísa þér heim til okkar, og skyldi þig ekki skorta 
þar gestbeina. En það mundi verða lakara fyrir, sjálfan þig, því 
hvorki verð eg við sjálfur, né heldur mun móðir mín koma á 
fund þinn; hún lætur ekki biðlana sjá sig með jafnaði í 
stofunni, heldur er hún langt í burt frá þeim uppi á lofti að 
vefa. Eg vil heldur vísa þér á annan mann, sem þú getur 
komið til, það er hann Evrýmakkus, hinn frægi son ens vitra 
Polýbuss; Íþökumenn hafa hann nú í hávegum, eins og væri 
hann einhverr af goðunum; hann er og allra manna ágætastur, 
og stendur hans hugur helzt til að fá móður minnar, og ná metorðum 
Odysseifs. En það veit hinn Ólympski Seifur, sem býr 
í uppheimsloftinu, hvort hann ætlar að láta hinn illa dag koma 
yfir þá á undan brúðkaupinu“.

525   Þá hann hafði sagt þetta, flaug fugl til hægri handar 
honum, það var smyrill, hinn skjóti sendiboði Appollons; smyrillinn 
hélt á dúfu í klónum, og var að reita af henni fiðrið, og 
duttu fjaðrirnar til jarðar milli skipsins og Telemakkusar. Þá 
kallaði Þeóklýmenus hann á eintal, greip um hönd hans, tók 
til orða og sagði: „Þessi fugl hefir ekki flogið til hægri handar 
þér, Telemakkus, án einhverrar sérlegrar ráðstöfunar guðs, því 
eg sá það strax sem eg leit hann, að þetta var spáfugl. Engin 
ætt í Íþökulandi stendur nær konungdóminum, en yðar ætt, 
og mun ríkið alltaf haldast hjá yður“.

535   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Eg vildi 
óska, gestur, að þetta rættist, sem þú segir! Þá skyldi eg brátt 
launa þér svo með greiða og gjöfum, að hverr, sem yrði á vegi 
fyrir þér, skyldi kalla þig lánsmann“.

539   Að því mæltu kallaði hann til Píreusar, síns trúa félaga: 
„Píreus Klýtusson! Þú hefir verið mér eftirlátastur allra förunauta 
minna, sem fóru með mér til Pýlusborgar. Leiddu nú 
þenna gest heim til þín, og haltu hann vel og virðuglega, þar 
til eg kem“. Hinn spjótfimi Píreus svaraði honum: „Þó þú 
dveljir hér langa tíma, Telemakkus, þá skal eg halda þenna gest, 
og láta hann öngvan beinleika skorta“.

547   Að svo mæltu gekk hann til skipsins, og sagði skipverjum 
að fara upp í og slá skutfestum. Þeir stigu þegar á 
skip og settust á þófturnar. Telemakkus batt fallega sóla undir 
fætur sér, og tók úr lyftingunni sterkt spjót með beittri eirfjöður; 
en þeir slógu skutfestunum, stjökuðu skipinu frá landi, 
og sigldu til borgarinnar, eins og Telemakkus, hinn frægi sonur 
hins ágæta Odysseifs, hafði sagt þeim.

555   Telemakkus gekk nú af stað, og fór hratt, þar til hann 
kom að forgarðinum, þar átti hann fjölda svína, og þar var 
hinn dyggi svínahirðir, sem var svo góðviljaður hússbændum 
sínum, vanur að sitja hjá svínunum.

[1247.png]

[1249.png]



SEXTÁNDI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS KANNAST VIÐ FÖÐUR SINN.


ÞEGAR með birtingu kveiktu þeir upp eld í bænum, 
Odysseifur og hinn ágæti svínahirðir, og bjuggu til 
dagverðar, og sendu svo smalana út í hagann með svínahjarðirnar. 
Þá er Telemakkus kom að bænum, flöðruðu hinir 
sígeyjandi hundar upp á hann, en geltu ekki að honum. Hinn 
ágæti Odysseifur tók eftir því, að hundarnir voru að flaðra 
upp á einhvern, og heyrði einhvern fótadyn. Hann talaði þá til 
Evmeuss skjótum orðum: „Hér kemur víst einhverr vinur þinn 
eða kunningi, Evmeus, því hundarnir flaðra upp á einhvern, 
en gelta ekki, og líka heyri eg skóhljóð“.

11   Varla hafði hann sleppt orðinu, þegar hans kæri sonur 
var kominn að fordyrinu. Svínahirðirinn varð forviða og spratt 
upp, og borðkerin, sem hann blandaði í hið skæra vín, sluppu 
úr höndum hans. Hann gekk út móti hússbónda sínum, kyssti 
höfuð hans, bæði hans fögru augu og báðar hendur, og grét 
fögrum tárum. Svo sem ástríkur faðir umfaðmar ástfólginn 
einkason sinn, þá hann kemur heim úr fjarlægu landi á tíunda 
ári, og hefir faðir hans marga hugraun þolað hans vegna: svo 
faðmaði hinn ágæti svínahirðir Telemakkus allan og kyssti 
hann sem væri hann úr helju heimtur. Hann talaði grátandi til 
hans skjótum orðum: „Þar ertu kominn, Telemakkus, mitt 
sæta ljós! Ekki hugsaði eg, þá er þú sigldir til Pýlusborgar, að 
eg mundi sjá þig framar. Ger nú svo vel og gakk inn, sonur 
sæll, svo eg megi hafa unun af því að horfa á þig, nýkominn 
heim frá útlöndum. Þú kemur næsta sjaldan út á landsbyggðina 
og til hjarðmannanna, heldur hefst alltaf við heima í borginni; 
það er eins og það eigi svo vel við þig, að horfa upp á 
hinn skaðvæna biðla grúa“.

30   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Svo skal 
vera, faðir sæll! Eg átti erindi til þín hingað, bæði að sjá þig 
sjálfan, og til að fá fréttir af móður minni, hvort hún er ennþá 
kyr heima, eða annar maður hefir gengið að eiga hana, og 
standi svo rekkja Odysseifs í einhverju horninu rúmfatalaus og 
full með köngulóarvefi“.

36   Hinn fyrimannlegi svínahirðir svaraði honum: „Víst er 
hún kyr í húsum þínum með stöðugu þolgæði, og líður svo 
yfir hana mörg döpur nóttin og margur raunadagur, að hún 
lætur ekki af gráti“.

40   Að því mæltu tók hann við eirspjóti hans, en Telemakkus 
gekk inn, og steig yfir steinþröskuldinn.

42   Þá hann kom inn í húsið, veik Odysseifur, faðir hans, úr 
sæti fyrir honum, en Telemakkus bað hann vera kyrran, og 
sagði: „Sittu, gestur, eg get vel fengið sæti annarstaðar í bæ 
mínum; hérna er maðurinn, sem getur búið mér sess“.

46   Svo mælti hann; gekk Odysseifur þá aftur til sætis, og 
settist niður, en svínahirðirinn lét undir hann grænt lim og 
breiddi þar ofan á sauðargæru, og þar settist hinn kæri sonur 
Odysseifs á. Síðan setti svínahirðirinn fyrir þá diska með steiktu 
kjöti, sem þeir höfðu leift daginn fyrir; hann fyllti í skyndi 
karfir með brauð, og blandaði hunangsætt vín í viðvindilskeri, 
settist svo sjálfur gengt hinum ágæta Odysseifi. Tóku þeir nú 
til hins tilreidda matar, er fram var settur; en er þeir höfðu 
etið og drukkið, sem þá lysti, þá talaði Telemakkus til hins 
ágæta svínahirðirs: „Hvaðan er þessi gestur, sem hér er kominn 
til þín, faðir sæll? hverninn fluttu skipverjarnir hann til Íþöku?
hvaða menn eru þeir? því ekki get eg ætlað, að hann hafi 
komið hingað fótgangandi“.

60   Evmeus svínahirðir svaraði honum: „Eg skal segja þér 
satt frá öllu þessu, sonur sæll: hann kveðst vera ættaður frá 
hinni víðlendu Krítarey, segist víða hafa flækzt, og hrakizt um 
mörg byggðarlög manna, því það hefir átt fyrir honum að liggja. 
Hann strauk hingað af skipi Þespróta, og kom núna að bæ 
mínum, og ætla eg nú að afhenda þér hann til ásjár. Gerðu, 
sem þér líkar! en hann þykist nú vera líknarmaður þinn“.

68   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Tarna eru 
slæmar fréttir, Evmeus! Hvernin á eg að geta tekið þennan gest 
í hús mitt? Eg er sjálfur ungur, og treysti mér enn ekki til að 
hrinda af mér, ef einhverr bekkist til við mig að fyrra bragði. 
En móðir mín er á báðum áttum, hvort hún eigi að meta svo 
mikils sæng bónda síns og orðróm alþýðu, að vera hjá mér 
heima og annast búið, eða eigi hún að ganga með þeim 
af Akkeum, sem göfgastur er, og hennar biður þar í höllinni, 
og gefur henni flestar gjafir. En fyrst þessi gestur er kominn 
til húss þíns, þá skal eg fá honum sæmileg klæði, yfirhöfn 
og kyrtil, og gefa honum tvíeggjað sverð og sóla á fæturna, og 
láta flytja hann hvert á land sem hann vill. En viljir þú hitt 
heldur, þá láttu hann vera hér á bænum, og annastu hann 
sjálfur, en eg skal senda hingað klæðin og allan mat honum 
til fæðis, svo hann verði ekki þér til þyngsla eða sveinum þínum. 
En ekki get eg leyft honum að fara til borgarinnar til biðlanna, 
sem eru svo frekir og ofstopafullir; en hætt er við, að 
þeir spotti hann, og mun eg hafa þar mikla skapraun af; eru 
þeir miklu aflameiri, en eg, og má enginn við margnum, enn 
þótt mikill sé fyrir sér“.

90   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Ef eg 
má leggja orð til, kæri, þá er mér mesta raun að, þegar eg heyri 
ykkur geta um, að biðlar þessir skuli hafa slíkar óspektir í 
frammi í höllinni, án þess að skeyta um þig, slíkur maður sem 
þú ert. Seg mér, lætur þú kúgast viljandi, ellegar hatast landsfólkið 
við þig, laðað af raust einhvers guðs? eða hefirðu 
nokkuð að ásaka bræður þína um? sjá menn þar helzt til 
trausts í bardögum, sem bræður eru, þegar stórar deilur rísa 
upp. Væri eg eins ungur, og þú ert, og með því skapi, sem eg 
hef, eða væri eg sonur hins ágæta Odysseifs, eða þá sjálfur 
hann, þá mætti útlendur maður þegar í stað höggva höfuð af 
mér, ef eg skyldi ekki ganga inn í höll Odysseifs Laertessonar, 
og verða skaðamaður allra þeirra. Og þó þeir nú bæri mig einan 
ofurliða, þá vilda eg heldur liggja dauður í sjálfs míns húsum, 
en að horfa alltaf upp á þann ósóma, að gestir séu hraktir og 
hrjáðir, að þeir dragi ambáttirnar um hin fallegu herbergi til 
að smána þær, að víninu sé útausið í ógegnd, að þeir eti upp 
matinn með frekju, skeytingarlaust og hóflaust, svo aldrei er 
lát á“.

112   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Eg skal nú 
segja þér, gestur, allt eins og er. Ekki er alþýða manna mér 
óvinveitt eða mótsnúin; ekki hefi eg heldur tilefni til að ásaka 
bræðurna, sem vel geta orðið manni að góðu trausti í bardögum, 
og þá stórar deilur upp rísa. Því Kronusson hefir mjög 
einskipað ætt vorri: Arkisíus átti engan son, nema Laertes, 
Laertes ekki heldur neinn, nema Odysseif, og Odysseifur átti 
öngvan, nema mig; og hann skildi mig, þann eina soninn, sem 
hann átti, eftir í höllinni, án þess að hafa mín nokkur not. Þessvegna 
er slíkur grúi illviljaðra manna orðinn innligsa í húsum 
vorum. Því allir þeir höfðingjar, sem nokkurs eru ráðandi á eyjunum, 
Dúliksey, Sámsey og hinni skógi vöxnu Sakyntsey, og 
allir þeir, sem ríki hafa á hinni grýttu Íþöku, biðla til móður 
minnar, og eyða búinu. En hún gerir hvorki að neita þessum 
ráðahag, sem henni er þó mjög á móti skapi, né heldur getur 
af sér fengið að ganga að honum; eyða þeir svo búi mínu með 
ofneyzlu, og munu bráðum tortýna sjálfum mér, en þó ræður 
mestu um, hvað guðirnir vilja vera láta. Far nú sem skjótast, 
faðir sæll, og seg hinni vitru Penelópu, að hún hafi mig heilan 
aftur heimt, og eg sé kominn frá Pýlusborg. Eg ætla að bíða hér, 
þangað til þú kemur hingað aftur. Þú skalt segja Penelópu 
einni frá þessu, en enginn af Akkeum má verða þess áskynja; 
því margir eru þeir, sem hafa illan hug til mín“.

135   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Eg veit, 
eg skil, það þarf ekki að segja mér allt! En seg mér hitt og 
kveð á glögglega, hvort eg á um leið að fara með nokkur 
skilaboð til hins vesæla Laertess? Meðan hann einkanlega harmaði 
hvarf Odysseifs, fór hann oft að sjá yfir sýslur manna, og 
át og drakk með þrælunum í höllinni, þegar honum bauð svo 
hugur um. En nú, síðan þú sigldir til Pýlusborgar, segja menn 
hann hafi hvorki neytt matar né drykkjar, eins og vandi hans 
hefir verið, og ekki gengið að sjá yfir sýslur manna, heldur situr 
hann grátandi með ekka og harmatölum, og fellir stórum af“.

146   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Það fer báglega! 
en þó munum vér ekki skipta oss af honum, þó oss taki 
sárt til hans. Því, þó svo væri, að dauðlegir menn mætti kjósa 
sér allt að óskum, þá mundum vér fyrst af öllu kjósa, að föður 
vorum auðnaðist að koma heim aftur. Þú skalt því koma aftur, 
undir eins og þú hefir skilað þessu, og ekki rekast eftir honum 
út á landsbyggðina. Segðu heldur móður minni, að hún skuli 
sem fljótast senda matseljuna til hans á laun; hún getur sagt 
afa mínum frá þessu“.

154   Að því mæltu rak hann eftir svínahirðirnum að fara af 
stað; tók þá svínahirðirinn sóla sína, batt undir iljar sér, og hélt 
af stað til borgarinnar.

155   Ekki fór Evmeus svínahirðir svo burt af bænum, að Aþena 
yrði þess ei vör. Kom hún þá til bæjarins, og var lík í vexti 
fríðum og stórum kvenmanni, sem er vel að sér í fallegum 
hannyrðum. Hún nam staðar andspænis á móti bæjardyrunum, 
og birtist Odysseifi, en ekki sá Telemakkus hana, eða varð 
hennar var, því guðir birtast ekki öllum bersýnilega. Enginn 
sá hana, nema Odysseifur og hundarnir; en þá geltu hundarnir 
ekki, heldur þutu ýlandi eitthvað annað í bæinn. Síðan bandaði 
Aþena Odysseifi með augnabrúnunum, en hann skildi, og gekk 
fram úr húsinu, og út undir hinn háva húsagarðsvegg, og nam 
staðar frammi fyrir henni.

166   Aþena talaði þá til hans: „Seifborni Laertesson, ráðagóði 
Odysseifur! Nú skaltu þegar segja syni þínum frá ætlan þinni 
og engu af leyna. Þá skuluð þið taka ráð ykkur saman að 
fyrirkoma biðlunum, og fara svo báðir heim til hinnar víðfrægu 
borgar. Eg skal ekki vera lengi í burtu frá ykkur, því nú er kominn 
á mig vígahugur“.

172   Að því mæltu snart Aþena hann með gullnum sprota. 
Hún færði hann fyrst í hreina yfirhöfn og kyrtil, og gerði hann 
vöxtuglegri og unglegri, varð hann nú aftur rauðleitari í framan 
og kinnfiskameiri, og blásvart skegg spratt á vöngum hans. Að 
því búnu fór hún burt aftur.

177   Odysseifur gekk nú inn í bæinn aftur. Þá varð hans kæri 
sonur frá sér numinn af að sjá hann; það setti að honum skelk, 
svo hann leit út í hött, því hann var hræddur um, að þetta 
mundi vera einhverr af guðunum. Hann talaði þá til hans 
skjótum orðum, og sagði: „Mér sýndist þú, gestur, rétt núna 
vera allur annar maður, en þú varst áður; þú ert í öðrum 
klæðum, og allt vaxtarlag þitt er öðruvísi, en fyrr. Þú ert vísarlega 
einn af þeim guðum, sem byggja víðan himin. Miskunna 
þú mér! eg skal færa þér þægilegar fórnir og kostulegar gáfur 
úr gulli; vertu mér vægur!“

186   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Eg er 
enginn guð; því líkir þú mér við ódauðlega guði? Eg er faðir 
þinn, sem þú harmar svo sárt, og vegna hvers þú hefir orðið 
svo margar raunir að þola af yfirgangi annarra manna“.

190   Þá hann hafði talað þetta, kyssti hann son sinn, en tárin, 
er hann áður hafði stöðuglega aftur haldið, hrundu þá ofan 
eftir kinnum hans. Telemakkus, sem enn þá ekki trúði, að þetta 
væri faðir sinn, svaraði honum og sagði: „Ekki ertú Odysseifur 
faðir minn; einhverr guð villir sjónir fyrir mér, til þess eg skuli 
enn meir gráta og andvarpa. Enginn dauðlegur maður gæti 
slíku til leiðar komið af sjálfs síns hyggjuviti, nema einhverr af 
guðunum kæmi sjálfur til, og vildi með almætti sínu gera þig 
ungan eða gamlan. Því rétt áðan varstu gamall karl, og í 
ljótum fötum, en nú ertu líkur einhverjum guðanna, sem 
byggja víðan himin“.

201   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Ekki 
hæfir þér, Telemakkus, að undrast svo fjarskalega, eða kippa 
þér upp við, þó faðir þinn sé heim kominn; því það skal eg 
segja þér fyrir satt, að enginn annar Odysseifur mun framar 
koma til þín hingað í land. Eg er hann, svona útlítandi, eins og 
þú sérð, hefi eg margt illt þolað og víða flækzt, og er nú heim 
kominn í mitt föðurland á tuttugasta ári. En umskiptum þessum 
hefir hin fengsæla Aþena valdið, hún hefir brugðið mér í 
það líki, sem hún hefir viljað, því hún er máttug, ýmist gert 
mig líkan fátæklingi, ýmist ungum manni, ítarlega búnum. 
Hægt veitir guðum, sem byggja víðan himin, bæði að gera dauðlegan 
mann veglegan, og líka að gera hann aumingjalegan“.

213   Þá hann hafði sagt þetta, settist hann niður, en Telemakkus 
fleygði sér í fangið á sínum góða föður harmandi, og 
útjós tárum; og nú vaknaði upp hjá þeim báðum grátfýsi. Þeir 
grétu hástöfum, og höfðu hærra en hræfuglarnir, arnirnar eða 
þeir klóbjúgu gammar, sem bændur hafa steypt undan, áður 
en ungar þeirra urðu fleygir: eins aumkvunarlega báru þeir 
feðgar sig, og tárin hrundu af augum þeirra; og þarna hefðu 
þeir verið að gráta til sólarlags, ef Telemakkus hefði ekki bráðum 
talað til föður síns: „Faðir minn góður! Á hvaða skipi 
varstu fluttur hingað til Íþöku? hverjir vóru það sem fluttu 
þig? því ekki muntu hafa komið hingað yfir land“.

225   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Eg 
skal nú segja þér, sonur, hvernin allt hefir til gengið; hinir frægu 
sjóferðamenn Feakar, sem vanir eru að veita hverjum manni 
flutning, sem til þeirra kemur, þeir fluttu mig, fóru með mig 
sofanda á fljótu skipi yfir hafið, og settu mig á land í Íþöku. 
Þeir gáfu mér fagrar gjafir, gnótt eirs og gulls, og ofin klæði. 
Allt þetta er geymt í hellrum að ráðstöfun guðanna. En nú 
kom eg hingað að undirlagi Aþenu, til þess við tökum saman 
ráð okkar um dráp óvina vorra. Láttu nú sjá, teldu nú upp 
fyrir mér alla biðlana, svo eg viti, hvað margir þeir eru og 
hvaða menn það eru. Þá skal eg skoða hug minn um, og gá 
að, hvort við munum tveir einir geta mætt þeim án annarra 
tilstyrks, eða þurfum við að fá aðra menn með okkur“.

240   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Ætíð hefi 
eg heyrt þig orðlagðan, faðir minn, fyrir framgöngu þína í bardögum 
og vitsmuni í ráðagjörðum; en það sem þú segir núna, 
það er ofviða; hreint gengur yfir mig! Það er ómögulegt, að 
tveir menn geti barizt við svo marga hrausta menn. Biðlarnir 
eru ekki einir tíu menn, eða tvennir tíu menn; þeir eru langtum 
fleiri. Þú skalt nú heyra fjöldann: frá Dúliksey eru fimmtíu og 
tveir útvaldir menn, og þeim fylgja sex þjónustumenn; frá 
Sámsey eru tuttugu og fjórir menn, frá Sakyntsey tuttugu 
Akkear, en úr sjálfri Íþöku eru ekki færri en tólf hraustustu 
menn, og með þeim er kallarinn Medon og hinn ágæti söngmaður, 
og tveir þjónar, útförnustu brytar. Ef við förum móti öllum 
þessum sæg, sem fyrir er heima, er eg hræddur um, að hefndin 
sem þú vinnur, verði þér sjálfum sárbeitt og skæð. Gáðu heldur 
að, hvort þér ekki dettur í hug einhverr liðsmaður, sem vilji 
veita okkur lið af einlægum hug“.

258   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Eg skal 
segja þér það, taktu nú eftir, og hlustaðu á hvað eg segi: gáðu 
að, hvort okkur muni ekki nægja að hafa hana Aþenu og föður 
Seif; eða á eg að hugsa eftir einhverjum öðrum aðstoðarmanni?“

262   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Víst er um 
það, að bæði þessi, sem þú til tekur, eru góð til liðveizlu; þau 
sitja hátt í skýjum uppi, og hafa vald ekki að eins yfir mönnum, 
heldur og yfir guðum“.

266   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Ekki 
munu þessi tvö lengi sitja hjá bardaganum, þegar skríður til 
skarar milli mín og biðlanna í höll minni. Nú skaltu, undir 
eins og lýsir af degi, fara heim, og vera með hinum ofstopasömu 
biðlum, en svínahirðirinn skal eftir á leiða mig til borgarinnar, 
ætla eg þá að hafa á mér fátæks og gamals manns gjörvi. Þú 
skalt þreyja við með þolinmæði, þó þeir óvirði mig í höllinni, 
og þó eg kunni að verða fyrir misþyrmingum. Og þó þú horfir 
upp á, að þeir dragi mig á fótunum utar eftir hallargólfinu, 
og kasti að mér vígvölum, þá skaltu bera það með jafnaðargeði. 
Þó skaltu biðja þá að hætta fólsku þessari, og skaltu þó fara 
að þeim blíðlega, og munu þeir ekki gegna þér að heldur, því 
skapadægur þeirra vofir yfir höfði þeim. En eitt ætla eg að segja 
þér, sem þú skalt festa þér í huga. Sé það satt, að þú sért minn 
sonur og af mínu bergi brotinn, þá láttu öngvan lifandi mann 
af vita, að Odysseifur sé heim kominn; hvorki má Laertes 
vita það, né svínahirðirinn, né nokkur heimamanna, og ekki 
sjálf Penelópa, við skulum tveir einir, þú og eg, komast eftir, 
hvernin skaplyndi ambáttanna er varið; við gætum líka reynt 
einhvern af þrælunum, til að vita, hverjir virða og akta okkur, 
og hvort það er nokkurr, sem ekki skeytir um þig eða fyrirlítur 
þig, svo efnilegur maður sem þú ert“.

305   Hans frægi sonur svaraði honum og sagði: „Eg vona 
faðir minn, að þú á síðan fáir að þekkja hugarfar mitt betur, 
og að eg muni reynast ekki með öllu hugsunarlaus. En það 
held eg, að hvorugur okkar hafi gagn af þessari rannsókn; 
vildi eg samt, að þú hugleiddir það betur. Þú munt margt sporið 
ganga mega til lítils, ef þú ætlar þér að fara þangað, sem þrælarnir 
eru við sýslanir sínar, og kanna hvers manns hug; á 
meðan sitja hinir makráðir í höllinni, og eyða fénu í óhófi, svo 
engin gegnd er á. Til hins vil eg heldur ráða, að þú leitist við 
að komast að því, hvað af ambáttunum fyrirlítur þig, og hverjar 
ekki eru þar í sekar; þar á móti vil eg ekki, að við að svo 
stöddu reynum þrælana við peningshúsin, heldur sýslum það 
síðar, ef það annars er víst, að Seifur Ægisskjaldi hafi sýnt þér 
eitthvert teikn um aðstoð sína“. — Þannig töluðust þeir við 
um þetta.

322   Hið traustsmíðaða skip, sem Telemakkus og allir förunautar 
hans höfðu farið á til Pýlusborgar, lagði nú að landi 
við Íþökuborg; en er þeir voru komnir inn á hina djúpu höfn, 
settu þeir hið svarta skip upp á þurrt, létu sína vösku sveina 
bera upp farviðinn og flytja hinar fögru gjafir heim til Klytíusar; 
sendu síðan kallarann til hallar Odysseifs, að segja hinni 
vitru Penelópu þær fréttir, að Telemakkus væri úti á landsbyggðinni, 
og hefði látið sigla skipinu inn til staðarins; gerðu 
þeir það til þess, að hin ágæta drottning skyldi ei verða hrædd 
um son sinn, og ekki falla í grát af hugarkvíða. Nú mættust 
þeir, kallarinn og hinn ágæti svínahirðir, og ætluðu báðir að 
flytja drottningu sama boðskapinn. En er þeir komu í höll hins 
ágæta konungs, þá gekk kallarinn þangað sem þernurnar vóru, 
og kvað svo að orði: „Nú er, drottning, þinn kæri sonur aftur 
heim kominn“. En svínahirðirinn gekk til Penelópu, og sagði 
henni allt það, er sonur hennar hafði beðið hann að skila; og 
þegar hann hafði skilað öllu erindinu, fór hann af stað, gekk 
burt úr forgarðinum og höllinni, og fór til svína sinna.

342   Illa kom biðlunum fregn þessi, urðu þeir fálátir við, 
gengu út úr stofunni, og út undir hinn háva vegg forgarðsins, 
og settust þar fyrir framan dyrnar. Þá tók Evrýmakkus Polýbusson 
fyrstur til orða: „Kærir vinir, víst er það meira en vér 
mundum hafa til ætlazt af Telemakkusi, að hann hefir komið 
fram því stórræði, að fara þessa ferð, og hugsuðum vér, að hann 
mundi aldrei fá slíku til leiðar komið. Látum oss nú setja fram 
það skip, sem vér höfum bezt til, og ráðum menn til, skulu 
þeir fara sem skjótast, og segja hinum að koma fljótt heim 
aftur“.

351   Naumast var hann búinn að sleppa orðinu, þegar Amfínómus 
varð litið við þaðan sem hann var staddur, og sá skip 
leggja inn á voginn, vóru sumir að taka saman seglin, en sumir 
vóru undir árum. Honum varð það fyrir, að hann hló dátt upp 
yfir sig, og sagði til félaga sinna: „Við þurfum nú ekki að 
senda nein boðin; þeir koma þarna! annaðhvort hefir einhverr 
guðanna sagt þeim að snúa aftur, eða þeir hafa sjálfir 
séð skipið fara fram hjá sér, en ekki getað náð því“.

358   Svo mælti hann, en þeir stóðu upp, og gengu ofan að sjó, 
settu þegar upp skipið, og létu sína vösku sveina bera upp 
farviðinn.

361   Því næst gengu biðlarnir allir saman á þing og leyfðu 
öngvum útífrá, hvorki yngra manni né eldra, að vera við á þeirri 
samkomu. Antínóus Evpíþesson tók þá svo til orða: „Furðanlegt 
er, hversu guðirnir hafa stýrt þessum manni undan öllum 
háska! Njósnarmenn vorir sátu á daginn uppi á veðurnæmum 
hæðum, og komu æ aðrir á vörðinn þegar aðrir fóru; og aldrei 
lágum vér á landi á næturnar, þegar sól var sezt, heldur vórum 
vér einlægt á siglingu allt til lýsingar, og sættum Telemakkusi, 
ætluðum vér að handtaka hann og drepa; en á meðan hefir einhverr 
bjargvættur komið honum undan og heim. Nú skulum 
vér taka ráð vor saman, að ráða Telemakkus af dögum hér 
heima. Hann má ekki sleppa úr höndum oss, því grunur minn 
er, að fyrirætlan vor verði aldrei framgeng, meðan hann náir 
að lifa, því hann er ráðvitur og hygginn maður, en landsfólkið 
tekur nú að gerast oss heldur óvinveitt. Látum oss því bregða 
við, áður en hann nær að stefna Akkeum til þings; því það 
hygg eg, að hann muni ei þetta láta niður falla, heldur mun 
hann rækja þetta við oss, og rísa upp á samkomunni, og segja 
í heyranda hljóði, að vér höfum ráðið honum banaráð, þó svo 
færi, að fundum vorum Telemakkusar ekki bæri saman. Mun 
illa mælast fyrir ódáðum þessum, og er eg hræddur um, að 
menn amist við oss, og reki oss af ættjörðum vorum, svo vér 
verðum að fara í önnur héröð, skulum vér því verða fyrri að 
bragði, og handtaka hann utanborgar, á landsbyggðinni eður 
á þjóðleiðinni; skulum vér þá sjálfir halda eigum hans og fémunum, 
og skipta með oss að jafnaði, en láta móður hans og 
þann, sem hennar fær, hafa bæjarhúsin. En ef yður líkar ei 
þessi ráðagjörð, og viljið heldur láta hann halda lífi og þarmeð 
allri föðurleifð sinni, þá skulum vér ekki lengur venja 
hingað komur vorar, og ekki eyða fyrir honum fullsælu fjár, 
heldur skal hverr vor fara heim til sín, hefja þaðan bónorð sitt, 
og leita sér kvonfangs með brúðgjöfum, getur hún þá gifzt 
þeim, sem flestar gjafir lætur af hendi rakna, og sem henni á 
að auðnast að eiga“.

393   Svo mælti hann, en þeir þögnuðu við og urðu hljóðir. 
Þá tók Amfínómus til orða og sagði, hann var Nísusson Aretíussonar 
konungs, hann var fyrir þeim biðlum, er komu frá hinni 
hveitisfrjóvu, grösugu Dúliksey, og líkaði Penelópu bezt tillögur 
hann, því hann var vitur maður. Hann var þeim velviljaður, 
tók til orða og sagði: „Kærir vinir, fjær er það mínu 
skapi, að Telemakkus sé drepinn, því mikið vandhæfi er á, að 
drepa niður konungsættina. Vér skulum heldur fyrst grennslast 
eftir, hverr guðanna vilji muni vera. Ef andsvör hins mikla 
Seifs leggja þar lof á, þá skal eg sjálfur verða til að taka hann 
af lífi, og eggja alla hina til þess. En ef guðirnir verða þess 
letjandi, þá vil eg ráða til að láta af þessari fyrirætlun“.

406   Svo mælti Amfínómus, og líkaði þeim þetta ráð, stóðu 
þá upp, og gengu inn í höll Odysseifs, og er þeir komu þar, 
settust þeir á hina fáguðu hástóla.

409   Hinni vitru Penelópu kom þá til hugar að ganga á fund 
hinna ofstopafullu biðla. Hún hafði orðið þess áskynja, að 
syni sínum var bani ráðinn þar í höllinni; því kallarinn Medon, 
sem frétt hafði ráðagjörðina, hafði sagt henni það. Hún gekk 
ofan í stofu með þjónustumeyjum sínum, og er hin ágæta 
kona kom þar sem biðlarnir vóru, nam hún staðar við dyrustaf 
hins vandaða sals; og hafði smágjörva höfuðblæju fyrir andliti 
sér. Hún deildi á Antínóus, tók til orða, og sagði: „Þú ofstopafulli, 
illráði Antínóus! Það orð leikur á í Íþökulandi, að 
þú sért framastur jafnaldra þinna að ráðdeild og mælsku; en 
það er öðru nær, en að svo sé! Ertu ekki með öllu ráði? eða 
hvað kemur til, að þú ræður Telemakkusi bana? Hvað kemur 
til, að þú virðir einskis nauðleitamennina, sem standa í ábyrgð 
Seifs? Það er óhæfa, að menn beitist illu við. Eða veiztu ekki 
af því, að hann faðir þinn kom hingað farflótta, þar hann var 
hræddur við landsfólkið? því alþýða var orðin honum stórreið, 
fyrir það hann hafði lagt lag við víkinga nokkura frá Taffey, 
og slegizt upp á Þespróta, sem vóru sambandsmenn vorir. Vildu 
því landsmenn fyrirkoma honum og taka af lífi, og gera upptækar 
allar eigur hans, sem miklar vóru. En Odysseifur aftraði 
þeim og lægði ofsa þeirra. Og þó etur þú upp bú hans bótalaust, 
biðlar til konu hans, ætlar að drepa son hans, og gerir mér 
stóra hjartasorg. Eg ræð þér að láta af þessu, og seg hinum 
að gera slíkt hið sama“.

434   Evrýmakkus Polýbusson svaraði henni: „Dóttir Íkaríuss, 
vitra Penelópa! Vertu óhrædd, og lát þetta ei á þér festa! Enginn 
er sá maður, eða mun verða, sem leggja skal hendur á Telemakkus, 
son þinn, meðan eg lifi og heil eru augu í höfði mér. 
Eg mæli svo um, og það skal efnt verða, að dauðablóð þess manns 
skal laga á mínu spjóti. Því Odysseifur borgabrjótur lét mig 
þráfaldlega sitja á knjám sér, lagði steikt kjöt í lófa mér, og 
gaf mér rautt vín að drekka. Þess vegna er Telemakkus mér 
langkærastur allra manna, og því þarf hann ekki að óttast 
banaráð af hálfu biðlanna, en hvað af guðanna hálfu kann að 
verða, það getur enginn varazt“.

448   Með þessum orðum hughreysti hann drottninguna, og 
þó bjó hann sjálfur Telemakkusi banaráð. Hún gekk þá upp 
á hinn glæsilega loftsal, og grét þar Odysseif, sinn kæra mann, 
þar til hin glóeyga Aþena lét sætan svefn síga á augu hennar.

452   Hinn ágæti svínahirðir kom um kvöldið til Odysseifs og 
sonar hans. Þeir höfðu þá slátrað ársgömlu svíni, stóðu að matreiðslu 
og bjuggu sér kvöldverð. Hafði Aþena þá komið þar 
að, snortið Odysseif Laertesson með sprota sínum, gert hann 
aftur að gamalmenni og fært í ljótar flíkur; því ef svínahirðirinn 
hefði séð hann og þekkt, þá hefði hann ekki getað þagað 
yfir því, heldur farið og sagt Penelópu frá. Telemakkus yrti 
nú fyrst á svínahirðirinn, og sagði: „Þar ertu kominn aftur, ágæti 
Evmeus! Hvað er í fréttum úr borginni? Eru hinir rösku 
biðlar komnir heim úr fyrirsátrinu? eða sitja þeir enn þá um 
að ná mér á heimleiðinni?“

464   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Eg hafði 
annað að gera en ganga um borgina til að forvitnast um þær 
fréttir; mér var meir í mun að skila sem fljótast erindinu, og 
komast hingað aftur. Eg mætti einum skjótum sendiboða, það 
var kallarinn, sem sendur hafði verið af förunautum þínum, 
og hann sagði fyrstur móður þinni tíðindin. En nokkuð get 
eg sagt þér, sem eg sá með eigin augum. Þegar eg gekk, þar 
sem Hermesarhóll er fyrir ofan borgina, þá sá eg hvar skip 
lagði að í höfn vorri, þar voru margir á, það var hlaðið af 
skjöldum og tvíeggjuðum spjótum. Eg hélt, að þeir mundu 
vera þetta, þó er eg ekki viss um það“.

476   Svo mælti hann; þá brosti hinn ágæti höfðingi Telemakkus, 
og leit upp á föður sinn, en forðaðist þó svínahirðirinn 
að því. En er þeir höfðu lokið starfi sínu og efnað til kvöldverðar, 
settust þeir að mat, og skorti ekkert, sem vant er að 
hafa í jafndeildum máltíðum. En er þeir höfðu satt löngun 
sína á mat og drykk, gengu þeir til hvílu og tóku á sig náðir.

[1262.png]


[1263.png]



SEYTJÁNDI ÞÁTTUR.

TELEMAKKUS KEMUR TIL ÍÞÖKUBORGAR.


ÞÁ er hin árborna, rósfingraða Monrgungyðja kom í ljós, 
þá batt Telemakkus, hinn ástfólgni sonur hins ágæta 
Odysseifs, fagra ilskó undir fætur sér, og tók í hönd sér 
sterkt spjót, sem honum var greiphæft, lék honum nú hugur 
á að komast til borgarinnar. Hann talaði þá til síns svínahirðirs: 
„Eg ætla nú til borgarinnar, faðir sæll, svo móðir mín fái að 
sjá mig; því eg býst ekki við, að hún láti fyrr af hinum harmsfulla 
gráti og táruga trega, en hún hefir litið mig augum. En 
fyrir eitt vil eg biðja þig: þú skalt fylgja gesti hinum vesæla 
til borgarinnar, svo hann geti sníkt sér þar út málsverð, mun 
þá hverr, sem vilja hefir til, víkja honum brauðbita og vínsopa; 
en sjálfur er eg með öngvu móti til fær að veita hverjum manni 
ásjá, þar sem svo stórar hugraunir ama mér. Láti gesturinn sér 
þykja þetta, mun hann sjálfur hafa verra þar af; það er vandi 
minn, að segja eins og mér býr í brjósti“.

16   Hinn ráðsvinni Odysseifur svaraði honum og sagði: „Eg 
gef þá ekki heldur um, vinur, að dvelja hér lengur; það er 
betra fyrir mig, fátækan mann, að biðja mér matar í borginni, 
en á landsbyggðinni: því þar mun hverr greiðvikinn maður 
víkja mér einhverju; eg er nú hvort sem heldur er, orðinn of 
gamall til þess að vera á útbúum og gegna öllu því, sem ráðsmaðurinn 
kann fyrir mig að leggja. Far þú! Maðurinn þarna, sem 
þú til nefndir, skal fylgja mér, undireins og eg er búinn að 
orna mér við eldinn, og mér er farið að hlýna. Þær eru ekki 
kerlegar, flíkurnar, sem eg er í; eg er hræddur um, að eg verði 
innkulsa af morgunhélunni, því þér segið, að héðan sé langur 
vegur til borgarinnar“.

26   Þá hann hafði þetta sagt, gekk Telemakkus út úr bænum; 
hann hvatti sporið, því hann hafði hug á að gera biðlunum 
eitthvað illt. En er hann kom til hallarinnar, reisti hann 
spjót sitt upp við hina hávu stoð, gekk svo inn og steig yfir 
steinþröskuldinn. Fóstran Evrýklea var þá að breiða feldi á 
hin haglega smíðuðu hásæti, hún sá hann fyrst af öllum, og 
gekk grátandi á móti honum; síðan söfnuðust þernur hins þrautgóða 
Odysseifs í kringum hann, fögnuðu honum, og kysstu 
höfuð hans og herðar. Því næst gekk hin vitra Penelópa út úr 
kvennasalnum, var hún lík Artemis eða hinni gullfögru Afrodítu; 
hún umfaðmaði sinn kæra son báðum höndum grátandi, 
kyssti höfuð hans og bæði hans fögru augu, og talaði 
harmandi til hans skjótum orðum: „Þar ertu, kominn, Telemakkus, 
elskulífið mitt! Eg hugsaði, að eg mundi ekki sjá 
þig framar, síðan þú sigldir til Pýlusborgar, leynilega og 
móti vilja mínum, til að spyrjast fyrir um föður þinn. Lát nú 
sjá, segðu mér, hvers þú ert orðinn vísari“.

45   Hinn greindi Telemakkus svaraði henni: „Vektu ekki 
upp aftur harma mína, móðir mín, og kveiktu ekki á ný hugarsorg 
í brjósti mínu, enn þótt eg hafi undan stýrt bersýnilegum 
lífsháska. Taktu heldur laug, og far í hrein klæði, og heit á 
alla guðina, að fórna þeim fullkomnum hundraðsfórnum, ef 
Seifur lætur þér auðið verða að hefna harma þinna. Sjálfur ætla 
eg að ganga út á torg til að bjóða heim gesti þeim, sem mér varð 
samferða hingað frá Pýlusborg; eg sendi hann á undan mér með 
mínum ágætu förunautum, og bað Píreus að hafa hann heim 
með sér, og gera til hans vel og sæmilega, þar til eg kæmi“.

57   Þannig mælti hann, en hún lét sér þetta vera hugfast; 
hún laugaði sig, fór í hrein klæði, og hét á alla guðina, að hún 
skyldi fórna fullkomnum hundraðsfórnum, ef Seifur léti henni 
auðnast að reka harma sinna.

61   Því næst gekk Telemakkus út úr herberginu, hann hélt 
á spjóti sínu, og hinir fóthvötu hundar fylgdu honum. Þá brá 
Aþena yfir hann slíkri forkunnar fegurð, að allur lýður starði 
á hann með undrun, þá er hann kom á mótið. Hinir djarfmannlegu 
biðlar þyrptust í kringum hann, þeir töluðu vinalega, 
en bjuggu yfir illu í hjörtum sínum. Hann forðaðist hinn 
mikla biðlasæg, en fór heldur þangað sem þeir sátu, Mentor og 
Antífus og Halíþerses, er voru aldavinir föður hans, og settist 
hjá þeim, og spurðu þeir hann vandlega tíðinda.

71   Hinn spjótfimi Píreus kom þar til þeirra, hafði hann fylgt 
gestinum um borgina og á torgið; lét Telemakkus þá ekki líða 
á löngu, áður hann gekk á fund gestsins; talaði Píreus þá til 
hans að fyrra bragði: „Telemakkus, sendu fljótt einhverjar af 
þernum þínum heim til mín, svo eg geti skilað þér gjöfum 
þeim, er Menelás gaf þér“.
 
77   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Við vitum 
ekki, Píreus, hvernig þessi mál lúkast. Fari svo, að hinir djarfmannlegu 
biðlar myrði mig í höllinni, og skipti með sér öllum 
föðurarfi mínum, þá vil eg heldur, að þú haldir fénu og njótir 
þess, en að nokkur biðlanna fái það. En ef svo fer, að eg fái 
unnið þeim bana og fjörtjón, þá er mér þökk á, ef þú vilt svo 
vel gjöra og færa til mín gjafirnar til hallarinnar“.

84   Að því mæltu leiddi hann hinn raunamædda gest heim 
til sín. En er þeir komu í höllina, lögðu þeir yfirhafnir sínar á 
legubekkina og hástólana, stigu síðan niður í fögur laugarker, 
og lauguðu sig. En er ambáttirnar höfðu laugað þá og smurt 
með viðsmjöri, lögðu þær yfir þá loðkápur og kyrtla; stigu 
þeir svo upp úr lauginni, og settust á legubekkina. Þá kom 
herbergismey með handlaugarvatn í fagri vatnskönnu af gulli, 
sem stóð á silfurfati, hún hellti vatninu á hendur þeim, að 
þeir þvæði sér, setti svo hjá þeim fágað borð. Hin heiðvirða 
matselja kom með brauð, og lagði það á borðið, hún bar og 
fram margskonar rétti, og veitti fúslega það sem til var. Móðir 
Telemakkusar sat gagnvart honum á legubekk við dyrustaf 
herbergisins, og var að spinna smáband. Þeir tóku nú til þess 
tilreidda matar, er fram var settur; en er þeir höfðu satt lyst 
sína á mat og drykk, tók hin vitra Penelópa svo til máls: „Eg 
ætla nú, Telemakkus, að fara upp á loft, og leggjast í hvílu 
mína, sem orðin er mér að sorgarsæng, og hefir baðazt í tárum 
mínum, ávallt síðan að Odysseifur fór til Ilíonsborgar með 
Atreifssonum; þú ætlar ekki, hvort sem heldur er, að segja 
mér glögglega, hvort þú hefir fengið nokkurs staðar fregn um 
heimför föður þíns, fyrr en hinir djarflegu biðlar koma inn í 
stofuna“.

107   Hinn greindi Telemakkus svaraði henni: „Eg skal nú 
segja þér satt þar frá, móðir mín! Vér fórum til Pýlusborgar, 
og komum til þjóðhöfðingjans Nestors; hann hýsti mig í sinni 
hávu höll, og tók mér ástsamlega, eins og faðir mundi syni sínum, 
nýkomnum frá útlöndum eftir langa burtuvist; eins ástúðlegar 
viðtökur veitti hann mér, og hans frægu synir. Þó fortók 
hann, að hann hefði nokkura fregn fengið af nokkurum lifanda 
manni um hinn þolgóða Odysseif, lífs eða liðinn. En 
hann fékk mér hesta og sterkan vagn, og lét fylgja mér til 
Atreifssonar, hins spjótfima Meneláss. Þar sá eg Helenu hina 
Argversku, sökum hverrar Argverjar og Trójumenn höfðu 
margar þrautir þolað, að ráðstöfun guðanna. Hinn rómsterki 
Menelás spurði mig þegar, hverra erinda eg væri kominn til 
ennar helgu Lakedemonar, en eg sagði honum allt, sem var; 
talaði hann þá til mín þessum orðum, og sagði: „Mikið er til 
þess að vita, að menn þessir, sem sjálfir eru þreklausir, skuli 
hafa bragðað að leggjast í rekkju þess manns, sem reyndur er 
að því, að hann hefir harðan karlmanns hug! Það mun fara 
fyrir þeim, eins og fyrir hind þeirri, er leggur nýgotna kálfa 
sína, sem enn þá eru á spenanum, í bæli hins sterka ljóns, rásar 
síðan á beit um heiðar og grösuga afdali, en eftir á kemur ljónið 
í bæli sitt, tekur báða kálfana, og veitir þeim grimman dauðdaga. 
Eins mun fara fyrir biðlunum, að Odysseifur mun veita 
þeim grimman dauðdaga. Faðir Seifur og Aþena og Apollon! 
Eg vildi óska, að hann Odysseifur væri nú kominn á fund biðlanna, 
og væri núna eins og hann var forðum, þegar hann gekk 
til leiks í hinni fögru Lesbey, og glímdi kappsglímuna við 
Fílomeleides, og felldi hann af kröftum, svo allir Akkear 
urðu alls hugar fegnir; þá mundu allir biðlarnir verða skammlífir, 
og giftingin þeirra fara raunalega. En hvað því viðvíkur, 
sem þú spyr mig um og biður mig að segja þér, þá skal eg 
ekki segja þér annað en það, sem er, og ekki halla sögu minni 
eða leiða þig í villu, heldur segja þér það, sem hinn sannfróði 
sjávaröldungur sagði mér, og öngvu orði þar af leyna. Hann 
kvaðst séð hafa Odysseif í þungum raunum á einni ey í húsum 
Landvættar nokkurrar, Kalypsóar, sem heldur honum hjá 
sér nauðugum, en hann getur ekki komizt heim til síns föðurlands, 
þar hann hefir engin árbúin skip eða ræðara, sem geti 
flutt hann yfir hinn breiða sjóarflöt“. — Svo mælti Atreifsson, 
hinn spjótfimi Menelás. En er eg hafði aflokið erindi mínu, 
fór eg heimleiðis aftur, gáfu hinir ódauðlegu guðir mér byr, 
og greiddu skjótt för mína til míns kæra föðurlands“.

150   Svo mælti hann, en henni brá mjög við þessa sögu; þá 
mælti hinn goðumlíki Þeóklýmenus þessum orðum: „Þú heiðvirða 
kona Odysseifs Laertessonar! Ekki hefir hann verið sannfróður 
um þetta. Taktu nú eftir því, sem eg segi, því eg skal 
segja þér sanna spá, og öngvu leyna þig. Viti það Seifur, æðstur 
guða, og þetta gestaborð, viti það eldstalli hins ágæta 
Odysseifs, sem eg nú er til kominn, að Odysseifur er nú vissulega 
annaðhvort seztur að í sínu föðurlandi, eða hann ráfar þar 
um kring, og hefir spurn af þessum illverkum, og ætlar sér 
að vinna öllum biðlunum eitthvað til meins. Eg sá þann spáfugl, 
sem þetta boðaði, þá eg sat hjá hinu þóftusterka skipi og 
gat eg þegar um þenna fyriburð við Telemakkus“.

162   Hin vitra Penelópa sagði til hans: „Eg vildi óska, gestur, 
að þessi spá rættist; þá skyldir þú fá hjá mér beztu viðtökur 
og margar gjafir, svo að hverr, sem yrði á vegi þínum, skyldi 
telja þig lánsmann“.

166   Þannig töluðust þau við, en biðlarnir skemmtu sér á 
meðan að töfluleik og spjótkasti á hinu lagða gólfi fyrir framan 
stofu Odysseifs, þar sem þeir voru vanir áður að hafa ýmislegt 
ofríki í frammi. En er leið að matmáli, kom féð alstaðar að 
frá landsbyggðinni, og fylgdu því sömu menn og vant var. Þá 
sagði Medon til biðlanna, hann var þeim kærstur af köllurunum, 
og sat að veizlum með þeim: „Með því þér, sveinar, hafið 
allir skemmt yður að leikum, þá gangið inn í stofu, að vér 
búum þar til máltíðar; það er aldrei lakara, að taka kvöldverð í 
tæka tíð“.

177   Svo mælti hann, en þeir féllust á það, sem hann sagði, 
stóðu upp og gengu inn. En er þeir komu í stofuna, lögðu þeir 
af sér yfirhafnir sínar á legubekkina og hástólana; tóku nú til 
að slátra stórum sauðum og feitum geitum, þeir slátruðu og 
alisvínum, og einu nauti af hjörðinni, og matbjuggu til veizlunnar.

182   Odysseifur og hinn ágæti svínahirðir bjuggust nú af stað 
til borgarinnar utan af landsbyggðinni. Hinn fyrirmannlegi 
svínahirðir tók þá svo fyrri til máls: „Með því þér er meir í 
mun, gestur, að halda til borgarinnar í dag — og vildi eg þó 
heldur láta þig vera hér eftir til að gæta bæjarins, ef ég þyrði 
það fyrir hússbóndanum, því eg er hræddur um að hann þá 
deili á mig seinna, og eru þungbærar ávítur hússbændanna — 
komdu þá, við skulum halda af stað, því nú tekur mjög til að 
líða á dag, en hætt við, að heldur svali að þér undir kvöldið“.

192   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum: „Eg fer nærri 
um meiningu málsins, og allvel skilst mér það er þú segir; við 
skulum strax fara af stað, en þú verður þá að vísa mér veg 
alla leiðina; ljáðu mér líka einhverja tilhöggna kylfu til að 
styðjast við, ef þú átt hana til: því þið segið, að vegurinn sé 
ógreiðfær“.

197   Að því mæltu kastaði hann hinum herfilega malpoka á 
bak sér, var hann víða götóttur, og í fléttuband til að halda í; 
en Evmeus fékk honum staf, sem Odysseifi þókti við sitt hæfi. 
Gengu þeir nú af stað, en hundarnir og smalamennirnir, sem 
eftir voru, gættu bæjarins. Evmeus fylgdi konunginum til borgarinnar, 
var hann í hátt sem aumur fátæklingur og gamall karl, 
studdist við staf sinn, og var í vondum flíkum. Þeir gengu 
áfram grýttan veg, en er þeir nálguðust borgina, komu þeir að 
fagri vatnslind, þar sem borgarmenn höfðu vatnsból sitt, á henni 
voru mannaverk, og höfðu þeir Íþakus, Nerítus og Polyktor 
hlaðið hana upp. Í kringum lindina var kringlóttur runnur af 
vatnsöspum, en kalt vatnið bunaði ofanaf berginu, uppi á 
berginu var stalli Landvættanna, þar sem allir ferðamenn voru 
vanir að blóta.

212   Melanþíus Dolíusson mætti þeim hjá þessari lind; hann 
rak geitur til snæðings handa biðlunum, var það einvalafé af 
öllum geithjörðunum, með honum voru tveir smalar. En er hann 
leit þá Evmeus, atyrti hann þá gífurlega og smánarlega, svo 
Odysseifi fór að ganga nær skapi. Tók hann svo til orða og 
sagði: „Nú sannast það, að sækjast sér um líkir, saman níðingar 
skríða! eða hvert ætlar þú, armur svínahirðir, að fara með 
mathákinn, þenna viðbjóðslega förukarl, veizluspillirinn? Það 
mun vera vandi þessa karls að ganga frá einum dyrustafnum 
til annars, og núa sér upp við þá, meðan hann er að biðja um 
bita ofan í sig; ekki mun hann vera vanur að mælast til (stórgjafa) 
sverða eða katla. Ef þú léðir mér þenna förumann til 
að gæta fjárhúsa, moka kvíar, og bera kiðlingum brum, þá 
gæti hann fengið mysu að drekka, svo honum skyldi vaxa 
fiskur í lærum. En ekki er við því að búast, að hann nenni að 
ganga að vinnu, þar sem hann ekki hefir öðru vanizt en 
ómennskuverkum; hitt mun honum ljúfara, að ganga um 
byggðir, og sníkja sér út mat til að láta í hít sína, sem aldrei 
verður fyllt. En það segi eg þér, og það mun eftir ganga, að 
ef hann kemur í höll hins ágæta Odysseifs, þá mun barið 
verða á honum í höllinni, og reiddar að honum margar fótskarir, 
sem bylja munu á skrokk honum“.

233   Þá hann hafði sagt þetta, hljóp hann upp á Odysseif, 
eins og gapi, um leið og hann gekk fram hjá, og rak fótinn í 
mjöðm hans; þó gat hann ekki hrundið honum út af stígnum, 
því Odysseifur stóð fast fyrir og bifaðist ekki. Þá runnu tvær 
grímur á Odysseif, hvort hann ætti heldur að vaða að honum 
með kylfuna og rota hann til dauðs, eða skyldi hann færa hann 
á loft, og reka hann niður til jarðar á höfuðið. Hann hafði 
samt þol við, og hefti skap sitt; en svínahirðirinn einblíndi 
framan í Melanþíus, og rak í hann skammir, fórnaði síðan upp 
höndum og baðst fyrir rækilega: „Þér Landvættir, dætur Seifs, 
sem ráðið fyrir þessari lind! Hafi Odysseifur nokkru sinni brennt 
sauðalæri eða kiðlingalæri, vafin í feitri netju, á stalla yðrum, 
þá veitið mér þá bæn, að þessi afreksmaður komi, og leiðbeini 
Guð honum heim; mætti þá svo fara, að hann lækkaði í þér 
oflætið og frekjuna, sem í þér er núna, af því þú alltaf ert 
sjálfur að rápa inn í borgina, en lætur ónýta smala týna fénu 
á meðan“.

247   Melanþíus geitahirðir svaraði honum: „Heyr á endemi! 
hvað segir hrekkvís hundurinn! Þenna hund skal eg einhvern 
tíma flytja á þóftusterku, svörtu skipi langt í burt frá Íþöku, 
og fá fyrir hann drjúga matvöru. Eg vildi óska, að Apollon 
Silfrinbogi skyti Telemakkus til dauðs í höllinni í dag, eða 
hann félli fyrir biðlunum, svo það færi fyrir honum eins og 
honum Odysseifi, sem misst hefir heimkomu sinnar langt úti 
í löndum“.

254   Þá hann hafði sagt þetta, skildist hann við þá, því þeir 
gengu hægt, en hann fór hart, og kom brátt til konungshúsanna, 
gekk þegar inn, og settist meðal biðlanna gegnt Evrýmakkusi, 
því hann unni honum mest. Frammistöðumennirnir 
lögðu fyrir hann kjötskammt, en hin heiðvirða matselja kom 
með brauð handa honum að borða, og lagði það fyrir hann.

260   Þegar Odysseifur og hinn ágæti svínahirðir komu að 
höllinni, numu þeir staðar. Þá bar fyrir eyru þeim eiminn af 
hörpuslættinum, því Femíus var þá tekinn til að kveða biðlunum 
til skemmtunar. Odysseifur greip þá í hönd svínahirðirsins, 
og mælti: „Þetta munu vera hin fögru hús Odysseifs, þau eru 
mjög auðkennd, og bera af öllum öðrum húsum, stendur eitt 
hús af enda annars; hefir hann vandað mjög veggi og veggjabrúnir 
að forgarðinum; fyrir dyrunum eru tvennar hurðir með 
góðri læsingu, og mun enginn maður fá hér inn brotizt með 
vopnastyrk. Skil eg, að hér munu margir menn að veizlu 
sitja, því bæði bregður hér fyrir steikarilminum, og líka kveður 
harpan við, sem guðirnir gerðu að lagskonu veizlunnar“.

272   Evmeus svínahirðir svaraði honum, og sagði: „Rétt skilst 
þér, og ertu nærgætinn maður í þessu sem öðru. Nú skulum við 
taka saman ráð okkar, hversu við skulum að fara. Þú skalt 
gera annaðhvort, að þú gakk fyrr inn í höllina, og í flokk 
biðlanna, og skal eg þá vera hér eftir: eða bíddu hér stundarkorn, 
ef þú vilt það heldur, en eg skal ganga inn á undan. 
Ekki skaltu samt hafa langa dvöl, því hætt er við, ef einhverr 
sér þig úti fyrir, að hann annaðhvort ljósti þig eða hrindi hér; 
hugsaðu eftir því“.

280   Hinn margreyndi, ágæti Odysseifur svaraði honum og 
sagði: „Eg veit, eg skil, það þarf ekki að segja mér allt. Far 
þú á undan, eg skal vera hér eftir. Víst em eg ekki óvanur 
höggum eða skotum; eg á þrautgóðan hug, því eg hefi margt 
illt þolað bæði í sjávarvolki og orustum, svo mig gildir einu, 
þó þetta bætist þar ofan á. En hinn áfjaða og meinsamlega sult 
fær enginn dulið; hann er mönnunum margs ills ollandi: hans 
vegna eru jafnvel herskip gerð út í leiðangur yfir hið ófrjóvsama 
haf, til þess að herja í óvinalöndum“.

290   Þannig töluðust þeir við um þetta. Hundur nokkur, sem 
þar lá, lyfti þá upp hausnum og reisti eyrun; það var Argus, 
hundur hins þolgóða Odysseifs. Þann hund hafði Odysseifur 
sjálfur uppalið forðum, án þess þó að hafa hans nokkur not, 
því Odysseifur fór áður til ennar helgu Ilíonsborgar. Áður fyrr 
meir voru ungir menn vanir að fara með hann á dýraveiðar, 
til að ná skógargeitum, rádýrum og hérum; en núna, af því 
hússbóndi hans var ekki við, lá hann umhirðingarlaus á stórum 
haug, sem var fyrir framan hússdyr Odysseifs; hafði þangað 
verið borinn mikill haugur undan múlösnum og nautum, og 
ætluðu þrælar Odysseifs seinna meir að færa út mykjuna til að 
teðja hinn mikla konungsvöll, er Odysseifur átti. Á þessum 
haug lá hundurinn Argus, og skreið nú kvikur. Nú sem hundurinn 
varð þess var, að Odysseifur var þar kominn, þá flaðraði 
hann rófunni og lét bæði eyrun lafa, en hafði nú engan 
máttinn að skreiðast til hússbónda síns. Þá leit Odysseifur undan 
og þerraði af sér tár, átti hann hægt með að gera það, svo 
Evmeus yrði eigi var við. Síðan tók hann til orða: „Þetta er 
næsta undarlegt, Evmeus, þar liggur hundur á hauginum, sem 
að vísu hefir ágætlegt vaxtarlag, en hitt veit eg eigi til sanns, 
hvort hann hefir verið eins hvatur til hlaups, eins og hann 
er vaxinn hlaupalega, eða hann er rétt sem aðrir stofurakkar 
eru vanir að vera, þeir er eigendurnir ala sér upp til gamans“.

311   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Þar liggur 
hundur þess manns, sem dáinn er langt, langt úti í löndum. 
Ef hann væri nú eins þreklegur og eins til afreks, eins og 
hann var, þegar Odysseifur skildi við hann, þá hann fór til 
Trójuborgar, þá mundi þér gefa á að líta, þegar þú sæir, hvað 
hann er bæði frár og knár; því ekkert kvikindi, sem hann 
lagði í einelti, gat forðað sér fyrir honum innst inni í skógum, 
þar sem runnarnir voru þéttastir, því hann var allra hunda sporvísastur. 
Nú er þessi hundur aumlega staddur. Það sér á, að 
lánardrottinn hans er dáinn langt í burt frá föðurlandi sínu; 
því ambáttirnar, sem aldrei hirða um neitt, leggja öngva rækt 
við hann. Það er segin saga, þegar hússbændurnir eru ekki 
uppi yfir þrælunum, þá nenna þeir ekkert handtak að vinna af 
því, sem þeir eiga að gera; því hverr sá maður, sem hinn háþrumandi 
Seifur hneppir í ánauð, verður ekki nema hálfur 
maður til dyggðar og trúmennsku upp frá því“.

324   Að því mæltu gekk hann inn í höllina, og inn í stofuna 
til biðlanna. En Banagyðjan sem ræður þeim dimma dauða, 
heltók Argus, undir eins og hann hafði litið Odysseif augum 
á tuttugasta árinu.

328   Hinn goðumlíki Telemakkus sá fyrstur af öllum, hvar 
svínahirðirinn gekk inn í stofuna, og benti honum undir eins, 
að hann skyldi koma til sín. Svínahirðir litaðist um, og sá hvar 
stóll stóð, sem brytinn var vanur að sitja á, þá hann skammtaði 
biðlunum kjöt, þegar þeir sátu að veizlum í höllinni; þenna 
stól tók svínahirðirinn, bar hann þangað sem Telemakkus sat 
við borð sitt, og setti hann þar gagnvart honum, settist síðan 
á stólinn; tók kallarinn þá til deildan verð og lagði fyrir hann, 
og fékk honum brauð með úr körfunni.

336   Ekki leið á löngu, áður Odysseifur gekk inn í höllina 
á eftir honum; var hann líkur aumlegum fátæklingi og gömlum 
karli, studdist við staf sinn, og var í ljótum lörfum. Hann settist 
á eskiþröskuldinn fyrir innan dyrnar, og hallaði sér upp við 
dyrustafinn; stafurinn var af sýpresviði gjörr, og hafði smiðurinn 
telgt hann haglega til, og gert beinan eftir snúru. Telemakkus 
tók heilt brauð upp úr hinni fallegu körfu, og svo 
mikið af kjöti, sem hann gat höndum yfir greipað, kallaði til 
sín svínahirðirinn og sagði til hans: „Far þú með þetta, og fær 
gestinum, og seg honum að ganga fyrir sérhvern af biðlunum, 
og biðja þá að gefa sér; því þurfamanni hentar ekki að vera 
ófrömum“.

348   Svo mælti hann, en svínahirðirinn fór, þegar hann hafði 
fengið þessi boð, gekk hann til gestsins og sagði: „Telemakkus 
sendir þér þetta, gestur, og segir að þú skulir ganga fyrir hvern 
af biðlunum, og biðja þá gjafa; segir hann, að þeim manni, 
sem lifir á bónbjörgum, henti eigi að vera ófrömum“.

353   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Voldugi Seifur, veit mér þá bæn, að þú lát Telemakkus verða 
auðnumann, og hlotnast allt það, er hann æskir sér“.

356   Að svo fyrirmæltu tók hann við sendingunni báðum 
höndum, og lagði hana til fóta sér, þar sem hann sat, ofan á 
pokaræfilinn, fór svo að éta, og var að því, meðan söngmaðurinn 
kvað í höllinni, og stóðst það á endum, að hann var búinn 
að éta, þegar hinn ágæti söngmaður hætti.

360   Nú tóku biðlarnir til að hafa hátt um sig í höllinni; 
gekk Aþena þá til Odysseifs Laertessonar, og rak eftir honum, 
að hann gengi fyrir biðlana og bæði sér beina, svo hann kæmist 
að raun um, hverjir af biðlunum væri sannsýnir menn, og 
hverjir engum réttindum skeytti; og ætlaði hún þó ekki að 
heldur að hlífa neinum þeirra við óhamingjunni. Odysseifur 
fór nú, og tók til hægra megin í höllinni, bað hvern mann að 
gefa sér, og rétti hendur frá sér hvaðanæva; lék hann þetta, 
eins og hann hefði langa lengi lifað á bónbjörgum. Þeir kenndu 
í brjóst um hann, og gerðu honum úrlausn; fannst þeim mikið 
um þenna mann og spurði hverr annan, hverr hann væri, og 
hvaðan hann kæmi. Þá tók Melanþíus geitahirðir svo til orða: 
„Hlustið til, þér biðlar hinnar víðfrægu drottningar, meðan 
eg segi það, sem ég veit um þenna gest, því eg hefi séð hann 
áður. Það er víst, að svínahirðirinn fylgdi honum hingað, en 
hitt veit eg ekki með vissu, hverrar ættar hann er“.

374   Svo mælti hann, en Antínóus deildi á svínahirðirinn, og 
sagði: „Hví fylgdir þú, illa ræmdi svínahirðir, karli þessum til 
borgarinnar? eða höfum vér ekki nóga aðra flökkumenn og 
leiða fátæklinga, sem gera hér veizluspjöll? eða þykja þér þeir 
offáir, sem hér eru saman komnir og eta upp eigur hússbónda 
þíns, að þú skulir hafa farið að bjóða þessum karli hingað líka?“

380   Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði: „Ekki er 
þetta vel mælt af þér, Antínóus, svo göfugum manni. Hverr 
mundi gera sér ferð til þess, að bjóða til sín ókunnum manni 
úr öðru landi, nema sá hinn sami sé að einhverju þjóðnýtur, 
annaðhvort spámaður, eða læknir, eða smiður, eður og andríkur 
söngmaður, er kveðið geti mönnum til skemmtunar? því 
slíkir menn eru öllum velkomnir um víða veröld. En varla fer 
nokkurr að bjóða til sín sníkjugesti, sem eta mundi sjálfan 
hann út á hússgang. Það er kynlegt, að þú skulir jafnan vera 
verri við þræla Odysseifs, en allir hinir biðlarnir, og einkanlega 
við mig; en eg skeyti því ekki, meðan eg veit af þeim lífs í 
höllinni, hinni vitru Penelópu og hinum goðumlíka Telemakkusi“.

392   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Þegi þú! 
þú mátt ekki vera svörull við þenna mann. Það er jafnan vandi 
Antínóusar, að vera meinertinn með óþægum orðum, og líka 
eggjar hann aðra til hins sama“.

396   Þá hann hafði sagt þetta, talaði hann til Antínóusar 
skjótum orðum: „Dáfallega lætur þú þér um mig hugað, 
Antínóus, rétt eins og faðir um son sinn! þar sem þú býður 
með stóryrðum, að reka gestinn út úr höllinni. Guð láti það 
aldrei verða! Taktu eitthvað til, og gefðu gestinum; eg meina 
þér það ekki, nei, eg er þess heldur hvetjandi; þú þarft ekki að 
forðast hana móður mína að því, eða nokkurn af þrælum þeim, 
sem eru í höll hins ágæta Odysseifs. Nei, það er ekki þesslegt, 
að þú sért svo lyntur; þú vilt langtum heldur eta sjálfur, en 
gefa öðrum“.

405   Antínóus svaraði honum og sagði: „Hvað segir þú, stórorði 
og ofurhugaði Telemakkus! Ef hverr biðlanna viki að 
honum öðru eins, þá mundi hann ekki hingað koma oftar, og 
ekki út fyrir dyr fara í þrjá mánuði“.

409   Þá hann hafði þetta sagi, tók hann fram undan borðinu 
fótaskör, sem þar lá og hann var vanur að leggja á fætur 
sína, þá hann sat að veizlum. Allir aðrir gáfu nú gestinum, og 
fylltu poka hans með brauð og kjöt, og nú ætlaði Odysseifur 
bráðum að fara aftur á þröskuldinn, til að smakka á ölmusugjöfum 
Akkea, en gekk um leið fyrir Antínóus, og talaði til 
hans: „Gef mér nokkuð, kæri! Svo lízt mér á þig, sem þú 
munir ekki vera hinn lítilmannlegasti af Akkeum, heldur hinn 
göfuglegasti, því þú ert því líkastur, sem þú værir einhverr 
konungur. Þessvegna ber þér að vera örlátari af matnum, en 
aðrir; enda skal eg þá bera lofstír þinn út um víða veröld. Þær 
voru tíðirnar, að eg átti líka hamingjuláni að fagna, og átti 
auðugt bú, gerði eg þá mörgum förumanni gott, hversu vesæll 
sem hann var, og hvers sem hann við þurfti; eg átti ótal þræla, 
og marga hluti aðra, sem þeir einir eiga, er kallaðir eru velsældarmenn 
og auðmenn. En Seifi Kronussyni þóknaðist að 
bregða þessu láni. Hann kom mér til að fara í langferð til 
Egyptalands með víkingum nokkurum, til þess eg skyldi rata 
í ógæfuna. Eg lagði hinum borðrónu skipum upp í Egyptafljót; 
þá bað eg mína kæru förunauta að vera kyrra við skipin, þar 
sem vér höfðum tekið land, og gæta skipanna, en sendi menn 
upp á leiti í njósn. En með því þeir voru ofstopar og fylgdu einræði 
sínu, þá tóku þeir þegar til að eyða hina fögru akra 
Egyptalandsmanna, ræna konum og ungbörnum, og drepa niður 
karlmannafólkið. Nú barst hersagan skjótt til borgarinnar; og 
er borgarmenn heyrðu hersöguna, komu þeir undir eins og 
lýsti af degi, og var þá hverr völlur þakinn fótgöngumönnum 
og vagnaliði og leiftranda málmi. Hinn þrumuglaði Seifur kom 
þá illum flótta í lið mitt, svo enginn af mínum mönnum þorði 
að veita viðnám, því háskinn var á allar hendur; drápu landsmenn 
þar marga menn af oss með beittum vopnum, handtóku 
suma, og leiddu á land upp í ánauð. En mig gáfu þeir burt 
til Kýpreyjar gestfélaga nokkurum, er til þeirra kom; sá hét 
Dmetor Jasusson, og var ríkur konungur í Kýprey. Kom eg 
nú einmitt þaðan hingað, og hefi miklum raunum mætt“.

445   Antínóus svaraði honum og sagði: „Hvaða óhamingja 
hefir stefnt hingað þessum meinvætt, til þess að gera hér veizluspjöll. 
Snáfaðu fram á gólfið, og stattu þar, en komdu ekki 
nærri borðinu mínu; annars er hætt við, að þú farir ekki betri 
för, en þú fórst til Egyptalands og Kýpreyjar. Svo framan og 
ósvífinn förukarl hefi eg aldrei séð; þú gengur á röðina og 
kemur fyrir hvern mann, en allir eru svo hugsunarlausir, að 
þeir gera þér úrlausn: því þegar hverr hefir nóg fyrir framan 
höndurnar, hlífast þeir ekki við, og eru ósparir á að gefa af 
því, sem aðrir eiga“.

453   Hinn ráðagóði Odysseifur vék þá til baka, og mælti: „Sér 
er hvað! góðmennskan fer þá ekki eftir útlitinu hjá þér! Varla 
tryði eg því, að þú tímdir að gefa manni, sem bæði þig ölmusu, 
svo mikið sem einn saltmola af þínu eigin borði, fyrst þú tímir 
ekki að láta neitt matarkyns af hendi rakna við mig, og situr 
þú þó við annarra manna borð, og hefir nóg fyrir framan 
hendurnar“.

458   Svo mælti hann, en Antínóus varð við þetta enn reiðari; 
hann leit til hans með reiðisvip, og talaði skjótum orðum: „Nú 
hugsa eg þú komist ekki klaklaust aftur út úr höllinni, fyrst 
þú hreytir úr þér smánaryrðum“.

462   Þá hann hafði sagt þetta, tók hann fótaskörina, og rak 
hana á hægri öxl hans upp við hálsinn, en Odysseifur stóð fastur 
fyrir, eins og klettur, og þokaðist ekki úr stað við högg það, 
er Antínóus greiddi honum. Hann hristi höfuðið, en talaði 
ekki orð, því hann hafði illt í huga; fór síðan aftur að þröskuldinum, 
og settist þar, og lagði af sér fullan malpokann, mælti 
síðan til biðlanna: „Hlustið til, þér biðlar ennar víðfrægu 
drottningar, meðan eg tala það sem mér býr í brjósti. Enginn 
maður kveinkar sér eða lætur á sér festa, þó hann fái sár í 
bardaga, þegar hann er að verja fé sitt, naut eða sauði. Hér 
stóð öðruvísi á, Antínóus laust mig vegna þess eg vildi sefa hið 
illa og meinsamlega hungur, sem er mönnum svo margs ills 
ollandi. En sé það víst, að fátækir menn eigi guðina og hefndargyðjurnar 
að, þá óska eg, að Antínóus hreppi sitt banadægur, 
áður en hann kvongast“.

477   Antínóus Evpíþesson svaraði honum: „Sittu kyrr, gestur, 
og vertu að éta, eða þá farðu burt, og eitthvað annað; annars 
máttu búast við, fyrir orðin, sem þú hefir, að sveinarnir dragi 
þig út úr höllinni á fætinum eða handleggnum, svo þú verðir 
allur hruflaður“.

481   Svo mælti hann, en þeim þókti öllum stórlega fyrir, og 
þá tók einhverr af hinum ofstopafullu sveinum svo til orða: 
„Ekki var það fallega gert af þér, Antínóus, að slá vesalings 
förumanninn. Einhver óheill stendur af þér! Hverr veit nema 
þetta sé einhverr guð af himni ofan? Því guðirnir, sem geta 
brugðið sér í allar myndir, eru vanir að ganga um byggðir 
manna í líkjum útlendra gesta, og gefa svo gætur að ofstopa og 
siðlæti mannanna“.

488   Svo mæltu biðlarnir, en Antínóus gaf öngvan gaum að 
orðum þeirra. Telemakkusi sveið sárt, að barið var á gestinum: 
þó felldi hann ekki tár af augum, heldur hristi höfuðið og 
mælti ekki orð, því hann hugsaði biðlunum ekki gott niðrí.

492   Þegar hin vitra Penelópa heyrði, að barið var á gestinum 
í stofunni, sagði hún til ambáttanna: „Eg vildi, að hinn 
bogfimi Apollon lysti þig sjálfan eins!“

495   Matseljan Evrýnóma svaraði henni: „Ef svo færi, sem 
við óskum, mundi enginn þeirra líta þá næstu morgunsól“.

498   Hin vitra Penelópa svaraði henni aftur: „Að sönnu eru 
þeir mér allir leiðir, heillin góð, af því þeir hafa illt með 
höndum; þó er mér verst við Antínóus, hann er mér leiður, 
sem hinn dimmi dauði. Einhverr útlendur aumingi er að ráfa 
um höllina, og biður ölmusu, því örbirgðin þrýstir honum til 
þess; allir hafa gert honum úrlausn og gefið honum, nema 
Antínóus, hann laust fótaskörinni ofan til í hægri öxl honum“.

505   Þannig talaði hún, þar sem hún sat í kvennasalnum hjá 
ambáttunum. Odysseifur var að snæða, meðan þetta var. Hún 
kallaði þá til sín hinn ágæta svínahirðir, og sagði við hann: 
„Far þú, góði Evmeus, og bið gestinn koma; eg ætla að hafa 
orð af honum, og spyrja hann, hvort hann hafi frétt nokkurs 
staðar til hins þolgóða Odysseifs, eða séð hann sjálfur, því 
mér lízt svo á þenna mann, sem hann muni víða farið hafa“.

512   Evmeus svínahirðir svaraði henni, og sagði: „Ef Akkear 
hefðu hljótt um sig, drottning, þá mundi þér þykja skemmtun 
að tali þessa manns, svo segist honum vel frá! Eg hýsti hann í 
þrjár nætur, og hélt honum í þrjá daga á bæ mínum, því hann 
hafði strokið af skipsfjöl, og kom fyrst til mín; og þó hefir 
hann enn ekki sagt til loks alla raunasögu sína. Mér fór eins 
og manni þeim, er starir á þann söngmann, sem kveður dauðlegum 
mönnum til skemmtunar hjartnæm kvæði, þau er hann 
numið hefir af sjálfum guðunum; eins og menn langar æ því 
meir til að hlýða á hann, því lengur sem hann heldur áfram að 
kveða: eins varð eg frá mér numinn, þegar hann sat hjá mér í 
kotinu og var að segja mér söguna. Hann kveðst vera gestavinur 
föður Odysseifs, og eiga heima í Krít, þar sem ættniðjar Mínóss 
búa. Hann kom þaðan hingað nú fyrir skömmu eftir miklar 
þrautir og margvíslega hrakninga; læzt hann hafa frétt, að 
Odysseifur sé á lífi, hér nálægt í Þesprótalandi, og hafi meðferðis 
margar gersemar heim til sín“.

528   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Far þú, kalla þú 
hann hingað, eg vil láta hann segja frá því sjálfan, svo eg 
heyri á. Biðlar þessir geta setið í fordyrinu og gamnað sér þar, 
eða þá í stofunni, þar sem þeir eru. Þeim er kátt í hug, þar 
sem eigur þeirra liggja óskertar heima hjá þeim, bæði kornmatur 
og hið ljúffenga vín, nema það sem húskarlar þeirra neyta; 
en sjálfir venja þeir hingað komur sínar dag hvern, slátra 
nautum og sauðum og feitu geitfé, sitja að mannboðum, og 
drekka hið skæra vín gegndarlaust, gengur þar mikið til af 
eigum mínum; því nú er ekki sá maður til staðins, er Odysseifs 
maki sé, til að bægja þessari óhamingju frá heimili mínu. Ef 
Odysseifur væri heim kominn í sitt föðurland, og væri hér, mundi 
hann ásamt með syni sínum hefna þess ofríkis, er þessir menn 
hafa í frammi“.

541   Svo mælti hún; þá fékk Telemakkus mikinn hnerra, svo 
að hátt tók undir í allri stofunni. Þá hló Penelópa, og talaði 
þegar skjótum orðum til Evmeusar: „Farðu og kallaðu gestinn 
hingað til mín! Sérðu ekki, að sonur minn hnerraði til 
allra minna orða? Þar fyrir hugsa eg, að biðlunum muni bani 
búinn öllum saman, og mun enginn þeirra undan komast dauðanum 
og Banagyðjunum. En eitt vil eg segja þér, sem þú skalt 
taka eftir: ef eg kemst að raun um, að hann segi satt frá öllu, 
þá skal eg gefa honum sæmilegan klæðnað til að vera í, bæði 
yfirhöfn og kyrtil“.

551   Þá hún hafði sagt þetta, fór svínahirðirinn, þegar hann 
hafði fengið skilaboðin, gekk til gestsins, og kvað svo að orði: 
„Gestur góður, hin vitra Penelópa, móðir Telemakkuss, kallar 
á þig; þó hún sé næsta sorgmædd, leikur henni hugur á að fá 
einhverja fregn um mann sinn. Og ef hún kemst að raun um, 
að þú segir satt frá öllu, þá ætlar hún að gefa þér yfirhöfn og 
kyrtil, sem þú helzt þarfnast; en saðning þinn geturðu fengið, 
með því að ganga meðal manna og biðja þér matar, því sérhverr 
greiðvikinn maður mun víkja þér einhverju“.

560   Hinn þrautgóði, ágæti Odysseifur svaraði honum: „Að 
vísu gæti eg, Evmeus, sagt hinni vitru Penelópu Íkaríusdóttur 
þegar í stað sanna sögu um allt, því mér er fullkunnugt um 
hann, er við höfum báðir ratað í sömu raunir; en eg þori ekki 
að hætta mér í flokk hinna svæsnu biðla, hverra yfirgangur og 
ofríki gengur fjöllunum hærra. Því áðan, þegar eg gekk um 
stofuna í meinleysi, laust hann mig maðurinn, sem þarna er, 
svo eg kenndi til, og gat hvorki Telemakkus, né nokkurr hinna 
aftrað því. Þess vegna skaltu segja Penelópu, þó hana langi eftir 
fréttunum, að bíða í herbergi sínu, þar til sólarlag er komið; 
þá getur hún spurt mig um heimför bónda síns, vilda eg þá 
hún veldi mér sæti nálægt eldinum, því eg er í lélegum fötum, 
eins og þér er sjálfum kunnugt, þar eg kom fyrst á þínar náðir“.

574   Svo mælti hann, en er svínahirðir hafði heyrt þessi skilaboð, 
gekk hann til drottningar, og þegar hann var stiginn inn 
yfir þröskuldinn, talaði Penelópa til hans: „Kemurðu ekki með 
hann, Evmeus? Hvað hugsar förumaðurinn með þessu ? Kannske 
hann sé hræddur við einhvern ójafnaðarmann, eða hann sé svo 
feiminn, að hann þori ekki að ganga um stofuna. Það er bágt 
að vera feiminn fyrir þann, sem lifa skal á bónbjörgum“.

579   Evmeus svínahirðir svaraði henni og sagði: „Maðurinn 
hefir rétt fyrir sér, og sama mætti hverjum öðrum í hug koma: 
hann vill forðast ofríki hinna ofstopafullu biðla, og því segir 
hann, að þú skulir bíða til þess er sól sezt. Það er líka miklu 
betra fyrir sjálfa þig, að eiga tal við gestinn og heyra andsvör 
hans í einrúmi“.

585   Hin vitra Penélópa svaraði honum: „Ekki er ímyndun 
gestsins óviturleg, hverr sem hann er; því varla held eg finnist 
nokkurstaðar í heimi þeir yfirgangsmenn, sem séu jafnfrekjufullir, 
sem þessir menn“.

589   Þannig mælti hún, en hinn ágæti svínahirðir gekk inn 
til biðlanna, þegar hann hafði skilað erindinu; hann talaði þá 
skjótum orðum til Telemakkuss og laut höfði til hans, svo 
aðrir skyldu ei heyra: „Nú ætla eg að fara heim, kæri, til að 
gæta svínanna og hins, sem heima er, þinna eigna og minna, 
en þú skalt hafa gát á öllu innan hallar. Fyrst af öllu skaltu 
vera var um sjálfan þig, og gæta þess, að þér verði ekkert að 
grandi, því margir af Akkeum hafa illan hug til þín; tortýni 
Seifur þeim, áður en þeir verði oss að tjóni!“

598   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Svo skal 
vera, faðir sæll, en bíddu fyrst náttmálanna, og farðu svo; 
komdu svo aftur með morgunsárinu, og hafðu með þér útvalið 
blótfé, en eg skal með hjálp hinna ódauðlegu guða hafa hér 
gát á öllu“.

602   Svo mælti hann, en Evmeus settist aftur á hinn fagra 
stól, og þá hann hafði etið og drukkið lyst sína, gekk hann 
af stað til svínanna; hann gekk út úr forgarðinum og höllinni, 
sem alsett var af boðsmönnum; skemmtu þeir sér við dansleik 
og söng, því þá voru komin náttmál.

[1281.png]


[1283.png]



ÁTJÁNDI ÞÁTTUR.

HNEFALEIKUR ODYSSEIFS OG ÍRUSS.


ÞAR kom til hallarinnar húsgangsmaður nokkurr, allra 
sveita kvikindi, sem þar var vanur að ganga um í 
Íþökuborg og biðja sér ölmusu; hann var hinn mesti 
ofneyzlumaður, síétandi og sídrekkandi; kraftalaus var hann 
og óharður, en ærið mikill á velli að sjá. Hann hét Arneus, það 
nafn hafði hans heiðvirða móðir gefið honum; en allir hinir 
yngri menn kölluðu hann Írus, af því hann var því vanur að 
fara með skilaboð, þegar hann var beðinn. Þegar Írus kom í 
höllina, vildi hann reka Odysseif úr húsi sínu, og gjörðist við 
hann stórorður, og sagði: „Farðu burt úr fordyrinu, karl, ef 
þú vilt ekki verða fóttogaður! Sérðu ekki, að allir eru að depla 
til mín augunum, og biðja mig að draga þig út. Eg fyrirverð 
mig samt að gera það; stattu heldur upp, því annars er hætt 
við, að bráðum komi til handanna milli okkar“.

14   Hinn ráðagóði Odysseifur leit til hans reiðuglega og sagði: 
„Ekki er eg að leggja neitt til þín, kunningi, eða tala þér illa 
til, og ekki sé eg ofsjónum yfir, þó einhverr greiði fyrir þér, 
og það ekki þó hann taki ríflega til. Það er nóg rúm fyrir 
okkur báða hérna á þröskuldinum. Það er óþarfi fyrir þig, 
að sjá ofsjónum yfir mér, þó aðrir geri mér gott; mér sýnist 
þú vera förumaður líka, eins og eg; en hamingjulánið veita 
guðirnir. Æ, vertu ekki að bjóða mér út í handalögmál! gerðu 
mig ekki illan! eg er hræddur um, að eg gæfi þér blóðnasir, þó 
eg sé gamall; eg gæti þá líka betur haft frið fyrir þér á morgun, 
því mig vonar, að þú mundir þá ekki koma í næsta sinn í 
höll Odysseifs Laertessonar“.

25   Húsgangurinn Írus reiddist við þetta, og sagði: „Heyr 
á endemi! enn hvað mathákurinn fleiprar, eins og eldakerling! 
Mér þækti gaman að finna þig í fjöru, berja á þér með báðum 
höndum, og brjóta allar tennurnar úr skoltinum á þér, eins 
og gert er við túnsæknu svínin. Beltaðu þig nú, svo allir, sem 
hér eru, sjái upp á, þegar við berjumst. Hvernin áttu að geta 
barizt við ungan mann?“

32   Að þessu þjarki voru þeir á þröskuldinum fyrir framan 
stofudyrnar, báðir fokreiðir. Hið ágæta hraustmenni Antínóus 
heyrði lætin til þeirra, hann sagði þá til biðlanna, og hló dátt 
upp yfir sig: „Slíkt hefir aldrei fyrr að borið, vinir! mikla 
blessaða skemmtan lætur guð verða hérna í höllinni! Þeir eru 
að bjóða hvorr öðrum út að fljúgast á, gesturinn og hann Írus; 
við skulum strax etja þeim saman!“

40   Svo mælti hann, en þeir stukku upp allir hlæjandi, og 
flykktust í kringum förukarlana, sem voru illa klæddir. Antínóus 
Evpíþesson tók þá svo til orða: „Heyrið til, þér vösku biðlar, 
meðan eg tala fáein orð. Hér eru nokkurar geitvambir yfir eldinum, 
faldar upp með mör og blóð, sem vér höfum ætlað til 
kvöldverðar oss. Hvorr karlanna, sem ber af öðrum og betur 
hefir, skal mega velja sér sjálfur hvert iðrið sem hann vill; 
sá skal og ávallt hér eftir sitja að veizlu með oss, og öngvum 
öðrum förumanni skulum vér leyfa að koma í höllina til að 
biðja ölmusu“.

50   Svo mælti Antínóus, og féllust allir á það, sem hann 
sagði. Hinn slægvitri, margráðugi Odysseifur tók þá svo til 
orða: „Góðir menn, með öngvu móti em eg fær um, gamall 
maður og mæddur af vesöld, að berjast við ungan mann. En 
með því sár sulturinn sverfur fast að mér, knýjumst eg til að 
hætta mér undir höggin. En þá verðið þér allir að vinna mér 
þess styrkvan eið, að enginn yðar skal gera það Írusi í vil, að 
slá mig af hrekk með harðri hendi, til þess að hann verði 
mér yfirsterkari“.

58   Svo mælti hann, en þeir sóru allir, eins og hann mæltist 
til. Þá tók hinn ágæti höfðingi Telemakkus til orða: „Ef þú, 
gestur, finnur hjá þér hug og dug til, að reka þenna karl 
af höndum þér, þá máttu vera óhræddur, að enginn af Akkeum 
skal gera þér mein; því hverr sem blakar þig hendi, hann 
skal eiga fleirum að mæta. Eg er gestgjafi hér, og þeir höfðingjarnir, 
Antínóus og Evrýmakkus, sem báðir eru vitrir menn, 
skulu verða mér samþykkir hér í“.

66   Svo mælti hann, en þeir rómuðu allir mál hans. Nú batt 
Odysseifur upp tötrana um sig miðjan; sáust þá læri hans, sem 
voru sjáleg og mikil, þá sáust og hans breiðu herðar, og bringan 
og hinir þreklegu handleggir; en Aþena gekk þá til þjóðhöfðingjans, 
og gerði allt hans limalag vöxtuglegra. Furðaði biðlana 
stórlega á þessu, og þá tók einhverr þeirra svo til orða, í því 
hann leit til þess, sem næstur honum stóð: „Senn fer illa fyrir 
veslings Írusi, og má hann kenna sjálfum sér um. Enn að sjá 
lærastoðirnar, sem koma fram undan tötrunum karlsins þarna!“

75   Svo mæltu þeir, en Írusi varð illa felmt við. Eigi að síður 
leiddu þjónarnir hann fram, þá þeir höfðu stytt hann upp, og 
drógu hann með valdi, var hann þá svo hræddur, að holdið 
nötraði á beinum hans. Antínóus átaldi hann, tók til orða og 
sagði: „Það væri betur, að þú værir ekki til, og hefðir aldrei 
til orðið, oflátungurinn þinn, fyrst þú titrar allur og ert lafhræddur 
við þenna gamla mann, sem örmæddur er af þeim 
raunum, sem hann hefir í ratað. En eitt skal eg segja þér, sem 
eftir mun ganga: ef þessi karl sigrar þig og hefir betur, þá skal 
eg flytja þig á skip, og senda með þig inn á meginland til 
Eketuss kóngs, sem sálgar öllum mönnum, er til hans koma; 
hann mun sníða af þér nef og eyru, slíta undan þér, og gefa 
það hundum hrátt að éta“.

88   Svo mælti hann, en við þetta setti enn meiri skjálfta að 
Írusi; síðan leiddu þeir hann fram, og nú reiddu báðir karlarnir 
upp hnefana. Hinn margþjáði, ágæti Odysseifur hugsaði 
sig þá um, hvort hann skyldi ljósta svo hart, að Írus félli þegar 
í stað dauður niður, ellegar skyldi hann slá linlega til, svo að 
hann að eins jarðvarpaði honum. En er hann taldi þetta í hug 
sér, leizt honum ráðlegra, að ætla sér af, svo Akkea skyldi eigi 
gruna, hverr hann væri. Báðir karlarnir reiddu nú til höggs, 
kom högg Írusar á hægri öxl Odysseifs, en Odysseifur laust á 
hálsinn fyrir neðan eyrað, svo að inn sprungu beinin, gaus þá 
blóðspýja fram úr Írusi, hann datt öskrandi til jarðar, japlaði 
tönnunum, og brauzt um á hæli og hnakka. Hinir göfugu 
biðlar fórnuðu þá upp höndunum, og ætluðu að springa af 
hlátri. Odysseifur tók í fót Írusar, og dró hann út eftir fordyrinu, 
þar til hann kom að forgarðinum, og stólpagangsdyrunum, 
þar reisti hann Írus upp við húsagarðsvegginn, lét prik í hönd 
honum, og talaði svo til hans skjótum orðum og sagði: „Sittu 
nú hérna, og bandaðu móti svínunum og hundunum! Ekki 
skaltú, vesalingurinn þinn, vera hér kóngur yfir gestum og 
gangandi, nema þú viljir enn verri för fara“.

108   Að því mæltu varpaði hann á bak sér hinum herfilega 
malpoka, sem víða var götóttur, og í fléttuband til að halda 
í. Hann gekk nú aftur að þröskuldinum, og settist þar; en 
biðlarnir gengu inn í stofuna og hlógu dátt, fögnuðu Odysseifi 
og sögðu: „Seifur og aðrir ódauðlegir guðir veiti þér, gestur, 
allt hvað þú helzt æskir þér, og þér er hjartkærast, fyrir það 
að þú vandir af komur þessa matháks, hér um byggðir; því bráðum 
munum vér flytja hann inn á meginland til Eketuss kóngs, 
sem sálgar öllum mönnum, er til hans koma“.

117   Svo mæltu þeir, og varð Odysseifur glaður við þessa 
orðheill. Þá lagði Antínóus fyrir hann stórt blóðmörsiður, en 
Amfínómus tók tvö brauð úr körfunni, og lagði fyrir hann, 
drakk honum síðan til af gullbikar, og sagði: „Heill þér, gestur 
sæll, eg óska, að þér hlotnist lán og hamingja seinna meir, þó 
þú eigir nú við mörg bágindi að berjast“.

124   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Svo 
lízt mér á þig, Amfínómus, sem þú munir vera maður harðla 
vitur, áttu og kyn til þess, þar sem hann faðir þinn var. Heyrða 
eg þar fagurt frá sagt, að Nísus frá Dúliksey væri öðlingur af 
manni og vel fjáður; er mér sagt, að þú sért sonur hans, lízt 
mér svo á þig, að þú munir vera valmenni. Þess vegna ætla 
eg að segja þér nokkuð, taktu nú eftir, og hlustaðu til. Ekkert 
af öllu því, sem á jörðu andar og bærist, er ístöðuminna, en 
maðurinn. Meðan guðirnir veita honum velgengni og líkamsfjör, 
hugsar hann, að hann muni aldrei nokkuru illu mæta framvegis. 
En þegar hinir sælu guðir láta bölið einnegin falla í 
hans skaut, þá þrokar hann það fram af sér, og unir illa hlutfalli 
sínu. Því lund jarðneskra manna er eins og dagurinn, sem 
faðir manna og guða lætur yfir þá koma. Sú var og tíðin, að 
eg gat verið lánsmaður, en eg framdi margt ofríki, þar eg 
treysti á mátt minn og megin, og reiddi mig á föður minn og 
bræður mína. Því skyldi enginn maður nokkuru sinni vera 
óréttvís, heldur njóta með spekt þeirra gjafa, sem guðirnir 
veita honum. Svo sé eg og að biðlar þessir hafa mörg illverk í 
frammi, eyða eigum og svívirða konu þess manns, er eg hygg 
að ekki muni hér eftir lengi vera fjærvistum frá vinum sínum 
og föðurlandi; nei, eg hygg hann vera allnærri. Vildi eg því 
óska, að einhverr bjargvættur leiddi þig heim héðan, svo þú 
yrðir eigi á vegi hans, þegar hann kemur heim í sitt kæra föðurland; 
því það er ætlan mín, að þeir muni ekki vandræðalaust 
skilja, biðlarnir og hann, þegar hann er kominn undir húsþak 
sitt“.

151   Þá hann hafði þetta sagt, dreypti hann hinu sæta víni, 
drakk síðan, og rétti bikarinn aftur að þjóðhöfðingjanum. Gekk 
Amfínómus þá um gólf í stofunni, drap niður höfði, og lá 
illa á honum, því nú tók hann að óa fyrir einhverri ógæfu. En 
allt fyrir það varð eigi feigum forðað; því Aþena kom á hann 
herfjötrum, svo hann skyldi verða vopndauður og falla fyrir 
spjóti Telemakkusar. Settist hann þá aftur á þann stól, sem 
hann hafði áður á setið.

158   Hin glóeyga gyðja Aþena blés nú því í brjóst hinni 
vitru Penelópu Íkaríusdóttur að ganga á fund biðlanna, til 
þess þeim skyldi verða sem heitast um hjartarætur, og hún 
sjálf meir metin en áður af manni hennar og syni. Hún gerði 
sér nú upp hlátur, tók til orða og sagði: „Evrýnóma, allt hvað 
biðlarnir eru mér leiðir, þá langar mig þó til, aldrei þessu vant, 
að ganga á fund þeirra. Eg vildi fegin ráðleggja syni mínum, 
það sem betur má fara, að hafa ekki mjög mikil mök við hina 
yfirgangssömu biðla, sem tala fagurt, en búa yfir illu“.

169   Matseljan Evrýnóma svaraði henni: „Allt er þetta vel 
mælt, sem þú segir, dóttir góð! Far þú, og ráð syni þínum 
heilt, og leyn öngvu af, en fyrst skaltu þó þvo þér og smyrja 
þig í framan; þú skalt ekki ganga fram svona, eins og þú ert, 
með andlit vott af tárum: það er ekki gott að vera í sífelldri 
sorg, sem aldrei linnir. Nú er líka sonur þinn kominn á þann 
aldur, að þú sér hann orðinn frumvaxta, eins og þú baðst hina 
ódauðlegu guði að þér mætti auðnast“.

177   Hin vitra Penelópa svaraði henni: „Evrýnóma, mjög 
lætur þú þér um mig hugað, en þess vil eg biðja þig, að nefna 
það ekki við mig, að taka laug eða smyrja mig; því guðirnir, 
sem á Ólympi búa, hafa svipt mig veglyndi mínu, síðan að 
maðurinn minn fór utan. Segðu nú henni Átonóu og Hippodamíu 
að koma; eg ætla að láta þær vera hjá mér í stofunni, því 
eg fyrirverð mig að ganga einsömul inn til karlmanna“.

185   Svo mælti hún, en hin aldraða kona gekk út úr herberginu, 
til að flytja konunum þessi boð og segja þeim að 
koma. Hin glóeyga gyðja Aþena hafði nú annað ráð með höndum: 
hún brá sætum svefni yfir Íkaríusdóttur, svo hún hneig 
aftur á bak og sofnaði, urðu allir limir hennar lémagna, þar 
sem hún sat á legubekknum. En á meðan hún svaf, veitti hin 
veglega gyðja henni himneskar ástgjafir, til þess að Akkeum 
skyldi verða starsýnt á hana: fyrst þvoði hún hennar fríða andlit
með ódáins fegurð, þvílíkri er hin fagurbeltaða Kýterea ber á 
sig, þá hún gengur í hinn ununarfulla dansflokk Þokkagyðjanna; 
þvínæst gerði hún hana hávaxnari og þreknari á að 
sjá, og hörundsbjartari en fágað fílsbein. Og sem hin ágæta 
gyðja hafði aflokið þessu, gekk hún burt.

198   Nú komu hinar hvítörmuðu þjónustumeyjar út úr herbergi 
sínu, og fóru með miklum glaumi. Við það brá Penelópa 
hinum væra blundi, hún strauk um vanga sér, og sagði: „Mikið 
væran svefn hefi eg haft, raunamædda kona! Eg vildi óska, 
að hin hreinlífa Artemis veitti mér nú þegar í stað eins hægan
dauðdaga, svo eg ekki framar þurfi að eyða ævi minni í tárum 
og trega út af söknuði eftir minn ástkæra mann, sem skaraði 
fram úr öllum Akkeum að alls konar atgervi“.

206   Að því mæltu gekk hún ofan af hinum glæsilega loftsal,
og tvær þjónustumeyjar með henni. En er hin ágæta kona
kom þangað, sem biðlarnir voru, nam hún staðar við dyrustaf
hins traustsmíðaða húss, og hafði fyrir andliti sér smágjörva
höfuðblæju, og stóð sín þjónustumey til hvorrar handar henni;
urðu þá knjáliðir biðlanna magnþrota, því hjörtu þeirra urðu 
ástum heilluð, og langaði þá alla til að samrekkja henni. Hún
tók þá svo til orða við Telemakkus, sinn ástkæra son: „Nú er
ekki framar sú staðfesta í geði þínu, Telemakkus, eða þau 
hyggindi, sem áður voru. Það bar jafnvel meir á hyggjuviti 
hjá þér, meðan þú enn varst ungur. En nú, þegar þú ert vaxinn 
maður og í broddi lífs þíns, þegar jafnvel útlendur maður, 
sem sæi, hvað þú ert vöxtulegur maður og fríður sýnum, mætti 
segja, að þú værir sæls manns sonur, nú er ekki lyndi þitt eða 
hyggja, eins og vera ber. Hvílíkt athæfi er það, sem hér hefir
fram farið í höllinni, að þú skulir hafa látið viðgangast, að
gesti þessum væri misboðið svo freklega! Heyr þú! vita skaltu
það, að ef ókunnur maður verður fyrir svo sárum hrakningi 
meðan hann er í vorum híbýlum, þá muntu þar af hafa smán 
og svívirðingu af hverjum manni“.

226   Hinn greindi Telemakkus svaraði henni: „Ekki lái
eg þér, móðir mín, þó þér þyki fyrir af þessu. Fyrr meir var 
eg sem barn, en nú hefi eg fullt vit, og sé, bæði það sem vel 
má fara, og eins hitt sem miður fer. Þó get eg ekki haft eins 
viturlega fyrirhyggju fyrir öllu, sem skyldi; því þessir illviljuðu 
menn setjast að mér hverr á fætur öðrum, og glepja fyrir 
mér, en aðstoðarmenn hefi eg öngva. Ekki fór þó bardagi gestsins 
og hans Írusar, eins og biðlarnir mundu óskað hafa, því 
gesturinn bar hærra hlut. Faðir Seifur og Aþena og Appollon! 
Eg vildi óska, að biðlarnir lægi nú yfirkomnir og máttvana í
vorum húsum, sumir í forgarðinum, sumir inni í höllinni, og 
væri nú eins niðurlútir, og hann Írus núna, sem situr í forgarðsdyrunum, 
og hengir niður hausinn, sem drukkinn maður, 
getur ekki staðið réttur á fótum, og ekki komizt þangað sem 
hann á heima, svo er hann magnþrota“.

243   Þannig töluðust þau við, mæðginin. Þá sagði Evrýmakkus 
við Penelópu: „Dóttir Íkaríuss, vitra Penelópa! Ef allir þeir 
Akkear sæju þig, sem búa í hinu íasiska Argverjalandi, þá 
mundu fleiri biðlar að veizlu sitja í húsum yðrum á morgni 
hverjum; því, þú ber af öllum konum bæði að vænleik og 
vexti og að jafnaðargeði“.

250   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Evrýmakkus, hinir 
ódauðlegu guðir hafa drepið niður atgervi minni, vexti og vænleik, 
síðan Argverjar fóru upp til Ilíonsborgar, og Odysseifur, 
maðurinn minn, með þeim. Ef hann væri nú heim kominn að 
annast bú mitt, þá mundi vera meira og fegra af mér að frétta. 
En nú er eg hugsjúk, því guð hefir látið svo margt mótlæti 
að mér steðja. Áður en Odysseifur fór úr landi, tók hann um 
úlnlið hægri handar minnar, og kvað svo að orði: „Það er 
grunur minn, kona, að hinir harðbrynjuðu Akkear muni ei 
allir heilir heim aftur koma frá Trójuborg; því sagt er, 
Trójumenn séu hraustir bardagamenn, bæði góðir skotmenn 
og bogmenn, þar með góðir riddarar, sem skjótast mega umskipti 
gjöra í stórum fólkorustum. Veit eg því eigi, hvort guð
lætur mér heimkomu auðið verða, eða muni eg falla þar í 
Trójulandi. Nú skaltu hafa umsjá fyrir öllu, sem hér er, annast 
föður minn og móður mína, sem heima eru, eins og þú gerir 
nú, eður jafnvel betur, meðan eg er í burtu. En þegar þú sér, að 
sonur okkar er frumvaxta, þá skaltu giftast þeim manni, sem 
þér er að skapi, og fara burt úr húsi þínu“. Svo mælti hann, 
og mun nú allt þetta fram koma; því sú nótt mun koma, þá 
hin fagnaðarlausa gifting verður mitt hlutfall, vesællar konu, 
sem Seifur hefir svipt allri hamingju. Eitt, sem tekur mig sárt 
í hug og hjarta, er það, að það var ekki siður biðla fyrr meir, 
að haga sér þannig. Þeir, sem vilja biðja sér göfugrar konu og 
ríks manns dóttur, og nokkur metningur er í, þeir færa heim 
til brúðarinnar naut og feitt sauðfé, til mannfagnaðar handa 
vinum meyjarinnar, og gefa henni fagrar gjafir, en hafa ekki 
þann sið, að eyða fjármunum annarra bótalaust“.

281   Svo mælti hún, en hinum margþjáða, ágæta Odysseifi 
þókti vænt um, að hún lokkaði af þeim gjafir, og hyllti þá með 
fagurgala, þar sem hún þó hafði annað í hyggju. Antínóus 
Evpíþesson svaraði henni: „Dóttir Íkaríuss, vitra Penelópa! Þigg 
nú þá gjafir þær, er hverr Akkea vill hingað færa; því vant er 
velboðnu að neita. En ekki munum vér fyrr hverfa til heimkynna 
vorra, eða fara nokkuð annað, en þú gengur að eiga 
þann af Akkeum, sem göfgastur er“.

290   Svo mælti Antínóus, og líkaði biðlunum vel tillaga hans. 
Sendi nú hverr þeirra sinn kallara til að sækja gjafirnar. Einn 
færði Antínóusi stóran, prýðilegan möttul, alla vega litan, á 
honum voru ekki færri en tólf krókapör úr gulli, sem féllu í 
fallega beygðar lykkjur. Annar færði Evrýmakkusi haglega tilbúna 
hálsfesti úr gulli, hún ljómaði eins og sól, því kaflarnir í 
milli voru af lýsigulli. Sveinar færðu Evrýdamanti tvö vönduð 
eyrnagull með þremur tölum í, skein af þeim mikil fegurð. 
Einn sveinninn kom með hálsgjörð heiman frá höfðingjanum 
Písander Polýktorssyni, það var hin fegursta gersemi; og sína 
gjöfina færði hverr af Akkeum, voru það allt fagrar gjafir. 
Eftir það gekk hin ágæta kona upp á loft, fóru þjónustumeyjarnar 
með henni, og báru hinar fögru gjafir.

304   Nú fóru biðlarnir þangað sem dansleikurinn var og 
hinn ununarfulli söngur, skemmtu sér þar, og biðu þess að 
kvöldaði; og meðan þeir voru að þeirri skemmtan, datt hið 
dimma kvöld á. Samstundis létu þeir upp setja í höllinni þrjá 
eldpalla, til að lýsa höllina; lögðu þeir í kring á pallana 
þurrkaðan eldivið, fyrir löngu skrælnaðan og gagnþurran, 
nýklofinn með öxi, þar létu þeir og blys á meðal; gengu 
ambáttir hins þolgóða Odysseifs að til skiptis, og glæddu 
eldana. Hinn seifborni, ráðagóði Odysseifur talaði þá til þeirra: 
„Þér ambáttir Odysseifs konungs, þess er lengi hefir á burtu 
verið, gangið til þeirra herbergja, er hin virðuglega drottning 
byggir, sitjið þar hjá henni í herberginu, henni til skemmtunar, 
og spinnið band eða kembið ull. En eg skal annast, að öngvan 
þessara skal ljós skorta; því þó þeir vilji vaka til lýsingar, skal 
ekki bilbug á mér finna, því eg hefi mjög margt þolað“.

320   Svo mælti hann, en þær hlógu, og litu hver upp á aðra. 
Þá atyrti hann hin kinnfagra Melanþó smánarlega. Faðir hennar 
hét Dolíus, en Penelópa ól hana upp, sem hún væri dóttir 
hennar, og gaf henni barnagull til að leika sér að. Þó gekk 
henni ekki til hjarta sú hugraun, sem Penelópa hafði, heldur 
lagði lag sitt við Evrýmakkus, og unni honum. Hún atyrti 
Odysseif með þessum smánarorðum: „Þú ert eitthvað ekki með 
öllum mjalla, gestur hinn vesæli, þar sem þú vilt ekki ganga 
út í smiðju eða út í skrafhús (skála) til að sofa, heldur slórir 
hér og lætur allt á þér vaða. Eða er þessi ofkæti í þér, af því 
þú hafðir sigur yfir hússganginum honum Írusi? Það skyldi 
ekki verða, að einhverr gengi senn til móts við þig, sem meiri 
væri fyrir sér, en hann Írus, berði þig um höfuðið með hnúum 
og hnefum, og ræki þig svo alblóðugan úr stofunni“.

337   Hinn ráðagóði Odysseifur leit til hennar reiðuglega, og 
sagði: „Og eg skal upp á stundina fara til hans Telemakkusar 
þarna og segja eftir þér, tæfan þín, fyrir orðin, sem þú brúkar, 
svo hann skal höggva þig í sundur lið fyrir lið, þar sem þú 
stendur“.

340   Svo mælti hann, og skaut með þessum orðum ambáttunum 
skelk í bringu; þær flýttu sér út úr stofunni, og skjögruðu 
undir þeim fæturnir af hræðslu, því þær hugsuðu, að honum 
væri alvara. En hann nam staðar hjá eldpöllunum, og gerði 
að logunum, og hafði augun á öllum pöllunum, en var þó að 
hugsa um annað með sjálfum sér, sem seinna kom fram.

346   Aþena lét hina vösku biðla ekki með öllu hætta móðgandi 
smánarorðum, til þess Odysseifi Laertessyni skyldi verða 
enn sárara í skapi. Evrýmakkus Polýbusson tók svo til orða 
við biðlana, og dró spott að Odysseifi, því hann vildi koma 
félögum sínum til að hlæja: „Hlýðið til, þér biðlar ennar víðfrægu 
drottningar, meðan eg segi það sem mér dettur í hug. 
Ekki hefir þessi maður komið í höll Odysseifs án einhverrar 
sérlegrar ráðstöfunar guðs. Mér sýnist bjarmi leggja út af 
honum og upp af höfði hans, rétt eins og af blysunum; því ekki 
sést minnsti vottur til hára á höfði honum“. — Að því mæltu 
sagði hann við Odysseif borgabrjót: „Ætli þú vildir, gestur, verða 
kaupamaður hjá mér, ef eg vildi taka þig, til að tína saman 
þyrna og gróðursetja hávaxin tré á einhverju útbúi mínu? 
Þú skyldir fá nægilegt kaupgjald, og nógan matinn skyldi eg 
þá gefa þér, og föt utan á þig, og skó á fæturna. En eg býst ekki 
við, að þú nennir að ganga að vinnu, þar sem þú ekki hefir 
öðru vanizt en ómennskuverkum einum; hitt mun þér ljúfara, 
að ganga um byggðir og sníkja þér út mat til að láta í hít þína, 
sem aldrei verður fyllt“.

365   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Þú 
segðir annað, Evrýmakkus, ef við ættum báðir að keppast hvorr 
við annan í vinnu, einhverstaðar þar sem loðið væri, á vortíma, 
þegar dag væri farið að lengja, og skyldi eg hafa fallega 
lagaðan ljá, og þú annan, eins góðan; skyldum við svo reyna 
okkur, hvorr betri verkmaður væri, og vera fastandi allt til 
rökkurs, en grasið skyldi vera nóg. Eða þá, ef við hefðum tvö 
naut að keyra, þau skyldu vera útvalin, bröndótt, stór, bæði 
vel alin, jafngömul, jafnsterk og óbilug til þols, skyldum við 
hafa fjögur plóglönd að erja, og jarðvegurinn láta vel undan 
plógnum: þá skyldir þú sjá, hvort eg gæti haldið einlagt fram 
beinni ristunni. Eða þá, ef Kronusson léti einhvern ófrið að 
hendi bera í dag, og eg hefði skjöld og tvö spjót, og hjálm, allan 
úr eiri gjörvan, sem vel félli að höfði mér: þá skyldirðu sjá, 
hvernin eg skyldi berjast í brjósti fylkingar, og þá skyldirðu 
ekki þurfa að brígzla mér um hítina. En þú ert ofstopafullur 
og önuglega lyntur, þykist mikill fyrir þér og hafa bein í 
hendi, af því þú ert með fáum mönnum, og öngvum þeim, sem 
dáð sé í; því ef Odysseifur væri heim kominn í föðurland sitt, 
þá spái eg, að þó hallardyrnar hérna séu ærið víðar, mundu 
þær þó verða þér þröngar útgöngu, þegar þú færir að flýja 
fram eftir fordyrinu og út“.

387   Svo mælti hann, en Evrýmakkus varð við þetta afar 
reiður, leit til hann illilega og sagði: „Eg skal senn gjalda þér 
það grálega, þú armi gestur, að þú talar svo djarflega í margmenninu, 
og sést ekki fyrir. Annaðhvort er, að vínið hefir 
svifið á þig, ellegar þetta er þitt lundarlag, sem alltaf loðir við 
þig, að hreyta fram ónýtum orðum“.

394   Þá hann hafði þetta sagt, tók hann fótaskörina, en Odysseifur 
settist niður hjá knjám Amfínómusar frá Dúliksey, því 
honum stóð ótti af Evrýmakkus; en Evrýmakkus laust hægri 
hönd byrlarans, svo vatnskannan féll og skall í gólfið, en hann 
rak upp hljóð, og datt upp í loft á jörðina. Gerðu biðlarnir nú 
mikinn hávaða í hinum skuggalegu herbergjum, og þá sagði 
einhverr þeirra, í því hann leit til þess, er næstur honum sat: 
„Það væri óskandi, að þessi gestur hefði beðið bana einhverstaðar 
annarstaðar á flakki sínu, áður en hann kom hingað; 
þá hefði hann ekki vakið hér slíka styrjöld. Nú þar á móti 
þráttum vér um fátæka förumenn. Það er ekki von, að nokkur 
ánægja geti orðið að góðri veizlu, þegar það ræður, sem 
verra er“.

405   Hinn ágæti höfðingi Telemakkus talaði þá til þeirra: 
„Vesælir menn, þér takið nú til að gjörast óðir, og fáið nú 
ekki dulið, að þér hafið neytt matar og drykkjar í óhófi; það 
er eins og einhverr guð æsi yður upp. Nú er ráð, þar þér hafið 
snætt til hlítar, að þér gangið heim, til að taka á yður náðir, 
þegar yður þykir mál til sjálfum; því engum vísa eg á burt 
héðan“.

410   Svo mælti hann, en þeir bitu allir á varirnar, og furðaði 
á, hvað Telemakkus var djarfmæltur. Þá tók Amfínómus til 
orða og sagði: „Enginn má reiðast sannmælunum, góðir menn, 
eða svara þeim illu. Látið nú af að hrekja gest þenna, eða nokkurn 
af þrælum þeim, sem eru á heimili hins ágæta Odysseifs. 
Nú skal byrlarinn skenkja á borðkerin, skulum vér þá dreypa 
dreypifórn, og að því búnu ganga heim, að taka á oss náðir, 
en láta Telemakkus annast gestinn í herbergjum Odysseifs, 
því hann leitaði hælis í hans húsi“.

422   Svo mælti hann, og féll þeim öllum vel í geð, það sem 
hann sagði. Öðlingurinn Múlíus, kallari frá Dúliksey, blandaði 
vínið í skaftkerinu, hann var þjón Amfínómusar; hann gekk 
til hvers manns, og fékk hverjum sinn bikar; en þeir dreyptu 
hinum sælu guðum, og drukku svo hið hunangsæta vín. En 
er þeir höfðu dreypt, og drukkið, sem þá lysti, gekk hverr 
heim til sín, og fóru að hátta.

[1295.png]


[1297.png]



NÍTJÁNDI ÞÁTTUR.

FUNDIR ÞEIRRA ODYSSEIFS OG PENELÓPU.
EVRÝKLEA ÞEKKIR ODYSSEIF.


HINN ágæti Odysseifur var nú eftir í höllinni, og var 
að hugsa um að fyrirkoma biðlunum með tilhjálp 
Aþenu. Hann talaði þá þegar til Telemakkusar skjótum 
orðum: „Nú skaltu taka öll hervopnin og láta þau inn; en 
þegar biðlarnir sakna þeirra, og fara að spyrja þig að þeim, 
þá skaltu tala til þeirra blíðlega svo felldum orðum: „Eg tók 
þau úr reyknum“, skaltu segja, „þau eru nú ólík því, sem þau 
voru forðum, þegar Odysseifur skildi þau eftir, áður hann fór 
til Trójuborgar, því það hefir fallið á þau, þar sem svælan 
hefir náð að komast að þeim. Þar að auki skaut einhverr guð“, 
skaltu segja, „í brjóst mér nokkuru, sem meira varðar: ef svo 
kynni til að bera, að þér yrðuð víndrukknir, að deila kæmi meðal 
yðar, þá vildi eg ekki, að þér bærust vopn á, og gerðuð þar 
með veizluspjöll og smánuðuð bónorð yðar; því sjálft laðar 
veganda vopn“.

14   Svo mælti hann, en Telemakkus gerði, sem faðir hans 
bauð, kallaði á Evrýkleu, fóstru sína, og sagði: „Gerðu nokkuð 
fyrir mig, fóstra mín, að þú halt ambáttunum inni í herbergjum 
sínum, meðan eg kem fyrir hinum ágætu vopnum föður 
míns uppi á geymsluloftinu; þau hafa legið hér í stofunni umhirðingarlaus, 
af því faðir minn hefir ekki verið við, og hefir 
því fallið á þau í reyknum. Eg hefi hingað til verið athugalaus 
um þau, en nú ætla eg að hirða þau þar, sem reykjarsvælan 
kemst ekki að þeim“.

21   Hin kæra fóstra Evrýklea svaraði honum: „Eg vildi óska, 
sonur sæll, að þá fengir þó einhverntíma skynbragð á, að 
annast heimilið og gæta allra eigna þinna. En heyrðu til! hver 
á að fara með þér, og halda á ljósinu, fyrst þú bannar ambáttunum 
að ganga fram? því annars gætu þær lýst þér“.

26   Hinn greindi Telemakkus svaraði henni: „Það skal gesturinn 
þarna gera; því öngvan þann, sem er á mínum kosti, 
vil eg láta vera iðjulausan, enn þótt langferðamaður sé“.

29   Svo mælti hann, en hún hugfesti orð hans, og skaut loku 
fyrir dyr hinna byggilegu herbergja. En þeir spruttu upp, 
Odysseifur og hans frægi sonur, og báru inn hjálmana, hina 
bjúgrendu skildi og hin oddhvössu spjót. Pallas Aþena gekk á 
undan þeim, og hélt á gulllampa, og lét bjart verða allt í kringum 
þá. Þá sagði Telemakkus við föður sinn: „Mikil furða er 
þetta, faðir minn, sem nú ber fyrir augu mér; mér sýnist stofuveggirnir, 
hinar fögru veggjalautir, furusyllurnar og hinar háttgnæfandi 
súlur ljóma allar, eins og logandi eldur. Hér er víst 
inni einhverr af þeim guðum, sem byggja hinn víða himin“.

41   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Þegi 
þú, geym þetta með sjálfum þér, og grennslast ei þar eftir. Þetta 
er vandi guðanna, sem á Ólympi búa. Gakk nú til hvílu, en 
eg ætla að verða hér eftir, til þess að erta ambáttirnar, og vekja 
enn fremur nýjungagirni móður þinnar, sem sorgbitin mun 
spyrja mig allskonar tíðinda“.

47   Svo mælti hann: gekk Telemakkus þá með logandi blysum 
út úr stofunni, til að hátta í því svefnherbergi, sem hann 
áður var vanur að hvíla í, hvert sinn sem sætur svefn kom 
á augu hans. Hann lagðist nú og þar til svefns, og beið lýsingar. 
En hinn ágæti Odysseifur var eftir í stofunni, og var að hugsa 
um að fyrirkoma biðlunum með aðstoð Aþenu.

53   Hin vitra Penelópa gekk nú út úr herbergi sínu, lík 
Artemis eða hinni gullfögru Afrodítu. Nálægt eldinum var 
settur legubekkur handa henni, sem hún var vön að sitja á; 
hann var lagður fílsbeini og silfri, hafði smiðurinn Ikmalíus 
smíðað þann bekk forðum, og gert undir niðri fótaskör til að 
standa á, og var hún áföst við bekkinn sjálfan, en yfir bekkinn 
var breitt stórt gæruskinn. Hin vitra Penelópa settist á þenna 
bekk. Þá komu ambáttirnar fram úr herberginu, og tóku burt 
alla vistina, sem og borðin og þau borðker, sem hinir ofurhuguðu 
biðlar höfðu af drukkið; þær steyptu eisunni á gólfið úr 
eldpöllunum, og hlóðu þar á aftur miklu af nýjum eldivið, til 
að lýsa og verma stofuna.

65   Þá atyrti Melanþó Odysseif í öðru sinni, og sagði: „Ætlarðu 
enn þá, gestur, að reika hér um stofuna, og það á náttarþeli, 
svo enginn hefir næði fyrir þér? ertu á gægjum eftir 
okkur kvenfólkinu? Farðu á dyr, auminginn þinn, og láttu 
þér nægja, að þú hefir fengið matinn í þig, ellegar eg skal 
fleygja í þig eldibrandi og reka þig út“.

70   Hinn ráðagóði Odysseifur leit til hennar með reiðisvip, 
og sagði: „Hvað kemur til, ambáttin þín, að þú slæst svona 
upp á mig í vonzku? Er það af því, að eg er óhreinn og í vondum 
fötum, og bið mér ölmusu um byggðarlög manna? En 
neyðin þrýstir mér til þess; fátæklingar og förumenn eiga þátt 
í slíku. Þær voru tíðirnar, að eg átti og hamingjuláni að fagna 
og átti auðugt bú, gerði eg þó mörgum förumanni gott, sem 
til mín kom, hversu aumlegur sem hann var, og hvers sem hann 
viðþurfti. Eg átti og ótal þræla, og marga hluti aðra, sem þeir 
einir eiga, er velsældarmenn eru og auðmenn eru kallaðir. En 
Seifur Kronusson brá þessu láni, því sá hefir verið hans vilji. 
Eins mætti svo fara, að rembilætið lækkaði í þér, konukind, 
sem þú nú hefir um fram aðrar ambáttir. Hverr veit, nema 
hússmóðir þín reiðist þér fyrir eitthvað, og láti þig kenna á 
hörðu, eða þá að Odysseifur komi heim, því ekki er enn fyrir 
von komið um það. En þó hann væri undir lok liðinn, og 
hans eigi framar heim von, þá er þó Appolloni svo fyrir þakkanda, 
að Odysseifur á efnilegan son, þar sem Telemakkus er, 
sem nú er kominn á þann aldur, að hann hefir gát á, ef einhver 
ambáttin er offrekjufull á heimilinu“.

89   Svo mælti hann, en hin vitra Penelópa heyrði, hvað hann 
sagði; hún deildi þá á þernuna, tók til orða og sagði: „Fullvel 
veit eg, þú djarfa og ósvífna ambátt, hvert stórræði þú hefir 
með höndum, og mun það sjálfri þér í koll koma. Þú hafðir þó 
heyrt mig sjálfa segja, svo þér var það fullkunnugt, að eg ætlaði 
að spyrja gestinn að manni mínum hér í höllinni, sökum 
þess að sorgin gengur svo fast að mér“.

96   Að því mæltu talaði hún til matseljunnar Evrýnómu: 
„Komdu hingað með stól, Evrýnóma, og breiddu feld yfir 
hann, skal gesturinn sitja þar á, og skulum við hafast orð við, 
því eg vil spyrja hann tíðinda“.

100   Svo mælti hún, en Evrýnóma brá við skjótt, sókti stól 
og setti fram á gólfið, og breiddi yfir hann gæruskinn. Að því 
búnu settist hinn þolgóði, ágæti Odysseifur á stólinn, en hin vitra 
Penelópa tók svo fyrri til máls: „Fyrst vil eg spyrja þig, gestur, 
að því, hverr þú sért, og hverra manna; hvar áttu heima, og 
hvar búa foreldrar þínir?“

106   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Trauðlega 
mun nokkurr sá dauðlegur maður finnast í víðri veröldu, 
sem leggi þér last til, drottning, því frægð þín fer svo langt, 
sem himinninn nær; það fer orð af þér, eins og af einhverjum 
ágætismanni eða þeim guðhræddum konungi, sem ræður yfir 
fjölmennri og hraustri þjóð, og verndar lög og réttindi; af því 
stjórnin fer honum giftusamlega úr hendi, þá ber hin dökkva 
jörð hveiti og bygg, trén svigna af aldinum, ærnar eiga lömbin 
óðum, og fiskurinn gengur að landinu, svo að landsfólkið lifir 
sælu lífi undir hans stjórn. Þessvegna skaltu nú heldur spyrja 
mig að einhverju öðru hér í höll þinni, en frétta eftir ætt minni 
og föðurlandi mínu, svo þú ekki fyllir huga minn með enn 
meiri sorgum, þá eg minnist þess; því eg er mikill raunamaður. 
Mér sómir ekki heldur, að sitja kveinandi og grátandi í annarra 
manna húsum, eins og það ekki er hollt fyrir mann, að vera 
ætíð sísyrgjandi. Vera kann líka, að einhver ambáttanna, eður 
og þú sjálf, lái mér það, og haldi, að eg fljóti í tárum, af því eg 
sé ölvaður“.

123   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Gestur, hinir ódauðlegu 
guðir hafa drepið niður atgervi minni, bæði vexti og vænleik, 
síðan að Argverjar fór upp til Ilíonsborgar, og Odysseifur, 
maðurinn minn, með þeim. Ef hann væri nú heim kominn að 
annast bú mitt, þá mundi vera meira og fegra til mín að 
spyrja. En nú er eg sorgbitin, þar eð Guð hefir látið mér svo 
margt mótlæti að hendi bera. Þessvegna sinni eg hvorki gestum, 
né nauðleitamönnum, né heldur sendimönnum, sem fara í 
alþjóðleg erindi; því hjarta mitt er vanmegnað af söknuði eftir 
hann Odysseif minn. Biðlarnir vilja flýta giftingu minni, en 
eg beiti brögðum við. Fyrst blés einhverr guð mér því í brjóst, 
að eg setti upp mikinn vef, og óf smágjörva og ummálsmikla 
voð í herbergi mínu. Síðan sagði eg til þeirra: „Þér ungu menn, 
sem nú biðjið mín, þar eð Odysseifur er dáinn, bíðið, þó yður 
sé annt um að ná ráðahag við mig, unz eg hefi lokið við 
dúkinn, því mér er ekki um, að vefturinn verði mér ónýtur; 
það á að verða náklæði handa öðlingnum Laertes, þegar hin 
skaðvæna Banagyðja, sem ræður fyrir dauðanum, er manninn 
leggur flatan, hefir yfirbugað hann. Því vera kann, að konur 
Akkea hér í landi lái mér, ef hann liggur umbúðalaus, svo auðugur 
maður“. Svo mælti eg, og féllust þeir á þetta; óf eg svo 
hinn mikla vef á daginn, en rakti upp aftur á næturnar við 
ljós. Þannig fékk eg leynt þessu í þrjú ár, svo Akkea grunaði 
ekki. En er hið fjórða ár gekk í garð, og ný misseri komu að 
hendi, þá voru þernurnar svo ósvífnar og skeytingarlausar, að 
þær komu öllu upp um mig, komu þeir þá að mér, þar sem eg 
var að verkinu, og átöldu mig harðlega. Þannig neyddist eg 
til að ljúka við vefinn, þó mér væri það móti skapi. Get eg 
nú ekki lengur undan ráðahagnum skorazt, og hefi engin úrræði 
framar; því foreldrar mínir reka eftir mér að giftast, og sonur 
minn unir illa sínum hlut, síðan hann er orðinn þess vísari, að 
biðlarnir eta upp eigur hans, því nú er hann orðinn fulltíða 
maður, svo hann er fær um að veita búinu forstöðu, og Seifur 
er tekinn til að veita honum virðingu. En hvað sem þessu 
líður, þá seg mér nú ætt þína, og hvaðan þú ert upprunninn; 
því ekki muntu vera kominn af fornri eik, eða úr hömrum 
hlaupinn“.

164   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Þú 
heiðvirða kona Odysseifs Laertessonar! Ætlar þú enn ekki af 
að láta að spyrja mig um ætt mína? Eg skal þá segja þér frá 
henni. Að sönnu muntu við þetta auka á þá sorg, sem eg nú 
hefi; því von er, þó þeim manni sé sárt í skapi, sem eins lengi 
hefir í burtu verið frá föðurlandi sínu, eins og eg, hrakizt um 
mörg byggðarlög manna, og þolað ýmsar raunir. Eigi að síður 
skal eg segja þér frá því, sem þú spyr mig að og þér er forvitni 
á að vita.

172   Mitt úti á hinu dimma hafi er land nokkurt, sem heitir 
Krítey, það er fagurt land og frjóvsamt, og umflotið af sjó. Þar 
búa svo margir menn, að varla verður tölu ákomið, þar eru 
níu tigir borga, og skiptast þar tungumál mjög ýmislega, því 
þar eru Akkear, þar eru hinir hugstóru Frumkríteyingar, þar 
eru Kýdónar og hinir þrídeildu Dórar, og hinir ágætu Pelasgar. 
Ein af þessum borgum heitir Knósus, þar var Mínos konungur 
í níu ár, málvinur hins mikla Seifs; hann var faðir föður míns, 
hins stórhugaða Devkalíons. Við vorum synir Devkalíons 
Ídomeneifur konungur og eg. Ídomeneifur fór á stafnbognum 
skipum til Ilíonsborgar með Atreifssonum. Nafn mitt er allfrægt, 
eg heiti Eton, var eg yngri að aldri, en bróðir minn 
var eldri og meiri fyrir sér. Þar sá eg Odysseif, og gaf honum 
gestgjafir; því þegar hann ætlaði til Trójuborgar, þá hrakti 
stórviðri hann frá Malíuhöfða, og bar hann til Kríteyjar; 
hann kom skipi sínu upp í Amnísusá, þar sem hellir Ílíþýju er 
þar var hættuleg höfn, og komst hann nauðuglega undan ofviðrinu. 
Undir eins og hann kom til borgarinnar, spurði hann 
að Ídomeneifi, kvaðst hann vera ástkær og heiðvirður gestfélagi 
hans; en hann var þá farinn með hin stafnbognu skip til 
Ilíonsborgar, fyrir tíu eða ellefu dögum. Eg leiddi Odysseif heim 
til hallarinnar, og tók honum gestbeinlega, og gerði við hann 
ástúðlega, því gnógt var til innan hallar; gaf eg honum og 
félögum hans, sem með honum voru, byggmélskökur og skært 
vín og naut til sláturs, að þeir hefðu það til saðnings sér; 
safnaði eg þeim gjöfum hjá alþýðunni. Hinir ágætu Akkear 
dvöldu þar tólf daga, því þeir voru veðurfastir í norðanstormi 
svo hvössum, að ekki var stætt á landi, hafði einhverr guð gert 
það veður í reiði sinni. Á þrettánda degi féll veðrið, og lögðu 
þeir þá til hafs“.

203   Þó öll þessi saga væri uppdiktuð, kom hann henni þó 
fyrir svo líkindalega, að hún sýndist sennileg. Og sem Penelópa 
heyrði söguna, þá hrundu henni tár, og yfirlitur hennar hjaðnaði. 
Eins og snjór, sem drifið hefir í útnyrðingi, þiðnar á hávum 
fjöllum í landsynningshláku, svo vöxtur kemur í árnar við 
leysinguna: eins hjöðnuðu hennar fríðu kinnar, þegar hún útjós 
tárunum, og grét manninn sinn, sem þá sat hjá henni. 
Odysseifi gekkst hugur við sorgarkvein konu sinnar, en þó 
stóðu augun í honum og bærðust ekki, heldur en í þeim væri 
horn eða járn; svo varðist hann tárunum kænlega. En er hún 
hafði svalað sér á hinum táruga harmi, tók hún aftur til orða, 
og sagði við hann: „Nú ætla eg að gera raun til, gestur, hvort 
það sé satt, sem þú segir, að þú hafir gist mann minn og hans 
ágætu förunauta í höll þinni. Lýstu fyrir mér að nokkuru klæðum 
þeim, sem hann var í, og hvernig hann sjálfur var í hátt, svo 
og félögum þeim, sem með honum voru“.

220   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Bágt 
verður fyrir mig, drottning, að segja þér það, þar sem svo 
langt er, síðan við höfum sézt, því nú er á tuttugasta ár, síðan 
hann fór þaðan, og burt frá föðurlandi mínu. Eigi að síður 
skal eg segja þér það, sem mig rekur minni til. Hinn ágæti 
Odysseifur var í guðvefjar loðkápu tvíbrotinni, á henni var 
gullpar með tveimur augum. Framan á parinu var gert hagvirki: 
þar var á hundur, sem hélt á flekkóttum hindarkálfi 
í framlöppunum, og hvessti rakkinn augun á kálfinn, meðan 
hann var að sprikla; en á því furðuðu sig allir, hversu 
það var gert, að hundurinn hvessti augun á kálfinn, meðan 
hann var að kyrkja hann, og hvernig kálfurinn spriklaði 
fótunum, til þess að losa sig, og þó voru þeir báðir úr gulli 
gerðir. Eftir því tók eg líka, að Odysseifur var í ljómanda kyrtli, 
hann var eins mjúkur og himna á þurrum hnapplauk, en svo 
lýsti af honum, sem af sólu; varð mörgu af kvenfólkinu næsta 
starsýnt á hann. En eitt vil eg segja þér sem þú skalt taka 
eftir: það veit eg ekki, hvort þetta var hvers dags klæðnaður 
hans, eða hafði einhverr af vinum hans gefið honum þessi 
klæði, þá hann gekk á skip sitt, eða þá einhverr gestfélagi hans; 
því Odysseifur var vinsæll af mörgum, og fáir voru honum líkir 
af Akkeum. Eg gaf honum eirsverð og fallega purpuraskikkju 
tvíbrotna og dragkyrtil, og lét fylgja honum til skips með miklum 
virktum. Kallari nokkur var í för með honum, litlu eldri 
en Odysseifur; eg skal segja þér, hvernin hann var í hátt: hann 
var boginn í herðum, dökkur á hörundslit og hrokkinhærður; 
hann hét Evrýbates, virti Odysseifur hann meir en aðra förunauta 
sína, því hann var honum lyndislíkur“.

249   Svo mælti hann, og vakti með þessari sögu upp hjá 
henni enn meiri sorgarlöngun, því hún kannaðist við þær 
jarteiknir, er Odysseifur lýsti svo glögglega fyrir henni. En er 
hún hafði svalað sér á hinum táruga harmi, þá svaraði hún 
honum aftur og sagði: „Þó þú, gestur, hafir áður fyrr meir 
verið auðnuleysingur, þá skal eg þó nú hafa þig í kærleikum 
og virðingu, meðan þú ert í höll minni; því eg tók sjálf þessi 
klæði, rétt eins og þú lýsir þeim, úr geymslusalnum, og fékk 
honum þau samanbrotin; eg hafði sjálf látið hið fallega par á 
skikkjuna, honum til búningsbótar; en manninn minn fæ eg 
aldrei að sjá aftur, heimkominn í sitt kæra föðurland. Hefir því 
Odysseifur illu heilli farið þessa sjóferð til að sjá ólánsborgina 
Ilíonsborg, sem eg aldrei má nefna“.

261   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Þú 
heiðvirða kona Odysseifs Laertessonar, ófríðka þú eigi lengur 
þinn fagra litarhátt, og lát eigi hjarta þitt sundur renna af 
harmi eftir mann þinn! Og lái eg þér það þó ekki; því hver 
kona, sem missir eiginmann sinn, sem hún hefir átt börn við, 
grætur lát hans, enn þótt hann ekki væri annar eins maður og 
Odysseifur, sem menn segja líkan vera guðunum. Hættu þessum 
harmi, og tak eftir því, sem eg segi; því eg skal segja þér 
fyrir satt, og ekki leyna þig því, að eg frétti nýlega í Þesprótalandi 
hér nálægt, að Odysseifur er á lífi, og hans bráðum heim 
von; hefir hann meðferðis margar ágætar gersemar; sem hann 
hefir fengið þar í landinu gefins; en sína tryggu förunauta og 
skip sitt missti hann á hinu dimma hafi, þá hann fór frá Þrínaksey, 
því bæði Seifur og Helíus voru honum reiðir, fyrir það 
að förunautar hans höfðu drepið naut Helíusar; fórust því allir 
félagar hans á hinu brimótta hafi, en aldan rak sjálfan hann upp 
að landi á skipskjölnum við land Feaka, sem eru jafnsælir guðunum; 
þeir tóku honum ástsamlega, eins og hann væri einhverr 
af guðunum, gáfu honum stórgjafir, og vildu greiða för hans 
heim, svo honum yrði við öngvu hætt. Fyrir löngu hefði Odysseifur 
getað verið hingað kominn, en honum hefir þókt betra, 
að fara víða um lönd og afla sér fjár; því svo var Odysseifur 
hverjum manni séðari, að enginn þurfti við hann að keppa. 
Þetta sagði Fídon mér, Þesprótakonungur, og sór að mér áheyranda, 
þá hann var að dreypa dreypifórn í höll sinni, að skip 
hans væri fram sett, og menn til farar ráðnir, sem skyldu flytja 
hann heim í sitt kæra föðurland. En mig lét hann fara frá sér 
áður; því svo stóð á, að eitt skip, sem Þesprótar áttu, ætlaði til 
hinnar hveitisfrjóvu Dúlikseyjar. Kóngur sýndi mér og alla þá 
fjármuni, er Odysseifi höfðu bætzt; eg held hann gæti fætt 
annan mann til, allt fram á tíunda mannsaldur, svo voru þær 
gersemar margar, sem hann átti í geymslu í herbergjum konungsins. 
Konungur kvað hann ferðazt hafa til Dódónu, til þess 
að heyra, undan hinu hálaufgaða eikitré guðsins, hvaða ráð 
Seifur legði til, hvort hann skyldi koma heim til síns kæra 
föðurlands eftir svo lauga burtveru á allra manna vitorði eða 
leynilega. Eftir þessu er þá Odysseifur enn þá á lífi, og mun 
bráðum heim koma, mun hann ekki lengi hér eftir fjærvistum 
vera frá vinum sínum og föðurlandi, og em eg albúinn 
að vinna þér eið að þessu. Viti það fyrst Seifur, sem æðstur er 
og máttugastur guðanna, viti það eldstalli hins ágæta Odysseifs, 
sem eg nú er til kominn, að allt skal það rætast, sem eg nú 
segi: Odysseifur mun koma hér til lands um næstu mánaðamót 
á þessu ári, sem nú yfir stendur“.

308   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Eg vildi óska, gestur, 
að þetta rættist, sem þú segir; þá skyldir þú fá góðan greiða 
og margar gjafir hjá mér, svo að hverr, sem yrði á vegi þínum, 
skyldi telja þig lánsmann. En það er hugboð mitt, og það mun 
sannast, að hvorki mun Odysseifur framar heim koma, né heldur 
þú fá hér nokkurn fararbeina; því nú eru ekki hér á heimili 
aðrir eins forgangsmenn, og Odysseifur var, meðan hans naut 
við — ávallt er mér eftirsjón að honum! — hvorki til að taka 
móti virðuglegum gestum né til að veita þeim farargreiða. Farið 
nú, þjónustumeyjar, og gerið gestinum fótlaug, búið honum 
hvílu og setjið til rúm með yfirhöfnum og glæsilegum glitábreiðum, 
svo honum verði vel hlýtt til morguns. En árla á morgun 
skuluð þér lauga hann og smyrja, svo hann geti setið að dagverði 
í stofunni með Telemakkusi; en hverr sá af biðlunum, 
sem skapraunar manni þessum og móðgar hann, skal sjálfan sig 
fyrir hitta, sá maður hefir ekkert hér að gera þaðan af, hvort 
sem honum þykir betur eða miður. Því hversu máttu vita, 
gestur, hvort eg er fyrir öðrum konum að hyggindum og ráðsnilld, 
ef þú situr að veizlu í höllinni óhreinlegur til fara og 
illa búinn? Skömm er hérvistar dvöl mannanna. Hverr sá sem 
tjáir sig harðhjartaðan og er grimmur í skapi, honum biður 
hverr maður böls, svo lengi sem hann lifir, en þegar hann er 
látinn, spotta hann allir. En sá sem er góður maður og tjáir sig 
sem góðan mann, hans lofstír víðfrægja ókunnir menn um 
öll lönd, og margir menn tala vel um hann“.

335   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Þú 
heiðvirða kona Odysseifs Laertessonar! Eg skal segja þér það 
fyrir satt, að þegar eg fyrst fór á langskipi frá hinum snjólögðu 
fjöllum í Krítey, var mér leitt að hafa ofan á mér yfirhafnir og 
glæsilegar glitábreiður; vil eg því eiga aðra eins hvílu, og 
áður hefi eg átt, þótt mér ekki hafi orðið mjög svefnsamt á 
næturnar; því marga nótt hefi eg legið í lélegu rúmi, og vakað 
til birtingar. Ekki er mér heldur um, að taka fótlaug, og engin 
af ambáttum þeim, sem þjóna í húsi þínu, skal snerta fót minn, 
nema hér sé einhver gömul kona og nákvæm, sem ratað hefir 
eins margar raunir og eg hefi orðið að þola; sé sú til, þá held 
eg meini henni ekki að koma við fætur mína“.

349   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Kæri gestur! Eg 
má kalla þig svo, þar sem enginn gestur hefir enn komið í hús 
mitt frá útlöndum jafnvitur, að mér hafi kærari verið, en þú; 
því þú talar allt af miklum vitsmunum, og þó mjög orðfærlega. 
Hér er hjá mér gömul kona nokkur, sem hefir mörg viturleg 
ráð í brjósti sér; hún tók við vesælings manninum mínum, 
undir eins og hann var fæddur, og uppól hann og fóstraði 
með mikilli virkt. Hún skal þvo fætur þína, þó hún sé næsta 
hrum orðin. Stattu nú upp, vitra Evrýklea, og laugaðu þenna 
mann, hann er jafnaldri hússbónda þíns, og vera má, að Odysseifur 
hafi nú eins ellilegar hendur og fætur, því fljótt eldast 
dauðlegir menn í mótganginum“.

361   Svo mælti hún, en gamla konan hélt höndum fyrir 
andlit sér, úthellti heitum tárum, og tók til orða harmandi: „Æ, 
mig tekur sárt til þín, sonur sæll. Sannarlega hefir Seifur lagt hatur 
á þig um fram aðra menn, og ertu þó guðhræddur maður: því 
enn hefir enginn dauðlegur maður brennt svo mörg feit læri 
til fórnar hinum þrumuglaða Seifi, og enginn fórnfært honum 
svo margar útvaldar hundraðsfórnir, sem þú hefir gert, þá þú 
hefir beðið, að þér mætti auðnast að ná hraustri elli og koma 
upp þínum efnilega syni; og þó hefir Seifur látið þig einan 
heimkomu missa með öllu! — Vera kann, að einhverjar þernur 
ókunnugra manna langt úti í löndum, þar sem Odysseifur hefir 
leitað gistingar í ágætri höll einhvers manns, hafi dregið spott 
að honum, eins og þessar hinar ósvífnu ambáttir, sem hér eru, 
gera gys að þér; þess vegna viltu ekki heldur láta gera þér fótlaug, 
að þú vilt komast hjá móðgun þeirra og margföldu spotti, 
og því hefir hin vitra Penelópa Íkaríusdóttir sagt mér að gera 
það, og em eg þess allfús. Nú mun eg þvo fætur þína, bæði fyrir 
sakir Penelópu, svo og sjálfs þíns vegna, því mér ganga til 
hjarta raunir þínar. En taktu nú eftir því, sem eg segi: margir 
raunamæddir gestir hafa hingað komið, og þó má eg segja, að 
eg hefi enn öngvan séð jafnlíkan Odysseifi, sem þig, hvorki í 
vexti, né málfæri eða göngulagi“.

382   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Gamla 
kona, svo segja þeir menn, er okkur hafa séð báða, að við séum 
mjög líkir, eins og þú sjálf hefir eftir tekið og sagt“.

386   Svo mælti hann, en hin gamla kona tók fagran eirpott, 
sem hún var vön að hafa til fótlaugar, hellti þar í köldu vatni, 
sem þurfa þókti, og jós síðan heitu þar saman við. Odysseifur 
settist nú við eldstóna, en snéri sér skjótt undan birtunni, því 
honum flaug þegar í hug, að þá hún færi höndum um sig, 
mundi hún verða vör við örið; og mundi allt upp komast. 
Síðan gekk hún til, og tók til að lauga hússbónda sinn, varð 
hún brátt vör við örið. Það ör hafði Odysseifur fengið af þeim 
atburð, að göltur nokkurr hafði lostið hann með hvítri tönn 
sinni, þá hann eitt sinn fór til Parnasus til Átolýkuss móðurföður 
síns og sona hans.

395   Átolýkus var allra manna slægvitrastur og viðsjálastur 
í eiðum; hafði guðinn Hermes sjálfur veitt honum það lén, því 
Átolýkus hafði oftlega fært honum þægilegar brennifórnir, 
bæði sauðalæri og hafralæri, og því veitti Hermes honum fulltingi 
sitt miskunnsamlega. Eitt sinn kom Átolýkus til hins 
frjóvsama Íþökulands, og hitti svo á, að þar var þá nýfæddur 
dóttursonur hans; og um kvöldið, er hann hafði matazt, setti 
Evrýklea sveininn á kné honum, tók til orða og sagði: „Hugsa 
nú upp eitthvert nafn, Átolýkus, handa þínum kæra dóttursyni, 
sem þú óskaðir svo þráfalt, að þér mætti auðið verða“.

405   Átolýkus svaraði henni og sagði: „Mágur minn og dóttir 
mín, gefið sveininum það nafn, sem nú mun eg ákveða: með 
því eg hingað til hefi verið óvinsæll af mörgum manni, karli 
sem konu, á hinni gagnauðugu jörð, þá skal hann hafa það 
kenningarnafn, að hann skal heita Odysseifur. En þegar hann 
er orðinn frumvaxta, og komi hann í höll móður sinnar á 
Parnasus, þar sem fjármunir mínir eru, þá skal eg gefa honum 
nokkuð af þeim, og láta hann fagnanda frá mér fara“.

413   Nú tókst Odysseifur ferð á hendur þangað í því skyni, 
að þiggja þær hinar fögru gjafir. Átolýkus og synir hans fögnuðu 
Odysseifi með handabandi og blíðum orðum, en Amfíþea, 
móðurmóðir Odysseifs, umfaðmaði hann, og kyssti höfuð hans 
og bæði hans fögru augu. Þá bað Átolýkus syni sína að efna 
til dagverðar; gerðu þeir, sem hann bauð, leiddu þegar inn 
fimm vetra gamlan uxa í höllina, flógu hann og gerðu til, 
limuðu hann allan í sundur, brytjuðu síðan limina laglega, 
og stungu stykkjunum upp á teina, og steiktu þau gætilega, og 
deildu síðan hverjum sinn skammt. Þannig sátu þeir að veizlu 
allan daginn til sólarlags, og skorti ekkert, það er heyrði til 
jafndeildum máltíðum. En er sól var runnin og rökkva tók, 
gengu þeir til hvílu og tóku á sig náðir. En er hin árborna, 
rósfingraða Morgungyðja kom í ljós, fóru þeir á dýraveiðar, 
synir Átolýkuss, og höfðu með sér veiðihunda. Hinn ágæti 
Odysseifur var þar í för með þeim. Þeir gengu upp á Parnasus, 
það var hátt fjall og allt skógi vaxið, og komu þeir brátt upp 
á hina veðurnæmu hálsa. Helíus var nýkominn upp af hinum 
lygna og djúpa Jarðarstraumi, og skaut geislum á akurlöndin; 
þá komu veiðimennirnir upp í fjalldal nokkurn, runnu veiðihundarnir 
undan þeim og röktu sporin, en Átolýkussynir gengu 
þar á eftir, og hinn ágæti Odysseifur með þeim, hann var 
næstur hundunum og hafði langt spjót í hendi sér. Þar lá stór 
göltur í einum þykkvum skógarrunni; sá runnur var svo þéttur, 
að hvorki gátu hvassir þeyvindar blásið í gegnum hann, né 
hinn lýsandi Helíus skotið þangað geislum sínum, eða regnið 
þrengt sér þar í gegnum; þar var allmikið lauffall í runninum. 
Gölturinn heyrði fótadun mannanna og hundanna, þegar þeir 
komu að honum, reis hann þá upp örðugur úr bæli sínu, þeytti 
hátt bustina, og var sem eldur brynni úr augum hans, gekk 
hann fram þangað, sem veiðimennirnir voru. Odysseifur hljóp 
þá fyrstur til, og hafði á lofti langskeft spjót, sem hann hélt á, 
og ætlaði að leggja á geltinum, en galti varð viðbragðsskjótari, 
og laust hann, og kom höggið á fyrir ofan knéð; hafði gölturinn 
skotizt að honum á svig, og sökk tannskaflinn djúpt og 
reif með sér mikið af holdinu, en nam þó ekki við beini. 
Odysseifur lagði spjótinu á geltinum, og kom í hægra bóginn, 
og gekk spjótsoddurinn út annars vegar, féll galti þá grenjandi 
til jarðar, og lézt þar. Átolýkussynir störfuðu að geltinum, 
og bundu vandlega sár hins ágæta, goðumlíka Odysseifs, stilltu 
þeir svo blóðrásina, að þeir kváðu galdra yfir, og fóru að því 
búnu heim aftur til hallar föður síns. En er Átolýkus og synir 
hans höfðu grætt Odysseif að fullu, og gefið honum fagrar 
gjafir, létu þeir hann glaðir glaðan frá sér fara til Íþöku, þar 
sem hann átti heima. Tóku foreldrar hans honum feginsamlega, 
þá hann kom heim aftur úr ferðinni, og spurðu hann tíðinda, 
og um sár það, er hann hafði fengið; en hann sagði þeim allt, 
sem farið hafði, að göltur nokkurr hafði lostið hann með hvítri 
tönn sinni, þá hann fór á dýraveiðar upp á Parnasus með 
Átolýkussonum.

[1311.png: Galtarveiðar.]

467   Hin gamla kona greip um örið, þegar hún lagði lófana 
utan að fætinum, og kannaðist hún undir eins við það, og 
hún þreifaði á því. Hún sleppti þá fætinum niður, féll fóturinn 
ofan í pottinn, svo að skall við, en potturinn valt um á 
hliðina, og vatnið helltist á gólfið. Kerlingin varð undireins 
glöð og hrygg, augu hennar fylltust tára, og hún gat öngvu orði 
upp komið. Hún tók á kinn Odysseifs, og mælti: „Sannarlega 
ertu Odysseifur, sonur sæll! og þekkti eg ekki fyrr, að þú 
varst hússbóndi minn, en eg hafði þreifað um þig allan“.

476   Þá hún hafði sagt þetta, renndi hún augunum til Penelópu, 
og ætlaði að gera hana vara við, að maður hennar væri 
þar innan hallar; en Penelópa átti engan kost á, að líta við 
henni aftur, eða verða nokkurs vör, því Aþena hafði snúið 
huga hennar annað. En Odysseifur þreif til hægri hendi sinni, 
og tók fyrir háls kerlingu, en dró hana að sér með hinni, og 
sagði: „Hví viltu steypa mér í ógæfu, fóstra mín! þú sem hefir 
sjálf nært mig á brjósti þínu. Eg er nú heim kominn til míns 
föðurlands á tuttugasta ári, og hefi í margar raunir ratað. En 
fyrst þú varðst mín vör, og einhverr guðanna skaut þér því í 
brjóst, þá þegi þú, svo enginn annar fái þetta að vita innan 
hallar. Því það skal eg segja þér fyrir satt, og það skal framgengt 
verða, að ef guð lætur hina göfugu biðla falla fyrir minni 
hendi, þá mun eg ekki þyrma þér, þó þú sért fóstra mín, þegar 
eg fer að drepa hinar ambáttirnar í höllinni“.

491   Hin vitra Evrýklea svaraði honum: „En að slíkt skuli 
þér af vörum líða, barn mitt! Þú veizt, hvað eg er geðföst og 
óhviklynd. Eg skal ekki láta á neinu bera, heldur en eg væri 
jarðfastur steinn eða járn. En eitt ætla eg að segja þér, sem 
þú skalt taka eftir. Fari svo, að Guð láti þá göfuga biðla falla 
fyrir þinni hendi, þá skal eg telja upp fyrir þér ambáttirnar í 
höllinni, bæði þær sem óvirða þig og eins hinar, sem ekki eru 
þar í sekar“.

499   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Hví 
viltu lýsa þeim fyrir mér, fóstra? Þess gerist engin þörf. Eg 
mun sjálfur geta kannað þær grant, og komizt að raun um, 
hversu hver þeirra er. Láttu heldur hljótt yfir þessu, og fel 
guðunum á vald, hversu af skipast“.

503   Svo mælti hann, en hin gamla kona gekk út úr stofunni, 
til að sækja fótlaugarvatn; því allt það vatn, sem hún áður 
kom með, hafði steypzt niður. En er hún hafði laugað hann, 
og smurt með viðsmjörsviðarfeiti, þá færði Odysseifur stól 
sinn aftur nær eldinum til að verma sig, og breiddi tötrana 
yfir örið.

508   Hin vitra Penelópa tók þá svo til máls að fyrra bragði: 
„Nú mun eg skamma stund hér eftir eiga tal við þig, gestur, 
því senn er mál að ganga til hvílu fyrir hvern þann, sem 
hugarangurs vegna má værðar njóta. En um mig er mjög öðru 
máli að gegna: einhverr guð hefir lagt á mig ómælilega sorg; 
á daginn hefi eg það að sönnu mér til afþreyingar í grátnum 
og harminum, að skoða hannyrðir mínar og þjónustumeyjanna 
í herbergi mínu: en þegar nóttin kemur, og allir eru í hvílu 
gengnir, þá ligg eg í rekkju minni harmsfull, og hlaðast þá sárar 
sorgir alla vega utan um hjarta mitt og ýfa það. Eins og hin 
bleika sönglóa, dóttir Pandaruss, syngur fagurt fyrst á vorin, 
þar sem hún situr í þéttu laufi trjánna, og breytir á ýmsa vega 
sinni marghljóðuðu rödd, harmandi Itýlus, ástkæran son sinn 
og Setus konungs, þann er hún eitt sinn vo með vopni 
ófyrisynju: eins leikur hugur minn á tveim áttum um það, 
hvort eg, af virðingu fyrir sæng bónda míns og fyrir orðróms 
sakir alþýðu, eigi að vera kyrr hjá syni mínum, og hafa stöðugt 
gát á öllu, eigum mínum, þernunum og minni háreistu höll, 
eða eigi eg nú að ganga að eiga þann af Akkeum, sem göfgastur 
er, og mín biður hér í höllinni, og lætur flestar brúðargáfur af 
hendi rakna. Meðan sonur minn var barn að aldri og fyrirhyggjulaus, 
mátti eg ekki skilja við hús bónda míns og giftast 
öðrum; en nú, þegar hann er vaxinn maður og kominn á 
bezta æskuskeið, þá mælist hann til, að eg fari heim aftur og 
burt úr höllinni, því hann unir því illa, að Akkear eti upp 
eigur hans. Heyrðu, hvað mig hefir dreymt, og ráð þú drauminn: 
eg á hér tuttugu gæsir í höllinni, þær eru því vanar, að 
eta hveitikorn upp úr vatni, og hefi eg oft gaman af að horfa 
á þær. Nú þókti mér stór, klóbjúg örn koma af fjalli ofan, hún 
braut þær allar á háls og gekk af þeim dauðum, lágu þær hvor 
um aðra þvera hér í höllinni, en örnin flaug upp í háva loft. 
Eg þóktist hljóða og bera mig aumlega í svefninum, en hinar 
fagurlokkuðu konur Akkea flykktust utan um mig, þar sem 
eg var að kveina hörmulega yfir því, að örnin skyldi hafa 
drepið fyrir mér gæsirnar. Þá kom örnin aftur, og settist á 
þekjubrúnina, talaði til mín mannsröddu, og tók til að hugga 
mig: „Vertu hughraust, dóttir hins víðfræga Íkaríuss“, sagði 
hún; „ekki er þetta draumur, heldur heillavænleg vökusjón, 
og mun hún á þér rætast: gæsirnar eru biðlarnir; eg, sem þér 
þókti áður vera örn, eg er bóndi þinn, og nú aftur heim kominn, 
og mun veita öllum biðlunum illan dauðdaga“. Þetta kvað 
örnin, en eg vaknaði af hinum sæta svefni, litaðist um, og sá, 
að gæsirnar voru í höllinni, stóðu við trogið, og átu hveitikornið, 
eins og vant var“.

554   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Ekki 
tjáir að þýða þenna draum á annan veg, en efni liggur til, 
fyrst Odysseifur sjálfur hefir birt þér, hversu fara muni; er það 
nú ljóst, að öllum biðlunum er bani búinn, og mun enginn 
þeirra undan stýra feigð og fjörtjóni“.

559   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Gestur, oft verða 
draumar ómerkilegir og einber lokleysa, og eigi gengur það 
allt eftir, er fyrir mann ber. Því tvenn eru hlið hinna svipulu 
drauma, önnur hliðin eru af horni gjörð, en hin af fílsbeini; 
þeir draumar, er út koma um hið fagaða fílsbein, það eru táldraumar 
og markleysudraumar; en þeir draumar, er út koma 
um hornhliðin, eru sannir draumar, og þegar menn fá slíka 
drauma, þá rætast þeir. Nú hygg eg, að þessi hinn voðalegi 
draumur, sem mig dreymdi, muni eigi um þetta hlið komið 
hafa, og hefði það þó verið óskandi, mín vegna og sonar míns. 
En eitt ætla eg að segja þér, sem þú skalt taka eftir. Nú fer 
í hönd sá óhamingjudagur, sem hrekur mig úr húsi Odysseifs, 
því nú ætla eg að efna til axaleiks. Odysseifur var því vanur, 
að setja upp í röð ekki færri en tólf axir í höll sinni, til að 
mynda og skipsrengur; síðan nam hann staðar langan spöl 
frá, og skaut svo ör í gegnum. Þessa þraut vil eg nú leggja 
fyrir biðlana. Þeim, sem hægast veitir að draga upp bogann 
með handafli, og skýtur öru í gegnum allar tólf axirnar, honum 
skal eg fylgja til eiginorðs, og yfirgefa þetta fagra og gagnauðuga 
hús bónda míns, sem eg hugsa að mér muni verða 
minnisstætt á síðan, og jafnvel dreyma til þess á næturnar“.

582   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: 
heiðvirða kona Odysseifs Laertessonar! Fresta því eigi, að efna 
til þessa leiks í höllinni, því fyrr mun hinn ráðagóði Odysseifur 
koma hingað á fund þinn, en menn þessir fái með handastjórn 
dregið upp streng þessa hins fágaða boga, og skotið ör í gegnum 
axaraugun“.

588   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Ef þú vildir, gestur, 
sitja hjá mér hér í höllinni og skemmta mér, þá mundi mér
ekki síga svefn á augu. En það má með öngvu móti vera, að 
maðurinn sé ávallt svefnlaus, því hinir ódauðlegu guðir hafa 
áskapað hverjum dauðlegum manni sitt hlutfall. Eg vil því 
ganga upp á loft, og leggjast í rekkju mína, sem er þegjandi 
vottur til minna andvarpa, og hvað eftir annað hefir vöknað 
af tárum mínum, síðan að Odysseifur fór úr landi til að vitja 
hinnar óhamingjusamlegu Ilíonsborgar, sem eg aldrei má nefna. 
Þar mun eg hvíla, en þú leggst niður hér í höllinni, og annaðhvort 
bú um þig á gólfinu, eða ligg í því rúmi, sem upp er 
búið handa þér“.

600   Að því mæltu gekk hún upp á hinn glæsilega loftsal; 
ekki fór hún þangað einsömul, heldur fylgdu henni nokkurar 
þjónustumeyjar. Og sem hún var upp komin á loftið með 
þjónustumeyjum sínum, þá tók hún til að gráta Odysseif, sinn 
ástkæran mann, unz hin glóeyga Aþena lét sætan svefn síga 
á augu hennar.

[1315.png]

[1317.png]



TUTTUGASTI ÞÁTTUR.

AÐDRAGANDI AÐ BIÐLAVÍGUNUM.


HINN ágæti Odysseifur bjó um sig í framhúsinu, hann 
breiddi undir sig óelta nautshúð, og þar ofan á mörg 
gæruskinn af sauðum þeim, sem Akkear slátruðu þar 
með degi hverjum. Þegar hann var lagztur fyrir, breiddi Evrýnóma 
yfirhöfn ofan á hann; lá Odysseifur þar vakandi, og 
var hugsandi um það, hversu hann mætti vinna biðlunum eitthvert 
mein. Ambáttir þær, sem voru því vanar löngum og löngum, 
að hafa mök við biðlana, gengu nú út úr höllinni, þær 
flissuðu hver framan í aðra og voru hinar kátustu. Þá varð 
hjarta Odysseifs uppvægt í brjósti hans, velti hann því fyrir 
sér í huga sínum á margar lundir, hvort hann skyldi heldur 
hlaupa á fætur og drepa þær allar hverja með annarri, eða 
skyldi hann enn leyfa þeim að leika lyst sína við hina yfirgangssömu 
biðla í hinsta og síðasta sinni. Hjarta hans gnöllraði 
í honum innanbrjósts, eins og greyhundur, sem hvarflar í kringum 
nýgotna hvolpa sína, og urrar að ókunnugum manni, og 
býst til að hlaupa í hann; eins gnöllraði hjarta Odysseifs innanbrjósts 
af gremju yfir þessu hinu illa athæfi. Hann sló þá á 
brjóst sér, og hughreysti hjarta sitt. „Vertu þolinmótt, hjarta 
mitt, þú hefir eitt sinn fyrr þolað enn frekari skapraun, en þessa, 
þann dag er hinn óhemjulegi Kýklópur át fyrir mér mína 
vösku félaga; samt þreyðir þú, þar til eg með ráðkænsku minni 
kom þér út úr hellirnum, jafnvel þó þér þækti ósýnt, hvort þú 
mundir fá lífi haldið“. Með þessum orðum ávarpaði hann 
hjartað í brjósti sér, og hélt hjarta hans sér þá stöðugt í skorðum 
með miklu þolgæði, en sjálfur veltist hann á ýmsar hliðar, líkt 
og þá maður steikir blóðmörsiður yfir eldi brennanda, og 
snýr því á ýmsar hliðar, og langar mjög eftir, að það stikni 
sem fyrst. Eins veltist hann á ýmsar hliðar, þá hann var að 
hugsa um, hversu hann mætti leggja hendur á hina ósvífnu 
biðla, þar sem hann var einn, en þeir margir.

30   Þá kom Aþena til hans í konulíki, stigin af himni ofan; 
hún gekk að höfðalagi hans, og talaði til hans þessum orðum: 
„Hví heldur þú svo vöku fyrir hér, þú ógæfusamasti allra 
manna? Hér er heimili þitt, hér er kona þín í höllinni, og hér 
áttu þann son, er margur maður mundi óska sér að eiga slíkan“.

36   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Allt 
er þetta satt að vísu, gyðja, sem nú segir þú. En eitt er það, 
sem mér er hugstætt, sem er það, hversu eg fái lagt hendur á 
þá hina ósvífnu biðla, þar sem eg þó er einn míns liðs, en þeir 
ávallt fjölmennir innan hallar. Enn er og annað, sem eg er 
enn meir hugsandi um; það er það, hvert eg skal hælis leita, 
ef eg fæ banað þeim með fulltingi Seifs og tilbeina þínum. Vil 
eg biðja þig að hugleiða þetta“.

44   Hin glóeyga gyðja Aþena svaraði honum og sagði: „Heyr 
þú, ofurhuginn þinn! Sérhverr maður leitar trausts hjá vin sínum, 
þó minna máttar sé en eg, og þótt hann sé dauðlegur 
maður og ekki jafnt við ráðkænsku brugðinn. Eg þar á móti er 
gyðja, og hefi ávallt varðveitt þig í öllum þínum þrautum. Það 
skal eg segja hér skýlaust, að þó að fimmtíu flokkar mælandi 
manna umkringdi okkur bæði og vildi drepa okkur í orustu, 
þá skyldir þú þó fá tekið naut þeirra og sauðfénað að herfangi, 
og haft á burt með þér. Sigri nú svefn þig! það er mikil raun, 
að hafa andvökur alla nóttina í gegnum; en bráðum muntu 
leysast úr vandræðum þínum“.

54   Að því mæltu lét hún svefn síga á augnabrár hans, en 
hin ágæta gyðja fór aftur til Ólymps, þegar er svefninn tók 
til að renna í brjóst honum, sá svefn, sem eyðir áhyggjum hugarins 
og gjörir liðu manns lémagna.

57   Þá vaknaði hans tryggva kona, settist upp í hinni mjúku 
sæng, og grét. En er hún hafði svalað hjarta sínu á grátinum, 
bað hin ágæta kona fyrst til Artemisar: „Artemis, þú hin 
virðuglega gyðja, dóttir Seifs! Eg vildi óska, að þú hleyptir 
nú þegar öru í brjóst mér, og tækir mig af lífi samstundis! eða 
þá, að stormbylur hrifi mig í loft upp, og feykti mér um dimma 
vegu, og fleygði mér út í forvaða hins kringrennanda Jarðarstraums, 
eins og vindbyljirnir gerðu, þegar þeir sviptu burt 
Pandareusdætrum. Guðirnir höfðu af lífi tekið foreldra þeirra, 
svo þær voru einar eftir heima munaðarlausar; en hin ágæta 
gyðja Afrodíta fæddi þær á osti, sætu hunangi og ljúffengu 
víni: Hera veitti þeim vænleik og vitsmuni um fram allar konur 
aðrar, hin hreinlífa Artemis gaf þeim hávan vöxt, en Aþena 
kenndi þeim að vinna ágætar hannyrðir. Eitt sinn var hin 
ágæta gyðja Afrodíta gengin upp til hins háva Ólymps til hins 
þrumuglaða Seifs, ætlaði hún að biðja hann að veita þeim 
systrum fagnaðarsæla giftingu, því hann veit allt hvað dauðlegum 
mönnum er ætlað, bæði meðlæti og mótlæti; en á meðan 
hrifu Sviptinornirnar meyjarnar í burtu, og vistuðu þær hjá 
enum hræðilegu Hefndarnornum. Eins vildi eg óska, að guðirnir, 
sem á Ólympi búa, léti mig hverfa í burtu skyndilega, 
eða að hin fagurlokkaða Artemis banaði mér með örvum sínum, 
svo eg kæmist niður í hina óttalegu jörð með Odysseif í huga 
mínum, og svo engum manni, — sem minni væri fyrir sér en 
hann, yrði unaðsbót að ráðahag við mig. Þó maður gráti um 
daga, og sé mjög harmsfullur í hjarta, þá getur samt mótlætið 
orðið bærilegt, ef manni verður svefnsamt á nóttum; því þegar 
svefninn nær að breiða sig yfir brárnar, þá lætur hann manninn 
öllu gleyma, bæði hinu góða, og eins því sem misjafnt er. 
En um mig er mjög öðru máli að gegna, þar sem einhverr guð 
sendir mér í svefni óttalega drauma, og nú í nótt var hann í 
rúminu hjá mér, í líki mannsins míns, og eins og hann var í 
hátt, þegar hann fór í leiðangurinn, og varð hjarta mitt fegið 
í svefninum, því eg hugsaði, að þetta bæri ekki fyrir mig í 
draumi, heldur í vöku“.

91   Svo mælti hún, og brátt þar eftir tók til að lýsa af degi. 
Hinn ágæti Odysseifur heyrði kveinstafi hennar, varð hann þá 
mjög áhyggjufullur, því honum virtist í huganum, sem kona 
sín bæri þegar kennsl á sig, og stæði við höfðalag sitt. Hann 
vöðlaði saman yfirhöfninni og gæruskinnunum, sem hann lá á, 
og lagði þau á stól í húsinu, en bar nautshúðina út, og lét hana 
þar. Síðan fórnaði hann upp höndum, og bað til Seifs: „Faðir 
Seifur, fyrst þér guðirnir hafið miskunnsamlega leitt mig yfir 
láð og lög heim í land mitt, eftir að þér hafið látið mig sæta 
stórum hrakningum, þá bið eg, að einhverr þeirra manna, 
sem hér eru inni vakandi, mæli mér einhverja orðheill, og 
Seifur láti einhvern fyrirboða birtast mér úti“.

102   Þannig baðst hann fyrir, en hinn ráðvísi Seifur heyrði 
bæn hans, og lét á samri stundu þrumu koma af hinum bjarta 
Ólympi hátt ofan frá skýjunum; varð hinn ágæti Odysseifur 
feginn þeirri jarteikn. Þá varð konu nokkurri orðheill á munni; 
hún var að mala í næsta húsi, þar sem stóðu kvarnir þær, er 
hann átti, þjóðhöfðinginn. Á þeim kvörnum mólu tólf konur 
byggkorn og hveitikorn til mannfæðis; höfðu hinar konurnar 
þá malað sitt hveiti, en ein kona hafði enn ekki lokið við sitt 
verk, því hún var kraftaminni en hinar. Hún lét nú standa 
kvernina, og mælti það orð, er konungurinn tók mark á: „Faðir 
Seifur“, sagði hún, „þú sem ræður yfir mönnum og guðum, 
mikla þrumu hefir þú sent af hinum stirnda himni, og sér þó 
hvergi ský á lofti; ætlar þú víst að gefa einhverjum manni vísbendingu 
með þessari jarteikn. Veit einnig mér vesælli, það 
sem eg nú mælist til. Eg óska, að biðlarnir matist þenna dag í 
síðasta sinni í húsum Odysseifs; þeir hafa gert kné mín máttvana 
með óþolandi erfiði, að mala fyrir þá byggið. Eg vildi, 
að þetta væri í síðasta sinn, sem þeir sætu að veizlu“.

120   Svo mælti hún, en hinn ágæti Odysseifur varð glaður 
við þessa orðheill, og við þá þrumu, sem frá Seifi kom; því nú 
vonaði hann að geta hefnt sín á ójafnaðarmönnunum.

122   Nú söfnuðust ambáttirnar í hinum fögru húsum Odysseifs, 
og kveiktu glæðilegan eld á eldstónni. Þá reis og Telemakkus 
úr rekkju, hinn goðumlíki maður, og fór í klæði sín, 
hann lagði biturlegt sverð um herðar sér, og batt fagra ilskó 
undir fætur sér, tók síðan í hönd sér sterkt spjót með hvössum 
eiroddi, gekk inn yfir þröskuldinn, nam þar staðar, og 
sagði við Evrýkleu: „Fóstra góð, hafið þið veitt gestinum 
sæmilegt hvílurúm, og gefið honum mat? eða liggur hann einhverstaðar, 
umhirðingarlaus? Því þó móðir mín sé vitur kona, 
þá verða henni þó stundum svo mislagðar hendur, að hún hefir 
þann í hávegum sem ekkert er að manni, en vísar aftur vænum 
manni burt, án þess að sýna honum nokkurn sóma“.

134   Hin vitra Evrýklea svaraði honum: „Ekki þarftu, barn 
mitt, að áfella móður þína, saklaus er hún af þessu. Því hann 
sat, og drakk vínið, eins lengi og hann vildi; hún bauð honum 
líka meir að borða, en hann kvaðst vera mettur. En þegar hann 
vildi ganga til hvílu og fara að sofa, þá bauð hún ambáttunum 
að búa upp rúm handa honum; en hann, eins og einhverr mesti 
raunamaður og auðnuleysingi, kvaðst ekki vilja sofa í rúmi 
með sængurklæðum í, heldur svaf hann úti í forstofunni á óeltri 
nautshúð og sauðagærum, en við breiddum yfirhöfn yfir hann“.

144   Svo mælti hún, en Telemakkus gekk út úr höllinni, og 
hafði spjót sitt í hendi sér, og fylgdu honum fótfráir hundar; 
hann gekk út á torg til hinna harðbrynjuðu Akkea. En hin ágæta 
kona Evrýklea, dóttir Ops Písenorssonar, kallaði til ambáttanna: 
„Komið nú fljótt! Stökkvi sumar vatni á gólfið, sópi höllina 
og breiði purpuradúka á hina fallegu hástóla, og verið nú 
fljótar! Aðrar strjúki borðin með njarðarvöttum alla vega í 
kring, og geri hrein skaftkerin og hina fögru, tvíhvolfuðu bikara. 
Enn aðrar skulu fara til lindarinnar eftir vatni, og koma 
fljótt með það. Því ekki mun á löngu líða, áður biðlarnir koma 
til hallarinnar; munu þeir koma mjög árla í dag, því í dag er 
almenn hátíð haldin“.

157   Svo mælti hún, en þær hlýddu henni, og gerðu sem 
hún bauð: fóru tuttugu þernur til hinnar tæru vatnslindar, en 
hinar önnuðust það sem gera þurfti inni í herbergjunum, og 
fórst þeim það kunnáttulega. Þvínæst komu inn þjónustusveinar 
Akkea, og klufu eldiviðinn, var það auðséð, að þeir voru því 
verki vanir. Þá komu ambáttirnar frá vatnsbólinu; og brátt á 
eftir þeim kom svínahirðirinn, hann hafði með að fara þrjú 
alisvín, sem bezt voru af öllum svínunum, lét hann þau inn í 
falleg gerði, þar sem þau gátu fengið sér fóður, gekk síðan til 
Odysseifs, og talaði blíðlega til hans þessum orðum: „Sýna 
Akkear þér nokkuð meiri sóma, gestur, en áður, eða óvirða þeir 
þig í höllinni enn sem fyrr?“

168   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Eg 
vildi óska, Evmeus, að guðirnir hefndu þeirrar svívirðingar, sem 
þessir ofstopamenn hafa í frammi með svo mikilli frekju í annars 
manns húsi; er nú svo komið, að þeir svífast einskis“. Þannig 
töluðust þeir við um þetta.

173   Þá bar að geitahirðirinn Melanþíus, hann hafði með sér 
geitur þær, sem feitastar voru í öllum geithjörðunum, áttu 
þær að vera til borðhalds handa biðlunum; með honum fylgdust 
tveir smalamenn. Hann batt geiturnar í hinum ómanda stólpagangi, 
síðan talaði hann þessum smánarorðum til Odysseifs: 
„Ætlarðu enn þá, gestur, að vera að biðja þér matar hjá mönnum 
hér í höllinni, svo enginn hafi frið fyrir þér? ætlarðu ekki 
að snáfa á dyr? Eg sé það, að við skiljum ekki til fulls héðan 
af, fyrr enn við reynum með okkur. Það er ekki eins og við 
séum þeir einu af Akkeum, sem höldum veizlur“.

183   Svo mælti hann, en hinn ráðagóði Odysseifur svaraði 
honum öngvu, hann skók höfuðið, en mælti ekki, því hann 
hugsaði honum illt niðrí. Næst eftir þá kom þriðji hirðirinn, 
það var hinn fyrimannlegi Fíletíus, hann færði biðlunum gelda 
kú og feitar geitur: höfðu ferjumenn flutt þá yfir sundið, þeir 
eð vanir eru að veita flutning hverjum manni, sem til þeirra 
kemur. Hann batt féð trúlega í hinum ómanda stólpagangi, 
gekk svo til svínahirðirsins, og spurði hann: „Svínahirðir, hverr 
er þessi ókunni maður, sem hér er nýkominn í hús vort? hverra 
manna segist hann vera? hvar er ætterni hans og föðurland? 
Hinn ógæfusami maður! sannarlega er hann því líkur á vöxt, 
sem hann væri einhverr konungur. Von er, þó guðirnir láti víðförula 
ferðamenn rata í ýmisleg bágindi, þegar þeir einnig úthluta 
konungmönnum sinn mótlætisskammt“.

197   Að því mælti gekk hann til Odysseifs, rétti honum hönd 
sína, talaði til hans skjótum orðum og sagði: „Sæll vertu, gestur 
góður! Eg óska, að þú hljótir hamingju síðar meir, þó þú eigir 
nú við bágan kost að búa. Faðir Seifur, enginn guðanna er 
jafnmeinsamlegur, sem þú! Þú hlífist eigi við að steypa þeim 
mönnum, sem þú hefir sjálfur alið, í volæði og hörmuleg 
bágindi. Eg svitnaði, þegar eg sá þig, og mér vöknaði um 
augu, því þá datt mér Odysseifur í hug. Eg býst við því, að 
hann ráfi nú eins manna á meðal, í líkum tötrum og þú, ef 
hann annars er enn á lífi, og sér ljós sólarinnar. En sé hann 
dáinn og kominn til Hadesar heimkynna, þá hefir hinn ágæti 
Odysseifur illu heilli sett mig, meðan eg enn var ungur sveinn, 
yfir nautahjarðir sínar í landi Kefallena. Þær eru nú óðum að 
fjölga, svo furðu gegnir, og varla trúi eg, að kyn hinna ennisbreiðu 
nauta æxlist svo drjúgum hjá nokkurum manni út í frá. 
En nú eru aðrir menn, sem bjóða mér að flytja til sín nautin 
til borðhalds handa sjálfum þeim; skeyta þessir menn því ekki, 
þó sonur hans sé innan hallar, og óttast heldur ekki hegningu 
guðanna, því nú er svo komið, að þeir ætla sér að skipta milli 
sín eigum konungsins, þar eð hann hefir svo lengi á burtu 
verið. Nú er eitt, sem hugur minn er að velta fyrir sér innanbrjósts 
á margar lundir: mér þykir að sönnu illt, meðan sonur 
hans lifir, að leggja af stað með nautin, og fara í annað byggðarlag 
til útlendra manna; aftur finnst mér hitt enn verra, að vera 
hér kyrr og sitja yfir annarra manna nautum við slíkar raunir. 
Og fyrir löngu væri eg úr landi farinn og kominn til einhvers 
annars voldugs konungs, þar eð eg get ekki unað lengur við 
svo búið, ef eg væri ekki enn þá að vona eftir, að minn ógæfusami 
hússbóndi kunni að koma einhverstaðar að, og stökkva 
burtu biðlunum úr höllinni“.

226   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Svo 
lízt mér á þig, nautahirðir, sem þú munir hvorki vera vondur 
maður, né ógreindur: sé eg sjálfur, að þú munir hafa vitsmuni 
að geyma. Þar fyrir vil eg segja þér nokkuð, og leggja 
þar við dýran eið: Viti það Seifur, æðstur guða, viti það gestaborð 
og eldstalli hins ágæta Odysseifs, sem eg nú er til kominn, 
að Odysseifur mun vissulega heim koma, meðan þú ert hér, 
og muntu sjá mega með augum þínum sjálfs, ef þú vilt, hversu 
hann mun af lífi taka biðla þessa, sem hér eru nú hússráðendur“.

235   Nautahirðirinn svaraði honum: „Eg vildi óska, gestur, 
að þetta rættist, sem þú segir; þá skyldir þú sjá, hvað eg má 
ætla mér, og hvaða kraft eg hefi í kögglum“. — Á sama hátt 
bað Evmeus til allra guðanna, að hinum fjölvitra Odysseifi 
mætti auðnast að koma heim aftur til húss síns. Þannig ræddust 
þeir við um þetta.

241   Biðlarnir höfðu nú það ráð með höndum, að veita 
Telemakkusi dauða og fjörtjón; en þá flaug spáfugl nokkurr 
til vinstri handar þeim, það var háfleyg örn, og hélt á skjálfandi 
dúfu í klónum. Þá tók Amfínómus svo til orða og mælti: 
„Ekki munum vér, vinir, fá þessari ætlun fram komið, að fyrirkoma 
Telemakkusi; komið, látum oss ganga til borða!“

247   Svo mælti Amfínómus, og féllust þeir á það, sem hann 
sagði: gengu þeir þá inn í höll hins ágæta Odysseifs, og lögðu 
yfirhafnir sínar á legubekkina og hástólana, tóku síðan til að 
slátra stórum sauðum og feitum geitum, þeir slátruðu og alisvínum 
og einu útvöldu nauti af hjörðinni. Þegar þeir höfðu 
steikt slátrið, skömmtuðu þeir það; sumir blönduðu vín í skaftkerinu, 
en svínahirðirinn bar bikarana í kring; hinn fyrirmannlegi 
Fíletíus bar brauð til þeirra í fallegum körfum, en Melanþíus 
skenkti vínið; tóku þeir nú til hins tilreidda matar, er á borð 
var borinn.

257   Telemakkus gerði það af kænsku sinni, að hann valdi 
Odysseifi sæti inni í hinni gólfföstu stofu við steinþröskuldinn, 
og setti þar handa honum stól heldur lélegan, og lítið borð þar 
hjá, lagði svo fyrir hann nokkura bita af slátri, skenkti vín á 
gullbikar, og talaði til hans þessum orðum: „Hér skaltu nú 
sitja, og drekka vín, eins og aðrir menn; en eg skal afstýra því, 
að nokkurr biðlanna móðgi þig í orðum eða leggi til þín; því 
þetta hús er engin almannastofa, heldur hús Odysseifs, sem 
hann eignaðist sjálfur mér til handa. En þér, biðlar, heftið nú 
skap yðar, að þér eigi hafið í frammi nein smánaryrði eða ofríki, 
svo að ekki rísi upp neinar þrætur eða deilur“.

268   Svo mælti hann, en þeir bitu allir á varirnar, og furðuðu 
sig á, að Telemakkus skyldi vera svo djarfmæltur. Þá sagði 
Antínóus Evpíþesson til þeirra: „Þolum Telemakkusi, Akkear, 
þó hann gerist heldur harður í orðum, þar sem hann heitist 
mjög svo við oss, fyrst Seifur Kronusson lofaði oss ekki hitt; 
annars mundum vér fyrir löngu vera búnir að þagga niðrí 
honum, þó hann sé skorinorður, þegar hann er að tala“.

275   Svo mælti Antínóus, en Telemakkus hirti ekki um, hvað 
hann sagði.

276   Kallararnir fóru nú um borgina með þá hundraðsfórn, 
er guðunum var helguð; og hinir hárprúðu Akkear söfnuðust 
saman hjá hinum skuggafulla lundi, er helgaður var hinum langskeyta 
Appolloni.

279   Nú sem biðlarnir höfðu steikt hryggjarstykkin og tekið 
þau af teinunum, skömmtuðu þeir kjötið, og settust að dýrðlegri 
veizlu. Frammistöðumennirnir lögðu fyrir Odysseif deildan 
verð, jafnmikinn og þeir sjálfir fengu, því svo hafði Telemakkus 
boðið, hinn ástkæri sonur hins ágæta Odysseifs.

284   Aþena lét hina vösku biðla enn ekki með öllu hætta 
móðgandi smánarorðum við Odysseif Laertesson, til þess honum 
skyldi verða enn sárara í skapi. Meðal biðlanna var maður 
nokkurr, ofstopi í skapi, hann hét Ktesippus, og átti heima í 
Sámsey. Hann var vellauðugur af fé, og gerðist því til að biðla 
til konu Odysseifs, þess er lengi hafði á burtu verið. Hann 
kvað nú svo að orði við hina yfirgangssömu biðla: „Hlýðið 
til, þér hinir vösku biðlar, meðan eg tala fáein orð; gestur þessi 
hefir nú fengið sinn skammt, jafnt við aðra, eins og vera ber: 
því það er ekki sæmilegt, og ekki heldur réttvíst, að setja hjá 
gesti Telemakkusar, sem koma kunnu í þessa höll. Gott og 
vel! eg skal gefa honum gestgjöf, sem hann getur aftur gefið 
í þóknun, annaðhvort baðkonunni, eða þá einhverjum þræli 
þeim, sem hér er í höll hins ágæta Odysseifs“.

299   Þá hann hafði sagt þetta, tók hann nautsfót, sem lá í 
körfunni, og kastaði af afli. Odysseifur vék höfði sínu lítið eitt 
til hliðar, glotti við tönn og hló kaldahlátri í hermdarhug, en 
nautsfóturinn, sem Ktesippus fleygði, lenti í veggnum. Telemakkus 
átaldi þá Ktesippus, og mælti: „Sannarlega var það 
heppni fyrir þig, Ktesippus, að þú misstir gestsins, þar hann 
forðaði sér sjálfur við skotinu, því annars skyldi eg hafa lagt 
þig í gegn með mínu oddhvassa spjóti, og þá hefði faðir þinn 
getað haldið hér erfi þitt í stað brúðkaups. Það er því bón 
mín, að enginn yðar bryddi á ójöfnuði hér á heimili mínu; 
því nú hefi eg fengið skynbragð og vit á því, sem er gott og 
illt, þar sem eg fyrr meir var sem barn. Samt sem áður horfi 
eg með þolinmæði uppá það, sem hér fram fer, að sauðunum 
er slátrað, vínið drukkið, og matnum eytt: því enginn má við 
margnum. Gjörið nú svo vel, og hafið ekki lengur í frammi 
nein vonzkuverk í óvinsamlegum hug. En sé það ætlan yðar 
nú, að bana mér með vopnum, þá er eg sáttur með, að þér 
gerðuð það; því mér þykir miklu betra, að liggja dauður, en 
að horfa alltaf uppá þann ósóma, að gestir séu hraktir og 
hrjáðir, og ambáttir smánarlega dregnar um hin fallegu herbergi“.

320   Svo mælti hann, en þeir urðu allir orðlausir, og þögðu. 
Um síðir tók Agelás Damastorsson svo til máls: „Enginn má 
reiðast sannmælunum, góðir menn, eða svara þeim illu. Látið 
nú af að hrekja gest þenna, eða nokkurn af þrælum þeim, sem 
eru á heimili hins ágæta Odysseifs. En eitt vinsamlegt ráð vil 
eg gefa Telemakkusi og móður hans, ef þeim líkar báðum svo 
að hafa. Meðan þið höfðuð nokkura von um, að hinn ráðsvinni 
Odysseifur mundi aftur heim koma, þá var ykkur ekki láanda, 
þó þið biðuð hans, og hélduð biðlunum hér í höllinni; því það 
hefði verið snjallræði, ef líkindi væru á, að Odysseifi yrði heimkomu 
auðið, og hann mundi aftur hingað koma til hallarinnar. 
En nú er öðru máli að gegna, þar sem það er augljóst, 
að honum verður aldrei framar heimkomu auðið. Far þú því, 
og sezt á tal við móður þína, og seg henni, að hún skuli giftast 
þeim, sem göfgastur er, og flestar gjafir lætur af hendi rakna 
við hana, svo þú sjálfur megir hafa þann fögnuð, að setjast að 
allri föðurleifð þinni, og búa að þínu sjálfur, en hún taki við 
búráðum á annars manns heimili“.

338   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum og sagði: „Nei, 
Agelás, eg hefi aldrei hamlað giftingu móður minnar, það 
sver eg við Seif og við allar raunir föður míns, sem nú er 
líklega annaðhvort dáinn, eða á hrakningi langt í burt frá 
Íþöku. Eg hefi miklu fremur ráðið henni að giftast þeim 
manni, sem henni væri að skapi, og þar á ofan hefi eg gefið 
henni stórgjafir til þess. En það get eg ekki fengið af mér, 
að vera svo ráðríkur, að vísa henni burt af heimilinu; Guð forði 
mér frá því!“

345   Svo mælti Telemakkus, en Pallas Aþena gerði biðlunum 
óstjórnlegan hlátur, og truflaði hyggju þeirra: tóku þeir 
nú til að hlæja einhvernegin annarlega, þeim sýndist ketið, 
sem þeir átu, vera alblóðugt, augu þeirra fylltust tárum, og huga 
þeirra tók að óa fyrir einhverri hrellingu. Þá tók hinn goðumlíki 
Þeóklýmenus svo til orða: „Vesælir menn, hvaða óhamingja 
er það, sem að yður gengur? Höfuð og ásjánir yðar og kné 
eru myrkri hulin; harmakvein rísa upp, og kinnar yðar vökna 
af tárum; veggirnir og hinar fögru veggjahvylftir eru blóði 
drifnar; forstofan og forgarðurinn úir og grúir af vofum, sem 
fara vilja niður í dimmuna í Myrkheimi; sólin er af himni 
horfin, og hræðilegt myrkur á dottið“.

358   Svo mælti hann, en þeir hlógu dátt að honum. Þá tók 
Evrýmakkus Polýbusson svo til orða: „Þessi gestur, sem hingað 
er nýkominn frá útlöndum, er ekki með öllu ráði. Það er því 
bezt, sveinar, að þér færið hann út úr höllinni, svo hann komist 
fram á torgið, fyrst honum þykir vera skuggsýnt hér inni“.

363   Hinn goðumlíki Þeóklýmenus svaraði honum: „Engin 
þægð er mér í, Evrýmakkus, að þú látir fylgja mér; eg hefi 
enn augu mín og eyru og báða fætur mína, og enn er vit mitt 
óbrjálað. Með þessu ætla eg að bera mig að komast út, því eg 
sé, að nú fer í hönd sá óhamingjudagur, sem enginn mun fá 
umflúið eða undanstýrt af yður biðlunum, sem hafið frekjufullt 
ofríki í frammi við aðra menn í höll hins ágæta Odysseifs“.

371   Að því mæltu gekk hann út úr hinum fagursettu herbergjum, 
og fór heim til Píreusar, sem tók á móti honum 
fúslega. Biðlarnir litu nú hverr upp á annan, og reyndu til 
að erta skap Telemakkusar, með því að spottast að gestum 
hans; og þá sagði einhverr af hinum ofurhuguðu ungmennum: 
„Enginn maður er ógestsælli en þú, Telemakkus, þar sem þú 
hefir dregið að þér slíkan flökkumann, sem sníkir út brauð 
og vín, kann ekkert verk að vinna, er linur og hörkulaus, og 
ekki nema eintóm byrði fyrir jörðina; og eins var hinn karlinn, 
þessi sem uppstóð til að spá fyrir oss. En viljir þú mínum 
ráðum fram fara, sem þér mun ráðlegast vera, þá munum vér 
skjóta gestunum í róðrarferju, og flytja þá á land í Sikiley, 
getur þú fengið þar fullt verð fyrir þá“.

384   Svo mæltu biðlarnir, en Telemakkus hirti eigi um, hvað 
þeir sögðu; hann talaði ekki orð, en hafði augun á föður 
sínum, og beið ávallt þeirrar stundar, að hann mætti leggja 
hendur á hina ósvífnu biðla.

387   Hin vitra Penelópa Íkaríusdóttir hafði sett sinn fagra 
stól andspænis á móti stofudyrunum, og heyrði því, hvað 
hverr þeirra talaði þar inni. Biðlarnir sátu nú að vísu hlæjandi 
að dagverðinum, því veizlan var hin bezta og dýrlegasta, er 
mjög mörgu hafði slátrað verið: en kvöldverður getur enginn 
hvumleiðari verið, en sá kvöldverður, er gyðjan og hinn hrausti 
kappi ætluðu bráðum að halda biðlunum, því þeir höfðu fyrri 
haft ójöfnuðinn í frammi.

[1329.png]


[1331.png]



TUTTUGASTI OG FYRSTI ÞÁTTUR.

BOGATAK.


HIN glóeyga gyðja Aþena blés nú því í brjóst hinni vitru 
Penelópu Íkaríusdóttur að leggja fram bogann og hin 
fögru axablöð fyrir biðlana í höll Odysseifs; skyldi sú 
þraut verða upphaf að vígunum. Hún gekk upp hinn bratta 
stiga að herbergi sínu, tók þar í hönd sér eirlykil, hann var 
fallega beygður, vel gerður, og lykilhaldið af fílsbeini; síðan 
gekk hún með þjónustumeyjum sínum inn í innsta geymslusalinn, 
þar sem hún hafði lagt fyrir gersemar konungsins, bæði 
eir og gull og hið seigunna járn. Þar lá hinn staðgóði bogi og 
örvamælirinn, í honum voru margar skaðvænar örvar; hafði 
hinn goðumlíki Ifítus Evrýtusson, gestfélagi hans, gefið honum 
þessa gripi, þá hann eitt sinn hitti hann í Lakedemona landi. 
Því svo bar við, að fundum þeirra beggja bar saman í höll hins 
fróðhugaða Orsílokks í Messenu; kom Odysseifur þangað þess 
erindis, að heimta skuldafé, er allur landslýðurinn skyldi lúka 
honum: því Messenumenn höfðu farið á róðrarferjum til Íþöku, 
og rænt þaðan þrem hundruðum sauða og hjarðmönnunum 
með; fór Odysseifur fyrir þá sök þessa sendiför um langan veg, 
var hann þá ungur að aldri, og var sendur af föður sínum og 
öðrum formönnum lýðsins. En það var erindi Ifítusar, að hann 
var að leita að hrossum nokkurum, sem hann hafði misst, það 
voru tólf hryssur, og gengu undir þeim þolnir múlfolar; urðu 
þessar hryssur honum síðar meir að bana og fjörtjóni, þá hann 
kom til hins hugsterka sonar Seifs, kappans Herakless, er mörg 
stórvirki vann, því Herakles drap hann heima hjá sér, og var 
Ifítus þó gestfélagi hans; sá það á, að Herakles lét sér ekki allt 
fyrir brjósti brenna, er hann óttaðist ekki hefnd guðanna, og 
virti einskis það gestaborð, er hann hafði sett fram fyrir hann, 
heldur drap hann allt að einu, og hélt hans hófsterku hryssum 
hjá sér í húsum sínum. Þegar Ifítus var að spyrja eftir þessum 
hrossum, fann hann Odysseif, og gaf honum þá bogann: þann 
boga hafði hinn mikli Evrýtus borið fyrr meir, og eftirlét hann 
syni sínum í höll sinni á deyjanda degi; en Odysseifur gaf honum 
aftur biturlegt sverð og sterkt spjót: var það upphaf trúrrar 
gestvináttu þeirra meðal, en þó sátu þeir aldrei til borðs saman, 
því, áður en það yrði, drap sonur Seifs hinn goðumlíka Ifítus 
Evrýtusson, sem gefið hafði Odysseifi bogann. Þenna boga 
tók hinn ágæti Odysseifur aldrei með sér, þá hann fór í víking 
á herskipum, heldur var boginn þá geymdur á þessum 
sama stað í höll hans, en ávallt bar Odysseifur bogann, þá hann 
var heima í landi sínu.

42   Nú sem hin ágæta drottning kom að þessum geymslusal, 
steig hún upp á þröskuldinn; sá þröskuldur var af eik, og hafði 
smiður nokkurr fyrr meir teglt hann haglega til og gert þráðbeinan, 
hafði hann greypt dyrustafina ofan í þröskuldinn, og 
látið þar fyrir fallegar hurðir. Penelópa leysti þegar lokubandið 
úr hurðarhringnum, hleypti inn lyklinum beint fram undan 
sér, og skaut frá hurðarlokunum. En er hinar fögru hurðir 
kenndu lykilsins, gall í þeim, eins og þá griðungur gellur í 
haga úti, lukust þá dyrnar skjótt upp. Penelópa steig upp á 
fjalapall nokkurn; þar stóðu á kistur, og í þeim geymd ilmandi 
klæði. Drottningin seildist til af pallinum, og tók bogann ofan 
af naglanum, var gerður allfagur stokkur að boganum, og 
tók hún ofan stokkinn með öllu saman. Síðan settist hún niður 
á pallinn, og lagði stokkinn á kné sér; grét hún nú hástöfum, 
og tók boga konungsins upp úr stokkinum. En er hún hafði 
svalað sér á hinum táruga harmi, gekk hún inn í stofu til hinna 
göfugu biðla, og hélt á hinum stælta boga og örvamælirnum, 
sem hafði mörg mannhætt skeyti að geyma. Nokkurar þjónustumeyjar 
voru með henni, og báru eina örk, þar var geymt 
í mikið af járni og eiri, er konungurinn var vanur að hafa 
til kappleika. En er hin ágæta kona kom til biðlanna, staðnæmdist 
hún við dyrustaf hins vandaða sals, og hafði fyrir kinnum 
sér dýrlega höfuðblæju. Þvínæst talaði hún til biðlanna, og 
tók svo til máls: „Heyrið mér, þér hinir vösku biðlar, er vanið 
hafið komur yðrar sí og æ í hús þetta til að eta og drekka, alla 
þá stund er maðurinn minn hefir á burtu verið, og er það 
langur tími, og hafið þér ekki getað borizt annað fyrir, en að 
yður léki í mun að kvongast og fá mín. Komið nú til, biðlar, 
hér er til nokkurs að vinna! Eg vil leggja fram fyrir yður 
hinn mikla boga hins ágæta Odysseifs; þeim, sem hægast veitir 
að draga upp bogann með handafli, og skýtur öru í gegnum 
allar tólf axirnar, honum skal eg fylgja til eiginorðs, og yfirgefa 
þetta hið fagra og gagnauðuga hús bónda míns, sem eg hugsa 
að mér verði næsta minnisstætt á síðan, svo að mig jafnvel mun 
dreyma til þess á næturnar“.

80   Að því mæltu bað hún hinn ágæta svínahirðir, Evmeus, 
að leggja fram bogann og hin fögru axablöð fyrir biðlana. 
Evmeus tók við boganum grátandi, og lagði hann fram; nautahirðirinn 
grét og annarsvegar, þegar er hann leit boga konungsins. 
En Antínóus deildi á þá, tók til orða og mælti: „Þér 
heimskir búkarlar, sem ekki hugsið til næsta máls! Hví tárast 
vesælmenni yðar, og vekið harm í brjósti konu þessarar? Hún 
hefir nóga hjartasorg samt, þar sem hún hefir misst ástkæran 
eiginmann sinn. Gerið annaðhvort, að þér sitjið kyrrir að mat, 
eða farið út og grátið þar, og látið bogann hér eftir; munum 
vér biðlarnir leggja þenna leik til þrautar, og hygg eg þó, að 
eigi muni allauðvelt að benda þenna hinn fagurskyggða boga; 
því enginn af öllum þeim, sem hér eru, er jafnoki Odysseifs; 
eg man eftir honum, því eg sá hann, þegar eg var barn“.

96   Svo mælti hann, því hann gerði sér í hugarlund, að hann 
mundi fá upp dregið bogastrenginn og hæft í gegnum axaraugun; 
en það lá fyrir honum raunar, að kenna fyrstum á 
örvarskoti frá hinum ágæta Odysseifi, þeim er hann óvirti fyrrum, 
þá er hann sat í höllinni, og eggjaði alla félaga sína til 
þess líka.

101   Hinn kraftagóði Telemakkus tók nú svo til orða: „Sárt 
er til þess að vita, að Seifur Kronusson skuli hafa látið mig 
verða svo athugalausan, að þegar móðir mín, sem er vitur 
kona, segir mér, að hún muni skiljast við hús þetta, og ganga 
að eiga annan mann, þá býr mér hlátur í hug, og em hinn 
kátasti, og er slíkt næsta óviturlegt. Komið nú til, biðlar, fyrst 
til slíks er að vinna, þar sem sú kona er, að ekki finnst nú 
hennar líki um allt Akkealand, hvorki í enni helgu Pýlusborg, 
né í Argverjaborg, né í Mýkenuborg, eins og yður er sjálfum 
kunnugt; hvað þarf eg að hrósa fyrir yður atgervi móður 
minnar? Heyrið nú, leitið nú einskis í, að þessum leik verði 
frestað, og skorizt eigi lengur undan að draga upp bogann, 
svo vér sjáum, hversu þessu máli lýkur. Eg em og albúinn 
sjálfur, að reyna mig við þenna boga; því ef eg fæ hann upp 
dregið, og skotið öru í gegnum axaraugun, þá mun mér verða 
harms léttara, þó móðir mín fari af þessu heimili og gangi 
með öðrum manni, ef eg skilst svo við hana, að eg sé nú þegar 
orðinn þess um kominn að halda uppi hinum ágætu íþróttum 
föður míns“.

118   Að því mæltu spratt hann á fætur, lagði af sér þá purpuraskikkju, 
er hann hafði yfir sér, og tók hið bitra sverð af herðum 
sér. Fyrst gerði hann eitt langt far fyrir öll axablöðin, risti 
það eftir mæliþræði, svo það yrði beint, og setti þar upp axablöðin, 
tróð svo mold utan að; furðaði alla sem það sáu, hversu 
hann reisti axirnar hönduglega, þar sem hann hafði þó aldrei 
séð það fyrir sér áður. Síðan gekk hann upp á þröskuldinn, og 
stóð þar, og tók til að fást við bogann. Hann knúði bogann 
þrisvar, og neytti sín til þess að fá hann spenntan, en þrisvar varð 
hann að sleppa tökunum, rétt í því að hann ætlaði, að hann 
mundi fá upp togað bogastrenginn og skotið örinni gegnum 
axaraugun; og þegar hann togaði strenginn í fjórða sinni, sem 
hann mátti mest, þá hefði hann getað dregið upp bogann, ef 
Odysseifur hefði ekki gert honum bendingu og aftrað honum, 
þegar hann var sem ákafast að. Þá tók hinn kraftagóði Telemakkus 
aftur svo til orða: „Þetta er mikil minnkun! Annaðhvort 
er, að eg verð ónýtur og þreklaus alla mína ævi, eða 
mér er enn ekki fullfarið fram til þess, að eg megi treysta 
kröftum mínum til að verja mig, ef einhverr ræðst á mig að 
fyrra bragði. En þér, sem eruð mér kraftameiri, takið nú bogann, 
og reynið yður, og gerum svo enda á leik þessum.

136   Að því mæltu lagði hann frá sér bogann á gólfið, og 
reisti hann upp við hinar felldu, fagursköfnu hurðir, en setti 
hið bitra skeyti upp við hinn fagra bogaháls, settist síðan aftur 
á þann hástól, sem hann hafði áður á setið. Þá tók Antínóus 
til orða, Evpíþesson: „Rísið nú upp allir, félagar, hverr eftir 
annan, og takið til hægri handar megin, þaðan frá sem vínið 
er byrlað“.

143   Svo mælti Antínóus, og líkaði þeim svo að hafa, sem 
hann mælti. Stóð þá fyrstur upp Leódes Enópsson; hann var 
brennifórnarspámaður hjá biðlunum, og sat ávallt innstur hjá 
hinu fagra skaftkeri, var hann sá eini, sem óbeit hafði á ofsvæsni 
biðlanna, og líkaði honum illa við þá alla. Hann tók þá 
fyrstur bogann og hið bitra skeyti, gekk upp á þröskuldinn, 
stóð þar, og tók til að fást við bogann, en hann gat eigi dregið 
hann upp; hann þreyttist fyrr í handleggjunum, en hann fengi 
bent hann til fulls, því hendur hans voru óharðnaðar og veiklegar. 
Hann mælti þá til biðlanna: „Ekki fæ eg dregið upp 
bogann, vinir; taki aðrir við! því þessi bogi mun verða mörgum 
afreksmanni að fjörlesti; enda er það miklu betra fyrir 
oss að deyja, en lifa svo, að vér förum á mis við það sem vér 
höfðum til ætlazt, þá er vér vöndum hingað ávallt komur vorar 
og biðum hér dægur og daga. Vera kann, að einhverr yðar hafi 
nú í hyggju og langi til að eignast Penelópu, eiginkonu Odysseifs; 
en þegar hann hefir reynt sig við bogann og séð leikslokin, 
þá mun honum ráðlegast, að biðja einhverrar annarrar 
af hinum fagurmöttluðu konum Akkea, og leita við að vinna 
hana með brúðargáfum; en Penelópa mun giftast þeim manni, 
sem henni færir flestar gjafir, og sem henni á að auðnast að fá“.

163   Að því mæltu lagði hann frá sér bogann, og reisti hann 
upp við hinar felldu, fagursköfnu hurðir, en lagði hið bitra 
skeyti upp við hinn fagra bogaháls; settist síðan aftur á þann 
hástól, sem hann hafði áður á setið. Antínóus átaldi hann, tók 
til orða og mælti: „En að þér, Leódes, skuli slík orð um munn 
fara, sem bæði eru hræðileg og óþægileg — mér gremst í geði, 
þegar eg heyri þau — að þessi bogi muni verða öðrum afreksmönnum 
að fjörlesti fyrir það, þó þú getir ekki dregið hann 
upp. Þess er ekki heldur von af þér, því þú fæddist ekki með 
því atgjörvi, að þú gætir orðið dugandi bogmaður og skotmaður, 
en hinir biðlarnir eru svo vaskir menn, að þeir munu 
skjótt fá bogann upp dregið“.

175   Að því mæltu hét hann á Melanþíus geitahirðir: „Farðu 
fljótt, Melanþíus“, sagði hann, „kveiktu upp eld í höllinni, set 
þar hjá stóran stól, og gæruskinn yfir, tak síðan stóran skjöld 
af tólg þeirri, sem inni er; munum vér hinir ungu menn þá 
verma bogann og smyrja með feiti, reyna oss svo við hann og 
enda þenna kappleik“.

181   Svo mælti hann, en Melanþíus kveikti upp glæðilegan 
eld, sókti stól og setti hann þar hjá, og breiddi gæruskinn yfir, 
kom síðan með stóran tólgarskjöld af tólg þeirri, sem inni 
var. Hinir ungu menn bökuðu nú bogann og reyndu sig svo 
við hann; þó gátu þeir ekki dregið hann upp, því þeim varð 
helzt til aflfátt. Þó gengu þeir enn ekki til leiksins, fyrirmenn 
biðlanna, þeir Antínóus og hinn goðumlíki Evrýmakkus, sem 
voru langt um fram aðra að karlmennsku.

188   Nú gengu þeir út úr stofunni báðir undir eins, nautahirðir 
og svínahirðir hins goðumlíka Odysseifs; og hinn ágæti 
Odysseifur gekk út á eftir þeim. En er þeir voru komnir út 
fyrir dyrnar og forgarðinn, tók Odysseifur til máls, og talaði 
til þeirra blíðlega: „Þú, nautahirðir og þú, svínahirðir! Eg vil 
tala nokkuð við ykkur; eða á eg ekki að gera það uppskátt? 
jú, hugur minn býður mér að gjöra það. Hversu munduð þið 
bregðast undir liðveizlu við Odysseif, ef hann kæmi hingað 
einhverstaðar að, og engi vissi fyrri til, en einhverr Guð hefði 
flutt hann í land? Mundu þið þá veita biðlunum eða Odysseifi? 
Segið mér, eins og ykkur býr í skapi“.

199   Nautahirðirinn svaraði honum: „Faðir Seifur, lát þá 
ósk mína rætast, að þessi afreksmaður, sem þú umtalar, komi, 
og leiði einhver bjargvættur hann heim. Þá skyldir þú komast 
að raun um, hvers eg er um kominn, og að eg hefi krafta í 
kögglum“. — Á sama hátt hét Evmeus á alla guðina, að þeir 
léti hinum margvitra Odysseifi auðnast að koma aftur heim 
í hús sitt.

205   En er Odysseifur vissi, hverr hugur þeirra var í alvöru, 
þá svaraði hann þeim aftur og sagði: „Eg er nú hér, og kominn 
heim til mín; eftir margar raunir afstaðnar er eg á tuttugasta 
ári heim kominn í föðurland mitt. Eg sé, að þið tveir 
eruð þeir einu af þrælum mínum, sem fegnir eruð heimkomu 
minni; því eg hefi ekki heyrt nokkurn af hinum þrælunum 
óska, að eg væri heim aftur kominn. Nú skal eg segja ykkur 
satt frá, á hverju þið eigið von. Ef Guð lofar mér að yfirbuga 
hina vösku biðla, þá skal eg fá ykkur kvonföng hvorurntveggjum, 
og gefa ykkur fjárstofn og uppgert hús hér nálægt mér, 
og upp frá því skal eg álíta ykkur sem félaga og albræður hans 
Telemakkusar. Takið nú eftir, eg skal hér á ofan sýna ykkur 
eina augljósa jarteikn, svo þið skuluð kannast við mig fullkomlega, 
og verða þar um sannfærðir með sjálfum ykkur. Lítið 
á örið, sem eg ber eftir sár það, er göltur nokkur veitti mér 
eitt sinn með hvítri tönn sinni, þá eg fór upp á Parnasusfjall 
með Átolýkussonum“.

221   Að því mæltu fletti hann tötrunum frá hinu mikla öri; 
en er þeir höfðu skoðað örið og tekið vandlega eftir öllu, þá 
umföðmuðu þeir hinn fróðhugaða Odysseif og grétu, fögnuðu 
honum, og kysstu bæði höfuð hans og herðar, og eins 
kyssti Odysseifur höfuð þeirra og hendur; og þarna hefðu 
þeir verið að gráta af gleði til sólarlags, ef Odysseifur hefði 
ekki beðið þá að hætta, og sagt við þá: „Hættið þessum gráti 
og harmi; eg veit ekki nema einhverr komi út úr stofunni og 
sjái til ykkar, og segi svo frá því inni. Gangið inn, hverr sér; 
við skulum ekki fara inn allir undir eins; eg skal ganga fyrstur, 
og þið svo á eftir mér. En þetta skuluð þið hafa til marks: 
enginn af hinum vösku biðlum mun vilja leyfa, að mér sé 
fenginn boginn og örvamælirinn, en þá skaltu, ágæti Evmeus, 
fá mér í hendur bogann, þá þú gengur með hann um stofuna; 
síðan skaltu segja ambáttunum að læsa hinum velfelldu hurðum 
á herbergi sínu, og þó einhver þeirra heyri stun eða háreysti 
til manna hér inni í vorum herbergjum, þá banna þeim að gægjast 
fram, en seg þeim að vera kyrrum við vinnu sína, þar sem 
þær eru. En þér fel eg á hendur, ágæti Fíletíus, að hleypa lokunni 
fyrir forgarðsdyrnar, og reyra þær aftur í flýti“.

242   Að því mæltu gekk hann inn í hin velsettu herbergi, og 
settist aftur á þann stól, sem hann hafði áður á setið; síðan 
gengu þeir inn einnegin, báðir þrælar hins goðumlíka Odysseifs.

245   Evrýmakkus handlék þá bogann, og bakaði hann alla 
vega við eldslogann, en allt fyrir það gat hann ekki dregið 
hann upp. Þá stundi hans prúðlynda hjarta mjög; hann varð 
angurvær, tók til orða og mælti: „Æ, sannarlega tekur mig 
þetta sárt, bæði sjálfs mín vegna og okkar allra, og ekki fellur 
mér eins nærri um kvonfangið, þó eg sé næsta hugsjúkur um 
það: það eru nógar aðrar Akkeakonur til, bæði á hinni umflotnu 
Íþöku og í öðrum borgum. Hitt fellur mér sárara, að 
vér erum svo miklu kraftaminni en hinn goðumlíki Odysseifur. 
að vér skulum ekki fá upp dregið boga hans; því það er mikil 
skömm, og illt til afspurnar jafnvel hjá eftirkomandi mönnum“.

256   Antínóus Evpíþesson svaraði honum: „Þessu má ekki 
fram fara, eins og þér gefur sjálfum að skilja, þar sem nú er 
haldin heilög hér í landinu hátíð slíks Guðs. Hverr maður ætli 
þá fáist við bogadrátt? Nei, leggið bogann frá yður, og sitjið 
kyrrir; en óhætt mun vera, þó vér látum axirnar standa, því 
enginn held eg muni verða til þess að fara inn í höll Odysseifs 
Laertessonar til að taka þær. Heyrið nú til, nú skal byrlarinn 
skenkja á bikarana að nýju, skulum vér svo dreypa dreypfórn, 
og að því búnu leggja fyrir þenna hinn bjúga boga; en á 
morgun skuluð þér segja geitahirðirnum Melanþíusi að koma 
hingað með þær geitur, sem vænlegastar eru í öllum geithjörðunum, 
skulum vér þá færa Apollon Bogaguði lærleggi í fórn, 
og að því búnu freista bogans og enda leik þenna“.

269   Svo mælti Antínóus, og líkaði öllum það er hann mælti. 
Helltu nú kallararnir vatni á hendur þeim, en þjónustusveinarnir 
fylltu skaftkerin á barma með drykk, skenktu að nýju á 
borðkerin, og fengu hverjum sinn bikar. En er þeir höfðu dreypt, 
og drukkið sem þá lysti, tók hinn slægvitri, margráðugi Odysseifur 
svo til máls: „Hlýðið til, þér biðlar ennar víðfrægu drottningar. 
Einkanlega bið eg Evrýmakkus, svo og hinn goðumlíka 
Antínóus þar eð hann hefir farið hér um viðurkvæmilegum 
orðum, að þér hættið nú bogaleiknum, og felið það mál guðunum 
á vald; en á morgun mun sá hafa gagn, sem Guð vill. 
Nú er sú bón mín til yðar, að þér ljáið mér hinn fagra boga, 
þækti mér gaman að reyna, eins og þér, handa afl mitt, hvort 
eg muni enn hafa þann kraft í kögglum, sem eg hafða fyrr meir, 
eða muni hrakningurinn og aðhjúkrunarleysið drepið hafa allan 
kjark í mér“.

285   Svo mælti hann, en þeim þókti öllum stórkostlega fyrir, 
þar þeir voru hræddir um, að hann mundi fá upp dregið hinn 
fágaða boga. Antínóus átaldi hann, tók til orða og sagði: „Þú 
ert ekki með öllum mjalla, gestur hinn vesæli; nægir þér það 
ekki, að þú mátt sitja hér að veizlu í makindum ásamt með 
oss afreksmönnunum og ert aldrei settur hjá, þegar farið er með 
eitthvað matarlegt, og mátt heyra á orðræður vorar og tal, 
sem vér annars lofum engum gesti né ganganda? Hið gómsæta 
vín hefir svifið á þig, en vínið verður mörgum að meini, 
þeim er slokar það í sig og drekkur setningslaust. Vínið varð 
Kentárinum að tjóni, hinum nafnfræga Evrytíoni, þá hann kom 
til Lapítalands í höll hins hugstóra Píríþóuss, því þegar hann 
var búinn að drekka frá sér vitið, varð hann óður og hafði 
illt í frammi í húsi Píríþóusar, urðu kapparnir þá gramir, stukku 
upp, og drógu hann út í gegnum forstofuna, og sniðu af honum 
nef og eyru með hörðu járni; en hann, sem ekki vissi sitt 
rjúkandi ráð, dróst í burt, og bar skaða sinn í ráðleysu, gerðist 
siðan ófriður milli Kentára og Lapíta, og var Evrytíon sá fyrsti, 
sem beið þar bana, enda var hann þá víndrukkinn. Eins spái 
eg að þú hafir eitthvert stórt ólán af því, ef þú dregur upp 
bogann, því þá muntu engra góðra atlota njóta í voru húsi, 
heldur munum vér láta þegar flytja þig á byrðingi til Eketus 
kóngs, er sálgar öllum mönnum, er til hans koma, muntu aldrei 
þaðan með lífi komast; þess vegna er bezt fyrir þig að drekka í 
kyrrð, en fara ekki í kapp við þér yngri menn“.

311   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Eigi er það sæmilegt, 
Antínóus, og ekki heldur réttvíst, að unna ekki jafnaðar 
gestum Telemakkusar, þeim er koma í þetta hús. Hugsar þú, 
þó gestur þessi fái upp dregið hinn mikla boga Odysseifs af 
handafli sínu, að hann muni hafa mig heim til sín og gera 
mig að eiginkonu sinni? Eg held honum geti varla komið 
þetta til hugar sjálfum; þarf enginn yðar að setja það fyrir 
sig, eða láta standa sér fyrir ölteiti, því slíkt er siður en ekki 
jafnræði“.

320   Evrýmakkus Polýbusson svaraði henni aftur: „Vitra 
Penelópa Ikaríusdóttir, ekki kemur oss það til hugar, að þessi 
maður muni ganga að eiga þig, því það sæmir eigi; heldur 
óttumst við orðtal karla og kvenna, að einhverr af Akkeum, 
sem oss er ófræknari, taki svo til orða: „Ekki eru þeir hótinu 
knárri en aðrir, þeir menn sem biðla til konu þessa hins ágæta 
manns, þar sem þeir ekki fá upp dregið hinn fagra boga; því 
hér kom einn útlendur maður, fátækur förukarl nokkurr, hann 
dró bogann fyrirhafnarlaust, og skaut í gegnum axaraugun“. 
Þannig munu menn að orði kveða, og verður þetta okkur til 
ámælis“.

330   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Með öngvu móti 
má það verða, Evrýmakkus, að þeir menn verði þokkasælir hjá 
alþýðu, sem svo svívirðilega eyða búi þessa ágætismanns. Hví 
teljið þér yður þá minnkun í hinu? Gestur þessi er mjög mikill 
vexti og næsta þreklegur, og segist kominn vera af göfugu 
faðerni. Fáið honum nú hinn fagra boga, svo vér sjáum, hvað 
hann má; því svo mæli eg um, og það skal eg efna, að ef hann 
dregur upp bogann, og gefi Appollon honum sigur, þá skal eg 
fá honum sæmileg klæði, yfirhöfn og kyrtil, til að vera í; eg 
skal og gefa honum oddhvasst spjót, til að verja sig með fyrir 
hundum og mönnum, og tvíeggjað sverð; líka skal eg fá honum 
skó á fæturna, og láta flytja hann hvert á land sem 
hann vill“.

343   Hinn greindi Telemakkus svaraði henni og sagði: „Móðir 
mín, enginn af Akkeum hefir meiri ráð á boganum, en eg, 
hvort sem eg vil ljá hann nokkurum eða synja hans; enginn 
af þeim, sem ríki hafa á hinni grýttu Íþöku, eða á eyjunum 
hjá hinu hestauðga Elealandi, skal taka ráðin af mér nauðugum, 
enda þó eg vildi gefa gestinum þenna boga alveg með 
sér. En þú gakk nú inn í herbergi þitt, og annast vinnu þína, 
vefinn og snælduna, og bið þjónustumeyjarnar að fara til 
vinnu sinnar. Vér karlmennirnir eigum að annast bogann, og 
einkum eg, sem er hér hússráðandi“.

354   Henni brá mjög við þessi orð; hún gekk aftur til herbergis 
síns, því hún lagði á hjarta viturleg orð sonar síns. En 
er hún var komin upp á loft með þjónustumeyjum sínum, grét 
hún Odysseif, sinn kæra mann, þar til hin glóeyga Aþena brá 
sætum svefni yfir augu hennar.

359   Hinn ágæti svínahirðir tók nú hinn bjúga boga, og fór 
með hann, urðu allir biðlarnir þá háværir í stofunni, og þá 
sagði einhverr af hinum ofstopafullu ungmennum: „Hvert ætlar 
þú að fara með hinn bjúga boga, illa ræmdi svínahirðir? 
Ertu með vitinu? Senn munu fráir hundar, sem þú hefir sjálfur 
upp alið, rífa þig í sundur, þar sem þú situr yfir svínunum einmana 
langt frá öðrum mönnum; það mun verða, svo framarlega 
sem Apollon og aðrir ódauðlegir guðir verða oss líknsamir“.

366   Svo mæltu þeir, en svínahirðirinn, sem bogann bar, 
lagði hann niður þegar í stað, því hann varð hræddur, þegar 
svo margir menn gjörðu háreysti í höllinni. En hins vegar ógnaði 
Telemakkus honum og kallaði til hans: „Berðu bogann 
lengra, faðir sæll, þér mun senn ekki hlýða, að gera eins og 
allir vilja, þú veizt ekki, nema eg, þó eg sé yngri, elti þig 
út á landsbyggðina og fleygi grjóti eftir þér, því eg er sterkari 
en þú. Eg vildi óska, að eg væri eins fremri að burðum 
og harðfylgni, en allir þeir biðlar, sem hér eru innan hallar; 
þá skyldi eg vísa sumum hverjum með harðri hendi burt úr 
húsi voru, því þeir hafa hér ill ráð með höndum“.

376   Svo mælti hann; þá hlógu allir biðlarnir dátt að svínahirðirnum, 
en reiddust nú ekki svo mjög Telemakkusi. Svínahirðirinn 
fór nú með bogann eftir stofunni, nam staðar hjá 
hinum fróðhugaða Odysseifi, og fékk honum bogann. Síðan 
kallaði hann á fóstruna Evrýkleu, og sagði til hennar: „Telemakkus 
biður þig, vitra Evrýklea, að loka hinum velfelldu 
hurðum herbergjanna, og þó einhver ambáttanna heyri stun eða 
háreysti til manna hér inni í vorum herbergjum, þá mega þær 
ekki gægjast fram, heldur veri þær kyrrar við vinnu sína, þar 
sem þær eiga að vera“.

386   Svo mælti hann, en hún lét sér vera þetta hugfast og 
lokaði aftur hurðum hinna velsettu herbergja. Fíletíus hljóp út 
úr stofunni, svo lítið bar á, og lokaði dyrum hins velumgirta 
forgarðs. Þar lá skipskaðall úr pappírsviðar basti hjá stólpaganginum, 
með þeim kaðli reyrði hann fastar hurðirnar, gekk 
síðan inn, og settist á þann stól, sem hann hafði áður á 
setið, og hafði augun á Odysseifi.

393   Odysseifur handlék nú bogann, snéri honum fyrir sér 
alla vega, og hugði að hvervetna, hvort eigi mundu yrmlingar 
nagað hafa boghálsana í fjærveru eigandans. Þá leit einhverr 
biðlanna til þess, er næstur honum sat, og kvað svo að orði: 
„Þetta er víst einhverr sjónhagur maður og kænn við boga; 
eitt er af tvennu, að hann annaðhvort á heima hjá sér slíkan 
boga, eður og að honum er í hug að smíða sér annan eins; 
hann snýr boganum svo fyrir sér á báða bóga, förukarl þessi, 
sem eigi hefir öðru en illu vanizt“.

401   Þá sagði einhverr af hinum ofstopafullu ungmennum: 
„Eg vildi óska, að þessi karl hreppti hamingjulán að því skapi, 
sem hann getur þenna boga upp dregið“.

404   Svo mæltu biðlarnir; en er hinn margráðugi Odysseifur 
var handhafi orðinn að hinum mikla boga, og hafði skoðað 
hann umhverfis, þá dró hann þegar bogann upp, fórst honum 
það eins hönduglega og söngkænum hörpuslagara, sem vindur 
strenginn upp á spánýjan hörpulykilinn, og spennir hann eins 
og honum er hægast, þegar hann áður er búinn að festa hið 
velsnúna girni til beggja endanna; eins dró Odysseifur upp 
hinn mikla boga þrautarlaust. Þá tók hann til hægri hendi sinni, 
og drap henni á bogastrenginn, söng fá fagurt í strengnum, og 
var hljóðið í honum líkt svölusöng. Þá kom að biðlunum stór 
hugarkvíði, og urðu litverpir allir, en Seifur lét birtast jarteiknir, 
og lét koma stóra reiðarþrumu. Varð hinn margþjáði, 
ágæti Odysseifur þá glaður, er sonur hins lævísa Kronusar sendi 
honum þessa jarteikn. Þá tók hann hið bitra skeyti, það lá bert 
hjá honum á borðinu, en hinar örvarnar voru niðri í örvamælirnum, 
og á þeim áttu Akkear bráðum að kenna. Hann bar nú 
örina við bogarifið, dró bogastrenginn og strengflaugarnar, 
rétt þar sem hann sat á stólnum; hann gerði hæfing beint fram 
undan sér, og lét hlaupa örina af strengnum, missti hann ekki 
þess axaraugans, er fremst var, og gekk eirskeytið út í gegnum 
allar axirnar. Þá mælti hann við Telemakkus: „Enga minnkun 
gerir þessi gestur þér í höllinni, þó hann sitji hér. Ekki geigaði 
skotið hjá mér, og ekki var eg lengi að rogast við að draga 
bogann. Eg hefi enn óskerta krafta mína, og ekki er eg eins 
linur, eins og biðlarnir álasa mér. Nú er mál fyrir Akkea að 
búa til kvöldverðar, meðan bjart er, og því næst skemmta sér 
með öðru, söng og hörpuslætti, sem er veizlunnar prýði“.

431   Í því hann sagði þetta, benti hann Telemakkusi með 
augnabrúnunum; þá lagði Telemakkus, hinn ástkæri sonur hins 
goðumlíka Odysseifs, biturt sverð um herðar sér, og greip spjót 
í hönd sér, gekk síðan að stólnum til hans, og stóð þar, vopnaður 
blikanda málmi.

[1344.png]


[1345.png]



TUTTUGASTI OG ANNAR ÞÁTTUR.

BIÐLAVÍG.


HINN margráðugi Odysseifur kastaði nú af sér tötrunum, 
og hljóp upp á hinn háva þröskuld, og hafði í hendi 
sér bogann og örvamælirinn, fullan af skeytum. Hann 
steypti hinum skjótu örvum niður fyrir fætur sér á þröskuldinn, 
og mælti til biðlanna: „Nú er þessi leikur reyndur til 
fulls, en nú mun eg velja mér annað hæfingarmark, sem engi 
maður hefir enn til skotið, og vita, ef eg fæ hitt það, og hvort 
Appollon vill unna mér sæmdar“.

8   Að því mæltu gerði hann hæfing með hinu bitra skeyti 
eftir Antínóusi. Antínóus ætlaði í þessu að taka upp fagran gullbikar 
með tveimur handarhöldum, og nú handlék hann bikarinn, 
og ætlaði að drekka sér vínsopa, og átti nú sízt von á 
dauða sínum; því hverjum manni gæti til hugar komið, ef 
hann væri í samsæti með öðrum boðsmönnum, að einn maður, 
hvað hraustur sem væri, mundi í fjölmenninu skapa sér dapran 
dauða og dimma feigð. En Odysseifur gerði hæfing eftir honum, 
og skaut örinni í barka honum, gekk örvaroddurinn þvers 
í gegnum hinn mjúka háls; hann valt þá út af á aðra hliðina, 
en borðkerið féll úr hendi hans, þá hann fékk skotið, og þegar 
stóð digur blóðbogi út um nasir hans; hann spyrndi fætinum 
í ofboði, og hratt frá sér borðinu, svo maturinn hrökk ofan á 
gólf, en brauðið og steikin varð allt í blóði.

21   Þegar biðlarnir sáu, að maðurinn var fallinn, gerðu þeir 
hávaða mikinn í höllinni, spruttu upp af hástólunum, æddu 
innan um stofuna, og skyggndust alla vega upp um hina velbyggðu 
veggi, en hvergi var skjöld eða nokkurt sterkt spjót 
að fá. Þeir ógnuðu þá Odysseifi með þessum heiftar orðum: „Illa 
mun þér það gefast, gestur, að skjóta að mönnum, muntu eigi 
oftar ganga að slíku leikfangi; nú er þér bráður bani vís, því 
nú hefir þú vegið þann mann, sem miklu er göfgastur ungra 
manna á Íþöku, og fyrir því munu gammar slíta hér hræ þín“.

31   Ekki höfðu biðlarnir allir eina ætlan um þenna atburð, 
því þeir héldu, að hann mundi eigi manninn viljandi drepið 
hafa; en hitt vissu þeir ekki, hinir heimsku menn, að nú var 
þeim sjálfum bani búinn öllum samt. Hinn ráðagóði Odysseifur 
leit þá til þeirra með reiðisvip, og mælti: „Þér hugsuðuð, hundarnir, 
að eg munda eigi framar heim aftur koma frá Trójulandi, 
og þess vegna eydduð þér búi mínu, nauðguðuð ambáttunum 
til samlags við yður, og báðuð konu minnar, að mér 
sjálfum lifanda, án þess þér óttuðuzt guðina, þá er byggja hinn 
víða himin, eða skeyttuð hið minnsta um, að þetta mundi á 
síðan mælast illa fyrir af mönnum. Nú er yður öllum einnegin 
bráður bani búinn“.

42   Svo mælti hann, en bleikur óttinn greip þá alla, og þorði 
enginn að tala til hans orð, nema Evrýmakkus, hann sagði: „Ef 
það er víst, að þú ert Odysseifur frá Íþöku, sem hingað ert kominn, 
þá er það satt, sem þú segir, að Akkear hafa framið mörg 
vonzkuverk hér í höllinni, og eins úti á landsbyggðinni. En nú 
liggur sá fallinn, sem upphafsmaður er alls þessa, og það er 
hann Antínóus; því hann er valdur að þessum verkum, var 
honum þó ekki svo mjög um það hugað, að kvongast, eins og 
honum var annt um nokkuð annað, er hann hafði í hyggju, 
þó Kronusson léti honum það ekki lánast, sem var það, að 
hann vildi verða konungur yfir Íþökulandi, gera syni þínum 
launsátur og drepa hann. Hann er nú fallinn, eins og maklegt 
er. Væg því mönnum þínum; vér skulum þá síðar, þegar vér 
höfum þegið landsgrið af þér, bæta þér að fullu, það sem etið 
og drukkið hefir verið í höllinni, skal hverr vor gjalda fyrir 
sig andvirði tuttugu uxa, skal það greiðast í eiri og gulli, svo þú 
sért vel sæmdur af, því ekki er þér láanda, þó þú viljir ekki 
sættast, fyrr enn þú hefir fengið skaða þinn bættan“.

60   Hinn margráðugi Odysseifur leit til hans reiðuglega, og 
mælti: „Evrýmakkus, þó þér gylduð mér allan föðurarf yðvarn, 
sem þér nú eigið, og þar á ofan annað fé, sem yður hefir bætzt 
út í frá, þá er nú svo komið, að eg mun ekki bindast manndrápa, 
fyrr en eg hefi hefnt alls þess yfirgangs, sem þér biðlar 
hafið gert. Nú eru tveir kostir fyrir höndum, annaðhvort að 
berjast við mig, eða flýja, þeim sem þess verður auðið að 
komast undan feigð og fjörtjóni, og er það þó ætlan mín, 
að enginn yðar muni umflýja bráðan bana“.

68   Svo mælti hann, en þeir urðu svo skelkaðir, að hné 
þeirra og hjörtu urðu máttvana. Þá tók Evrýmakkus til orða 
í öðru sinni, og mælti til biðlanna: „Heyrið, vinir, ekki mun 
heljarmaður þessi láta hér við lenda, heldur, með því hann er 
handhafi orðinn að hinum fagra boga og örvamælirnum, þá 
mun hann skjóta af hinum skafna þröskuldi, unz hann hefir 
drepið oss alla. Látum oss því búast til bardaga; bregðið sverðunum, 
og hlífið yður með borðunum við hinum banvænu 
skeytum; vöðum svo að honum allir í einum hnappi, og vitum, 
ef vér fáum hrundið honum af þröskuldinum og frá dyrunum. 
Göngum síðan út í borgina, og ljóstum upp ópi sem 
bráðast; mætti þá svo fara, að þessi maður skyti nú af boga í 
síðasta sinni“.

79   Að því mæltu brá hann hinu bitra sverði; það var af 
eiri, og tvíeggjað. Hann hljóp á móti Odysseifi, og grenjaði 
hræðilega. En í sama vetfangi hleypti hinn ágæti Odysseifur 
ör af boganum, kom skotið í brjóstið hjá geirvörtunni, og 
hljóp hin skjóta ör inn í lifrina. Evrýmakkus lét þá laust 
sverðið, svo það féll á gólfið, en hann hringsnérist, datt um 
borðið, og velti því með sér, svo maturinn hraut á gólfið og 
hinn tvíhvolfaði bikar: hann barði enninu í gólfið í ofboðinu, 
sparkaði báðum fótunum í stólinn, svo hann hristist, þar til 
loksins sorti sé fyrir augu hans.

89   Amfínómus gekk nú í móti hinum prúðlynda Odysseifi, 
og geisaði mjög; hann hafði brugðið hinu bitra sverði, og ætlaðist 
til að Odysseifur skyldi hrökkva fyrir sér úr dyrunum. 
En Telemakkus varð fyrri að bragði, og lagði eirslegnu spjóti 
í bak honum meðal herðanna, svo út gekk um bringuna, en 
Amfínómus féll mikið fall, og skall flötu andliti niður í 
gólfið. Telemakkus stökk þá burt, og lét eftir hið langskefta 
spjót, þar sem það stóð í Amfínómusi, því hann var hræddur 
um, ef hann færi að kippa hinu langskefta spjóti úr sárinu, að 
þá mundi einhverr Akkea hlaupa á sig með sverðið undan 
sér og reka sig í gegn, eða reiða það að sér og höggva sig. Hann 
brá því við og hljóp burt, og komst mjög skjótt til föður síns, 
og er hann var kominn til hans, talaði hann til hans skjótum 
orðum: „Nú vil eg, faðir, sækja skjöld og tvö spjót handa 
þér, og hjálm, allan úr eiri gjörvan, sem vel falli að höfði þér; 
eg vil og sjálfur koma í alvepni, en fá svínahirðirnum og nautahirðirnum 
önnur vopn; því bezt er að vera vopnaður“.

105   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Hlaup þú eftir þeim; meðan eg hefi örvar til að verjast með, 
munu þeir ekki fá hrakið mig frá dyrunum, þó eg sé einn“.

107   Svo mælti hann, en Telemakkus gerði, sem faðir hans 
bauð. Hann brá við skjótt, og gekk til geymslusalsins, þar sem 
hin góðu vopn Odysseifs voru geymd; þar tók hann fjóra 
skildi, átta spjót og fjóra eirhjálma þykkfexta, og fór af stað 
með þá, og kom skjótt til föður síns; fór hann fyrst sjálfur í 
vopnin, og sömuleiðis herklæddu báðir þrælarnir sig, tóku sér 
síðan stöðu hjá hinum fróðhugaða, brögðótta Odysseifi.

116   Meðan Odysseifur hafði örvar til að verjast með, hæfði 
hann ávallt einhvern af biðlunum, þann er hann skaut til í höll 
sinni, og féllu þeir hverr um þveran annan. En er upp voru 
gengnar örvarnar fyrir konunginum, þá reisti hann bogann upp 
við hina skínandi hallarveggi hjá dyrustaf hinnar gólfföstu stofu; 
hann lagði á herðar sér fjórlagðan skjöld, og setti á sitt hrausta 
höfuð vellagaðan hjálm með hrosshársfaxi, og grúfði faxbustin 
geigvænlega niður á við; því næst tók hann í hönd sér 
tvö sterk spjót með eiroddi.

126   Á hinum velbyggða húsvegg voru stigadyr nokkurar, 
og efst hjá þröskuldi hinnar gólfföstu stofu útgangur út í 
göngin, voru þar fyrir velfelldar hurðir. Odysseifur bað hinn 
ágæta svínahirðir að standa hjá þessum dyrum, og gæta dyranna; 
varð þar ekki að komizt nema einumegin. Nú tók Agelás 
til orða, og vék máli sínu til allra biðlanna: „Góðir bræður, 
ætli enginn geti komizt upp stigadyrnar, til að gera lýðinn 
varan við, og láta hljóðið berast sem fyrst; mætti þá svo fara, 
að þessi maður skyti nú af boga í síðasta sinni“.

135   Melanþíus geitahirðir svaraði honum: „Ekki verður það, 
seifborni Agelás, því hinar fögru hallardyr eru þar rétt hjá, en 
útgangurinn út í göngin næsta torsóktur, svo að einn maður, 
ef hann er hraustur, má vel verja hann, þó allir sæki að. Heyrið 
nú, eg vil fara upp í geymslusalinn, og sækja yður vopn til 
að fara í; því grunur minn er, að Odysseifur og hans frægi 
sonur hafi látið þau þar, og hvergi annarstaðar“.

142   Að því mæltu fór Melanþíus geitahirðir upp í geymsluloft 
Odysseifs, og komst inn um gáttina á herberginu; þar tók 
hann tólf skildi, eins mörg spjót, og jafnmarga eirhjálma þykkfexta, 
skundaði síðan af stað, og bar vopnin skjótt til biðlanna, 
og fékk þeim. Þá skaut Odysseifi skelk í bringu, þegar hann 
sá þá vera að fara í vopnin, og skekja hin löngu spjót í höndum 
sér; þókti honum nú vandast sitt mál. Hann talaði þá til Telemakkusar 
skjótum orðum: „Telemakkus, það er víst, að einhver 
af ambáttunum í höllinni æsir illan ófrið í gegn okkur, 
eða þá, að það er hann Melanþíus, sem gerir það“.

153   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum: „Eg er sjálfur 
skuld í þessu, faðir minn, en enginn annar; mér varð það á, 
að eg skildi hina velfelldu hurð geymslusalsins eftir uppi á 
gátt, og hafa þeir haft einhvern aðgætinn mann á gægjum. Far 
þú nú, ágæti Evmeus, og loka aftur salshurðinni, og komst 
eftir, hvort það muni vera nokkur af ambáttunum, sem hér 
er í verki með, eða það er hann Melanþíus Dolíusson, sem mig 
heldur grunar“.

160   Þannig ræddust þeir við um slíkt. Nú fór Melanþíus 
geitahirðir öðru sinni upp í geymslusalinn, til að sækja hin 
fögru vopn. Hinn ágæti svínahirðir varð þess var, og talaði þá 
þegar til Odysseifs, sem hjá honum stóð: „Seifborni Laertesson, 
margráðugi Odysseifur! Þessi hinn meinsamlegi maður, sem við 
höfðum grunaðan, fer þar aftur upp í geymslusalinn. Seg mér 
nú glögglega, hvort eg skal taka hann af lífi, ef eg á alls kosti 
við hann, eða skal eg færa hann hingað til þín, að þú skapir 
honum víti fyrir allan þann mikla yfirgang, sem hann hefir í 
frammi haft í húsi þínu“.

170   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum: „Við Telemakkus 
munum verjast hér fyrir hinum vösku biðlum í höllinni, 
þó þeir sæki fast að. En þið skuluð snara saman höndur 
og fætur á bak honum, kasta honum inn í geymslusalinn, og 
reyra fast hurðina að ykkur; síðan skuluð þið binda við hann 
snúinn kaðal, og draga hann upp með hinni hávu súlu, og 
allt upp að þvertrjám, svo hann lifi þar lengi við mikil harmkvæli“.

178   Svo mælti hann, en þeir tóku vel eftir því, sem hann 
sagði, og gerðu, eins og hann bauð. Þeir brugðu við skjótt og 
fóru upp í geymslusalinn; Melanþíus var þar fyrir, og varð 
ekki var við þá, því hann var að leita að vopnum innst á salnum, 
en þeir stóðu við sinn dyrustafinn hvorr, og biðu hans. Nú 
kom Melanþíus geitahirðir, og hélt í annarri hendi á fögrum 
hjálmi, en í hinni á víðum skildi, fornum og mygluðum; þann 
skjöld átti öldungurinn Laertes, og hafði borið hann, þegar 
hann var í broddi lífs síns, en síðan hafði skjöldurinn legið 
lengi, og voru raknaðir upp saumarnir á fetlunum. En er 
Melanþíus steig yfir þröskuldinn, stukku þeir á hann, höfðu 
hendur á honum, og drógu hann inn á hárinu, og slengdu honum 
niður í gólfið, svo honum varð sárt við; síðan snöruðu þeir 
hendur hans og fætur á bak aftur mjög harðfengilega, og bundu 
þær saman með sárum fjötri, eins og Laertessonur, hinn þolgóði, 
ágæti Odysseifur, hafði boðið; þeir bundu við hann snúinn 
kaðal, og drógu hann upp með hinni hávu súlu, og allt upp 
að þvertrjám. Þá talaði Evmeus svínahirðir til hans þessum skapraunarorðum: 
„Nú skaltú, Melanþíus, liggja hér vel og lengi 
í nótt; rúmið, sem þú liggur í, er eins mjúkt og þér hæfir; ekki 
trúi eg öðru, en þú getir orðið var við, þegar hin árrisula 
Morgungyðja kemur á gullstólnum upp af hinum rennandi 
Jarðarstraumi, í það mund, er þú ert vanur að færa biðlunum 
geitur til borðhalds í höllinni“.

200   Þannig skildu þeir hann þar eftir, hnepptan í harðan 
fjötur; síðan fóru þeir í vopnin, lokuðu aftur hinni glæsilegu 
hurð, og fóru til hins fróðhugaða, margbrögðótta Odysseifs, og 
numu staðar hjá honum, og voru hinir vígamannlegustu. Stóðu 
þeir nú fjórir uppi á þröskuldinum, en innar frá í stofunni 
voru biðlarnir, var það fjöldi manns, og margir hraustir.

205   Þá kom þar til þeirra Aþena, dóttir Seifs, hún hafði tekið 
á sig líki Mentors, og var honum lík í vaxtarlagi og málrómi. 
En er Odysseifur sá hana, varð hann glaður, og mælti: „Firr 
mig nú vandræðum, Mentor, og minnst þíns kæra vinar; eg 
hefi ávallt verið þér góður, og við erum jafnaldrar“.

210   Svo mælti hann, og hugsaði, að þetta mundi vera vígagyðjan 
Aþena. En hinsvegar gerðu biðlarnir mikið háreysti 
inni í höllinni, og Agelás Damastorsson varð fyrstur til að ógna 
Aþenu með þessum orðum: „Láttu ekki, Mentor, hann Odysseif 
túlka þig til að hjálpa sér, en berjast í móti biðlunum; því eg 
hygg, að sú ætlan vor verði framgeng, að þegar vér höfum 
drepið þá feðgana, þá munt þú og verða drepinn, eins og 
þeir, fyrir þá ráðaætlan, sem þú hyggst í frammi að hafa hér 
í höllinni; skaltu hér gjalda þess með höfði þínu. En er vér 
höfum tekið yður af lífi, þá munum vér slá eigum þínum, bæði 
þeim sem þú átt innanstokks og utanhúss, saman við eigur 
Odysseifs; hvorki munum vér grið gefa sonum þínum né dætrum, 
og ekki unna konu þinni samastaðar í Íþökuborg“.

224   Svo mælti hann, en Aþena varð við þetta enn reiðari í 
skapi, og átaldi Odysseif með þessum reiðiorðum: „Ekki er 
nú framar í þér, Odysseifur, sá staðfastur hugmóður, eða það 
þrek, sem forðum var, þá er þú barðist stöðugt við Trójumenn 
í samfleytt níu ár sökum hinnar hvítörmuðu, ættgöfugu Helenu; 
vóstu þá margan mann meðan sá hinn grimmi ófriður yfir 
stóð, og með þínum ráðum varð hin strætabreiða borg Príamusar 
tekin. Hví vex þér nú í augu, að beita þér móti biðlunum, þar 
sem þú ert nú heim kominn í hús þitt og til eigna þinna? Láttu 
sjá, vinur, komdu hingað, og stattu hjá mér, og sjáðu aðfarir 
mínar, svo þú vitir, hversu Mentor Alkímusson kann að launa 
þér veittar velgjörðir, þegar þú ert staddur í óvina flokki“.

236   Svo mælti hún, en þó lét hún enn á hvorugan bóginn 
hníga sigurinn gjörsamlega, heldur reyndi hún enn afl og þrek 
Odysseifs og hans fræga sonar. En sjálf spratt hún upp, og settist 
í svölulíki á þak hinnar sótugu stofu.

241   Nú eggjuðu þeir biðlana, þeir Agelás Damastorsson, 
Evrýnómus, Amfímedon, Demotólemus, Písander Polýktorsson 
og hinn fróðhugaði Polýbus, því þessir voru langt um fram 
aðra biðla að hreysti, þá er enn stóðu uppi og áttu líf sitt að 
verja, en hinir voru fallnir fyrir tíðum bogaskotum. Þá tók 
Agelás til máls, og vék orðum sínum til allra biðlanna: „Vinir, 
senn mun afarmenni þetta hefta ofurafl sitt, því nú fór Mentor 
frá honum, og var það eigi nema hégóma skrum, er hann mælti, 
og eru þeir nú einir eftir frammi við dyrnar. Þess vegna skulum 
vér nú eigi skjóta hinum löngu spjótum að þeim allir í 
senn, heldur skulu sex af yður skjóta fyrst, ef svo mælti fara, 
að Seifur veitti yður það happ, að koma banasári á Odysseif og 
bera sigur frá borði; því ekki þarf að hræðast hina, þegar hann 
er fallinn“.

255   Svo mælti hann, og nú skutu þeir allir, eins og hann til 
tók, og neyttu afls. En Aþena lét öll skot þeirra verða til 
ónýtis; því einn þeirra skaut í dyrustaf hinnar gólfföstu stofu, 
annar í hina velfelldu hurð, og eirslegið eskiviðar spjót, sem 
hinn þriðji skaut, lenti í veggnum. En er þeir Odysseifur höfðu 
undan stýrt spjótum biðlanna, þá tók hinn margþjáði, ágæti 
Odysseifur svo til máls: „Nú mun eg, vinir, einnig verða að 
mælast til, að vér skjótum í flokk biðlanna, sem nú bæta því 
ofan á það, sem þeir hafa áður illt gert, að þeir vilja drepa oss“.

265   Svo mælti hann, en þeir skutu allir hinum beittu spjótum, 
og gerðu hæfing beint fram undan sér; þar drap Odysseifur 
Demotólemus, en Telemakkus Evrýades, svínahirðirinn drap 
Elatus, og nautahirðirinn Písander, hnigu allir þessir til jarðar 
og bitu tönnum í gras; hrukku biðlarnir þá innar í stofuna, en 
hinir hlupu til, og kipptu spjótunum úr þeim sem fallið höfðu. 
Því næst skutu biðlarnir hinum beittu spjótum af öllu afli, en 
Aþena lét mörg af þeim fara til ónýtis, því einn biðlanna skaut 
í dyrustaf hins gólffasta húss, annar í hina velfelldu hurð, og 
eirslegið eskiviðarspjót, sem hinn þriðji skaut, lenti í veggnum. 
Telemakkus skeindist á úlnliðnum af spjóti Amfímedons, 
var það skinnsprettur. Ktesippus skaut til Evmeusar löngu 
spjóti, kom skotið fyrir ofan skjöldinn og í öxlina, var það 
svöðusár, og renndi spjótið upp af, og lenti í gólfinu. Hinn 
fróðhugaði, margráðugi Odysseifur og félagar hans skutu þá 
aftur beittum spjótum í flokk biðlanna, og felldi Odysseifur 
borgabrjótur Evrýdamant, Telemakkus Evrýmedon.[* Af einhverjum ástæðum, sennilega vangá, hefur hér slæðzt inn 
<i>Evrýmedon</i>, en á að vera <i>Amfímedon</i>. Telemakkus er hér einmitt að hefna
sín fyrir sárið.

Aths. útg.] svínahirðirinn 
Polýbus; nautahirðirinn skaut til Ktesippusar, og kom 
í bringuna, talaði nautahirðir þá til hans, og var hróðugur: 
„Þú Polýþersesson, sem hefir gaman af því að spotta aðra, 
vertu aldrei framar sá heimskingi, að fara með stóryrði, 
heldur fel þú guðunum á vald, hvað verða vill, því þeir eru 
miklu máttugri en þú. Þessa sendingu skaltu nú hafa fyrir 
nautsfótinn, sem þú gafst hinum goðumlíka Odysseifi áðan, 
þegar hann bað sér beina í höllinni“.

292   Svo mælti hirðir hinna bjúghyrndu nauta, en Odysseifur 
óð fram að Damastorssyni, og rak hann í gegn með langspjóti. 
Telemakkus lagði spjóti í miðjan kvið Leókríts Evenorssonar,
svo að gekk í gegn, en hann féll á grúfu, og skall í 
gólfið á flatt andlitið. Þá brá Aþena upp hinum mannskæða 
Ægisskildi, þar sem hún sat uppi á þakinu, urðu þá hjörtu 
biðlanna óttaslegin; þeir riðluðust felmtrandi innan um stofuna, 
eins og nautahjarðir, þegar hin áfjáða broddfluga legst 
á þær, og ærir þær á vorin, þegar dagana tekur að lengja. En 
hinir voru eins og klóbjúgir, bjúgnefjaðir haukar, sem koma 
af fjöllum ofan, og steypa sér niður á smáfugla; fuglarnir 
þora þá ekki að vera uppi undir skýjunum og vilja þjóta niður 
á láglendið, en haukarnir stökkva á þá og drepa þá, verður þar 
engi vörn fyrir og ekkert undanfæri, en mennirnir hirða fuglana, 
sem niður detta, og þykir vænt um: allt eins ruddust þeir 
Odysseifur um í stofunni, og börðu biðlana á báða bóga, en 
þeir hljóðuðu afskaplega, þegar þeir fengu höfuðhöggin, og 
allt gólfið flaut í blóði.

310   Leódes hljóp þá til Odysseifs, tók um kné hans og bað 
um líf með svofelldum orðum: „Eg fell þér til fóta, Odysseifur, 
álít mig miskunnsamlega, og haf meðaumkvun með mér! Eg 
hefi alls ekki talað eða gert til miska nokkurri ambátt hér í 
höllinni; eg hefi miklu fremur borið mig að aftra biðlunum 
frá að fremja nokkuð þvílíkt, en þeir hafa eigi viljað gegna 
mér til þess, að halda sér frá illverkunum, og hafa því hreppt 
hræðileg afdrif fyrir sitt svívirðilega athæfi. En ef eg, sem 
ekkert hefi gert af mér, og ekki verið annað en brennifórnarspámaður 
hjá þeim, á að leggjast í valinn, þá er lítilla launa 
framar að vænta fyrir það, sem vel er gert“.

320   Hinn ráðagóði Odysseifur leit til hans með reiðisvip, og 
mælti: „Ef svo er, sem þú segir, að þú hefir verið brennifórnarspámaður 
hjá biðlunum, þá muntu víst oft hafa óskað þess í 
höllinni, að mér mætti seint auðið verða eftiræsktrar heimkomu, 
og að þú næðir ráðahag við mína ástkæru konu, og að þér yrði 
með henni barna auðið. Þess vegna skaltu ekki sleppa hjá hinum 
harðleikna dauða“.

326   Að því mæltu þreif hann með sinni þreknu hendi sverð, 
er þar lá; því sverði hafði Agelás varpað frá sér til jarðar, þá 
hann var veginn. Með þessu sverði hjó hann á þveran háls 
honum, svo höfuðið féll niður á gólf, meðan Leódes var að tala.

330   En söngmaðurinn Femíus Terpíusson, sem biðlarnir 
höfðu kúgað til að kveða hjá sér, komst undan hinum dimma 
dauða. Hann stóð nálægt stigadyrunum, og hélt á hinni hljómfögru 
hörpu. Nú kom honum tvennt í hug, hvort hann skyldi 
ganga út úr stofunni og setjast hjá enum veglega stalla hins 
mikla Seifs, húsvarðargoðs: voru þeir Laertes og Odysseifur á 
þeim stalla vanir að brenna mörg nautslæri: eða skyldi hann 
hlaupa til Odysseifs, taka um kné hans, og biðja sér lífs. En er 
hann hugsaði um þetta, leizt honum ráðlegast, að flýja á náðir 
Odysseifs Laertessonar; hann lagði þá niður hina hvelfdu hörpu 
milli skaftkersins og hins silfurneglda hástóls, hljóp svo til 
Odysseifs, og tók um kné honum, bað sér griða, og talaði til 
hans skjótum orðum: „Eg knéfell, og bið þig, Odysseifur, álít 
mig miskunnsamlega, og haf meðaumkvun með mér. Sjálfur 
muntu þess sárlega iðrast síðar meir, ef þú drepur þann söngmann, 
sem kveður guðum og mönnum til lofs, eins og eg 
gjöri. Eg hefi af öngvum manni lært, heldur hefir Guð blásið í 
brjóst mér ýmislegum ljóðasöngvum. Það er skylt, að eg syngi 
fyrir þér, eins og fyrir einhverjum guðanna. Lát þig því ekki 
fýsa til að höggva höfuð af mér. Telemakkus, þinn ástfólgni 
son, getur borið mér það, að eg kom ekki sjálfráður í hús þitt 
til að kveða yfir borðum, biðlunum til skemmtunar, og ekki 
heldur af því að eg þyrfti þess, heldur fóru þeir með mig hingað 
nauðugan, því þeir voru fjölmennari og mér yfirsterkari“.

354   Svo mælti hann, en er hinn kraftagóði Telemakkus 
heyrði, hvað hann sagði, talaði hann þegar til föður síns, er 
hjá honum stóð: „Lát vera, högg eigi þenna mann, hann er 
saklaus. Við skulum og gefa líf kallaranum Medoni, hann hefir 
ávallt verið mér unnandi hér í húsi voru, meðan eg hefi verið 
sem barn. Mér þykir verst, ef Fíletíus eða svínahirðirinn hafa 
drepið hann, eða hann hefir orðið á vegi fyrir þér, þegar berserksgangurinn 
var á þér í höllinni“.

361   Svo mælti hann, en hinn vitri Medon heyrði, hvað 
hann sagði. Hann hafði kropið af hræðslu undir einn hástól, 
lagzt þar fyrir, og vafið utan um sig nýfleginni nautshúð, til 
þess að forða sér dimmum dauða. Hann spratt nú skjótt upp 
undan stólnum, tók fljótlega utan af sér nautshúðina, hljóp fram, 
og tók um kné Telemakkusar, bað sér griða, og talaði til hans 
skjótum orðum: „Hér em eg, vinur, gef mér grið, og bið föður 
þinn, að hann bani mér ekki með sínu bitra vopni, því hann 
getur nú eigi stýrt afli sínu sökum þeirrar ofurreiði, er hann 
hefir á biðlunum, sem hafa eytt eigum hans innan hallar, og 
verið svo heimskir að virða þig einskis“.

371   Hinn ráðagóði Odysseifur sagði til hans brosandi: „Vertu 
óhræddur, úr því þessi maður hefir gefið þér grið, og tekið þig 
á sitt vald; máttu nú sjálfur sanna, og vitna fyrir öðrum útífrá, 
hversu það er stórum betra, að gera gott, en illt. Farið nú út 
úr stofunni og úr valnum, og fram í forgarðinn, og setjist þar, 
þú og hinn kvæðafróði söngmaður, meðan eg starfa hér í stofunni, 
það sem eg þarf“.

378   Svo mælti hann, en þeir gengu út úr stofunni, og settust 
hjá stalla hins mikla Seifs, lituðust þeir alla vega í kring um 
sig, eins og byggist þeir við, að þeir mundu þá og þá verða 
drepnir.

381   Odysseifur hvarflaði nú augum um höll sína, og hugði 
að, ef nokkurr biðlanna væri enn lífs, og leyndist einhverstaðar, 
til að forða sér dimmri feigð. En hann sá, hvar þeir lágu 
allir saman niðri í blóðinu á gólfinu, var það mikill sægur. 
Þeir voru eins og fiskar þeir, er fiskimenn hafa dregið í djúpriðnu 
neti utan af hinum gráa sæ inn í vík nokkura við sjávarströndina; 
liggja fiskarnir allir í kös í fjörunni, og sakna þá 
sjávarvatnsins, en hinn lýsandi Helíus dregur smámsaman úr 
þeim fjörið. Eins lágu biðlarnir í hrúgu, hverr um þveran annan. 
Þá talaði hinn margráðugi Odysseifur til Telemakkusar: „Far 
nú, Telemakkus, og kalla á fóstruna Evrýkleu; eg vil tala nokkuð 
við hana, sem mér er hugleikið“.

393   Svo mælti hann, en Telemakkus gerði, sem faðir hans 
bauð; hann knúði hurðina, og mælti til fóstrunnar Evrýkleu: 
„Rís á fætur, gamla kona, sem hefir umsjón yfir ambáttum 
þeim, sem eru í húsum vorum! Kom hingað, faðir minn kallar 
á þig, og vill tala eitthvað við þig“.

398   Þannig mælti hann, en hún hugfesti orð hans, lauk upp 
dyrum hinna velsettu herbergja, og gekk fram, en Telemakkus 
fór á undan henni. Hún fann Odysseif í valnum, dreyra drifinn 
og blóðstorkinn; var hann líkur ljóni því, er kemur úr nautsskrokki, 
sem það hefir upp etið: öll bringa þess og kjaftvikin 
beggja vegna löðra í blóði, og sjálft er það ógurlegt ílits. Eins 
voru fætur og hendur Odysseifs ataðar. En er hún sá valköstinn 
og ósköpin af blóðinu, þá varð henni það fyrir, að hún hrein 
upp yfir sig af gleði, því hún sá, að hér var stórmikið að gert. 
En Odysseifur þaggaði niður í henni og hefti ákafa hennar, og 
talaði til hennar skjótum orðum: „Gleðstu með sjálfri þér, 
gamla kona, stilltu þig, þú mátt ekki hrína upp yfir þig; það er 
synd, að hlakka yfir vegnum mönnum. Álög guðanna og illverk 
sjálfra þeirra hafa riðið þeim að fullu, því þeir virtu engan 
jarðneskan mann, sem til þeirra kom, hvort sem hann var 
meira háttar eða minna, og því hrepptu þeir hræðileg afdrif 
illverka sinna. En tel nú upp fyrir mér þær ambáttir innan 
hallar, sem óvirða mig, og eins hinar, sem eigi eru þar í sekar“.

419   Hin kæra fóstra Evrýklea svaraði honum: „Eg skal 
segja þér, sonur sæll, allt eins og er. Hér eru í höllinni fimmtíu 
ambáttir, sem þú átt, höfum við kennt þeim ýmsan verknað, 
bæði að kemba ull og vinna þrælavinnu. Tólf af þeim hafa 
í frammi haft mikla ósvífni, og hvorki aktað mig, né heldur 
sjálfa Penelópu; en Telemakkus er nýlega orðinn vaxinn maður, 
og hefir móðir hans aldrei leyft honum að hafa nein umráð 
yfir ambáttunum. Heyrðu nú til, eg vil fara upp á hinn 
glæsilega loftsal, og gera konu þína vara við; einhverr guð 
hefir látið svefn renna í brjóst henni“.

430   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Ekki 
skaltu vekja hana, en seg þú þeim ambáttum, sem áður hafa 
hagað sér ósæmilega, að koma hingað“.

433   Svo mælti hann, en hin gamla kona gekk út úr stofunni, 
til að skila þessu til ambáttanna og segja þeim að koma. 
Síðan kallaði Odysseifur til sín þá Telemakkus, nautahirðirinn 
og svínahirðirinn, og talaði til þeirra skjótum orðum: „Gangist 
nú fyrir því, að valurinn sé út borinn, og segið ambáttunum 
að gera það. Þar næst skuluð þér láta þvo hina fögru hástóla 
og borðin úr vatni með gljúpum njarðarvöttum. En þá er þér 
hafið látið koma öllu í lag innan hallar, þá skuluð þér leiða 
ambáttirnar út úr hinni gólfföstu stofu, og út í sundið milli 
hvolfklefans og hinnar traustu forgarðsgirðingar, og höggva 
þær þar með langeggjuðum sverðum, þar til þér hafið tekið 
þær allar af lífi, og þær hafa gleymt þeim ástarhótum, er þær 
nutu af launmökum sínum við biðlana“.

446   Svo mælti hann; þá komu allar ambáttirnar í einum 
hnapp, þær báru sig hörmulega, og grétu fögrum tárum. Fyrst 
báru þær út líkin, og lögðu þau fram í stólpagang hins velumgirta 
forgarðs, og flýttu sér svo, að þær rákust hver á aðra, því 
sjálfur Odysseifur var uppi yfir þeim og rak eftir þeim, svo 
þær urðu að bera út líkin nauðugar viljugar. Síðan þvoðu þær 
hina fögru hástóla og borðin úr vatni með gljúpum njarðarvöttum. 
Telemakkus, nautahirðirinn og svínahirðirinn mokuðu 
gólf hins vandaða sals með rekum, en þær tóku bleytuna og 
báru út.

457   En er þeir höfðu ræst allan salinn, leiddu þeir ambáttirnar 
út úr hinni gólfföstu stofu, og út í sundið milli hvolfklefans 
og hinnar traustu forgarðsgirðingar, og kvíuðu þær þar, 
svo þær áttu sér ekkert undanfæri. Hinn greindi Telemakkus 
tók þá svo til máls: „Ekki mun eg láta ambáttir þessar fá svo 
heiðarlegan dauðdaga, þar sem þær hafa lagt bæði sjálfum mér 
svívirðingar til, og svo móður minni, og legið hjá biðlunum“.

465   Að því mæltu tók hann festarkaðal af einu stafnbláu 
skipi, batt hann við stóra máttsúlu, og brá honum upp um 
hvolfklefann, lét síðan draga þær á loft svo hátt, að engi þeirra 
náði fótum til jarðar. Það fór fyrir þessum ambáttum, líkt og 
fer fyrir vængjalöngum þröstum eða skógardúfum, sem ætla í 
hreiður sitt, en lenda þá í einhverri snörunni, sem lögð hefir 
verið í viðarrunninn, og mega svo gista þar, þó illt þyki. Allteins 
héngu ambáttirnar uppi við kaðalinn með höfuðin í röð, 
en um háls þeim voru snörur, til þess þær skyldu deyja aumkvunarlegum 
dauða; þær sprikluðu fótunum litla stund, en þau 
fótalæti voru ekki lengi.

474   Því næst leiddu þeir Melanþíus út eftir forstofunni, og 
út í forgarðinn, skáru af honum nasir og eyru með hörðu 
járni, slitu undan honum og köstuðu fyrir hunda, og hjuggu 
af honum hendur og fætur í heiftarhug. Síðan þógu þeir sér 
um hendur og fætur, og gengu inn til Odysseifs; var nú þessu 
verki lokið.

480   Þá mælti Odysseifur við hina kæru fóstru, Evrýkleu: 
„Sæktu eld, gamla kona, og brennustein, sem er bót við mörgum 
meinum, því eg ætla að hreinsa húsið með brennusteini. 
En þú bið Penelópu að koma hingað með þjónustumeyjum 
sínum, og seg öllum ambáttunum að koma ofan í stofu“.

485   Hin kæra fóstra Evrýklea svaraði honum: „Rétt segir 
þú, sonur sæll; en, heyrðu til, eg ætla fyrst að færa þér yfirhöfn 
og kyrtil til að fara í; þú mátt ekki standa hér í höllinni 
með slíka tötra um þínar breiðu herðar; það væri til þess 
takanda“.

490   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni: „Eg vil fyrst 
fá eldinn hér inn í höllina". — Svo mælti hann, en hin kæra 
fóstra Evrýklea gerði, sem hann bauð, og sókti eld og brennustein; 
en Odysseifur hreinsaði stofuna, framhúsið og forgarðinn 
með brennusteini.

495   Hin gamla kona gekk nú í gegnum hin fögru herbergi 
Odysseifs, til að segja konu hans tíðindin, og biðja hann að 
koma. En ambáttirnar gengu út úr herbergi sínu, og héldu á 
blysum í höndum sér; þær flykktust kringum Odysseif og 
fögnuðu honum, kysstu höfuð hans og herðar af feginleiknum, 
og tóku í hendur hans; en sæt löngun til gráts og andvörpunar 
gagntók hann, því hann þekkti þær allar grant.

[1360.png]


[1361.png]



TUTTUGASTI OG ÞRIÐJI ÞÁTTUR.

PENELÓPA KENNIR ODYSSEIF.


HIN gamla kona gekk fagnandi upp á loftsalinn, til að 
segja hússmóður sinni, að hennar kæri maður væri heim 
kominn. Kné hennar iðuðu og fæturnir tifuðu óðar, en 
vant var. Hún gekk að höfðalagi drottningar, og mælti til 
hennar: „Vakna þú, Penelópa, dóttir góð, svo þú sjáir með eigin 
augum, það sem þú hefir eftir þráð alla daga. Odysseifur er 
kominn, og heim til sín, þó seint væri. Hann hefir drepið hina 
vösku biðla, sem gerðu óspektir í húsi hans, átu upp eigurnar, 
og misbuðu syni hans“.

10   Hin vitra Penelópa svaraði henni: „Kæra fóstra, guðirnir 
hafa gert þig brjálaða; þeir geta gert jafnvel hinn vitrasta 
mann óvitran, og gefið grunnhyggnum manni hyggindi: 
eins hafa þeir brjálað vit þitt, þó þú áður værir heilvita. Hví 
gabbar þú mig með þessari sögu þinni, sem fjærri er öllum 
sanni? Hjarta mitt er nógu harmþrungið samt. Hví vekur þú 
mig af hinum sæta svefni, sem nýlega seig á augu mér og hélt 
saman augnabrám mínum? Eg hefi aldrei sofið svo væran, 
síðan Odysseifur fór úr landi, til að vitja ólánsborgarinnar, 
Ilíonsborgar, sem eg aldrei má nefna. Far nú ofan, og gakk 
aftur til herbergis þíns. Ef einhver önnur af ambáttum þeim, 
sem eg á, hefði komið með þessar fréttir og vakið mig af svefni, 
þá skylda eg hafa rekið hana þegar með harðri hendi aftur í 
herbergi sitt; en þú nýtur þess, að þú ert gömul“.

25   Hin kæra fóstra Evrýklea svaraði henni: „Ekki gabba 
eg þig, dóttir góð; það er satt, sem eg segi, að Odysseifur er 
kominn í land, og heim til sín; hann er gestur sá, sem allir 
óvirtu í höllinni. Telemakkus vissi fyrir löngu, að hann var 
innan hallar, en hann leyndi kænlega fyrirætlun föður síns, 
svo hann mætti hefna þess ofríkis, er hinir ofstopafullu menn 
hafa í frammi haft“.

32   Svo mælti hún, en Penelópa varð glöð, stökk ofan úr 
sænginni, umfaðmaði hina gömlu konu, og felldi tár af augum; 
síðan talaði hún til hennar skjótum orðum: „Æ, seg mér, 
kæra fóstra, ef það er satt, sem þú segir, að hann sé heimkominn, 
hversu mátti hann þá leggja hendur á hina ósvífnu biðla 
einn síns liðs, þar sem þeir eru ávallt vanir, að vera fjölmennir 
innan hallar“.

39   Hin kæra fóstra Evrýklea svaraði henni: „Eg sá ekkert, 
og frétti ekkert, en heyrði einungis andvörpin, þegar verið var 
að vega að þeim, því við sátum innst inni í hinum traustsmíðuðu 
herbergjum kvíðafullar, en dyrnar harðlæstar; fyrr en Telemakkus, 
sonur þinn, kallaði til mín úr stofunni, því faðir hans 
hafði sent hann eftir mér, — þá fann eg Odysseif, þar sem 
hann stóð í valnum, en biðlarnir lágu í kringum hann á hinu 
harða gólfi, hverr um annan þveran; þér hefði orðið kátt í hug, 
ef þú hefðir séð það. Nú liggja þeir allir í einni kös í forgarðsdyrunum, 
en Odysseifur hefir kveikt mikinn eld, og er nú að 
hreinsa hús sitt með brennusteini, en sendi mig hingað til að 
kalla á þig. Kom þú nú, svo hjarta ykkar beggja nái að gleðjast 
eftir það hið mikla mótlæti, sem þið hafið þolað. Nú er það 
loksins komið á daginn, sem þú hefir lengi eftir þráð, hann er 
lífs heimkominn til heimilis síns, og hefir fundið þig heima 
og son sinn í höllinni; og biðlana, sem fóru smánarlega með 
hann, á þeim öllum hefir hann hefnt sín í húsi sínu“.

58   Hin vitra Penelópa svaraði henni: „Kæra fóstra, hrósaðu 
enn ekki svo mjög happi af feginleikum. Þú veizt, hve mjög 
við öll hér í höllinni mundum fagna heimkomu hans, einkanlega 
eg og sonur okkar beggja. En saga þessi, er þú segir frá, 
mun eigi sönn vera; heldur mun einhverr guðanna hafa banað 
hinum vöska biðlum, hefir honum þókt nóg um þann sárbeitta 
yfirgang og hin illu verk, er þeir höfðu í frammi, því þeir virtu 
engan jarðneskan mann, sem til þeirra kom, hvort sem hann var 
meira háttar eða minna, og því hrepptu þeir ill afdrif sökum 
illverka sinna. En Odysseifur mun misst hafa heimkomu sinnar 
fjarri Akkealandi, og mun sjálfur undir lok liðinn“.

69   Hin kæra fóstra Evrýklea svaraði henni: „En að slíkt 
skuli þér af vörum líða, dóttir góð! Þú segir, að maður þinn 
muni aldrei heim koma, og þó sat hann hér inni við eldstóna; 
ávallt er hugur þinn tortryggur. Heyrðu nú til, eg skal segja 
þér annað augljóst merki, það er örið, sem hann ber eftir sár 
það, er göltur nokkurr veitti honum eitt sinn með hvítri tönn 
sinni; eg varð þess vör, þá eg gerði honum fótlaug, og vildi 
gera þig vara við, en hann var svo séður, að hann greip höndum 
fyrir munn mér, og leyfði mér ekki að segja neitt. Kom þú nú, 
en eg set mig sjálfa í veð, ef eg gabba þig, að þá skaltu mega 
lífláta mig hinum versta dauðdaga“.

80   Hin vitra Penelópa svaraði henni: „Kæra fóstra, bágt 
mun þér veita, þó þú sért margfróð, að komast að ráðstöfun 
hinna eilífu guða. Förum nú samt ofan til sonar míns; eg vil 
sjá biðlana, sem drepnir eru, og þann, sem á þeim hefir unnið“.

85   Að því mæltu gekk hún ofan úr loftsalnum, og var 
mjög hugsandi um það, hvort hún skyldi spyrja sinn kæra mann 
í einrúmi, eða ganga til hans, kyssa höfuð hans og taka í 
hendur honum. En er hún var gengin inn, og stígin yfir steinþröskuldinn, 
settist hún gagnvart Odysseifi, í eldsbirtunni við 
vegginn annarsvegar; en hann sat við hina hávu súlu, og 
horfði niður fyrir sig, og beið þess, að sín skörulega kona yrpi 
orði á sig, þá hún liti sig augum. En hún sat lengi, og mælti 
ekki orð, því hennar hjarta var fangið af undran. Þó hún 
öðru hverju renndi til hans augunum, og liti í andlit honum, 
þá kannaðist hún ekki við hann aðra stundina, af því hann var 
klæddur vondum flíkum. Þá átaldi Telemakkus hana, tók til 
orða og mælti: „Móðir mín, þú ógæfusama móðir, sem ert svo 
torsveig í skapi! Hví firrist þú svo föður minn? Hví sezt þú 
eigi hjá honum, tekur hann orðum og spyr hann? Ekki mundi 
önnur kona með slíkum stöðugleik firrast mann sinn, ef hann 
kæmi eftir afstaðnar margar þrautir heim til hennar í föðurland 
sitt á tuttugasta ári; en þitt hjarta er ávallt fastara fyrir 
en steinninn“.

104   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Hjartað í brjósti 
mér er utan við sig af undrun, sonur minn. Eg get ekki yrt 
orði á hann eða spurt hann, og ekki litið upp á hann. En ef 
það er satt, að þetta sé Odysseifur, og sé heim kominn í hús 
sitt, þá munum við eflaust bæði tvö betur kannast hvort við 
annað, því við höfum þær jarteiknir okkar í milli, sem við 
vitum bæði, en aðrir vita ekki af“.

111   Svo mælti hún; þá brosti hinn þolgóði, ágæti Odysseifur, 
og talaði þegar til Telemakkusar skjótum orðum: „Telemakkus, 
lofa þú móður þinni að freista mín hér í höllinni; hún mun 
senn bera kennsl á mig betur; en nú, af því eg er óhreinn og í 
vondum flíkum, þá fyrirlítur hún mig fyrir þá skuld, og vill 
enn eigi viðkannast, að eg sé maðurinn sinn. En nú skulum 
við taka ráð okkar saman, hversu þetta mál megi sem beztan 
enda taka. Því sá maður, sem ekki á kost á því fleiri liðveizlumönnum, 
ef hann vegur víg innanlands, og þó ekki verði hann 
nema eins manns bani, þá fer hann útlægur frá tengdamönnum 
sínum og föðurlandi. Nú höfum við fellt mikla stoð undan 
ríkinu, þar sem við höfum að velli lagt þá sveina, sem langgöfgastir 
voru á Íþöku; vil eg því biðja þig að hugleiða þetta 
mál“.

123   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum, og sagði: 
„Þar muntu sjálfur bezt fyrir sjá, faðir kær; því það er almæli, 
að þínar tillögur séu hinar beztu, og mun enginn dauðlegur 
maður þurfa við þig að keppa þar í“.

129   Hinn ráðvitri Odysseifur svaraði honum og sagði: „Eg 
skal þá segja þér hvað mér þykir ráðlegast. Fyrst skuluð þér 
lauga yður, og fara í kyrtla yðar, og segið ambáttunum í höllinni 
að taka klæði sín. Þá skal hinn andríki söngmaður taka 
í hönd sér hina hljómfögru hörpu, og leika á hana fyrir okkur 
skemmtilegan dansleik, svo að þeir, sem til heyra úti fyrir, eða 
ganga um strætið, eða búa hér í grennd, hugsi, að hér sé 
drukkið brúðkaup inni; geri eg það til þess, að fregnin um 
biðladrápið berist eigi fyrr út um borgina, en vér erum komnir 
út á vorn trjávaxna akur. Þar skulum við hugleiða hverr með 
öðrum, hvaða heill hinn Ólympski Seifur muni vilja veita 
okkur“.

141   Svo mælti hann, en þeir gegndu honum, og gerðu, sem 
hann bauð. Fyrst lauguðu þeir sig, og föru svo í kyrtla sína; 
síðan bjuggust ambáttirnar; en hinn andríki söngmaður tók hina 
hljómfögru hörpu, og vakti hjá þeim löngun eftir sætum 
söng og fallegum dansleik. Tók nú undir í allri höllinni af fótatökunum, 
þegar karlmennirnir og hinar fagurbeltuðu konur 
léku sér. Einhverr, sem úti stóð á hleri fyrir utan höllina, tók 
þá svo til orða: „Nú hefir víst einhverr gengið að eiga hina 
biðilsælu drottningu; hin harðgeðjaða kona, hún bar þá ekki 
þrek til að varðveita hið mikla hús eiginmanns síns allsendis, 
þar til hann kæmi sjálfur heim“. — Svo tók einhverr til orða, 
því menn vissu ekki, hvað gerzt hafði.

153   Matseljan Evrýnóma laugaði hinn hjartaprúða Odysseif 
í herbergi sínu og smurði hann með viðsmjöri, lagði síðan yfir 
hann fagra skikkju og kyrtil. Aþena sveip höfuð hans með 
forkunnar fegurð, gerði hann hærra á velli að sjá og þreknara, 
og lét hrynja þykkva lokka niður af höfði hans, líka sverðliljublómi. 
Eins og hugvitsmaður nokkurr, þeim er Hefestus 
og Pallas Aþena hefir kennt allskonar hagleik, gullbýr silfur, 
og smíðar fagra gripi: eins brá Aþena fegurð yfir höfuð og 
herðar Odysseifs; var hann í sjón líkur hinum ódauðlegu guðum, 
þegar hann sté upp úr lauginni. Síðan settist hann aftur 
á þann stól, er hann hafði áður á setið, gagnvart konu sinni, 
og mælti til hennar: „Þú hin undarlega kona, upphiminsbúarnir 
hafa gert þig miklu harðbrjóstaðri, en nokkura konu aðra. Ekki 
mundi önnur kona með slíkum stöðugleik firrast mann sinn, 
ef hann kæmi á tuttugasta ári heim til hennar í föðurland sitt, 
eftir afstaðnar margar þrautir. En, heyrðu, fóstra, bú upp rúm 
handa mér, eg vil ganga til hvílu; því kona þessi hefir sannarlega 
járnhjarta innanbrjósts“.

173   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Þú hinn undarlegi 
maður, þetta kemur ekki til fyrir mér af nokkurskonar mikillæti 
eða fyrirlitning fyrir þér, eða af kynlegleik; því eg man 
vel, hversu þú varst í hátt, þegar þú fórst á árlöngu skipi leiðangurinn 
frá Íþöku. En — heyrðu, Evrýklea, bú þú upp handa 
honum rúmið hið góða fyrir framan það gólffasta svefnherbergi, 
sem hann sjálfur smíðaði; setjið hið prýðilega rúm út 
þangað, og látið þar í sængurklæði, feldi, rúmskikkjur og glæsilegar 
glitábreiður“.

181   Svo mælti hún til að freista manns síns; en Odysseifi 
þókti þungt um, og mælti til sinnar tryggvu konu: „Það orð, 
sem þú þar mælir, kona, tekur mig mjög sárt. Hverr hefir gert 
mér það, að færa rúmið á annan stað, en það átti að vera? Ekki 
ætlaði eg, að það mundi verða allauðvelt fyrir nokkurn mann, 
enn þótt hagsýnn væri, nema einhverr af guðunum kæmi 
sjálfur til, og vildi með almætti sínu færa það á annan stað; en 
engum mennskum manni, enn þótt væri í broddi lífs síns, 
mundi auðgert að þoka því úr skorðum: því á þessu hinu 
hagsmíðaða rúmi eru glögg einkenni. Eg hefi sjálfur smíðað 
það, og engi maður annar. Inni í hallargarðinum vóx langlaufgað 
viðsmjörsviðartré, það tré var fullvaxið og stóð í blóma, 
og digurt, sem máttsúla. Kringum þetta tré lagða eg grundvöll 
til svefnherbergis, og hlóð það upp af steinalögum, þar til er 
fullgert var, þakta svo yfir vandlega, lét þar síðan fyrir samskeyttar 
hurðir, sem vel voru samanfelldar. Að því búnu hjó 
eg limið af hinu langlaufgaða viðsmjörstré, og sneið bolinn frá 
rótinni, síðan teglda eg stofninn alla vega með bitjárni, vandlega 
og haglega, og gerði beinan eftir mæliþræði, bjó eg þar af rúmfótinn 
og rennda hann allan með rennibor, hafði eg þenna 
stofn fyrir undirstöðu að rúminu, og teglda eg svo rúmið sjálft, 
þar til er lokið var, og bjó það listilega með gulli, silfri og fílsbeini, 
síðan reyrða eg rúmið saman með ól af nautsskinni, sem 
lituð var í fögrum purpura. Þannig lýsi eg fyrir þér þessum 
einkennum. Nú veit eg eigi, kona, hvort rúmið stendur enn 
kyrrt, þar sem eg lét það, eða hefir nokkurr maður af nýjungu 
höggvið undan stofn viðsmjörsviðartrésins, og fært rúmið á 
annan stað“.

205   Svo mælti hann; en þá urðu hennar kné magnþrota, og 
hjartað komst við, þá er hún kannaðist við þær jarteiknir, er 
Odysseifur lýsti svo glögglega fyrir henni. Hún hljóp grátandi 
í fang honum, og lagði hendur sínar um háls Odysseifi, kyssti 
höfuð hans og mælti: „Reiðst mér eigi Odysseifur, þar sem 
þú ert allra manna bezt viti borinn í hvívetna. Guðirnir lögðu 
á okkur það mótlæti, að þeir unntu okkur ekki að njóta samvista 
á bezta aldri okkar, og ná svo ellidögum. Reiðst mér eigi 
nú, og lát þér eigi fyrir þykja, þó eg tækja þér ekki í fyrstunni, 
þá eg sá þig, eins blíðlega, og nú geri eg. Því eg hefi 
ávallt borið kvíðboga fyrir því innanbrjósts, að einhverr, sem 
hingað kæmi, mundi gabba mig með frásögum sínum; því 
margur er maðurinn viðsjáll. Ekki mundi Helena hin Argverska, 
dóttir Seifs, hafa bundið ástir og samlag við útlendan 
mann, ef hún hefði vitað það fyrir, að hinir herkænu synir 
Akkea mundu flytja hana heim aftur í föðurland hennar; einhverr 
guð hefir orðið að æsa hana til þess að fremja þetta 
óhæfuverk, og ekki hefir hún fyrir fram leitt í huga sér þau 
hin hryggilegu afdrif illverka sinna, sem urðu hin fyrsta orsök 
til vorra harma. En með því þú hefir nú lýst glöggum einkennum 
á rúmi okkar, sem enginn maður hefir augum litið, utan 
við ein, þú og eg, og herbergismeyjan Aktoris, er faðir minn 
gaf mér, þá eg fór hingað, og sem gætti dyranna á okkar 
traustsmíðaða svefnherbergi, með þessu móti þá hefir þú fært 
mér heim allan sann, þó eg áður hafi verið mjög treg að trúa“.

231   Svo mælti hún, og vakti við þetta enn meiri sorgarlöngun 
upp hjá honum; hann hélt um sína hugþekku, trygglunduðu 
konu, og grét. En hún varð eins fegin manni sínum, eins og 
skipbrotsmenn á sundi verða fegnir að sjá landið, þegar Posídon 
hefir brotið þeirra ramgjörva skip á hafi úti, eftir að það 
hefir hrakizt í stormi og stórsjó; að sönnu geta fáir af þeim 
bjargað sér á sundi til lands, og eru þá allir storknir af sjávarseltunni, 
en þessir fáu stíga fegnir fótum á land, þegar þeir eru 
komnir úr háskanum. Eins var henni það fagnaðarsýn að líta 
á mann sinn, og sleppti ekki sínum hvítu örmum af hálsi honum. 
Og þarna hefðu þau verið að gráta, þar til hin rósfingraða 
Morgungyðja hefði í ljós komið, ef hin glóeyga gyðja Aþena 
hefði ekki haft annað ráð með höndum: hún hélt hinni löngu 
nótt á vesturloftinu, en dvaldi þar á móti Morgungyðjuna, Gullinstólu, 
hjá Jarðarstraumnum, og leyfði henni ekki að beita 
hinum fráu hestum fyrir vagn sinn, folunum Lampusi og Faetoni, 
sem draga kerru Morgungyðjunnar og færa mönnum dagsljósið.

247   Þá mælti hinn margráðugi Odysseifur við konu sína: 
„Ekki em eg enn til enda kominn allra þrauta minna, kona, 
þar sem eg á enn fyrir höndum eina þraut ómælilega, er sú 
þraut mikil og torveld, og verð eg þá þraut að vinna að fullu. 
Þessu spáði mér vofa Tíresíasar, þann dag er eg steig niður í 
Hadesarheim, til að leita fréttar um heimkomu félaga minna 
og sjálfs mín. Kom nú kona, látum okkur ganga til rekkju, 
svo við fáum að njóta hvíldar með værum svefni“.

256   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Rekkja skal að 
vísu vera þér til reiðu, þegar er þér leikur í mun að hvílast, 
fyrst guðirnir létu þér auðnast að koma til þíns velbyggða húss 
og heim til föðurjarðar þinnar. En fyrst guð skaut því þér í
brjóst að minnast á þraut þessa, þá seg mér, hver hún er; eg 
mun þó, vonar mig; seinna fá að vita, hver hún er, og er þá 
eins gott að vita hana nú þegar“.

263   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði henni og sagði: „Hvað 
hugsarðu, kona! Hví leggur þú svo fast að mér, að eg skuli 
segja frá þessu? Eg skal þá segja þér það, og engu af leyna, 
og mun þó hugur þinn lítt gleðjast, því eg gleðst ekki sjálfur 
þar af. En það er að segja af þraut þessari, að hann bauð mér 
að ferðast um mörg byggðarlög manna, skyldi eg hafa velteglda 
ár í hendi mér, og fara þar til er eg kæmi til þeirra 
manna, er eigi þekkja sjó og eigi eta mat salti blandinn, og 
kenna eigi hlýrroðin skip eða tiltegldar árar, sem eru vængir 
skipanna. Hann sagði mér eitt augljóst merki, sem eg nú skal 
segja þér. Hann sagði, að þegar mér mætti einhverr ferðamaður, 
sem segði mig reiða axaspilli (kornskóflu) um öxl mér, þá 
skyldi eg stinga árinni í jörð niður, færa svo fríðar fórnir hinum 
volduga Posídoni, hrút, griðung og graðan svíngölt, halda síðan 
heim aftur, og efna heilög hundraðsblót öllum ódauðlegum 
goðum, þeim er byggja víðan himin, hverju eftir tign 
En ekki mun eg sjódauður verða, mun mér að hendi koma 
einhverr hinn hægasti dauði, og vinna á mér í góðri elli og 
ellimóðum, en landsfólkið í kringum mig mun lifa sælu lífi. 
Allt þetta kvað hann mundu fram við mig koma“.

285   Hin vitra Penelópa svaraði honum: „Ef guðirnir láta 
þér auðnast að ná góðri elli, þá máttu eiga von á því, að þú 
komist einhverntíma úr raunum þínum“. Þannig töluðust þau 
við um þetta.

289   Á meðan bjuggu þær Evrýnóma og fóstran upp rekkju 
með mjúkum sængurklæðum, og brunnu hjá þeim logandi blys 
á meðan. Þær flýttu sér að búa hina fögru rekkju, og að því 
búnu gekk hin aldraða kona aftur til herbergis síns, og fór 
að hátta. En herbergismærin Evrýnóma fylgdi hjónunum til 
sængur, og hélt á blysi í höndum sér; en er hún hafði fylgt 
þeim inn í svefnherbergið, gekk hún fram aftur; en þau gengu 
fagnandi þangað, sem hin forna rekkja þeirra stóð.

297   Þeir Telemakkus og nautahirðirinn og svínahirðirinn 
létu nú af dansleiknum, og sögðu konunum einnig að hætta, 
gengu síðan til rekkna sinna í hinum skuggafullu herbergjum.

300   En er hjónin höfðu fagnað hvort öðru með ástaratlotum, 
skemmtu þau sér með viðræðum, og sögðu hvort öðru sögur. 
Hin ágæta kona sagði frá þeim raunum, sem hún hafði haft í 
höllinni af því, að horfa uppá hinn skaðvæna biðlasæg, sem 
fyrir hennar skuld slátruðu miklum fénaði, nautum og feitu 
sauðfé; hún gat og um, að miklu víni hafði ausið verið af 
tunnunum. En hinn seifborni Odysseifur sagði frá öllum þeim 
raunum, sem hann hafði verið öðrum mönnum valdur að, svo 
og þeim, er hann sjálfur hafði í komizt og orðið að þola; þókti 
henni gaman að hlýða á, og ekki kom svefn á augu hennar, 
fyrr en hann hafði sagt alla söguna. Tók hann þar til, er hann 
vann fyrst sigur yfir Kíkónum, og kom þar eftir til hins frjóvsama 
Lótófagalands. Hann sagði frá því, er Kýklópurinn gerði, 
og hversu hann sjálfur hefndi sinna hraustu félaga, er risinn 
hafði etið án allrar vægðar. Þá sagði hann frá, hversu hann kom 
til Eólusar, sem tók vel við honum og greiddi för hans; en 
honum átti enn ekki að auðnast að komast heim í sitt kæra 
föðurland, því stormbylur hreif hann aftur og rak hann út á 
hið fiskisæla haf við þungar mannraunir. Þá sagði hann frá, 
hversu hann kom til Telepýlusborgar í Lestrýgónalandi, og 
hversu þeir brutu skip hans og drápu hina brynhosuðu félaga 
hans. Hann sagði og frá vélræðum Kirku og fjölkynngi, og 
hversu hann fór á margþóftuðu skipi niður í hinn dimma 
Hadesarheim, til að leita frétta hjá vofu Tíresíasar hins Þebverska, 
sá hann þar alla félaga sína, og móður sína, sem hafði 
alið hann og upp fætt í barnæsku. Enn sagði hann frá því, er 
hann heyrði söng hinna snjallrómuðu Sírena, og hversu hann 
kom til Villihamra, og hinnar ógurlegu Karybdís og Skyllu, 
sem öngvir menn höfðu nokkuru sinni hjá sloppið heilu og 
höldnu. Þá sagði hann frá, hversu félagar hans drápu naut 
Helíusar, og hversu hinn háþrumandi Seifur laust hans örskreiða 
skip með rjúkanda reiðarslagi; létust þá hinir vösku 
félagar hans allir í einu, en sjálfur komst hann undan hinum 
skæðu Banagyðjum. Hann sagði og frá, hversu hann kom til 
eyjarinnar Ógýgju og landvættarinnar Kalypsóar; hún hélt 
honum hjá sér í hellisfylgsnum sínum, og vildi, að hann yrði 
maðurinn sinn, hélt hún hann á sínum kosti, og hét að gera 
hann ódauðlegan og ellivana alla daga, og þó gat hún aldrei 
að heldur talið honum það í hug. Þá sagði hann frá, hversu hann 
kom til Feaka, eftir afstaðnar margar þrautir; höfðu þeir hann 
í miklum kærleikum og virðingu, eins og hefði hann verið 
einhverr goðanna, gáfu honum gnótt eirs og gulls og klæða, 
og fluttu hann á skipi heim í föðurland hans. Þetta orð mælti 
hann síðast, þegar sætur svefn rann í brjóst honum, sá er gerði 
limu hans lémagna og eyddi sorgum hugarins.

344   Hin glóeyga gyðja Aþena hefði nú annað ráð með 
höndum: þegar hún hugsaði, að Odysseifur hefði notið fulls 
svefns og hvíldar hjá konu sinni, þá sendi hún þegar hina árbornu 
Gullinstólu upp af Jarðarstraumnum, til þess að færa 
mönnum dagsbirtuna. Reis Odysseifur þá upp úr hinni mjúku 
rekkju sinni, og tók svo til orða við konu sína: „Hingað til hefir 
hvorttveggja okkar, kona, margvíslegum raunum sætt, svo við 
erum fullsödd af: þú af því, að þreyja grátandi heimkomu mína, 
sem þér hefir aflað margs hugarangurs; en mér hefir Seifur 
og hinir aðrir guðir með ýmsu andstreymi hamlað frá því að 
komast heim til föðurjarðar minnar, og hefi eg þó verið þangað 
allfús. En nú með því við erum bæði komin í þá rekkju, er við 
höfum mjög þreyð eftir, þá skaltu gæta þeirra fjármuna, sem 
eg á hér innanhallar; en um fénað þann, er hinir yfirgangssömu 
biðlar hafa eytt fyrir mér, þá mun eg sjálfur ræna mörgu 
fé í skarðið, og Akkear gefa mér það, sem á vantar, unz öll 
fjárhús mín eru full orðin. Nú vil eg fara út á hinn trjávaxna 
akur, til að sjá minn góða föður, sem ber þunga hjartasorg 
mín vegna. En eitt ráð vil eg gefa þér, þó þú sért vitur kona: 
þegar er sól er runnin á loft, mun sú fregn berast, að eg hafi 
unnið á biðlunum í höllinni; þú skalt því ganga upp á loft 
með þjónustumeyjum þínum, og sitja þar, og líta ekki upp á 
neinn eða aðspyrja nokkurn mann“.

366   Að því mæltu fór hann í hinn fagra herbúnað; hann 
hét á Telemakkus og nautahirðirinn og svínahirðirinn, og bað 
þá alla vopnast; gerðu þeir, sem hann bauð, og herklæddust. 
Þeir luku upp dyrunum og gengu út, fór Odysseifur fyrir; þá 
var ljóst orðið. Aþena brá yfir þá myrkva, og leiddi þá skjótlega 
út af borginni.

[1372.png]


[1374.png: Hermes sendiguð.]


[1375.png]



TUTTUGASTI OG FJÓRÐI ÞÁTTUR.

FRIÐUR.


HINN kyllenski Hermes kallaði nú til sín vofur biðlanna, 
hann hélt á fögrum sprota úr gulli; með þeim sprota 
stingur hann mönnum svefnþorn, þeim er hann vill, 
og með hinum sama vekur hann þá er sofa. Með þessum 
sprota stökkti hann vofunum á fætur og laðaði þær til sín, svo 
þær fóru á eftir honum gnauðandi, eins og leðurblökur, sem 
fljúga ymjandi, hver aftan í annarri, inn í afkima afarvíðs hellirs, 
þegar einhver þeirra hefir losnað úr röðinni og hrapað ofan 
fyrir bergið: eins fylgdust allar vofurnar að, ymjandi, en hinn 
góði Hermes gekk á undan þeim, ofan dimma vegu. Þær gengu 
fram með Jarðarstrauminum og Levkashamri, og fram hjá 
Helíusshliðum og Draumalandinu, og komu brátt á Gullrótarengið, 
þar er vofurnar búa, sem eru svipir dauðra manna.

15   Þær fundu þar vofu Akkilless Peleifssonar og Patróklusar, 
hins ágæta Antílokks, og Ajants, sem var hinn fríðasti maður 
sýnum og gjörvuglegastur allra Danáa, næst enum ágæta 
Peleifsssyni; voru þessir kappar vanir að safnast í kring um 
Akkilles. Þá bar þar að vofu Agamemnons Atreifssonar, hún 
var sorgbitin, og flykktust í kringum hana vofur allra þeirra 
manna, er fallið höfðu með honum og beðið bana í húsi 
Egistusar. Vofa Peleifssonar talaði þá að fyrra bragði við 
Agamemnon: „Vér hugsuðum, Atreifsson, að hinn þrumuglaði 
Seifur mundi hafa þig kæran um fram aðra ágætismenn, alla 
þína daga, sökum þess þú réðir fyrir mörgum afreksmönnum 
í Trójulandi, þar sem vér Akkear áttum við mannraunir að 
etja. En þó átti það einnig fyrir þér að liggja, að hin skaðvæna 
örlaganorn, er engi sá fær umflúið, er fæðzt hefir, skyldi þér 
svo brátt að hendi bera. Betur hefði farið, ef þú hefðir fallið 
og bana beðið í landi Trójumanna við slíkan heiður, eins og 
þú hafðir, þá þú hefðir herstjórnina á hendi; því þá hefði alþjóð 
Akkea orpið haug eftir þig, og þú hefðir þá aflað syni þínum 
mikillar frægðar eftir þinn dag. En nú varð það hlutfall þitt, 
að þú skyldir deyja hinum aumkvunarlegasta dauðdaga“.

35   Vofa Atreifssonar svaraði honum: „Sæll ertu þess, Peleifsson, 
goðumlíki Akkilles, að þú féllst við Trójuborg, langt í 
burtu frá Argverjalandi; því hinir hraustustu synir Trójumanna 
og Akkea féllu í kring um þig, er þeir börðust til að ná líki 
þínu, en á meðan lást þú, hinn stórvaxni maður, á stóru rúmsvæði 
í rykmokknum, og sinntir þá ekki riddaraskapnum. En 
vér börðumst allan liðlangan daginn, og hefðum ekki hætt bardaganum, 
ef Seifur hefði ekki látið á koma það óveður, að allir 
urðu frá að hverfa. Eftir það fluttum vér þig af vígvellinum, og 
til skipa, þógum líkið í volgu vatni og smurðum með smyrslum, 
og lögðum það á legubekk; úthelltu Danáar þar mörgum 
heitum tárum í kring um þig, og rökuðu hár sitt. En er móðir 
þín spurði þessi tíðindi, kom hún upp úr sænum, ásamt með 
hinum ódauðlegu sjávargyðjum, urðu þá svo mikil harmalæti 
á öllu hafinu, að furðu gegndi, setti þá svo mikinn geig 
að öllum Akkeum, að þeir hefðu sprottið upp og gengið á 
skip, ef einn maður hefði ekki aftrað þeim; það var Nestor, 
sem fróður var í mörgum fornum dæmum, og þókt hefði að 
undanförnu einhverr hinn tillagabezti. Hann var þeim velviljaður 
í huga, talaði til þeirra og mælti: „Stöðvið yður, Argverjar, 
flýið eigi, sveinar Akkea! Móðir hans kemur hér upp 
af sænum, ásamt með hinum ódauðlegu sjávargyðjum, og vill 
finna son sinn, sem dáinn er“. Svo mælti hann, og stöðvuðu 
hinir hugmiklu Akkear þá flóttann. En dætur hins gamla sjávaröldungs 
stóðu umhverfis í kring um þig, sárlega grátandi, og 
færðu þig í himnesk klæði. Allar níu Sönggyðjurnar sungu á 
víxl með fagri rödd, og hörmuðu mjög, sást þá enginn af Akkeum 
ógrátandi, því hin rómsnjalla Sönggyðja hóf sig þá svo 
hjartnæmilega. Vér grétum þig í seytján daga og nætur samfleytt, 
jafnt ódauðlegir guðir sem dauðlegir menn; en á átjánda 
degi brenndum vér líkið, og slátruðum mörgum feitum sauðum 
og bjúghyrndum nautum umhverfis um bálið, og þar varstú 
brenndur í klæðum goðanna, og í miklum smyrslum og sætu 
hunangi; en margir ágætismenn Akkea runnu vopnaðir í 
kring um bálið, þar er þú brannst, bæði fótgangandi menn og 
ríðandi. En er eldsloginn hafði upp unnið líkið, þá söfnuðum 
vér árla morguns hinum hvítu beinum þínum, Akkilles, og 
höfðum þar við óblandað vín og smyrsl. Móðir þín fékk oss 
byðnu af gulli, kvað hún Díonýsus hafa gefið sér byðnuna, 
en hinn víðfræga Hefestus búið hana til; í þeirri byðnu liggja 
hin hvítu bein þín, frægi Akkilles, og þar saman við bein 
hins fallna Patrókluss Menetussonar, en sér í lagi eru bein 
Antílokkuss, þess er þú virtir um fram aðra félaga þína, eftir 
það að Patróklus var fallinn. Fórum vér þá, hinir fríðu liðsmenn 
hinna herkænu Argverja, og urpum mikinn haug og 
veglegan að þessum mönnum á skaganum við hið breiða Hellusund, 
til þess að þeir menn, sem nú eru uppi, svo og seinni 
tíða menn, mætti sjá hauginn langt utan af hafi. Því næst kom 
móðir þín með fagrar sigurgjafir, er hún hafði fengið hjá guðunum, 
og lagði þær fram á samkomu Akkea, handa þeim er 
hraustastir voru. Þú hefir að vísu verið við staddur greftrun 
margra ágætismanna, svo sem þegar einhverr konungur hefir 
látizt, og ungir menn hafa búizt til leiks, til að vinna þau 
sigurlaun, er við lágu; en þá mundi þig hafa allan furðað, ef 
þú hefðir séð jafnfagrar sigurgjafir, og þær voru, sem hin silfurfætta 
Þetis lagði fram við útför þína; því guðirnir höfðu þig 
í stórmiklum kærleikum. Þannig hefir ekki nafn þitt undir 
lok liðið við fráfall þitt, heldur mun góður orðstír þinn ávallt 
lifa eftir þig, Akkilles, hjá öllum mönnum. En hvern árangur 
hefi eg af því, að eg hefi barizt til þrautar, þar til ófriðurinn 
var á enda kljáður? því, þegar eg kom heim, varð mér að ráðstöfun 
Seifs hryggilegur bani búinn af Egistusi og hinni ógiftusamlegu 
konu minni“. — Þannig töluðust þeir við um þetta.

99   Í þessu kom sendiguðinn Argusbani til þeirra, hann hafði 
meðferðis vofur biðlanna, þeirra er fallið höfðu fyrir Odysseifi. 
Þeir Akkilles urðu báðir forviða, er þeir litu þær, og gengu 
móti þeim; þar þekkti vofa Agamemnons Atreifssonar hinn 
fræga Amfímedon Melaneifsson, því hann var gestfélagi hans 
og átti heima í Íþöku. Vofa Atreifssonar talaði þá til hans að 
fyrra bragði: „Hvað kemur til þess, Amfímedon, að þér eruð 
gengnir niður í hina dökkvu jörð, allir útvaldir menn og jafnaldrar? 
Yrði ekki auðveldlega kosið á jafnhrausta menn í 
nokkurri borg, þó um væri að velja. Æsti Posídon að yður 
skaðræðisvinda og stórar öldur á sjóvegsferð, og fyrirkom yður 
svo? Eða drápu óvinir yður einhverstaðar á landi, þegar þér 
rænduð nautum og fríðum sauðahjörðum, eða þá þeir börðust 
til að verja borg sína og konur? Seg mér það, er eg spyr, því 
eg er gestfélagi þinn. Manstu ekki, þegar eg kom þangað í hús 
yðvart, til að eggja Odysseif að fara í leiðangurinn til Ilíonsborgar 
með hinum goðumlíka Menelási á hinum þófrusterku 
skipum? Og þegar vér með áheitum höfðum fengið Odyseif 
borgabrjót til fararinnar, vorum vér í heilan mánuð að sigla yfir 
hið breiða haf“.

120   Vofa Amfímedons svaraði honum: „Allt man eg það, 
er þú segir, seifborni konungur, og skal eg segja þér satt og 
rétt frá öllu, hversu afstóðst um þau illu afdrif, að vér skyldum 
bana hljóta. Vér báðum konu Odysseifs, þess er þá hafði 
lengi á burtu verið; en hún gerði hvorki að synja ráðahagsins, 
þó henni væri hann mjög svo móti skapi, né heldur fékk það af 
sér að ganga að honum, því hún ætlaði oss bana og dimma 
feigð; heldur hugsaði hún meðal annars upp þessa vél: hún 
setti upp mikinn vef, og óf smágjörva og ummálsmikla voð í 
herbergi sínu, sagði síðan til vor: „Þér ungu menn, sem nú 
biðjið mín þar eð Odysseifur er dáinn, bíðið, þó yður sé annt 
um að ná ráðahag við mig, unz eg hefi lokið við dúkinn, því 
mér er ekki um, að vefturinn verði mér ónýtur; það á að verða 
náklæði handa öðlingnum Laertes, þegar hin skaðvæna Banagyðja, 
sem ræður fyrir dauðanum, er manninn leggur flatan, 
hefir yfirbugað hann: því vera kann, að konur Akkea hér í 
landi lái mér, ef hann liggur umbúðalaus, svo auðugur maður“. 
Svo mælti hún, en vér féllumst á þetta; óf hún svo hinn 
mikla vef á daginn, en rakti upp aftur á næturnar við blys. 
Þannig fékk hún leynt þessu í þrjú ár, svo Akkea grunaði ekki. 
En er hið fjórða ár gekk í garð, og ný misseri komu að hendi, 
þá sagði ein af þernum hennar frá, sú er vissi, hvernig á öllu 
stóð; komum vér þá að henni, þar sem hún var að rekja 
upp aftur hinn glæsilega vef. Þannig neyddist hún til að ljúka 
við vefnaðinn, þó henni væri það móti skapi. Nú sem hún 
hafði ofið þenna hinn mikla dúk og þvegið hann, og lagt fram 
voðina til sýnis, þá var hún svo fögur, sem sól væri eða tungl. 
En rétt í þeim svifum leiddi einhver ill vættur Odysseif heim, 
hvaðan sem hann hefir svo að komið; kom hann í land við 
útskaga nokkurn á landsbyggðinni, þar sem svínahirðirinn átti 
heima. Þangað kom og hinn ástkæri sonur hins goðumlíka 
Odysseifs sjóleiðis frá hinni sendnu Pýlusborg. Þeir tóku nú 
saman ráð sín að fyrirkoma biðlunum, og fóru til borgarinnar, 
fór Telemakkus fyrri, en Odysseifur síðar, og leiddi svínahirðirinn 
hann, var hann í vondum flíkum, og líkur aumlegum 
förukarli og gömlum manni; gat enginn af oss þekkt, að það 
væri hann, er svo bar óvörum að, og ekki þekktu hann heldur 
þeir, sem eldri voru. Vér tókum nú til að misbjóða honum 
með illyrðum og barsmíðum, og bar hann fyrst lengi þolinmóðlega, 
þó hann væri barinn og svívirtur í herbergjum sínum. 
En er hugur Seifs Ægisskjalda tók til að hreyfa sér í honum, 
þá fór hann til með Telemakkusi, og tók hin fögru vopn, 
kom þeim upp í geymslusalinn, og skaut fyrir lokunum. Því 
næst gerði hann það af slægvizku sinni, að hann bað konu 
sína að leggja þá þraut fyrir oss ólánsömu menn, að draga 
boga hans og skjóta í gegnum axaraugun, átti það að vera 
upphaf að vígunum; en enginn af oss gat upp dregið streng 
hins sterka boga, og var mikils á vant, að vér fengjum það 
leikið. En er hinn mikli bogi kom til Odysseifs, þá kölluðum 
vér allir upp í einu hljóði, og bönnuðum að fá honum bogann, 
hvað mikið sem hann mælti um. En þá skarst Telemakkus 
í einn saman, og bauð, að honum skyldi fá bogann. Tók hinn 
þolgóði, ágæti Odysseifur þá bogann í hönd sér, og dró þrautarlaust, 
og skaut í gegnum axaraugun, steig síðan upp á þröskuldinn 
og lét drífa frá sér örvarnar, var hann þá voðalegur, þegar 
hann gaut í kring um sig augunum. Hann skaut Antínóus 
konung, og hleypti því næst hinum skaðvænu skeytum á hina 
biðlana, gerði hann hæfing beint fram undan sér, en þeir 
féllu hverr um annan þveran. Var það auðséð, að einhverr 
guðanna var þeim Odysseifi liðsinnandi, því þeir hjuggu þegar 
á báða bóga, eins og þeim bauð við að horfa, en hinir hljóðuðu 
afskaplega, þegar þeir fengu höfuðhöggin, og allt gólfið 
flaut í blóði. Á þenna hátt biðum vér bana, Agamemnon, og 
liggja líkamir vorir enn óhirtir í höll Odysseifs, því vinir 
vorir, sem heima eru, vita enn ekkert af þessu, svo þeir geta 
ekki þvegið dauðablóðið af sárum vorum, ekki lagt oss til og 
harmað yfir oss, sem þeir annars mundu gjört hafa: því það 
er sá heiður sem veitist dauðum mönnum“.

191   Vofa Atreifssonar svaraði honum aftur: „Sæll ertú, 
Laertesson, margráðugi Odysseifur, er þú eignaðist þá konu, 
er svo var mjög að kostum búin. Hversu prúðlynd var hin 
góða Penelópa Íkaríusdóttir! Hversu trúlega mundi hún eftir 
Odysseifi, eiginmanni sínum! Þess vegna mun mannkosta minning 
hennar aldrei deyja, og hinir ódauðlegu guðir munu veita 
hinni vitru Penelópu æskilegan orðstír hjá jarðneskum mönnum. 
Ekki fórst henni, eins og Tyndarsdóttur, sú er framdi það 
ódáðaverk, að hún drap eiginmann sinn, og mun því verða 
hryllilegt yrkisefni meðal eftirkomandi manna, hefir hún og 
komið óorði á aðrar konur, enda þó góðar konur kunni að 
vera“. — Þannig ræddust þeir við um þetta, þar sem þeir 
stóðu í Hadesarheimi, í leynifylgsnum jarðarinnar.

205   Þeir Odysseifur gengu nú ofan úr borginni, og komu 
skjótt á akurlendi Laertesar, það var vel ræktað, og hafði 
Laertes keypt landið sjálfur fyrrum, því hann var hinn mesti 
starfsmaður; þar átti hann bæjarhús, og lágu húsakot allt umhverfis 
um bæinn. Hinir ánauðugu þrælar hans, sem unnu þau 
verk, er hann vildi gera láta, mötuðust, sátu og sváfu í þessum 
kotum; þar bjó og kona nokkur gömul frá Sikiley, hún þjónaði 
hinum aldraða manni með mikilli virkt þar úti á landsbyggðinni, 
þá hann var ekki í borginni.

213   Þegar Odysseifur var þar kominn, talaði hann til þrælanna 
og sonar síns: „Gangið nú inn í hinn velhúsaða bæ, og 
takið af svínunum, það sem feitast er, og slátrið til borðhalds. 
En eg mun fara til föður míns, og freista, hvort hann þekkir 
mig, þá hann sér mig, eða hann rankar ekki við mér, af því eg 
hefi svo langan tíma á burtu verið“.

219   Að því mæltu fékk hann þeim herbúnað sinn, gengu 
þeir þá skjótlega heim á bæinn, en Odysseifur gekk út á hið 
frjóvsama akurland, til að freista föður síns. Hann gekk ofan 
í hinn mikla garð, en fann þar ekki Dólíus og engan af 
þrælunum, og ekki heldur sonu hans; því þeir voru farnir að 
tína saman þyrna til akurgirðingar, en hinn gamli maður vísaði 
þeim leið. Odysseifur fann föður sinn einmana í hinum 
ræktaða aldingarði, var hann þar að grafa í kring um eitthvert 
tré; hann var í óhreinum kyrtli, bættum og ljótum, hafði leðurhosur 
á fótum, saumaðar af nautsleðri, til þess hann hruflaði 
sig ekki á fótunum; vetlinga á höndum, vegna þyrnanna, en 
geitskinnshúfu á höfði; hann var mjög harmandi. En er hinn 
þolgóði, ágæti Odysseifur sá hann, hruman af elli og harmþrunginn 
í huga, þá nam hann staðar undir einu hávöxnu perutré, 
og úthellti tárum. Þá lék honum tvennt í hug, hvort hann 
skyldi heldur fara og kyssa og umfaðma föður sinn, eða skyldi 
hann spyrja fyrst frétta og grennslast eftir sérhverju. En er 
hann hugsaði þetta með sér, leizt honum bezt að freista hans 
fyrst með skapraunarorðum. Með þessum huga gekk hinn ágæti 
Odysseifur til móts við hann. Laertes laut þá niður og gróf 
um tréð; þá gekk hans frægi sonur til hans og mælti: „Ekki 
vantar þig kunnáttu, gamli maður, til að yrkja garðinn, og vel 
stundar þú hann, er hér enginn sá hlutur, að umhirðingu vanti; 
engar plantanir, ekkert fíkjutré, víntré, viðsmjörstré, perutré, 
og engi reitur í garðinum er vanhirtur. En eitt vil eg segja þér, 
sem þú mátt ekki reiðast af: þú ert illa stundaður sjálfur, þar 
sem þú bæði ert örvasa af elli, og þar á ofan mjög óþokkalegur 
og í ljótum flíkum. Ekki þarf þó hússbóndi þinn að vanhirða 
þig þess vegna, að þú sért iðjulaus; sér það og ekki á vaxtarlagi 
þínu og stærð, að þú sért þrælaættar, því þú ert líkur konungbornum 
manni, þú ert líkur þeim manni, sem þveginn og mettur 
ætti að fá mjúkt hvílurúm, því það er gömlum mönnum eiginlegt. 
Gjör nú svo vel, seg mér og inn með sannindum, hverjum 
manni ertu háður til þjónustu? Hverr á garð þann, er þú 
yrkir? Seg mér og satt frá, að eg verða vísari, hvort það er 
satt, að land þetta, sem eg er til kominn, sé Íþaka, eins og mér 
sagði rétt nýlega maður nokkurr, er eg hitti, þá eg kom hingað; 
var sá maður ekki mjög vitur, er hann gat ekki af sér fengið 
að segja mér allt af létta, og hlýða á mál mitt, þegar eg hélt 
spurnum fyrir um einn gestfélaga minn, hvort hann mundi enn 
lífs uppi vera, eða væri hann nú dáinn og kominn í Hadesarheim. 
Því það skal eg segja þér fyrir satt, taktú nú eftir og 
hlýð á orð mín: eg gisti eitt sinn mann nokkurn, er mig sótti 
heim, þá eg var í föðurlandi mínu; hefir enginn gestur enn 
komið í mitt hús frá útlöndum, að mér hafi kærari verið: hann 
kvaðst vera ættaður frá Íþöku, og kvað föður sinn vera Laertes 
Arkisíusson. Þenna mann leidda eg til herbergja minna, tók 
honum vel, og veitti honum af allri virkt, því gnógt var til 
innanhúss: gaf eg honum sæmilegar gestgjafir: eg gaf honum 
sjö vættir af smíðuðu gulli: eg gaf honum skaftker af alsilfri, 
flúrað, tólf einbrotnar yfirhafnir, eins marga dúka, eins margar 
fallegar skikkjur, og að auk jafnmarga kyrtla: auk þess gaf 
eg honum fjórar konur, fríðar sýnum og vel að sér í fallegum 
hannyrðum, og mátti hann sjálfur velja sér þær eftir vild sinni“.

280   Faðir hans svaraði honum aftur tárfellandi: „Það er 
satt, gestur, að þú ert kominn í land það, er þú spyr um; en 
hér ráða nú fyrir ofríkismenn og ofstopar, og koma þær til 
lítils hinar stórmiklu gjafir, er þú hefir látið af hendi rakna. 
Ef þú hefðir hitt hann á lífi í Íþökulandi, þá hefði hann goldið 
þér að fullu með gjöfum og góðum gestbeina, og látið þig svo 
frá sér fara, því svo byrjar þeim að gera, sem fyrst bindur vináttu 
við annan. En seg mér nú og inn með sannindum: hversu 
mörg ár eru nú síðan, að þú gistir hann, þenna ógæfusama gestfélaga 
þinn, minn vesæla son? — ávallt er mér eftirsjón að honum! 
— Nú munu annaðhvort fiskar vera búnir að eta hann 
upp einhverstaðar í hafi úti, fjarri vinum hans og föðurlandi, 
eða hann er orðinn dýrum og fuglum að bráð á landi. Ekki 
höfum við foreldrar hans, sem ólum hann, náð að hjúpa hann 
og gráta yfir honum; ekki hefir hans gjafsæla kona, hin vitra 
Penelópa, náð að veita honum nábjargir, og harma mann sinn 
á börunum, eins og vera bar, því það er sá heiður, sem veitist 
dauðum mönnum. Seg mér og satt frá, að eg verða vísari: hverr 
ertu, og hverra manna? hvar áttu heima og foreldrar þínir? 
hvar stendur hið örskreiða skip, er flutti þig hingað og hina 
ágætu félaga þína? eða komstu hingað sem farþegi á skipi 
annarra manna, sem settu þig hér á land, og fóru svo burt aftur?“

302   Hinn þolgóði Odysseifur svaraði honum: „Eg skal segja 
þér alla sögu, eins og hún er; eg er frá Alýbantsborg, og bý 
þar í ágætri höll, og em sonur Afídants konungs Polýpemonssonar, 
en nafn mitt er Eperítus. Einhver vættur lét mig hrekjast 
afleiðis frá Síkanalandi, svo eg kom hingað nauðugur, og 
stendur skip mitt uppi hér úti á landsbyggðinni, langt frá borginni. 
En þetta er nú fimmta ár, síðan hinn ógæfusami Odysseifur 
fór burt þaðan frá föðurlandi mínu. Víst var það þó, að þegar 
hann fór frá mér, þá komu honum heillavænlegir spáfuglar, 
sem flugu til hægri handar honum; varð eg glaður við það, og 
lét hann fara af stað, gladdist hann þá og sjálfur, og fór, vonuðum 
við báðir, að fundum okkar mundi bera saman á síðan, 
og mundum við þá skiptast gestgjöfum við“.

315   Svo mælti hann, en þá sveif yfir Laertes dimmt harmaský: 
hann tók svarta moldina báðum höndum og jós yfir hærur 
sér, og andvarpaði ótt. Þá gekkst Odysseifi hugur við; hann dró 
súg í nösum, af því honum var sárt í brjósti, þá hann leit upp 
á föður sinn; hljóp hann þá fram að honum, umfaðmaði hann 
og kyssti, og tók svo til orða: „Eg er sá hinn sami, faðir minn, 
sem þú spyr eftir, og em nú heim kominn í föðurland mitt á 
tuttugasta ári. Lát nú af grátnum og hinum táruga trega. Eg skal 
segja þér nokkuð í fréttum, en verð að fara sem skjótast yfir: 
eg hefi drepið biðlana í höll minni, og hefnt hinnar sáru svívirðingar 
og hinna illu verka“.

327   Laertes svaraði honum og sagði: „Ef það er satt, að þú 
sért Odysseifur og sonur minn, sem hingað sért kominn, þá 
seg mér nú einhverja glöggva jarteikn, að eg megi trúa“.

330   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Gættu fyrst að þessu öri, sem eg ber eftir sár það, er göltur 
nokkur veitti mér með hvítri tönn sinni, þá eg fór upp á 
Parnasusfjall. Þú og mín heiðvirða móðir senduð mig á fund 
Átolýkusar móðurföður míns, til að taka við gjöfum þeim, er 
hann hafði lofað, og heitið að gefa mér, þá hann kom hingað. 
Heyr nú til, eg skal telja upp fyrir þér tré þau, er þú gafst mér 
eitt sinn á hinum frjóvsama akri; eg var þá barn og fylgdist með 
þér í garðinum, og bað þig um eitt og eitt tré; við vorum 
á gangi innan um trén, og nefndir þú og til tókst hvert tré 
fyrir sig. Þú gafst mér þrettán perutré, tíu apaldra, og fjórtán 
fíkjutré; þú tilnefndir og fimmtíu víngarða, sem þú hézt að 
gefa mér, og voru allir misfrjóvir, spretta þar alls konar vínber, 
þegar árstíðir Seifs leggjast á með gróandann ofan að“.

345   Þannig mælti hann, en kné Laertesar urðu magnþrota 
og hjartað vanmegna, þegar hann kannaðist við þær jarteiknir, 
er Odysseifur lýsti svo glögglega; hann lagði báðar hendur 
um sinn kæra son, og leið í ómegin, en hinn þolgóði, ágæti 
Odysseifur hélt honum í fangi sér. En er hann raknaði við 
og kom aftur til sjálfs síns, þá tók hann aftur til orða og mælti: 
„Faðir Seifur, sannlega eru guðirnir enn á hinum háva Ólympi, 
fyrst það er satt, að biðlarnir hafa tekið gjöld fyrir hinn ofstopafulla 
yfirgang. En nú ber eg stóran kvíðboga fyrir því, 
að allir Íþökumenn komi bráðum hingað, og geri orðsendingar 
hvervetna frá sér í borgir Kefallenumanna“.

356   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: „Vertú 
ókvíðinn, lát þér eigi þetta að áhyggju verða. Göngum heldur 
heim á bæinn, sem hér er nálægt garðinum. Eg sendi Telemakkus 
þangað og nautahirðirinn og svínahirðirinn á undan 
mér, til þess að búa sem skjótast til dagverðar“.

361   Að því mæltu gengu þeir báðir til hinna fagursettu húsakynna. 
En er þeir komu heim á bæinn, fundu þeir Telemakkus 
og nautahirðirinn og svínahirðirinn, voru þeir að brytja nóg af 
kjöti og blanda hið skæra vín.

365   Þjónustumærin hin Sikleyska laugaði nú hinn hugstóra 
Laertes í herbergi sínu, og smurði hann með viðsmjöri, lagði 
síðan yfir hann fagra yfirhöfn; þá gekk Aþena til hans og 
styrkti limu þjóðhöfðingjans, og gerði hann meira vexti, en 
áður, og þreknara á velli að sjá. Síðan steig hann upp úr lauginni, 
en hans ástkæri sonur undraðist, er hann sá, að hann var 
orðinn líkur í sjón hinum ódauðlegu guðum. Hann talaði þá 
til hans skjótum orðum, og sagði: „Sannlega hefir einhverr 
hinna eilífu guða gert þig, faðir, fríðara sýnum og stærra á 
velli að sjá“.

375   Hinn vitri Laertes svaraði honum: „Faðir Seifur og 
Aþena og Apollon, eg vildi óska, að eg hefði verið í gær, eins 
og eg var, þá eg var fyrirliði Kefallenumanna, og tók hina 
ramgjörvu Neríkonsborg, á ströndinni á meginlandinu; ef eg 
hefði þá verið eins, og staðið í herbúnaði til annarrar handar 
þér í höllinni, og barizt við biðlana, þá skylda eg hafa látið 
marga af þeim til jarðar hníga í herbergjunum, og þá skyldi þér 
hafa orðið glatt innanbrjósts“. — Þannig ræddust þeir við 
sín í milli.

384   En er þeir Telemakkus höfðu lokið sýslu sinni og búið 
til matar, þá settust þeir hverr að öðrum á legubekkina og 
hástólana, tóku síðan til dagverðar. Þá kom það hinn aldraði 
maður, Dólíus, og með honum synir hans, þeir voru þreyttir 
af erfiði. Móðir þeirra, hin gamla Sikleyska kona, hafði gengið 
fram og kallað á þá; hún ól þá upp, og stundaði hinn gamla 
mann með mikilli virkt, eftir það að aldur færðist yfir hann. 
Nú sem þeir litu Odysseif og báru kennsl á hann, numu þeir 
staðar í herberginu og undruðust, en Odysseifur talaði til þeirra 
blíðlega, og mælti: „Seztu að dag,verði, gamli maður! og látið 
með öllu af að undrast. Vér höfum lengi dvalið hér í herberginu, 
og ekki tekið til matar, þó oss hafi langað til, því vér 
höfum alltaf beðið eftir ykkur“.

397   Svo mælti hann; þá gekk Dólíus til hans, og breiddi 
út báðar hendurnar; hann tók í hönd Odysseifs, og kyssti á 
úlnliðinn, talaði til hans skjótum orðum og sagði: „Mjög hefir 
oss langað eftir heimkomu þinni, vinur, og kom oss það óvænt, 
að þú skyldir nú vera kominn; en með því guðirnir sjálfir hafa 
leitt þig í land aftur, þá kom þú heill og sæll, og veiti guðirnir 
þér hamingju! Seg mér nú með sannindum, svo eg viti 
með vissu, hvort hin vitra Penelópa veit sönnur á, að þú sért 
hingað heim kominn, eða eigum vér að gera henni orðsendingu“.

406   Hinn ráðagóði Odysseifur svaraði honum og sagði: 
„Gamli maður, hún er búin að fá að vita það; þú þarft ekki 
að sýsla um þetta“.

408   Svo mælti hann, en Dólíus settist á einn fagran stól. Á 
líkan hátt þyrptust synir Dólíusar í kring um Odysseif, og 
fögnuðu honum, báðu hann velkominn og tóku í hendur honum; 
settust síðan hverr að öðrum hjá föður sínum Dólíusi. 
Þannig sýsluðu þeir um dagverðinn í bæjarhúsunum.

413   Fréttagyðjan Ossa gekk nú í skyndi um alla borgina og 
sagði frá hinum hræðilega dauða og fjörtjóni biðlanna. En er 
þetta spurðist, söfnuðust menn úr öllum áttum fyrir framan 
hallardyr Odysseifs, og voru með stunum og andvörpum; þeir 
báru líkin út úr höllinni, og jarðaði hverr sinn vandamann. 
En þá, sem heima áttu í öðrum borgum, lögðu þeir á örskreið 
skip, og sendu fiskimenn með þá, hvern heim til sín. Eftir 
það gengu menn á samkomu allir saman, og voru mjög sorgbitnir. 
En er menn höfðu safnazt saman og voru komnir á 
einn stað, þá stóð Evpíþes upp, og talaði til þeirra; því hann 
bar ógleymanlega sorg í hjarta sínu út af falli Antínóusar, sonar 
síns, er hinn ágæti Odysseifur hafði drepið fyrstan. Hann var 
grátandi út af syni sínum, tók til orða á samkomunni og mælti: 
„Góðir vinir, mikið stórræði hefir þessi maður með höndum 
haft við Akkea. Hann flutti fyrst marga hrausta menn héðan 
á skipum, týndi síðan skipunum, en missti mennina; síðan, 
eftir það að hann kom í land, drap hann þá, sem göfgastir voru 
af Kefallenumönnum. Heyrið nú, förum af stað, áður en hann 
bregður við og fer annaðhvort til Pýlusborgar, eða til hins 
helga Elealands, þar sem Epear hafa yfirráð. Annars munum 
vér aldrei um frjálst höfuð strúka héðan af, og er það mikil 
skömm, ef eftirkomandi menn spyrja slíkt. Ef vér ekki hefnum 
sona vorra og bræðra á banamönnum þeirra, þá þykir mér 
ekki betra líf, en hel, og heldur vilda eg vera dauður samstundis 
og vera í samfélagi dauðra manna. Förum nú af stað, svo þeir 
verði ekki fyrri yfirum, en vér“.

438   Þannig mælti hann grátandi, og kenndu allir Akkear í 
brjósti um hann. Í þessu bar Medon og hinn andríka söngmann 
þar að, þeir komu úr höll Odysseifs, og voru þá nývaknaðir. 
Þeir gengu fram á samkomuna, og varð hverjum manni bilt 
við. Hinn vitri Medon tók þá svo til máls: „Hlýðið nú á orð 
mín, Íþökumenn. Ekki hefir Odysseifur framið þessi verk án 
ráðstöfunar hinna ódauðlegu guða. Eg sá sjálfur einhvern 
himneskan guð, sem stóð Odysseifi til annarrar handar, og var 
öldungis eins í hátt og Mentor. Ýmist sýndist einhverr ódauðlegur 
guð standa frammi fyrir Odysseifi og vera að hughreysta 
hann, ýmist sló hann felmtri á biðlana, og æddi um höllina; 
féllu þeir þá hverr um þveran annan“.

450   Svo mælti hann, en bleikur óttinn greip þá alla. Því 
næst tók til orða öðlingurinn Halíþerses Mastorsson, hann var 
sá einn manna, er bæði var framsýnn og forspár; hann var 
þeim velviljaður, tók til orða á samkomunni, og mælti: „Heyrið 
nú mál mitt, Íþökumenn, það er eg vil mæla. Yðar ómennsku 
er það að kenna, vinir, að þessi verk eru framan. Þér vilduð 
ekki gegna mér, og ekki þjóðhöfðingjanum Mentori, til þess 
að stilla sonu yðra, að þeir færi ekki fram slíkri fíflsku. Höfðu 
þeir því fram stórræði mikið með illri frekju, er þeir eyddu 
eigum, og smánuðu eiginkonu hins hraustasta manns, og hugsuðu, 
að hann mundi aldrei framar heim koma. Nú er það mín 
tillaga, að þér hlýðið mér, og gerið, eins og eg gef ráð til, 
sem er það, að vér förum hvergi, svo engi rati í ógæfu af 
sjálfskaparvítum“.

463   Svo mælti hann, en þeir spruttu upp með miklu háreysti, 
var það meir en helmingur þingheimsins, en aðrir biðu þar 
eftir, sér í flokki. Því hinum líkuðu ekki þessar tillögur, heldur 
létu að orðum Evpíþesar, og þustu þegar til vopna. En er þeir
höfðu herklætt sig skínanda málmi, kom allur flokkurinn saman 
fyrir utan hina landvíðu borg, var Evpíþes fyrir liðinu; 
sá það á, að hann var ekki vitur maður, er hann ætlaði, að 
hann mundi fá hefnt sonar síns, því honum átti ekki að verða 
heimkomu aftur auðið, heldur lá fyrir honum að bíða bana í 
þessari för.

472   Aþena tók nú til orða við Seif Kronusson: „Faðir vor, 
Kronusson, æðstur konunga, seg mér, það sem mig forvitnar 
að vita: hvað er það, sem þú hefir nú í hyggju? Ætlar þú að 
láta enn meir verða af hinni illu styrjöld og hinum ógurlega 
hergný, eða viltu leggja frið milli beggja flokkanna?“

477   Skýsafnarinn Seifur svaraði henni og sagði: „Hví spyr 
þú mig að þessu, dóttir, og forvitnast um þetta? Hefir þú 
ekki sjálf haft þá ætlan í huga, að Odysseifur skyldi hefna 
sín á þeim, þá hann kæmi heim? Far þú fram því, sem þú 
vilt; en segja mun eg þér, hversu þetta mál á að lúkast. Með 
því hinn ágæti Odysseifur hefir hefnt sín á biðlunum, þá 
skulu menn veita hvorir öðrum tryggðir, og skal hann vera 
konungur ávallt; en vér munum koma því til vegar, að gleymast 
mun sonadrápið og bræðradrápið, skulu menn verða eins 
góðir vinir, og áður, en velsæld og fullkominn friður aftur á 
koma“.

487   Með þessum orðum eggjaði hann Aþenu, sem þó var 
áður alláköf. Hún brá nú skjótt við, og gekk ofan af Ólympstindum.

489   En er þeir Odysseifur höfðu satt sig á hinum ljúffenga 
mat, þá tók hinn þolgóði, ágæti Odysseifur þannig til orða: 
„Fari einhverr út, og gæti að, hvort þeir eru komnir nærri“.

492   Svo mælti hann, en einn af sonum Dólíusar gekk út, 
eins og hann bauð, steig upp á þröskuldinn og stóð þar, sá 
hann þá, að allur flokkurinn var kominn nálægt; talaði hann 
þá þegar skjótum orðum til Odysseifs: „Þeir eru nú komnir í 
nánd, vér skulum því vopnast í skyndi“.

496   Svo mælti hann, en þeir spruttu upp, og fóru í vopnin, 
þeir Odysseifur fjórir, og sex synir Dólíusar. Þeir Laertes og 
Dólíus fóru og í vopn sín, þó þeir væru gráir fyrir hærum; 
gengu þeir því að eins til bardaga, að nú var nauðugur einn 
kostur. En er þeir höfðu herklætt sig skínanda málmi, þá luku 
þeir upp dyrunum og gengu út, og fór Odysseifur fyrir þeim.

502   Aþena, dóttir Seifs, gekk þá til þeirra, og var þá lík 
Mentori í vexti og málrómi. En er hinn þolgóði, ágæti Odysseifur 
leit hana, varð hann glaður, og mælti þegar til Telemakkusar, 
sonar síns: „Þegar þú gengur nú fram í fólkorustu, Telemakkus, 
þar sem hraustustu menn skiptast vopnum við, þá muntu sjálfur 
hafa vit á að gera ekki skömm til ætt vorri, forfeðra þinna, er 
áður fyrr meir höfðum orð á oss um allan heim fyrir hreysti 
og karlmennsku“.

510   Hinn greindi Telemakkus svaraði honum, og sagði: „Það 
muntu sjá, faðir minn, ef þú vilt, að við áhuga þann, sem eg 
hefi nú, mun eg enga skömm gera ætt þinni, eins og þú segir“.

513   Svo mælti hann, en Laertes varð glaður við, og mælti: 
„Góðu guðir, hvílíkur dagur er þetta fyrir mig! Mig gleður 
það stórum, að sonur minn og sonarsonur keppa um hreysti 
sín í milli“.

516   Hin glóeyga Aþena gekk þá til hans, og sagði: „Þú 
Arkisíusson, sem ert mér langkærastur allra félaga vorra, heit 
á hina glóeygu mær og föður Seif, og reið svo hið langskefta 
spjót og skjót því fljótlega“.

520   Svo mælti Pallas Aþena, og blés miklum hug í brjóst 
honum. Hann hét þá á dóttur hins mikla Seifs, reiddi hið 
langskefta spjót mjög snarlega aftur á bak, og skaut, kom skotið 
í Evpíþes, og gegnum hjálminn, á honum voru kinnbjargir af 
eiri, og stóðst hjálmurinn þó ekki skotið, og gekk spjótið í 
gegn, en maðurinn féll mikið fall, og hringlaði í vopnunum 
ofan á honum. Þá gerðu þeir áhlaup fremstir í flokki, Odysseifur 
og hans frægi sonur, og hjuggu með sverðum og tvíeggjuðum 
spjótum. Og nú hefðu þeir lagt alla óvinina að velli, og svipt 
þá heimkomu sinni, ef Aþena, dóttir Seifs Ægisskjalda, hefði 
ekki kallað hárri röddu, og stöðvað allan lýðinn: „Hættið hinum 
mannhætta bardaga, Íþökumenn“, sagði hún, „og skiljizt 
að, áður en meira mannfall verður“.

533   Svo mælti Aþena, en bleikur óttinn greip þá alla, urðu 
þeir svo hræddir, að vopnin hrutu úr höndum þeim og féllu 
öll til jarðar, þegar gyðjan lét heyra raust sína; snéru þeir þá 
á flótta til borgarinnar, og vildu gjarna forða lífi sínu.

537   Hinn þolgóði, ágæti Odysseifur æpti þá ógurlega, hann 
hneppti sig saman í kút og stökk svo áfram, eins og háfleyg örn. 
En í sama vetfangi skaut Kronusson glóandi reiðarslagi, og 
það fyrir framan Glóeygu, dóttur hins sterka föður. Þá talaði 
hin glóeyga Aþena til Odysseifs: „Seifborni Laertesson, 
ráðagóði Odysseifur, heft þig, og stöðva deilu hins sameiginlega 
bardaga, svo hinn víttþrumandi Seifur Kronusson verði 
þér ekki reiður“.

545   Svo mælti Aþena, en hann hlýddi henni, og varð glaður 
í huga. En síðar meir gjörði Pallas Aþena, dóttir Seifs Ægisskjalda, 
sáttmál á meðal hvorratveggju, var hún þá lík Mentori 
að vexti og í málrómi.

[1391.png]




SKÝRINGAR.


(Tölurnar vísa til ljóðlínu gríska textans. I. = Inngangur; J. G. = Jón Gíslason: 
Goðafræði Grikkja og Rómverja, Rvík 1944).



FYRSTI ÞÁTTUR


Fyrstu tíu línurnar eru ávarp til Sönggyðjunnar og jafnframt eins konar formáli, 
þar sem stuttlega er skýrt frá meginefni kviðunnar, Odysseifi, hrakningum 
hans og ævintýrum. Á svipaðan hátt byrjar skáldið Ilíonskviðu með orðunum: 
„Kveð þú, gyðja, um hina fársfullu heiftarreiði Akkils Peleifssonar ...“

Í næstu línum, 11—95, kemur svo lengri inngangur, sem nánar skýrir 
formálann.

1   <i>víðförla</i>, réttara væri e. t. v.: margráða, úrræðagóða (gr. <i>polytropon</i>).

3   <i>þekkti</i>, réttara: kynntist (gr. <i>egnó</i>).

8   <i>Helíus Hyperíonssonar</i>, gr. orðið Hyperíon þýðir líklega „sonur hins 
æðsta“, viðurnefni á Helíus, sólguðnum, sem ekur hinum gullglóandi 
sólar vagni.

Frá nautaátinu er sagt nánar í tólfta þætti.

10   <i>Seg mér einnig nokkuð af þessu:</i> Í gríska textanum kemur greinilegar 
fram, að frásögnin eigi að hefjast „einhvers staðar“ í viðburðunum. Með 
því gefur skáldið til kynna, að frásögnin verði ekki tæmandi, byrji t. d. 
ekki við brottför Odysseifs frá Tróju, heldur á síðasta ári flakks hans. 
Í næstu ljóðlínum er gefið í skyn, að til séu frásagnir um aðra kappa, 
er ratað hafi í raunir og ævintýr á heimleiðinni frá Tróju. 
Í 13. l. gefur skáldið í skyn tvo meginþættina í kvæðinu: Frásögnina 
um heimförina og heimkomuna.

Þegar í 1. þætti koma fyrir allar helztu persónur kviðunnar, og auk þeirra 
ýmsar aukapersónur, svo sem Kalypsó og Polýfemus.

11   <i>vísan,</i> réttara: bráðan (gr. <i>aipyn</i>).

18   <i>kæmist</i> eða væri kominn.

20   Skýringin á reiði Posídons kemur í l. 68 o. s. frv.

22   Hómer hugsar sér jörðina flata kringlu, sem Ókeanos rennur allt í kring 
um; vestast og austast á henni búa svo Eþíópar. Hér — eins og oftar — 
kemur fram landfræðilegur áhugi skáldsins; sbr. einnig ferðalýsingu 
Menelásar í IV 81 og áfram og í lýsingunni á Krít í XIX 172—80. 
Sbr. kort bls. XXXV.

27   <i>í húsum</i>, þ. e. sal, skála, <i>megaron</i>, sjá I. bls. XLV—XLVI og mynd.

29   Um heimkomu Agamemnons og dráp hans sjá I. bls. XIX. 
Egistus er sjálfsagt nefndur hér til þess að minna á biðlana á heimili 
Odysseifs. — Órestes vó Egistus og móður sína. Þess vegna var hann 
lengi ofsóttur af Refsinornunum. Um þetta efni hefur Evrípídes ort 
harmleikinn Órestes.

Í svari sínu viðurkennir Aþena, að Egistus og hans líkar fái makleg 
málagjöld, en jafnframt leggur hún áherzlu á, að allt öðru máli sé að 
gegna um Odysseif, sem sé saklaus og guðunum unnandi. Það er yfirleitt 
rauði þráðurinn í frásögninni: Að söguhetjan sé vitur, guðhrædd og 
réttlát og hljóti því að lokum verðskuldaða gæfu, en hinir óréttlátu, 
óguðlegu og hrokafullu, eins og förunautar Odysseifs og biðlarnir, 
hljóti makleg málagjöld.

Með því að nefna Órestes, son Agamemnons, gefur skáldið í skyn, að 
einnig Odysseifur eigi stálpaðan son, sem hvetja megi til dáða og geti 
hjálpað föður sínum í fyrirætlunum hans. Út frá þessu spinnur svo 
skáldið þann mikla þátt, sem Telemakkus á í rás viðburðanna í fyrsta 
og síðasta hluta kviðunnar.

38   Argos var risi, hundraðeygur, sem Hermes svæfði og drap; sjá nánar 
J. G. bls. 226 og 143.

50   <i>í miðju hafi</i>, í grískunni stendur orðrétt: „Þar sem er nafli hafsins“, þ. e. 
úti í miðju hafi. Eyju Kalypsóar, Ógýgju, töldu fornmenn vera Gozzo 
nálægt Möltu. En auðvitað er ómögulegt um það að segja, þar sem 
hún er sköpuð af hugmyndaflugi skáldsins, eins og mörg landfræðileg 
heiti í Odysseifskviðu.

52   Hómer hugsar sér himininn hvelfingu, sem hvíli á súlum, er Atlas 
heldur uppi; sjá nánar J. G. bls. 102 og víðar.

57   <i>heillar</i>, réttara: reynir að heilla.

61   <i>þakknæmilegur</i>, þ. e. þakklátur.

64   <i>leið af vörum þér</i>, á gr. stendur orðrétt: „slapp út fyrir gerði tanna þinna“.

69   o. s. frv. Nánar um viðureign þeirra Odysseifs og Polýfemuss sjá 9. 
þátt, Kyklópaþátt.

72   <i>ófrjóva</i>, eða réttara: síólgandi eða eyðilega.

76   <i>ráðslaga</i>, þ. e. ráðgast.

90   <i>hinum hárprúðu Akkeum</i>, allir frjálsbornir Hellenar báru mikið og sítt 
hár. Þrælar voru hins vegar snoðklipptir.

92   <i>bjúghyrndu naut</i>, eða: gljáandi, þriflegu naut.

93   <i>Pylos</i> var borg í Messeníu í suðvesturhluta Pelopsskaga; stóð hún á 
höfða norðanvert við fjarðarmynni, sem nú heitir Navarinoflói.

103   <i>við forgarðsþröskuldinn o. s. frv.</i>, um húsaskipun, sjá I. bls. XLV-XLVI 
og mynd.

105   Taffeyjarmenn bjuggu norður af Íþöku, sumpart á meginlandinu, sumpart 
á smáeyjum. Þeim er lýst sem kaupmönnum og víkingum.

117   <i>sæmd</i>, þ. e. konungstign.

<i>eignum</i>, réttara: húsum.

128   <i>hvar eð</i> = þar sem.

131   <i>mikla gersemi</i>, á við „hásætis“ („sem var mikil gersemi“).

132   <i>fjölfágaðan</i>, þ. e. fagurlega útskorinn.

137   <i>að hann gæti þvegið sér:</i> Venja var að þvo sér um hendurnar, áður en 
snætt væri eða drukkið. Sami siður var hjá Gyðingum (sbr. Markús 7,2 
og áfram) og yfirleitt í Austurlöndum, eins og hann er enn þann dag 
í dag.

152   <i>prýði</i>, orðrétt í gr. „ábætir“.

171   <i>hví</i>, réttara: hvernig (gr. <i>pós</i>).

176-177:   Mjög heppileg þýðing hjá Sveinbirni, eins og svo oft.

181   <i>róðrargjörnu</i>, ágæt þýðing á gr. orðinu.

183   <i>í útlönd</i>, orðrétt í gr.: „til manna, er aðra tungu tala“.

184   <i>Temesa</i> var annaðhvort á Kyprosey eða í Bruttium á Suður-Ítalíu.

186   <i>Hríðra</i> var höfn á Íþöku, líklega í suðvesturhluta eyjarinnar. 

<i>Nejon</i> var fjall sunnan til á Íþöku.

188   Á eftir „... aldavinir“ hafa fallið niður í Þýðingunni orðin: „frá 
upphafi, frá fornu fari“.

193   <i>frjóvsama</i>, eða: hæðótta, óslétta.

202   <i>glöggþekkinn</i>, mjög góð þýðing.

211   <i>rúmbyggðu skipum</i>, skip þau, er Hómer lýsir, voru allbreið, stafnhá og 
stafnbjúg. Skrokkurinn var ýmist tjargaður eða dökkmálaður. Framstafninn 
var oft rauður eða blár. Þilfar var einungis í barka og skut, en 
þófturnar voru þar á milli. Skipið var ýmist knúið af segli eða árum. 
Siglan var miðskipa, rekin niður í seglbitann, og mátti reisa hana og 
taka ofan eftir vild; var hún fest með stögum; á siglunni var eitt mikið 
segl á rá. Árarnar voru festar við keipana með hömluböndum. Stýrið 
var ár með breiðu blaði og stjórnvöl; var það fest með stýrihömlunni. 
Skipinu var þannig fest, að skuti var snúið að landi og skutfestar á 
land bornar, en stjóra var varpað úr framstafni. — Skipshöfnin var að 
jafnaði 50 til 60 manns. Sjá mynd á næstu bls.

219   <i>Sem orðin er</i>, réttara: „sem fæðzt hefur“.

226   <i>vinagildi</i> er þýðing á grísku orði, sem táknar máltíð, þar sem hver gestur 
leggur fram sinn skerf.

232   <i>... mun þetta hús verið hafa,</i> réttara: „leit út fyrir að verða“.

239   o. s. frv. mjög góð þýðing.

241   <i>Sviptinornirnar</i>, er Grikkir nefndu Harpyiaj, voru hugsaðar sem verur 
í fuglslíki, sem ræntu mönnum, eins konar „andar stormsins“.

[1396.png: Skip (skýringarmynd).]

242   <i>svo orðstír hans er enginn uppi</i>, réttara: „svo ekkert hefur til hans
spurzt“.

246   <i>Dúlikhíon</i> var eyja suðaustur af Íþöku; nú áföst meginlandinu;

<i>Sámsey</i>, eyja nærri Íþöku, e. t. v. Kefallenía eða hluti hennar;

<i>Sakyntsey</i>, stór eyja fyrir vestan Pelopsskaga, nú Zante.

247   <i>grýttu</i> eða: klettóttu, fjöllóttu.

253   <i>„Ósköp er slíkt!“</i>, mjög góð þýðing.

259   <i>Effýra</i>, borg í Epírus (Þesprótíu), nú: Jannina.

277   <i>Munu þeir o. s. frv.</i>, sumir telja, að hér sé átt við biðlana, og vilja þýða 
orðið, sem hér er þýtt með „heimanmund“, með „gjafir“. Á elztu tímum 
hjá Grikkjum voru brúðir keyptar, en seinna fylgdi þeim heimanmundur.

283   <i>frétt frá Seifi</i>, fréttir, sem menn vissu ekki heimildir að, hugsuðu þeir 
sér, að ætti rót sína að rekja til Seifs.

287   o. s. frv. Mjög vel þýtt.

291   <i>verpa haug eftir hann</i>, ætlunin með slíkum tómum haug hefur upprunalega
verið að veita sál hins dauða samastað. Síðar er það aðeins 
gert í virðingarskyni.

298   <i>heyrir þú ekki</i>, réttara: „hefur þú heyrt“.

304   á milli <i>sem</i> og <i>munu</i> ætti helzt að koma: „sennilega“.

305   á eftir <i>lát þér</i> ætti að koma: „sjálfum“.

326   <i>er Pallas Aþena hafði ákveðið þeim</i>, Aþena var reið Akkeum vegna þess, 
að Ajant Öyleifsson hafði við töku Tróju dregið Kassöndru, dóttur 
Príamuss, með ofbeldi burt úr hofi hennar og jafnframt steypt af 
stalli líkneski Aþenu.

328   <i>úr loftsalnum</i>, sem var svefnherbergi Penelópu; úr honum hefur legið 
stigi niður á dyngjuna eða kvennasalinn, sem var á jafnsléttu undir 
svefnherberginu, sjá I. bls. XLVI. og mynd.

Í fylgd með konungum og drottningum voru alltaf a. m. k. tveir 
þjónar eða þjónustumeyjar.

334   o. s. frv. Búningur kvenna hjá Hómer var litaður ullarkyrtill, sem 
vafinn var um líkamann; á herðum og hægra megin var hann festur 
saman með sylgjum; um mittið var belti. Á höfðinu var slæða úr hvítu 
lérefti, sem féll niður á herðar; slæðuna mátti draga fyrir andlitið. 
Um búning karla sjá I. bls. XLIX.

341   <i>ávallt</i>, réttara: „í hvert sinn“ (nl. sem hann er sunginn).

344   Helluland eða Hellas táknar hjá Hómer ekki allt Grikkland, heldur 
aðeins borg og hérað í Þessalíu, ríki Akkilless; <i>Argverjaland</i> eða Argos 
var hérað á Pelopsskaga undir yfirráðum Agamemnons. Hvort tveggja 
orðatiltæki táknar þá h. u. b. „alls staðar í Grikklandi“.

349   <i>hugvitssömum</i>, aðrir þýða orðið: „brauðétandi“, enn aðrir „stritandi, 
atorkusömum“. Þetta er eitt þeirra mörgu lýsingarorða, sem svo eru 
forn og torskilin, að jafnvel málfræðingana í Alexandríu á 2. og 1. 
öld f. Kr. b. deildi á um, hvað þau þýddu.

364—365   <i>brá sætum svefni yfir hvarma hennar</i>, mjög falleg þýðing.

387   Mjög góð þýðing.

414   <i>spyrja frétta</i>, réttara: „trúa fréttum“.

431   <i>tuttugu uxar</i> var óvenjulega hátt verð fyrir ambátt; í Ilíonskviðu, 23. 
þætti 705. l., er ambátt, gædd miklum og góðum kostum, metin á 4 uxa. 
Slíkt mat á rót sína að rekja til þeirra tíma, er menn þekktu ekki peninga
eða mynt, en notuðu í þess stað nautpening, sbr. ísl. orðið „fé“.

440   <i>útskorna</i>, vafasamt, að hér sé átt við skraut, heldur mun gríska orðið
<i>tretos</i> tákna, að á bekknum hafi verið göt, sem ólum var stungið í gegn
um til þess að halda bekknum saman.

442   <i>dró að sér hurðina o. s. frv.</i>, hurðin opnaðist inn, og var innan á henni 
þverslá; við slána var fest ól, sem lá út í gegn um gat á hurðinni, nálægt 
dyrastafnum. Þegar hurðin hafði verið látin aftur að utanverðu og átti 
að lokast, var togað í ólina; ýttist þá sláin til hliðar og endinn rann 
inn í þar til ætlaða greypingu á dyrastafnum. Væri enginn inni í herberginu,
og hurðin ætti að vera lokuð, var ólin því næst bundin við
snerilinn eða hurðarhringinn. Þegar svo þurfti að opna hurðina að utan, 
var ólin fyrst leyst, en því næst var lykli, króklöguðum í endann, stungið 
inn um gatið á hurðinni, og slánni ýtt með lyklinum úr greypingunni.

[1398a.png: Hurðarloka (skýringarmynd).]

[1398b.png: Lykill (skýringarmynd).]

ANNAR ÞÁTTUR


Næstu þrír þættir (II. til IV.) eru oft nefndir einu nafni Telemakkusar 
þættir (Telemachia), af því að Telemakkus er aðalsöguhetjan í þeim. En samt 
eru þeir í raun og veru nátengdir frásögninni í heild, því að Odysseifur, 
afdrif hans, ævintýr og afrek eru rauði þráðurinn, sem gengur í gegn um 
þá alla, allt frá þinginu á Íþöku til frásagna Nestors í Pýlus og Menelásar 
í Spörtu.

Stíll og framsetning í þessum þáttum eru líka í fullu samræmi við aðra 
þætti kviðunnar. Skal drepið hér á örfá sameiginleg einkenni:

Þegar Telemakkus hefur lokið máli sínu í 2. þætti, l. 146, sendir 
Seifur fyrirboða, tvo örnu, sem fljúga yfir þingstaðnum með vængjaþyt 
miklum. Öldungurinn Halíþerses ræður þetta sem fyrirboða um 
mikla hættu, sem vofi yfir biðlunum, því að Odysseifur muni koma heim, 
áður en langt um líði. En auðvitað trúa biðlarnir ekki spádómi þessum. 
Mjög svipaðar lýsingar koma víðar fyrir í Odysseifskviðu, t. d. í 15. þætti 
159. l. o. s. frv., þar sem Menelás og Helena í Spörtu eru að kveðja Telemakkus. 
Á báðum stöðum hefur sögupersóna látið sér um munn fara orð, 
sem síðar eiga eftir að rætast. Sameiginlegt fyrir alla fyrirboða og spádóma í 
kviðunni er, að þeim er naumast trúað, en jafnframt er sem snöggvast 
varpað ljósi yfir fjarlægar persónur og atburði og brugðið upp mynd af 
hinu raunverulega ástandi viðburðanna.

Annað sameiginlegt einkenni, sem kemur fram í þessum þremur þáttum, 
en gætir lítið í Ilíonskviðu — nema helzt í líkingum — er áhugi 
skáldsins á daglegum, hversdagslegum störfum og hve ljúft honum er að 
lýsa þeim. Sem gott dæmi þessa má nefna lýsingar í sambandi við fórnfæringarnar 
í 3. þætti. Allar þær lýsingar ná yfir rúmar 400 ljóðlínur. Skal 
ekki nánar út í það farið, en vísað t. d. til III 404 og áfram.

Þá er atriði, sem er sérkennilegt fyrir alla kviðuna og er rauði þráðurinn 
í allri frásögninni um heimkomu Odysseifs, en það er nafnleyndar- eða 
dulargerviseinkennið, sem einnig gætir mjög í þessum þremur þáttum. Þetta 
einkenni er fólgið í því, að einhver segir frá einhverju, án þess að hafa 
hugmynd um, hve mjög það snertir áheyrandann — eða öfugt, að einhver 
heyrir frásögn, án þess að vita, hve mjög hún snertir sögumanninn sjálfan. 
Slíkt gefur frásögninni fjör og eftirvæntingu. Sem dæmi má nefna samtal 
Nestors og Telemakkusar í 3. þætti 218. l. og áfram. Nestor segir: „Því að ef 
hin glóeyga Aþena vildi eins unna þér, og henni fyrrum var annt um hinn fræga 
Odysseif í landi Trójumanna ... ef hún vildi unna þér eins, og annast 
af hjarta, þá mætti svo fara, að einhver þeirra (þ. e. biðlanna) yrði afhuga 
ráðahagnum“. Og Telemakkus svarar: „Gamli maður, aldrei held eg þetta 
orð rætist, því þú hefur mælt helzt til mikið, svo mig undrar stórum. Ekki 
gæti eg vænt þess, og ekki þó sjálf goðin vildu það“. En á meðan þessu 
fer fram, situr Aþena í líki Mentors við hliðina á þeim. Hún fylgir Telemakkusi 
og sýnir honum sömu umhyggju og hún hafði sýnt Odysseifi, — 
en Nestor og Telemakkus vita það ekki. Áheyrendurnir aftur á móti vita 
það og skáldið veit það — og þykir gaman að. Lýsingunni lýkur svo með 
því, að Aþena fullvissar þá um, að guð geti frelsað manninn, þegar hann vill.

Í 4. þætti 78. l. o. s. frv. ávarpar Menelás gesti sína, án þess að vita, 
hverjir þeir eru, m. a. með þessum orðum: „Eg hefði viljað til vinna, að eg 
ætti ei nema þriðjung þess fjár innanstokks, en þeir menn væri á lífi, er 
þá létust í hinu víða Trójulandi . . . . En þó eg tregi þá alla, þá harma eg 
þó engan þeirra eins og einn . . . . Því enginn Akkea hefur afborið jafnmiklar 
þrautir og Odysseifur . . . . mun nú víst gamli Laertes harma hann, 
og hin vitra Penelópa, og Telemakkus, er hann eftirskildi nýfæddan í húsi 
sínu“. Allt þetta segir hann án þess að hafa hugmynd um, að Telemakkus 
situr fyrir framan hann. Telemakkus getur þá ekki tára bundizt og hylur andlit 
sitt í skikkju sinni. Þá skilur Menelás, að þar er kominn Telemakkus, og 
er að hugsa um, hvort hann eigi að spyrja hann. En skáldið lætur það 
samt ekki verða þegar í stað, því að rétt í þessu kemur Helena inn, og 
finnst henni, að hún kannist við Telemakkus. Loksins kemur svarið, og er 
það þá ekki Telemakkus, sem segir til sín, heldur Písistratus.

Öll þessi lýsing minnir mjög á lýsinguna í 8. þætti (73. l. og áfram), 
þar sem sent er eftir skáldinu til þess að syngja í veizlunni. Skáldið syngur þá 
einmitt um Trójustríð og um deilu þeirra Odysseifs og Akkilless. Odysseifur 
dregur þá purpuraskikkjuna fyrir andlit sér, til þess að leyna tárunum. 
Alkínóus einn tekur eftir þessu, en hann spyr ekki gestinn að nafni, heldur 
stingur upp á annarri skemmtun. Svipuð lýsing kemur svo aftur síðar í sama 
þætti (487. l. og áfram). Odysseifur biður skáldið að syngja um tréhestinn. 
Skáldið gerir það, og Odysseifur getur ekki tára bundizt. Alkinóus tekur eftir 
því og spyr nú loks gestinn að nafni.

1   <i>rósfingraða</i>; nafnið er dregið af því, að einkum í Suðurlöndum má 
nokkru fyrir sólarupprás sjá á himninum ljósrauðar rákir, er teygja sig 
um loftið líkt og útþandir fingur.

3   <i>gyrðti sig</i>, á grískunni stendur orðrétt: „festi um öxl sér“, en sverðinu var 
fest við leðuról, sem lá yfir aðra öxlina.

6   <i>Kallarar</i> voru þjónar og sendiboðar konunga og höfðingja. Þeir stefndu 
saman þingi og sáu um röð og reglu. Voru þeir mikils metnir og friðhelgir. 
Tignarmerki þeirra var stafur eða sproti, sem þeir á þingum 
fengu ræðumönnum í hendur til merkis um, að þeir mættu taka til máls.

14   <i>settist í sæti föður síns</i>: Telemakkus gefur þannig til kynna, að hann 
eigi heimtingu á konungstign föður síns. Öldungarnir, sem voru oddvitar 
aðalsættanna og ráðgjafar konungs, viðurkenna þetta með því 
að víkja fyrir honum.

19   <i>hinn grimmi Kýklópur</i>, Pólýfemus, sem getið er í 9. þætti, Kýklópaþætti.

22   <i>búið á óðalseignum sínum</i> eða e. t. v. réttara: stýrt búum föður síns.

30   <i>að herr sé í nánd,</i> eða réttara: „af hernum, sem snýr aftur“, þ. e. af 
gríska hernum, sem kemur frá Tróju.

37   <i>fékk honum sprota í hönd</i>: Sprotinn táknar vald þess, er embætti gegnir. 
Þess vegna taka konungar, hershöfðingjar, erindrekar, kallarar og ræðumenn 
sér sprota í hönd, er þeir gegna störfum sínum; sbr. aths. við II 6.

64   <i>Látið yður og sjálfum um finnast</i> o. s. frv., þessum orðum er beint til 
alls þingheims og skírskotað til þriggja hvata, sem mikils máttu sín á 
þeim tímum: eigin samvizku, sómatilfinningar (aidós, sbr. I. bls. XLIV) 
og guðsótta.

64   <i>Þemis</i> ræður fyrir lögmætri skipan og reglu. Hún er dóttir Úranosar og 
Gaju; sjá J. G. bls. 159.

75   o. s. frv. mjög góð þýðing.

85   o. s. frv. mjög vel þýtt.

87   <i>biðlunum</i>, á grískunni stendur á eftir því orði: „úr hópi Akkea“.

93   <i>meðal annars</i> eða réttara: auk þess.

94   <i>setti upp mikinn vef</i>, þ. e. festi uppistöðuna við vefjarrifinn. Vefstóllinn, 
sem Penelópa óf voðina í, virðist hafa verið ekki ósvipaður gamla íslenzka 
vefstólnum (sbr. Matthías Þórðarson: Fornmenjasafn Íslands bls. 69-70).

100   <i>er manninn leggur flatan</i>, eða: er sársauka veldur.

106   o. s. frv.: mjög vel þýtt.

120   Týró var móðir Neleifs, föður Nestors konungs í Pýlus. <i>Alkmena</i> var 
móðir Herakless. <i>Mýkena</i>, dóttir fljótsguðsins Ínakkuss, var tignuð í 
Mýkenu. 

<i>fagurbeltaða</i>, réttara: „með fagurt höfuðdjásn“ (<i>evstefanos</i>).

134   <i>föður hennar</i>, réttara: föður mínum; T. óttast reiði föður síns. 

<i>Óhamingjuguðinn</i>, á gr. <i>daimón</i>, var vættur eða goðmagn — oft fjandsamlegt 
—, sem þekkja mátti af áhrifum þess; þeos, guð, var persónulegri.

135   <i>hinar ógurlegu Refsinornir</i> eða Erinýjur, sjá J. G. bls. 107-108.

150   o. s. frv., mjög vel þýtt.

154   <i>þutu síðan til hægri handar</i>: þ. e. til austurs. Þegar frétta var leitað af 
flugi fugla, sneru menn sér í norðurátt; ef fuglinn flaug frá hægri 
hlið, úr austri, var það talið góðs viti og góður fyrirboði, en ef fuglinn 
flaug úr öfugri átt, var það talið óheillavænlegt.

190   ... sjálfur hann hafa verra þar af; á eftir þessari línu sleppir þýð. l. 
191 (sem reyndar vantar í beztu handrit): „og alls ekki koma honum 
að neinu haldi“.

192   <i>skapa þér það víti</i>, í gr. stendur orðrétt: „vér munum leggja á þig fégjöld“.

194   <i>... vil eg gefa Telemakkusi</i>, á eftir þessum orðum ætti að koma: „í 
allra áheyrn“.

263   <i>dökkva haf</i>, eða e. t. v. réttara: „loftkennda“ (<i>eeroeidea</i>).

269   <i>skjótum orðum</i>, réttara: „vængjuðum, hraðfleygum“ (gr. <i>pteroenta</i>), eins 
og Svbj. þýðir það stundum. Orðunum er líkt við fugla.

271   o. s. frv.: mjög góð þýðing.

290   <i>byggmjölið</i>, sem búinn var til úr grautur eða deig.

295   <i>leggja á haf</i>, á gr. stendur: „á hið víðáttumikla haf“.

304   <i>lát ekkert illt á þér festa</i>, eða e. t. v.: „haf ekkert framar illt í huga“.

328   <i>Effýru</i>, sjá ath. I 259.

337   <i>geymslusal</i>, herbergi aftast í húsinu, sjá I. bls. XLVI og mynd.

340   <i>tunnur</i>, þær voru úr leir.

345   <i>nætur og daga</i>, Grikkir töldu upprunalega eftir nóttum, en ekki dögum; 
eins gerðu Gallar og Germanar.

352   <i>Banagyðjunum</i>, á gr. Keres, sjá J. G. bls. 206.

362   <i>skjótum orðum</i>, sjá ath. II 269.

367   <i>fram á leið</i>, þ. e. síðar (<i>opissó</i>).

370   <i>ófrjóva</i>, sjá ath. I. 72.

377   <i>dýran eið við guðina</i>, réttara: „hinn mikla eið guðanna“, þ. e. í stað þess 
að vinna eið við Seif eða annan guð, sór hún við jörð; himin og Styx 
(undirheimafljótið), eins og guðirnir voru vanir að gera, þegar mikið 
lá við.

388   o. s. frv. mjög falleg þýðing.

402   <i>fagurbrynhosuðu</i>, þ. e. með fagrar, sterkar legghlífar framan á leggnum 
eða sköflungnum; upprunalega voru hlífar þessar úr leðri og voru til 
hlífðar fyrir skjaldarröndinni; síðar, þegar kringlóttir eirskildir tíðkuðust, 
voru þessar hlífar úr eir.

403   <i>förunautar þínir</i>, á eftir þessum orðum ætti að koma: „undir árum“.

405-406   á eftir <i>Pallas Aþena</i> ætti að koma „hratt“ (<i>karpalímós</i>).

419   <i>á þófturnar</i>, eiginl. „við árar“ (<i>epí kleísi</i>).

421   <i>útnyrðing</i>, þ. e. vestanvind, Zefyros; samkv. því hugsar skáldið sér, að 
siglt sé í austurátt, en í raun og veru var siglt í suður, svo í norðvestur 
og loks í suðaustur.

<i>gnýjanda</i>, á við vindinn, ekki hafið.

422   <i>þeir reistu upp siglutréð</i> o. s. frv., sjá ath. I 211.

428   <i>mórauð bylgjan</i>, eða e. t. v. „ólgandi, glitrandi b.“

432   <i>dreyptu dreypifórn</i>, áður en drukkið var, var venja að skvetta dálitlu víni 
á jörðina sem fórn til guðanna.



ÞRIÐJI ÞÁTTUR.


1   <i>upp af hinu fagra vatni</i>, Hómer hugsar sér, að sólin komi upp úr og 
hverfi aftur niður í Jarðarstrauminn, <i>Ókeanos</i>, sem rennur kring um 
jörðina, en nefnist hér „vatn“.

2   <i>eirsterka himin</i>, himinninn var hugsaður sem afarmikil eirhvelfing, sem 
stjörnurnar voru festar á.

4   <i>Pýlus</i> var borg í Messeníu, beint á móti eyjunni Sfakteríu; hún var
stofnuð af Neleifi, syni Posídons og föður Nestors, sem flutzt hafði 
þangað frá Þessalíu.
 
<i>fagursettu</i> eða fagurbyggðu (<i>evktímenon</i>).

6   <i>Landaskelfi</i>, þ. e. Posídon. 
<i>alsvörtum griðungum</i>, svörtum dýrum var alltaf fórnað guðum undirheima, 
og stundum líka Posídon.

7   <i>sæti</i>, réttara: sætaraðir.

9   <i>iðrunum</i>, hjarta, lifur og lungu voru tekin úr fórnardýrinu þegar eftir 
slátrunina og etin sem forréttur fórnarmáltíðarinnar.

17   <i>reiðkæna N.</i>, mjög góð þýðing.

36   <i>Písístratus</i> var yngstur sona Nestors; þeir voru 6 á lífi (l. 413-415); 
sá elzti, Antílokkus, hafði fallið við Tróju (l. 111 o. s. frv.).

38   <i>á sjávarströndinni</i>, á grískunni stendur: á sendinni sjávarströndinni.

48   <i>því að allir menn o. s. frv.</i>, þetta var uppáhaldsljóðlína Melanktons.

63   <i>tvíhvolfaða</i> eða tvíhalda (<i>amfíkypellon</i>).

65   <i>kjötstykkin, sem yfir eldinum voru</i>, réttara: yztu kjötstykkin, þ. e. kjötið 
utan á beinunum.

68   <i>Gerenski</i>, í Gereníuborg hafði Nestor fengið hæli, þegar Herakles hafði 
eyðilagt Pýlusborg.

73   <i>víkingar</i>, sjórán var ekki óalgengt; fenískir og grískir víkingar stunduðu 
á elztu tímum sjórán á Grikklandshafi, en alltaf þótti sú atvinna 
ósæmileg.

78   er sleppt í þýðingunni; á gr. stendur: „og getið sér orðstír meðal manna“, 
sem ætti að koma á eftir: ... <i>um sinn fjarverandi föður</i>.

83   <i>hinum ágæta</i>, réttara: sem frægur er víðs vegar (<i>kleos evry</i>).

105   <i>hið dimmleita haf</i>, sjá ath. II 263.

124   <i>svo líkt honum</i>, eða: svo viturlega (<i>eodikotes</i>).

130   <i>borg Príamusar</i>, l. 131 er sleppt í þýð., en þar stendur: „og vér vorum 
komnir til skipanna og einhver guð hafði dreift Akkeum“.

135   <i>sökum skaðvænnar reiði Glóeygar</i>, sjá ath. I 326. l.

138   <i>eigi eftir réttum sið</i>, þingin hófust venjulega á morgnana.

142   <i>yfir hinn víða sjávarflöt</i>, á gr. stendur orðrétt: „yfir hið breiða bak 
hafsins“.

154   <i>hábeltuðu konur</i>, þ. e. hinar herteknu tróversku konur; á gr. stendur 
orðrétt: djúpbeltuðu (<i>baþytsónús</i>).

159   <i>til Teneduseyjar</i>, sem er skammt undan Trójulandi, 

Próf. Craigie bendir réttilega á þann kost á þýðingu Sveinbjarnar, að 
hann bætir oft skýrandi orði aftan við eiginnöfn, lesendum til hægðarauka, 
t. d. Festusborg, Sámsey, Sólýmafjöll o. s. frv., þó að ekki sé 
það í grískunni.

163   <i>fróðhugaða, fjölráða O.</i>, ágæt þýðing. 

<i>borðrónu</i>, réttara: stafnháu, sjá mynd bls. 396.

170   <i>fyrir ofan</i>, þ. e. fyrir vestan.

<i>fyrir neðan</i>, þ. e. fyrir austan. 

<i>bröttu</i>, réttara: klettóttu.

171   <i>Psyría</i>, lítil eyja (nú: Ipsara) norðvestur af Kíey, Chios; 

<i>Mímant</i>, Mimas, höfði á strönd Asíu beint á móti Chios; 

<i>Gerestus</i> (l. 177), höfði suðvestast á Evbeu. — Sjá landakort, bls. XXXVIII.

185   <i>hinum Akkeum</i>, þ. e. Agamemnon, Odysseifur og fleiri, sem eftir 
höfðu orðið.

189   <i>Syni ... Akkilless</i>, þ. e. Neoptolemus eða Pyrrhos, sem samkv. síðari 
sögnum átti að hafa setzt að í Epírus ásamt Andrómökku. — <i>Myrmídónar</i> 
voru þessalskur þjóðflokkur. 

<i>Fílóktetes</i> var grískur fyrirliði, 

<i>Ídomeneifur</i> var konungur á Krít.

217   <i>(allir) Akkear</i>, þ. e. þeir Íþökumenn, sem komi aftur með honum.

231   ... <i>frelsað manninn o. s. frv.</i>, í gr. stendur orðrétt: „komið honum heim 
heilum á húfi, jafnvel úr fjarska“.

238   <i>dauðanum, er manninn leggur flatan</i>, eða: „hinum sára dauða" (<i>tanelegeos 
þanatojo</i>).

260   <i>langt frá Argverjalandi</i>, eða e. t. v. réttara: langt frá borginni (<i>hekas 
asteos</i>), þ. e. frá Mýkenu.

262   <i>unnum margar þrautir</i>, eða: háðum marga bardaga.

266   <i>vel viti borinn</i>, eða: var göfugt hugsandi.

273   <i>Súníuness</i>, þ. e. suðurodda Attíkuhéraðs.

280   <i>með sínum þýðu skeytum</i>, ef einhver dó skyndilega og sársaukalaust og 
orsökin var ekki auðsæ, var sagt, að hann hefði orðið fyrir mjúku skeyti 
(ör) úr boga Apollons, eða, ef það var kona, úr boga Artemísar.

283   <i>stýrinu</i>, sjá ath. við I 211.

287   <i>Maleafjalls</i>, hættulegur höfði á Peloponnes (nú: Kap Malio di San 
Angelo).

289   <i>þjótandi</i>, eða réttara: ýlfrandi (<i>lígeón</i>). 

<i>digrum öldum</i>, orðrétt: „öldurnar bólgnuðu“, þ. e. risu himinhátt 
(<i>trofeonto</i>).

292   <i>Jardanar</i>, fenískt nafn (jarden = fljót).

294   <i>Gortúnsborg</i> og <i>Festusborg</i> (296) voru borgir sunnan til á Krít. 

<i>vinstra höfðanum</i>, þ. e. vesturhlið höfðans.

300   <i>Egyptafljóti</i> eða Egyptalandi.

302   <i>útlendra manna</i>, eða manna, er töluðu, aðra tungu (<i>alloþroús</i>).

310   <i>viðurstyggilega móður</i> o. s. frv.: sjá J. G. bls. 257.

322   <i>brytjið nú tungurnar</i>, tungur fórnardýranna voru venjulega skornar af 
og brenndar síðastar; fórnarveizlunni lauk með því og dreypifórn.

366   <i>Kákónar</i> var gamall þjóðflokkur í suðurhluta Elíshéraðs.

378   <i>Trítogenía</i> = Aþena (gyðjan); e. t. v. dregið af Tríton, á í Böótíu, þar 
sem Aþena var mikið tignuð.

382   <i>ársgamalli kvígu</i>, eða e. t. v. réttara: ljómandi (þriflegri) k.; á eftir 
kvígu hefur í þýð. fallið niður orðið „krúnubreiðri“ (<i>evrymetópon</i>).

399   <i>útskornum</i>, sjá ath. við I 440.

408   <i>gljáandi af smyrslum</i>, feiti virðist hafa verið borin á þær til þess að 
auka gljáa marmarans og verja hann veðrun.

411    <i>vörður Akkea</i> er Nestor oft nefndur í Ilíonskviðu, af því að hann með 
ráðkænsku sinni og reynslu forðaði Akkeum fjörtjóni.

440   <i>(í) skrautlegum (katli)</i>, eiginl. „með laufskurði“ (<i>anþemoenta</i>).

441   <i>blótbyggi</i>, heilum, brenndum bygggrjónum, blönduðum salti, var sáldrað 
yfir enni fórnardýrsins, og það vígt þannig til fórnar.

444   <i>trogi</i>, eða: fórnarskál.

453   <i>lyftu kvígunni</i>, aðallega höfði hennar og hálsi. — Við blót var vatni og 
korni (byggi) kastað á jörðina, upprunal. sem fórn til hinnar frjósömu 
jarðar, en síðar fastur helgisiður. Hárlokknum er fórnað, af því að 
lífsþrótturinn var talinn vera fólginn í því (sbr. þegar Indíánar tóku 
höfuðleðrið af óvinum sínum); þegar honum er brennt, er það táknrænt 
og táknar, að líf dýrsins sé þrotið. Fórnarmáltíðin er sameiginleg máltíð 
manna og goða.

470   <i>sem yfir eldinum voru</i>, sjá ath. III 65.

477   Á eftir orðunum: „<i>hlýddu honum</i>“ vantar í þýð. „fúslega“ (<i>mala</i>).

488   <i>Feruborg</i> var við Messeníuflóa, skammt frá sjó.

493   er sleppt í þýð., en þar stendur: þeir óku út úr fordyrinu og hinum 
ómandi svölugangi.



FJÓRÐI ÞÁTTUR


5   <i>fylkingabrjóts</i>, góð þýðing.

11   <i>hafði átt einan sona</i>, eða e. t. v. réttara: hafði átt, er hann var kominn 
á efri ár.

14   <i>gullfögru</i>, er í bókstaflegri merkinu í gr.: prýdd skrautgripum úr gulli. 

Í þýð. er sleppt 15.—19. lín., en þar stendur: „Þannig sátu þeir að 
veizlu í hinu mikla, háreista húsi grannar og ættingjar hins ágæta 
Meneláss og voru kátir. En þar var með þeim andríkur söngmaður, er 
lék á hörpu og söng undir; en er hann byrjaði sönginn, komu fram 
tveir kollhlauparar og hringsneru sér meðal þeirra“ (sbr. Il. XVIII 
604—606).

25   <i>skjótum</i>, réttara: hraðfleygum, eins og Svbj. þýðir orðið oft; eiginl. 
„vængjuðum“ (<i>pteroenta</i>).

29   <i>eða vísa þeim til einhvers annars</i>, spurningin er borin upp þrátt fyrir 
gestrisnina vegna þess, að húsið er þegar fullt af gestum vegna brúðkaupsins.

50   <i>loðkápur</i>, réttara: ullarkápur (<i>khlainas úlas</i>).

52—53   <i>á silfurfati og hellti á hendur þeim</i>, réttara: og hellti á hendur þeim 
yfir silfurfati (sbr. I 136 o. s. frv., bls. 7).

57—58   er sleppt, en þar stendur: „Brytinn tók diska með alls konar kjöti 
og lagði fyrir, og setti hjá þeim gullskálar“ (sbr. I 140—141).

60   <i>verið velkomnir</i>, eða e. t. v. réttara: gerið ykkur að góðu (<i>khaireton</i>).

73   <i>lýsigullinu</i>, gr. orðið <i>elektron</i> táknar ýmist „raf“ eða — eins og hér — 
blending úr gulli og silfri, sem ásamt fílabeini var notað til skreytingar 
á hurðum, súlum o. þ. u. l.

77   <i>skjótum orðum</i>, sjá ath. IV 25.

80   <i>En fáir munu gefa um o. s. frv.</i>, orðrétt: Einhver kann að geta jafnazt á 
við mig um auðlegð, kannske enginn.

84   <i>Eremba</i>, einhver þjóðflokkur í Asíu, e. t. v. Arabar eða Hebrear. 

Lönd þau og þjóðir, sem hér eru nefndar, eru á austur- og suðausturströndum 
Miðjarðarhafs og auðugustu þjóðir Asíu og Afríku.

90   á eftir orðunum: <i>í þessum löndum</i> hefur fallið niður í þýð.: „og safnaði 
miklum auði“.

91   <i>annar maður</i>: Egistus; <i>bróður minn</i>: Agamemnon; <i>konu hans</i>: Klytemnestra.

94   á eftir orðunum: <i>hjá feðrum ykkar</i> ætti að standa: „hverjir sem þeir eru“.

118   og áfram: Mjög falleg þýðing.

123   <i>legubekk</i>, eða réttara: hægindastól (klisíen).

126   <i>Þebu hinni egypzku</i>, mjög fræg borg, höfuðborg Suður-Egyptalands.

129   <i>tíu vættir gulls</i>, með vætt þýðir Svbj. gr. orðið <i>talanton</i> (talenta); talentur 
hjá Hómer voru litlar stengur, en óvíst er, hve þungar þær hafa verið; 
löngu seinna var í Aþenu ein talenta rúml. 4000 kr. virði (miðað við 
verðlag fyrir fyrri heimsstyrjöld). Hómer þekkir ekki mótaða mynt.

145   <i>mín, blygðunarlausrar konu</i> segir Helena í sárri sjálfsásökun og iðrun.

178   o. s. frv. Falleg þýðing.

188   <i>sonur hinnar björtu Morgungyðju</i> (þ. e. Eosar) var hetjan Memnon, 
konungur Eþíópa.

191   <i>rætt um þig</i>, í þýð. er l. 192 sleppt, en þar stendur: í salnum og spurðum 
hvor annan.

198   <i>skeri hár sitt</i>, sem sorgarvott; upprunalega fórn til hins dána til þess 
að veita honum nýjan lífsþrótt. Sbr. aths. við III 453.

220   <i>töfragras nokkurt</i>, líklega það, sem nefnist haschisch, sem hinir fornu 
Egyptar þekktu og enn er notað mikið í Austurlöndum sem nautna- og 
deyfimeðal.

230   <i>til drykkjar</i>, í gr. stendur: blönduð, þ. e. hvað innan um annað.

232   <i>Peons ættar</i>, Peon var læknir guðanna.

257   <i>marga af Trójumönnum</i>, sennilega verðina við borgarhliðið; 

<i>eirvopni</i>, nl. sem hann hafði fengið hjá Helenu.

263   <i>dóttur mína</i>: Hermíónu, sbr. IV 13.

276   <i>Deífobus</i> var einn af hraustustu sonum Príamuss; hann gekk að eiga 
Helenu eftir dauða Parísar.

278   <i>með nafni</i>, l. 279 er sleppt í þýð. „og stældir þú raddir eiginkvenna 
allra Argverja“. Aristarkus vill strika þessa línu út, af því að bæði sé
ólíklegt, að Helena hafi getað þetta, og svo sé harla ósennilegt, að kapparnir 
í hestinum tryðu því, að þarna væru konur þeirra komnar.

282   <i>urðum við þá báðir óðir</i>, í gr. stendur: urðum við þá gripnir löngun.

285—289   er sleppt í þýð., en þar stendur: „Nú sátu allir aðrir synir Akkea 
steinþegjandi, en Antiklos einn vildi svara þér. En Odysseifur hélt með 
sínum sterku höndum stöðugt fyrir munninn á honum og frelsaði þannig 
alla Akkea; aftraði hann honum, þangað til Pallas Aþena hafði komið 
þér burt“.

299   <i>loðkápur</i>, sjá ath. IV 50; 

<i>til að fara í</i>, eða e. t. v. réttara: til að breiða yfir sig.

308   <i>gyrðti sig bitru sverði</i>, sjá ath. II 30.

309   <i>hraustlegu fætur</i>, eða: gljáandi fögru (<i>líparoisín</i>).

313   <i>breiða flöt</i>, orðrétt á gr. „breiða bak“.

342   <i>hinni fögru Lesbey</i>, eða e. t. v. réttara: vel ræktuðu, vel byggðu 
(<i>evktímene</i>).

343   <i>Fílomelídes</i> var konungur á Lesbos; hann skoraði á alla, sem fram hjá 
sigldu, til kappglímu.

344   Mjög falleg þýðing.

352   <i>hundraðsfórnir</i>; hér á eftir er í þýð. sleppt l. 353: „en guðirnir vilja, að 
menn muni alltaf eftir boðorðum þeirra“.

356   <i>hún er svo langt undan landi o. s. frv.</i>, fjarlægðin er mjög ýkt.

362   <i>breiða sjávarflöt</i>, orðrétt á gr.: breiða bak sjávarins.

365   <i>Próteifs</i>, sjá J. G. bls. 174.

368   <i>veiddu fiska</i>: en fisk lögðu kapparnir hjá Hómer sér ekki til munns, 
nema alls ekkert annað væri að fá.

402   <i>með útrænunni</i>, þ. e. með vestanvindinum, Zephyrus.

404   <i>Halosýdna</i> þýðir „dóttir hafsins“, og var viðurnefni Þetísar, en hér 
Amfítrítu, konu Posídons, sjávarguðs.

409   <i>þóftusterku</i>, eða e. t. v. réttara: „velþiljuðu“.

412   <i>varpað tölu á</i>, orðrétt á gr. „talið þá á fimm fingrum sér“.

417   <i>bregða sér í allra ... kvikinda líki</i>: Menn trúðu því í fornöld, að þenna 
eiginleika hefðu einkum sjávargoð, sem er tákn um breytileika sjávarins.

445   <i>ódáinsfeiti, ambrósía</i>, var bæði fæða guða og guðahesta, en auk þess líka 
notuð sem smyrsl o. fl.

460   <i>En er hinn meinvísi öldungur o. s. frv.</i>: Í gr. stendur orðrétt: „En er 
öldungurinn varð þreyttur á að beita brögðum þeim, er hann kunni“.

477   <i>Egyptafljóts</i>, þ. e. Nílarfljóts.

496   <i>hafa tveir einir látizt á heimleiðinni</i>, nl. Ajant Öyleifsson (l. 499) og 
Agamemnon, sem reyndar var drepinn við heimkomu sína.

497   <i>en í stríðinu hefir þú sjálfur verið</i>, þ. e. „svo ég þarf ekki að segja þér, 
hverjir létust þar“.

499   <i>Ajant</i>, nl. Öyleifsson.

500   <i>Gýraklettur</i> hefur sennilega verið við suðausturtanga Evböueyjar.

510   <i>bylgjótta haf</i>, l. 511 er sleppt: „Þannig fórst hann þar, þá er hann 
hafði drukkið hið salta vatn“.

514   <i>Maleafjalls</i>, sjá ath. III 287.

517   <i>Þýestes</i>, samkv. fornum sögum átti Þ. að eiga heima á eyjunni Kyþeru, 
en eftir því, sem hér er sagt, bjó hann í Mýkenu. Hann var bróðir Atreifs, 
föðurbróðir þeirra Agamemnons og Menelásar.

531   <i>en lét búa veizlu á öðrum stað</i>, nl. á öðrum stað í höllinni en þar sem 
launsátin var búin. Hjá Hómer á vígið sér ekki stað (eins og hjá 
Eskýlusi) í Mýkenu, heldur í höll Egistuss við sjóinn.

552   <i>á hinu víða hafi</i>, á eftir þessum orðum er sleppt l. 553: „eða er dauður; 
því að mig fýsir að heyra það, þó að ég sé hryggur“.

563   <i>Elýsiska vallar</i>, eða Sæluvallar, sem Hómer hugsar sér á yfirborði jarðar 
við Ókeanosfljót; dvelja þar óskmegir guðanna, langt frá skelfingum 
Hadesar; sjá J. G. bls. 108—109. Hugmyndin um Sæluvöll á sennil. rót 
sína að rekja til Kríteyjar og Mýkenumenningar, en eflist svo aftur við 
kenningar Platons. 

<i>Hradamant</i>, sjá, J. G. bls. 116 og 233.

567   <i>vestangusti</i>, sem annars flytur með sér regn og snjó.

606   <i>en heldur hálend fyrir hestagöngur</i>, í gr. stendur orðrétt: fremur yndislegt 
en hestauðugt land. — Hér kemur skýrt fram ást fjallabúans á 
fjallalandi sínu. — Annars virðist Íþaka hafa verið allfrjósamt land með 
akuryrkju (IV 318) og vínyrkju (XIII 244).

626   <i>með töfluleik</i>, þ. e. kringluvarpi eða diskos, sem var steinkringla, sem 
varpað var að vissu marki. 

<i>hafa í frammi allan ósóma</i>, í gr. orðrétt: „Þar sem þeir einmitt voru 
vanir að sýna hroka“.

635   <i>rúmlenda</i>, í gr. stendur orðrétt: með víðum dansvöllum (nl. þar sem 
dansað var í sambandi við guðsdýrkunina). — Borgin Elís var stofnuð 
eftir Persastríðin.

640   <i>eða hjá svínahirðinum</i>, nl. Evmeus; nafn hans er ekki nefnt hér, því 
að gert er ráð fyrir, að áheyrandinn kannist við söguna.

644   <i>Og að hann skyldi geta annað þessu</i>, eða e. t. v. réttara: „Og þetta hafði 
hann vel getað haft til að gera“. Óvenjulegt var að taka leiguliða eða 
þræla sér til fylgdar í stað frjálsborinna manna, en Telemakkus var 
svo ákafur að komast af stað, að Antínóus getur vel trúað honum til 
þess að gera þetta.

652   á eftir orðunum: <i>er hraustastir eru hér í landi</i> hefur fallið niður: næst 
okkur.

658   <i>urðu forviða</i>, eða e. t. v. réttara: reiddust <i>(agassato þymon)</i>.

665   (farið utan) <i>sem hægast</i> eða réttara: upp á eigin spýtur <i>(átós)</i>.

705   <i>þá tók fyrir hennar fögru rödd</i>, eða: hún ætlaði að tala, en gat ekki 
komið upp einu orði.

725   Á eftir orðunum: <i>alls kyns kostum búinn</i> er sleppt l. 726: en orðstír 
þess ágætismanns gengur víða um Helluland og inn í mitt Argverjaland.

737   <i>eikagarði</i>, eða e. t. v. réttara: vínekru.

747   Á undan <i>tólfti dagur</i> ætti helzt að standa: að minnsta kosti (<i>ge</i>).

750   <i>Far nú heldur í bað o. s. frv.</i>: Þeir, sem fara áttu til bæna eða fórna, 
urðu að vera alveg hreinir.

753   <i>Því hún getur frelsað hann</i>, eða: þá mun hún vissulega frelsa hann.

755   <i>afkvæmi Arkesíusarsonar</i>, þ. e. Odysseif; sonur Arkesíusar var Laertes, 
faðir Odysseifs.

762   <i>Atrýtóna</i> = Abena.

770   <i>búa til brúðkaupsveizlu</i>, þetta álykta biðlarnir af fórnum drottningar og 
kveinstöfum.

774   <i>Góðir hálsar!</i> í gr. orðrétt: Vitfirringar (<i>daimoníoi</i>).

782   Á eftir orðunum: <i>í ólarhömlur</i> er sleppt l. 783: allt eftir réttum sið, og 
breiddu út hin hvítu segl.

793   <i>svefnhöfgi</i>, eða: hressandi, vær svefn (<i>nedymos hypnos</i>).

798   <i>Evmelus</i>, sonur Admetuss og Alkestisar; Feruborg var í Þessalíu.

802   <i>hjá lokubandinu</i>, sjá ath. I 442.

815   Á eftir: <i>alls kyns kostum búinn</i> er l. 816 sleppt: en orðstír þess ágætismanns 
gengur víða um Helluland og inn í mitt Argverjaland.

824   <i>dauflegi svipur</i>, eða: þokukenndi svipur.

833   <i>vera á lífi</i>, eftir þeim orðum vantar í þýð.: einhvers staðar (<i>pú</i>).

843   <i>vísan bana</i>, eða: bráðan bana.

846   <i>Asteris</i> telja menn að muni vera eyjan Daskalion, mitt á milli eyjanna 
Íþöku og Kefalóníu.



FIMMTI ÞÁTTUR


Með þessum þætti er komið að hinni eiginlegu frásögn af Odysseifi, og 
hefst hún á stuttri lýsingu á guðaþingi. Þar minnir Aþena óþolinmóð Seif á 
gefin loforð um að koma Odysseifi heim. Seifur gefur nú Hermesi ákveðnar 
fyrirskipanir, en segir jafnframt stuttlega fyrir um það, hvað á daga hans 
muni drífa, áður en hann komist heim. Er algengt, að skáldið láti söguhetjurnar 
segja áheyrendum í stórum dráttum, hvað fram muni koma.

Eitt einkenni Odysseifskviðu kemur fram í lok ræðu Seifs (38. l.): 
Feakar munu flytja hann heim og „gefa honum gnótt eirs og gulls og klæða, 
svo mikið fé, að Odysseifur mundi aldrei jafn mikið fé haft hafa frá Trójuborg, 
þó hann hefði þaðan heill komizt með sinn hluta herfangsins“. Hér og víðar 
í þessari kviðu kemur fram talsverður mismunur á lífsskoðun og mati á 
andlegum og veraldlegum verðmætum í Odysseifskviðu og Ilíonskviðu. Í 
þeirri síðarnefndu er það <i>tíme</i>, sæmdin, sem mest er lagt upp úr, en í hinni 
kviðunni er lögð meiri áherzla á auðæfi og eignir. Þessi frumstæða eignargleði 
kemur glöggt fram víða í Odysseifskviðu og hefur verið eitt höfuðeinkenni 
Íónanna. Þeir hræddust ekki hafið og hættur þess, en þeir vildu 
hafa eitthvað í aðra hönd fyrir alla fyrirhöfnina. —

Eftir ráðstefnu guðanna fer Hermes til Kalypsóar og skipar henni að 
láta Odysseif lausan. Þó að Odysseifur segi um Penelópu og Kalypsó á einum 
stað (216. l.): „Penelópa er þér óálitlegri bæði að vexti og vænleik; hún er 
dauðleg, en þú ódauðleg og eldist eigi“, þá lætur hann samt aldrei af að 
þrá konu sína, ástvini og heimili og býður hættunum byrginn til þess að 
komast heim.

2   <i>Tíþónus</i>, sonur Leomedons, bróðir Príamuss, og maður morgungyðjunnar 
Eosar eða Áróru, sjá J. G. bls. 166.

34   <i>Skerju</i> hugsuðu menn sér norðvestur af Íþöku; seinna héldu menn, að 
hún væri eyjan Korkyra.

43   <i>Argusbani</i>, þ. e. guðinn Hermes, sem að boði Seifs drap hinn hundraðeyga 
Argus, sbr. J. G. bls. 166.

49   <i>rann</i>, þ. e. sveif, flaug.

50   <i>Píería</i> nefndist héraðið fyrir norðan Olympsfjall.

52   <i>ófrjóva</i>, eða: síiðandi, síólgandi.

72   <i>mjúk</i>, þ. e. grösug.

78   <i>Kalypsó</i>, orðið þýðir eiginl. „sú, sem hylur, eða hrífur burt“.

84   <i>ófrjóva</i>: sjá ath. við 52. l.

87   <i>Gullinsproti</i>, sbr. J. G. bls. 144 efst.

90   Á eftir orðunum <i>„ ... til leiðar komið“</i> er sleppt 91. l.: „en kom þú 
nær, svo að ég veiti þér beina“.

97   <i>„Þú spyr mig, gyðja ...“</i> Hermes á augsýnilega bágt með að flytja gyðjunni 
boðskapinn, og kemur það glöggt fram í orðum hans.

105   <i>Hann segir, að hjá þér sé maður nokkur:</i> Til þess að sannfæra gyðjuna 
um, að hann eigi enga sök á þessu erindi, þykist hann ekkert vita um 
Odysseif, nefnir ekki einu sinni nafn hans.

108   <i>syndguðu þeir móti Aþenu</i>, sjá ath. við I 326.

109   Á eftir orðunum: <i>... og stórsjó</i> er sleppt l. 110—111: „Létust þar allir 
hans ágætu félagar, en hann sjálfan bar vindur og alda hingað á land“.

121   <i>Óríon</i>, veiðimanninn, sbr. J. G. bls. 166. Veiðigyðjan Artemis drap hann 
af afbrýðisemi, af því að hann hafði áður verið unnusti hennar.

123   <i>Ortýgju</i> hugsuðu menn sér einhvers staðar langt í vesturátt.

125   <i>Jasíon</i> var vættur hinnar frjósömu jarðar. Um Demetru sjá J. G. bls. 
198 og áfram.

126   <i>Þríplægðri ekru</i>, þ. e. um vorið, sumarið og haustið rétt fyrir sáðtímann.

132   Á eftir: ... <i>á enu dimmbláa hafi</i> er sleppt l. 133—134, sem eru = l. 
110—111.

135   <i>nærði</i>, þ. e. hjúkraði.

156   <i>við sjávarströndina</i>, á eftir þessum orðum er sleppt l. 157: og grét og 
sundursleit hjarta sitt með gráti, andvörpum og harmi.

163—4   <i>... og negla upp af honum háva stokka,</i> sjá mynd bls. 83.

182   <i>„Séður maður“</i>, eiginl. „bragðarefur“.

185   <i>Stýgsvatn</i>, þ. e. fljótið Styx, sem menn hugsuðu sér, að rynni frá 
Uppheimum til Undirheima sem kvísl af Ókeanosstraumi, en við Styx 
unnu goðin eiða sína. Fyrirmyndin var fljótið Styx í Arkadíuhéraði. Í 
fornöld var vatn þess talið banvænt. Landslagið, þar sem fljótið kemur 
upp og rennur fram gljúfrin, er ákaflega hrikalegt og ömurlegt. Er því 
skiljanlegt, að undirheimafljótið hafi hlotið sama nafn. Sjá J. G. bls. 
103 neðst.

231   <i>silfurbjartan möttul</i>: Búningur hellenskra kvenna nefndist „peplos“. Það 
var síð skikkja, sem þær gyrtu að sér með belti og festu um axlir sér 
með sylgjum.

252   <i>Þá reisti hann stokkana</i> o. s. frv. Sjá mynd á næstu bls.

256   <i>víðirflekum</i>, eða: víðitágum.

257   <i>og bar svo í hann góða seglfestu</i>, eða (eftir skýringu sumra): breiddi út 
lauf, bjó sér hvílu úr laufi.

272   <i>Sjöstirnið</i> eða Pleiades (= viltar dúfur) er stjörnumerki á suðurhluta 
himins; Boótes (Nautrekinn) er stór stjarna á norðurhimni; milli þeirra 
er Karlsvagninn eða Björninn, sem aldrei hverfur undir sjóndeildarhringinn: 
skáldið hugsar sér, að hann skimi hræddur í áttina til hins 
mikla veiðimanns Óríons, sem er stjörnumerki nálægt Sjöstirninu. Björninn 
hafði Odysseifur á vinstri hönd, þegar hann sigldi í suðausturátt.

283   <i>ofan af Sólýmafjöllum</i>, Sólýmar var þjóðflokkur í Litlu-Asíu (e. t. v. í 
Lykíu). Hugsa verður sér, að Posídon komi frá hinum austlægu Eþíópum, 
en fari til helgidóms síns á Ægisvöllum (Aigai, V 381) á norðurströnd 
Pelopsskaga.

296   <i>heiðríkum</i>, eiginl.: „er kemur upp í háloftunum“.

305   <i>vís bani</i>, réttara: bráður bani.

319   o. s. frv.: ágæt þýðing.

333   <i>Ínó Levkoþea</i>, sjá J. G. bls. 175.

336   Á eftir orðunum: ... <i>og þrautum</i> — er í þýð. sleppt l. 337: „kafaði upp 
úr hafinu líkt og blesönd“.

350   <i>og snúa þér undan á meðan</i>, af því að mennsk augu mega ekki skyggnast 
um of inn í hulda heima.

368   <i>sáðhrúgum</i>, eða: hismihrúgum.

381   <i>til Ægisvalla</i>, borgin Aigai var á norðurströnd Pelopsskaga; þar var 
hinn íónski Posídon tignaður.

422   <i>Amfitríta</i>, sjá ath. III 91.

476   <i>þar sem við blasti</i>, eða: þaðan sem sjá mátti í allar áttir. 
<i>lindir tvær o. s. frv.</i>, eða: undir tvo samgróna runna, var annar steinlind, 
en annar olíuviður.



SJÖTTI ÞÁTTUR


Þessi og tveir næstu þættir mynda að mestu eina heild í frásögninni.

Feakar, bjargvættir Odysseifs, eru huldir hulu ævintýra og þjóðsagna. 
Sumir fræðimenn hafa viljað draga nafnið af gr. lo. faios = grár. Samkvæmt
því ættu Feakar upprunalega að hafa verið hinir „gráu“ ferjumenn, er flyttu 
þá dauðu til Undirheima. Í Odysseifskviðu eru þeir líka eins konar ferjumenn, 
því að aðalverkefni þeirra í kvæðinu er að flytja Odysseif — ekki til 
Undirheima, heldur heim til hans, til Íþöku. Annars byggist frásögnin um 
Feaka sjálfsagt að verulegu leyti á sögusögnum íónskra sjófarenda um 
gestrisnar, ævintýralegar þjóðir á fjarlægum ströndum. Feakar höfðu áður búið 
í Hyperíu, „Upplandinu“, en flutzt búferlum til Skerju; er þeim flutningum 
lýst líkt og samtíma nýlendustofnun. En Skerja er venjulega talið annað nafn 
á eyjunni Kerkyru, er nú heitir Korfu, í íónska hafinu. Ýmislegt fleira minnir 
á sumt í fari Ióna, t. d. mætur þeirra á siglingum og sjóferðum (VI 255 og 
áfram), íþróttum og kappleikjum (í 8. þætti) o, fl. Ýmislegt er einkennilegt 
við stjórnarfarið, t. d. jafnræði konungshjónanna, má drottningin, Areta, sín 
sízt minna en konungur.

Aðalpersónan í 6. þætti er hin glæsilega, unga konungsdóttir Násíka, sem 
skáldið hefur lýst með svo snilldarlega næmum skilningi og samúð, að þessi 
lýsing er talin með fegurstu kvenlýsingum fornaldar. Hin „blíðu og kænlegu 
orð“, sem Odysseifur ávarpar hana með, eru ekki eintómt smjaður, heldur 
sönn aðdáun og hrifning. Hann hefur ekkert til þess að endurgjalda hjálp 
hennar með nema góðar óskir; en þar lætur hann ekki sitt eftir liggja. 
Hann óskar henni ekki fyrst og fremst gulls og gersema, heldur segir hann: 
„En guðirnir veiti þér allt, er þú æskir í hjarta þínu, og gefi þér mann 
og hús og gott samlyndi; því ekkert er betra og ágætara en þegar maður og 
kona búa í húsi saman samlynd í hugum“. Þegar Aþena hefur brugðið yfir 
Odysseif yndisþokka og fegurð, verður Násíka dálítið feimnari og fer hjá 
sér að láta sjá sig með honum og gefur honum því nákvæm fyrirmæli um 
það, hvernig hann eigi að hegða sér. „Vil eg gjarna komast hjá sáryrðum 
manna, að enginn þeirra spotti mig síðar ... og segi: „Hverr er gestur sá 
hinn fríði og mikli, er þar fylgir Násíku?“ Telur hún síðan upp ýmsar getgátur. 
Þarna lýsir skáldið á snilldarlegan hátt tilfinningum, sem svipaðar eru á öllum 
tímum og í öllum löndum.

Næsti þáttur (7. þáttur) gerist í hinni glæsilegu konungshöll á Skerju. Í 
honum ber einna mest á hinni tigulegu drottningu Aretu. Hún hefur auðvitað 
tekið eftir því, að hinn ókunni gestur er klæddur fötum, sem hún hefur 
sjálf búið til. Þegar þau eru orðin ein, tekur hún því að spyrja hann, fyrst 
almennra spurninga, en síðan, hver hafi gefið honum fötin. Svar Odysseifs 
er snilldarlegt. Án þess að segja til sín, segir hann nokkuð af hrakningum 
sínum og hvernig hann hafi komizt til Skerju. Loks eftir allan þenna langa 
inngang segir hann frá því, hversu vel Násíku hafi farizt við sig og lofar 
hana fyrir umhyggjusemina. Odysseifur hagar orðum sínum svo hyggilega 
og vel bæði í svari sínu til drottningar og konungs, að Alkínóus lætur þá 
ósk í ljós, að hann ílendist þar og verði tengdasonur þeirra. En Odysseifur 
er með allan hugann heima og biður um flutning heim hið bráðasta. Lofar 
konungur að verða við þessari bæn hans. En fyrst stefnir hann saman þingi,
bæði til þess að fá þessa ákvörðun samþykkta (því að þarna ríkir ekki einræði) 
og eins til þess að gefa mönnum tækifæri til þess að sjá þenna góða gest.

Í 8. þætti segir svo frá þessu þingi og veizlu þeirri, er haldin er á eftir í 
konungsgarði ásamt íþróttum og kappleikjum. Í veizlunni syngur skáldið 
Demódókus um Trójustríð og afrek kappanna, einkum Odysseifs. Tilgangurinn 
er auðvitað sá, að áheyrandinn skuli spyrja: Hvað segir Odysseifur við 
þessu? Hvaða áhrif ætli það hafi á hann, að sungið er um hann sjálfan. 
Ætli hann verði ekki svo hrærður, að hann komi upp um sig? En list sinni 
samkvæmt dregur skáldið áheyrandann á þessu. Í fyrsta og annað skipti leynir 
Odysseifur svo geðshræringu sinni, að Alkínóus einn tekur eftir henni, en 
heldur þó forvitni sinni í skefjum. Loksins í þriðja sinni, í 8. þætti, þegar 
sungið er um tréhestinn, getur Odysseifur ekki tára bundizt, gengur þá 
Alkínóus á hann og fær hann til að segja til sín og síðan að segja frá ferðum 
sínum og ævintýrum.


4   <i>Hýpería</i> eða „Upplandið“ hugsar skáldið sér, að sé einhvers staðar fyrir 
norðan Skerju, en <i>Kýklópa</i> hugsar hann sér sem ruddalega, siðlausa risa. 
Þeir voru síðar, eins og Feakar og Gígantar, taldir synir Gaiu (Jarðar).

18   <i>Þokkagyðjurnar</i>, eða Karítur, voru þrjár, sbr. J. G. bls. 158.

28   <i>þeim ... er leiða til húss</i>, þ. e. brúðgumanum og ættingjum hans. Brúðkaupskvöldið 
fór brúðguminn og sveinar hans heim til hans með brúðina. 
Þjónustumeyjar með blys í hendi fóru fyrir og dansandi menn 
á eftir.

40   <i>laugardælirnar</i> verður að hugsa sér sem þrær, grafnar niður í jörðina.

52   <i>eldstóna</i> eða arininn <i>(eskhare)</i>.

53   <i>band úr sjávarpurpura</i>, þ. e. úr purpura, sem glitraði eins og sjórinn, eða 
var blár eins og sjórinn.

79   <i>tæra olíu</i>, eða: mýkjandi <i>(hygron)</i> olíu.

91   <i>bláa vatn;</i> eiginl.: svarta, dökka <i>(melan)</i> vatn.

103   <i>Taygetus</i> var nafn á fjallgarðinum milli Lakoníu og Messeníu, en 
<i>Erýmantus</i> var fjallaklasi í Arkadíuhéraði.

106   Á eftir orðunum: <i>en skógargyðjurnar</i> vantar í þýð.: í sveitinni. 
<i>Letó</i>, móðir Artemisar, sjá J. G.

112   <i>eitt ráð</i>, eiginl.: annað ráð.

127   <i>Að því mæltu</i> o. s. frv. Þýðingin á þessum kafla er sérstaklega góð.

159   <i>með brúðgjöfum:</i> Sá, sem lætur flestar brúðgjafir af hendi rakna, leiðir 
brúðina heim. Um daga Hómers var það enn venja, að brúðguminn 
keypti brúðina fyrir einhverja tiltekna fjárupphæð; en hins vegar fékk 
faðirinn dóttur sinni stundum heimanfylgju.

162   <i>hjá stalla Appollons í Deley</i>, þar sem Apollo (og systir hans Artemis) 
fæddist.

177   <i>í þessu ríki</i>, réttara: í þessari borg.

188   <i>Hinn Ólympski Seifur o. s. frv.</i> Hugsunin er: Óhamingja þín gefur mér 
ekki rétt til þess að álíta þig illan eða ógöfugan, því að Seifur úthlutar 
hverjum sitt hlutskipti eftir geðþótta.

199   <i>Hvað flýið þér</i>, réttara: Hvert <i>(pose)</i> flýið þér.

207   <i>eru undir vernd Seifs</i>, réttara: eru frá Seifi, eru sendir af S.

230   <i>líka sverðliljublómi</i>, líkingin snertir lögunina, ekki litinn.

259   <i>um akrana</i>, eða: jarðeignina.

264   <i>hin borðrónu skip</i>, eða hin stafnbjúgu <i>(amfíelíssai)</i> skip.

303   <i>í herbergin</i> eða réttara: í forgarðinn (sjá I. bls. XLV). 
<i>stofuna</i>, þ. e. salinn, skálann (<i>megaron</i>, sjá I. bls. XLVI og mynd).

305   <i>við eldstóna;</i> í höllinni í Tiryns er arinninn, sem er hringmyndaður um 
3,30 m. að þvermáli, nákvæmlega í miðjum salnum, í ferhyrningi, sem 
takmarkast af 4 súlum.

307   <i>hallar sér upp við súluna</i>, þ. e. stóllinn stendur fast upp við súluna.

308   <i>Þar</i> (stendur), nl. upp við sömu súluna.

312   Á eftir orðunum: ... <i>langt að kominn</i> er í þýð. sleppt l. 313-315: 
„Verði hún þér velviljuð í huga, þá er meiri von, að þér auðnist að 
sjá aftur vini þína og komast til þíns háreista húss og til föðurjarðar 
þinnar“.

316   <i>fögru svipu</i>, eiginl.: skínandi, fáguðu svipu.



SJÖUNDI ÞÁTTUR


9   <i>borðrónum</i>, eða stafnbjúgum. 
<i>Apíra</i> er ímyndað land; skáldið hugsar sér, að Feakar hafi farið þangað 
í víking og rænt þar Evrýmedúsu.

30   <i>Gakk sem hljóðlegast</i> o. s. frv.: Þessi áminning var nauðsynleg, af því 
að Odysseifur var enn ósýnilegur Feökum. Orðin: „landsmenn hér láta 
illa við ókunnum mönnum“ o. s. frv. eru og sögð til viðvörunar, en í 
raun og veru voru Feakar frekar gestrisnir.

59   <i>Gígantar</i> eru í Odysseifskviðu þjóðflokkur villtra risa, sem ásamt Kýklópum 
búa í Hyperíu eða „Upplandinu“. Sagan um tortímingu þeirra er 
ekki kunn.

60   <i>óþjálga</i>, eiginl.: glæpafulla.

74   <i>enda setur hún niður</i> o. s. frv., eða: ef hún er konunum velviljuð, setur 
hún jafnvel niður deilur manna þeirra.

79   <i>ófrjóva haf</i>, eða síólgandi <i>(atrygeton)</i> haf. 
Eins og Posídon fer til Ægisvalla (V 381), fer Aþena til Aþenuborgar og 
Afrodíta til Pafusborgar (VIII 362). „Hið ramgjörva hús Erekteifs“ er 
hin forna konungshöll á Akrópolis, sem var áföst hofi, þar sem hinn 
forni hálfguð landsins var tignaður ásamt gyðjunni Aþenu.

81   <i>hús Erekteifs:</i> Erekteifur var þjóðhetja og konungur Aþeninga, Hann 
býr Aþenu, er var verndargyðja borgarinnar og fóstra hans, virðulegar 
viðtökur í konungshöllinni.

87   <i>blástáli</i>, eða réttara blágleri (<i>kyanoio</i>), þ. e. sambland af gleri og eir, 
eins og fundizt hefur mikið af í Egyptalandi, Mýkenu og Tiryns.

91   <i>Hundar úr gulli</i> o. s. frv.: Líkl. fjórir hundar, tveir hvorum megin, 
annar úr gulli, hinn úr silfri. Í eldri grískri list koma hundar sjaldan 
fyrir sem dyraverðir, heldur hlébarðar, sfinxar og ljón.

107   <i>tæra</i> (viðsmjör), eiginl.: fljótandi, mýkjandi; viðsmjör var borið í vefinn 
til þess að gera dúkinn mjúkan og glitrandi.

113   <i>fjögur plóglönd</i>, plógland samsvaraði h. u. b. einni dagsláttu. Garðurinn 
er hugsaður í þremur reitum: 1) eiginlegur aldingarður (l. 114-121), 
2) vínekra (122-126), 3) matjurtagarður.

119   <i>útrænan</i> eða Zefýrus, sem annars flytur snjó og regn, andar í þessari 
ævintýralegu lýsingu hita og hlýju.

122   o. s. frv. ... <i>á einum stað ... var ... þornað</i>, o. s. frv.: í gríska textanum
er hér alls staðar nútíð: er ... þornar o. s. frv.

125   <i>þar</i> (voru), í gr.: framan á (nl. vínviðnum).

<i>var blómið nýsprungið</i> o. s. frv., í gr. textanum: á sumum eru blómin 
að falla, sum eru í fullum blóma.

137   <i>dreypa ... Argusbana</i>, þ. e. Hermes, sem gaf mönnum svefninn; þess 
vegna var honum fórnað síðast.

153   <i>settist ... niður í öskuna</i>, táknaði mikla auðmýkt; yfirleitt þótti ósæmandi 
að sitja á jörðinni. Askan, sem um er að ræða, er sennil. „heilög 
aska“ eftir blót; hana mátti ekki taka burt.

157   <i>fróður í ... fornum fræðum</i>, í gr. textanum stendur aðeins: hafði langa 
og mikla reynslu.

197   <i>hinar römmu Örlagagyðjur</i>, á gr. <i>Klóþes</i> = spunakonurnar (sem
„spinna“ örlagaþráð manna). Þær voru 3: Klóþó, Lakkesis og Atrópos;
sbr. J. G. bls. 167.

296   <i>laugaði mig</i>, eða: lét mig laugast.

323   <i>Hradamant</i> var tvíburabróðir Minoss Kríteyjarkonungs, hann var sonur 
Seifs og Evrópu. Þessi saga um hann er annars ókunn. Eyjan Evboia 
virðist vera hugsuð sem sá staður, þar sem Títýus þoldi refsingu þá 
(XI 576), sem Hradamant dæmdi hann til að þola.

326   <i>og náðu heim aftur</i>, nl. samdægris.

338   <i>til að fara í</i>, sjá ath. IV 299.

345   <i>útskornum</i>, sjá ath. I 440.



ÁTTUNDI ÞÁTTUR


28   <i>er eg veit eigi hverr er</i>: Með þessum orðum gefur Alkínóus í skyn, að 
hann ætlist til þess, að hinn ókunni maður segi til sín. En hvorki þessi 
áskorun né smánaryrði Evrýaluss fá Odysseif til þess að ljósta upp 
nafnleynd sinni.

31   o. s. frv. Mjög góð þýðing.

37   <i>þóftur</i>, réttara: keipi (<i>kleísín</i>).

49   <i>ófrjóva hafs</i>, sjá ath. VII 79.

57   <i>svalirnar</i>, þ. e. súlnagöngin, sjá I bls. XLV.

Á eftir orðunum: <i>af mönnum</i> — er í þýð. felld niður 1. 58: „er safnazt
höfðu saman, voru það margir menn, bæði ungir og gamlir.

75   <i>um deilu þeirra Odysseifs og Akkils Peleifssonar</i> ...: Ekkert er með
vissu kunnugt um deilu þessa. Í hetjukvæði því, Kypría, sem lýsti töku 
Tróju og nú er glatað, var sagt frá því, að í blótveizlu (eftir fall Hektors) 
hafi þeir A. og O. deilt um það, hvort hægara væri að vinna Tróju 
með brögðum eða hreysti; hafi O. haldið fram því fyrrnefnda, en A. 
því síðarnefnda.

80   <i>Pýþó</i> var elzta nafnið á Delfi. Sem véfrétt er staðurinn aðeins nefndur
hér hjá Hómer.

121   <i>frá hlaupstíunni</i> eða hlaupgrindunum, þar sem skeiðið hófst; „<i>svo 
skjótt sem fugl flygi</i>“ stendur ekki í gr. textanum.

128   <i>á hlaupi</i>, réttara: í stökki (<i>halmati</i>).

129   <i>í töfluleik</i>, þ. e. kringlukasti (<i>diskos</i>).

158   <i>í allra áheyrn</i>, eða réttara: upp í opið geðið á honum (<i>anten</i>).

171   <i>óskjálega</i>, þ. e. örugglega.

186   <i>í skikkjunni</i>, sem menn annars lögðu frá sér við slík tækifæri.

208   <i>við vin sinn</i>, eiginl. við gestvin sinn.

219   <i>Fílóktetes</i>, sonur Poiass frá Meliboju í Þessalíu.

224   o. s. frv. Þessi saga um dauða Evrýtuss þekkist annars ekki. Hann var
talinn eiga heima í Þessalíu. Ekkalía var talin vera í Þessalíu.

254   <i>Fari einhverr fljótt</i> o. s. frv. sýnir, að dansinn hefur ekki verið fyrirhugaður, 
heldur grípur konungur til hans til þess að hin óþægilegu
atvik skuli gleymast.

258   <i>leiksjáendur</i>, þ. e. leikdómarar.

267   <i>hinnar fagurkrýndu A.</i>, þ. e. með fagurt höfuðdjásn.

283   <i>til Lemneyjar</i>, Lemnos er eldfjallaeyja nálægt Hellusundi; hinir grísku
íbúar hennar nefndust Sintíar.

285   <i>Ares Gullintaumi</i> nefnist svo, af því að hestar hans höfðu gullbeizli og
gyllta tauma.

<i>blint</i>, eða e. t. v. réttara: árangurslaust.

288   <i>fagurbeltuðu</i>, eða réttara: fagurkrýndu (<i>evstefanú</i>).

<i>Kýþerea</i> kallast ástargyðjan <i>Afrodíta</i>, af því að hún var tignuð á eyjunni
Kýþeru, fyrir sunnan Pelopsskaga.

300   <i>Bægifótur</i>, gr. orðið (<i>amfígyeis</i>) þýðir e. t. v. „hinn handleggjafimi
snillingur“, eða „halti“. En smiðir voru oft haltir. Ástæðan til þess, að
hinn halti Hefestus og hin fagra Afródíta voru hugsuð sem hjón, er
sennilega sú, að í augum fornmanna þessara tíma voru fögur vopn og
fagrar konur hið fegursta, sem þeir þekktu.

302   Á eftir orðunum: <i>hvar komið var</i> er l. 303 sleppt: „Hann gekk heim
til hallarinnar, sorgmæddur í hjarta“.

309   <i>skæða Ares</i>, eða: ósvífna (<i>aídelon</i>) A.

311   <i>visinn</i>, eiginl.: vanheill, veiklaður (<i>epedanos</i>).

318   <i>allan mundinn</i>, í goðheimi eiga sér stað hjónabönd eins og í mannheimi.

320   <i>er engin stillingarkona</i>, eða er léttúðug (<i>úk ekheþymos</i>).

321   <i>eirföstu</i>, orðrétt: eirþröskulduðu.

322   <i>hinn langskeyti lávarður</i>, eða: verndarinn (<i>hekaergos</i>).

361   <i>fór Ares til Þrakalands</i>, því að hjá hinum herskáu Þrökum undi Ares 
sér sérstaklega.

362   <i>Kýpur</i>, á þeirri eyju (Cyprus) var Afrodíta sérstaklega tignuð. Hún 
var upprunalega austræn frjósemdargyðja, og flyzt dýrkun hennar yfir 
Grikklandseyjar til meginlandsins.

364   <i>sem hinir eilífu guðir á sig bera</i>, eða: sem ljóma (glitra) á líkömum 
hinna eilífu guða.

380   <i>í mannhringnum</i>, orðrétt: á dansvellinum.

393   <i>vætt af dýru gulli</i>, „vætt“ er hér þýðing á gr. orðinu talanton, talentu, sem
var gullstöng með ákveðinni þyngd. Attíska talentan seinna meir var
talin gilda rúmar 4000 kr. (eftir peningagildi fyrir fyrri heimsstyrjöld). 

404   <i>fílsbeini</i>, Hómer nefnir að vísu fílsbein, en hvergi fíla.

448   <i>hin tignarlega Kirka</i>, sbr. X 47.

517   <i>Deífobus</i>, sonur Príamuss, var eftir fall Hektors aðalforingi Trójumanna;
eftir fall Parísar átti hann líka að hafa fengið Helenu fyrir konu. 

524   <i>fallið hefur fyrir föðurland sitt</i> o. s. frv., eða e. t. v. réttara: fallið hefur
fyrir framan ættborg sína í fylkingarbrjósti samborgaranna.

556   <i>megi stefna þangað hyggju sinni</i>, skip Feaka eru hugsuð sem verur 
sálu gæddar.

565   <i>Posídon vera oss reiðan</i>, eiginl.: vera afbrýðisaman við oss.

578   <i>óförum A., D. og I.</i>, eiginl.: örlögum (<i>oiton</i>) A., D. og I.



NÍUNDI ÞÁTTUR


Ævintýr Odysseifs eru sögð af honum sjálfum, og gerir það frásögnina alla 
eðlilegri og skemmtilegri heldur en ef þau væru sögð í þriðju persónu.

Efnið í ævintýrunum er tekið úr undraheimi þjóðsagnanna. Sum þeirra, 
t. d. Kýklópa þáttur, koma fyrir í þjóðsögum ýmissa annarra þjóða. Kýklópum 
er lýst sem algerðri andstæðu við Feaka og fyrirmyndarríki þeirra, og hlíta 
hvorki guða né manna lögum, eins og risinn segir við Odysseif: „Heimskur 
ertu, gestur, eða þú ert langt að kominn, er þú ræður mér að óttast eða 
forðast guðina. Kýklópar skeyta ekki um Seif Ægisskjalda, né um hina sælu 
guði; vér erum þeim langt yfirsterkari. Ekki mun eg vægja þér né félögum 
þínum, til að forðast reiði Seifs, nema mér bjóði svo hugur um ...“. Í ruddaskap
sínum og siðleysi er Kýklópinn líka alger andstæða söguhetjunnar 
Odysseifs, sem yfirleitt er riddaralegur og ekki grimmur að þarflausu. Hið
eina í fari risans, sem vekur samúð, er umhyggja hans og ást á skepnunum, sem 
hann hefur hjá sér.

10   <i>borðkerin</i>, eða e. t. v. réttara: staupin (<i>depaessín</i>).

22   <i>einkennilegt</i>, eða: áberandi.

24   <i>Dúliksey, Sámsey og S.</i>, sjá ath. I 246.

39   <i>í Kíkónalandi</i>, þjóð í Þrakíu við Hebrosfljót; <i>Ismarus</i> var borg þeirra, 
stóð úti við sjó. 

Ýmislegt bendir til þess, að upprunalega hafi menn hugsað sér, að 
Odysseifur hafi farið ferðir sínar um norðurhluta Grikklandshafs, um 
Hellusund og Svartahaf. En seinna voru flestar ferðir hans staðbundnar 
við vesturhluta Miðjarðarhafs, einkum nálægt Sikiley og Suður-Ítalíu.

46   <i>bjúghyrndum</i>, sjá ath. I 92.

56—61   Mjög góð þýðing.

58   <i>er sólu sveif að aklausnum</i>, þ. e. þegar hallaði að kvöldi (eiginl.: er leysa 
átti uxana frá plóginum).

64   <i>borðrónu</i>, eða stafnbjúgu.

65   ... <i>höfðum kallað þrisvar</i> o. s. frv.: með þreföldu „dauðaópi“ voru sálir 
þeirra, sem fallið höfðu í öðrum löndum, kallaðar heim, svo að þær 
gætu þar hlotið rétta útför.

80   <i>Malíuhöfða</i>, sjá ath. III 287; 

<i>Kýþera</i> var eyja suðvestur af Malíuhöfða.

84   <i>Lótófagar</i> = Lótusætur voru þjóðflokkur, sem (eftir því, sem Herodót 
segir) bjó í Líbýu, á norðurströnd Afríku; lótos er afríkönsk planta 
(er kölluð jujube í Afríku), lágur runni með þyrna; ávextirnir, sem 
eru á stærð við ólívur, eru ekki ósvipaðir fíkjum eða döðlum á bragðið. 
Enska skáldið Tennyson hefur ort frægt kvæði, the Lotos-Eaters, sem 
lýsir hugarástandi Lótosætanna.

98   <i>Hafði eg þá með mér o. s. frv.</i>: Gera verður ráð fyrir, að ekki hafi allir 
etið af lótosávöxtunum og hafi þeir tilkynnt Odysseifi, hvernig komið var.

106   Til lands Kýklópanna hefur líka talizt geitaeyjan, sem nefnd er rétt á 
eftir. Skáldið hugsar sér, að Kýklópar búi á sömu strönd og Lótosæturnar, 
því að ekki er talað um langa ferð milli þeirra.

112   <i>Hvorki hafa þeir ráðstefnur né lög o. s. frv.</i>, táknar, að þeir lifi ekki í 
skipulegu þjóðfélagi, heldur séu algerir villimenn.

125   <i>hlýrroðin skip</i>, orðrétt á gr.: „með rjóða vanga“; framstafn skipsins er 
skoðaður sem andlit þess, kinnungarnir kinnar. E. t. v, hefur stafninn 
upprunal. verið litaður til þess að bægja burt illum öndum. Af sömu 
ástæðu voru oft máluð augu á kinnung skipsins.

127   <i>er farið gætu til mannabyggða</i>, í gr. stendur orðrétt: er farið gætu 
ýmissa erinda og komið til mannabústaða, eins og menn eru vanir.

130   <i>mundu ... yrkt geta</i>, orðrétt: mundu ... annars hafa yrkt.

133   <i>mjúklendar</i>, þ. e. grösugar.

140   <i>í hafnarmynninu</i>, eða e. t. v. réttara: innst í höfninni (<i>epí kratos límenos</i>).

151   <i>sofið út</i>, eða: sofnað (<i>apobríxantes</i>).

172   <i>kæru</i> (félagar), réttara: tryggu f.

184   <i>Þar lá margt fé</i>, orðrétt: Þar var vant að vera á nóttunni m. f.

196   <i>geitbelg með ... víni</i>, slíkir belgir voru notaðir undir vín á ferðalögum, 
en annars var það geymt í leirkerum.

198   <i>Ismarusborg</i> var borg Kíkónanna; hún var í bandalagi við Tróju og 
stóð því undir vernd Apollons eins og Trója.

199   <i>og létum hann njóta þess</i>, orðrétt stendur: af guðhræddri blygðunarsemi 
(<i>hatsómenoi</i>).

202   <i>sjö vættir</i>, talan 7 var heilög í goðsögnum Apollons.

209   <i>vanur að koma tuttugu mælum vatns í eitt fullt drykkjarker víns</i>, mjög 
sterkt hefur vínið verið, því annars var venjan að hafa 3 hluta vatns 
móti 2 hlutum víns.

213   <i>alla jafna</i>, í gr. stendur: þegar í stað, undir eins (nl. og ég sá hellinn 
og umhverfið).

231   <i>og blótuðum</i>, nl. ostum; menn voru vanir að blóta af því, sem þeir höfðu 
handbært og sjálfir neyttu.

244   o. s. frv. Mjög góð þýðing.

250   Á milli orðanna: <i>En er hann hafði</i> — og ... <i>aflokið</i> — vantar: kappsamlega, 
í skyndi.

286   <i>en eg komst lífs af</i>, orðrétt: eg komst hjá bráðum bana.

294   <i>fórnuðum ... höndum</i>, þ. e. með lófana upp, eins og við bæn.

297   <i>og drukkið óblandna mjólk</i>, hinir hófsömu Grikkir blönduðu oftast bæði 
mjólk og vín vatni.

302   Á eftir orðunum: <i>og leggja því fyrir brjóst honum</i> — vantar í þýð.: 
eftir að hafa þreifað fyrir sér með hendinni (<i>epímassamenos</i>).

322   <i>eins stór og siglutré úr stórum tvítugærum</i> o. s. frv., eiginl. stendur: „úr 
tjörguðu tvítugæru, rúmgóðu flutningaskipi, haffæru“.

332   <i>hverr til þess vildi verða</i>, eiginl.: hver þor hefði til þess.

335   <i>eg var sjálfur kjörinn</i>, eða: eg taldi mig sjálfan fimmta mann með þeim.

357   Á eftir: „<i>Hin kornfrjóva jörð</i>“ vantar: einnig (<i>kai</i>).

388   Á eftir: ... <i>upp með honum öllu megin</i> vantar: „er hann snerist“ (<i>íonta</i>).

393   <i>Það, sem gefur járninu hörkuna aftur</i>, hjá Hómer kemur enn ekkert 
sérstakt nafn fyrir á stáli.

409   <i>skjótum orðum</i>, eiginl. „hraðfleygum orðum“.

433   Á milli orðanna: <i>vatt mig undir</i> og <i>kvið</i> vantar: loðinn (<i>lasíen</i>).

439   <i>jörmuðu</i>, eða réttara: jörmuðu í sífellu.

453   <i>hinn vondi maður</i>, eða: hinn ragi (huglausi) maður.

454   <i>hafði gert mig ölvaðan</i>, orðrétt: hafði deyft huga minn með víni.

457   <i>úr krummum mér</i>, orðrétt: undan reiði minni.

465   <i>urðum vér oft að fara fyrir þá</i> o. s. frv., eða: og litum oft aftur (lituðumst 
oft um), unz ...

503   „<i>Ef einhver spyr þig ... þá seg, að Odysseifur hafi blindað þig ...</i>“. 
Aristóteles segir, að þá fyrst sé hefndin fullkomin, þegar sá, sem fyrir 
henni verður, veit hvaðan hún kemur og hvers vegna. Nauðsynlegt var 
líka að nefna nafnið, þar sem risinn hafði einungis heyrt nafnið „Enginn“.

525   <i>fórnaði höndum til ... himins:</i> Þegar menn báðu Olympsguði, fórnuðu 
þeir höndum; þegar þeir báðu sjávarguði, teygðu þeir hendurnar fram 
í áttina til hafsins, en þegar undirheimaguðir voru tilbeðnir, börðu menn 
með höndunum á jörðina.

531   Á eftir orðunum: að <i>Odysseifur borgabrjótur</i> er í sumum útgáfum l. 
532: Laertesson, er heima á í Íþöku.

542   <i>og rak það upp að landi</i>: nl. á geitaeyjunni.

552   <i>Seifi Kronussyni</i> sem verndara og hefnara gestaréttarins.



TÍUNDI ÞÁTTUR


Í þessum þætti og tveim hinum næstu er rakin för söguhetjunnar um 
ævintýralönd þjóðsagnanna, sem byggð eru hinum furðulegustu kynjaverum. 
Hefst frásögnin á komu Odysseifs til Eólusar vindadrottins og eyjar hans. Er 
umhverfis hana óbrjótandi eirveggur. Þessu næst er lýst viðtökum hjá hinni 
fjölkunnugu Kirku og för til hinna geigvænlegu undirheima, unz öldur 
sjávarins skola hinum raunamædda manni í land á eyju landgyðjunnar 
Kalypsóar, þá er hann með naumindum hafði sloppið úr klóm Skyllu, 
Karybdísar og annarra meinvætta.

2   <i>Eólus Hippótesson</i> (<i>Aioles Hippotades</i> = Hvatur Stríðsvagnshetjuson): 
Bæði nöfnin skulu með nokkrum hætti benda til hraða.

3   <i>var hægt skipi að leggja að þeirri ey, (plóte ení nesó),</i> býða flestir eða 
allir: „á fljótandi ey“.

7   <i>hafði hann gift dæturnar sonum sínum</i>: Um hjónabönd bræðra og 
systra getur víða í forngrískum sögnum. Munu þetta vera leifar frá 
tímum frumstæðra trúarbragða, er konungar voru tilbeðnir sem guðir, 
og hið konunglega blóð talið of dýrmætt og heilagt til að blandast 
nokkru, sem væri því óæðra. Minna má t. d. á það, sem segir í VII. 
þætti um Alkínóus kóng og Aretu (VII. 54 o. áfr.): „Hún á það 
kenningarnafn, að hún heitir Areta, og er komin af þeim sömu foreldrum, 
sem áttu Alkínóus kóng“. Þá er og sagt, að landslýðurinn 
hafi fagnað henni sem gyðju, er hún gekk um borgina (VII. 66 o. áfr.), 
ennfremur, að Feakar hafi átt mátt sinn og megin undir Alkínóusi (VI. 
197). Allt bendir þetta orðalag til frumstæðra hugmynda um guðdómlega 
konunga og drottningar. Er menning Grikkja hafði hafizt á æðra 
stig, voru slík hjónabönd talin óhæfa. Verður þess og vart í kviðum 
Hómers, að reynt sé að útskýra sagnir um hjónabönd systkina þannig 
að þær veki ekki hneyksli. Í VII. þætti er þannig tekið fram, að er 
sagt sé, að Alkínóus og Areta hafi verið af sömu foreldrum komin, 
sé það svo að skilja, að þau hafi átt til sömu <i>forfeðra</i> að telja, og 
skotið er inn ættartölu til að útskýra það nánar.

10   <i>hinnar ilmandi hallar</i>, samkvæmt gríska textanum: „hinnar steikarilmandi 
hallar“.

12   <i>á útskornum legubekkjum</i>: Gríska orðið <i>tretos</i> þýðir eiginlega „með 
boruðum götum“, annaðhvort til að festa í eitthvert skraut eða til 
að binda í ólar, sem héldu uppi rúmfatnaðinum. Hér þýðir Svb. 
gr. orðið <i>lekhos</i> „legubekkur“, en annars þýðir hann svo orðið <i>klismos</i>, 
sbr. ath. 233. 

<i>hvíla þeir á blæjum, hevdús' en te tapesí</i>: Sbr. aths. Il. XXIV 230.

19   <i>Hann fló belg af níu ára gömlum uxa</i>: Talan <i>níu</i> var fornhelg. Níu 
ára urðu þær gróðrarvættirnar, Ótus og Efíaltes, sem segir frá í Od. 
XI. 305 o. áfr. Er svo hermt, að þegar þeir voru níu vetra, þá hafi 
þeir verið <i>níu</i> álna breiðir, en á hæð <i>níu</i> faðma. Í Od. XIX. 179 segir, 
að Mínos, „málvinur hins mikla Seifs“, hafi ríkt í níu ár. — Vindbelgur 
Eólusar á sér fjölda hliðstæðna í þjóðsögnum ýmissa landa.

23   <i>á hinu rúmgóða skipi</i>: Sveinbjörn þýðir svo hér og víðar gríska orðið 
<i>glafyros</i> = „holur“.

28   <i>Vér sigldum nú níu daga, jafnt nótt sem nýtan dag, og þegar á tíunda 
degi skaut upp föðurlandi voru</i>: Hér er trúlega fylgt frásagnarhætti 
ævintýra. Allt virðist vera að enda vel, hetjan sér föðurland sitt rísa úr 
sæ og reykinn stíga til himins af ættjörð sinni, — en skyndilega dynur 
ógæfan á af nýju, aðrar þrautir ber að höndum, sem efni verða í ótal 
sögur. Með bæn Pólýfemusar (í lok IX. þáttar) til föður síns Posídons 
hafði skáldið og vakið oss hugboð um, að för þessi mundi óheillavænleg.

30   <i>og sáum vér vitavörð þann, er í nánd var</i>: Grísku orðin <i>pyrpoleontas 
eleyssomen</i> þýða eiginl. „gátum séð menn, sem voru að annast elda 
sína“. Sennilega mun hér átt við elda þá, sem smalar kynda, er þeir 
sitja yfir hjörðum sínum.

40   <i>frá Trójuborg, ek Troies</i> (<i>gaias</i>), eiginl. „frá Trójulandi“.

64   <i>hvaða Óhamingja hefir hremmt þig</i>: Samkvæmt gríska textanum 
„hremmdi þig“ eða „réðst að þér“.

75   <i>því goðagremi veldur því, að þú ert hingað kominn</i>: prýðileg þýðing, 
nákvæm og þó færð í fullkoml. íslenzkan búning.

76   <i>og féll mér það ærið þungt</i>: Orðrétt þýðing mundi vera: „og stundi 
þungan“.

81   <i>og komum á sjöunda degi til Lamusar háreistu borgar, Telepýlsborgar í 
Lestrýgónalandi: Nafnið Telepýlsborg</i> (<i>Telepylos</i>) þýðir „Víðhlið“, viðeigandi 
nafn á borg, sem slíkir risar byggðu. <i>Lamus</i>, forn hetja, talinn 
stofnandi borgarinnar; sbr. Ovid. Met. XIV. 233 og Horat. od. III. 17. 
Rómverjar töldu <i>Formiae</i> (Mola di Gaëta) vera borg Lestrýgóna, en 
Grikkir hins vegar Leontinoi á Sikiley. 

Þótt frásögnin um bardagann við Lestrýgóna sé stuttorð, virðist hún 
í byggingu kviðunnar vera hugsuð sem samstæða viðureignarinnar 
við Kýklópinn, Pólýfemus. Hin merkilega lýsing á staðháttum má ætla, 
að byggð sé á frásögnum sjómanna, er séð hafi eða heyrt um norðlæg 
lönd miðnætursólar og þrönga, hömrumlukta firði. Snarræði Odysseifi 
og hugkvæmni hafði orðið til bjargar úr klóm Kýklópsins. Hér virðist 
tilviljun ein ráða, að Odysseifur leggur skipi sínu við fjarðarmynnið 
og fær þannig undan snúið háskanum.

91   <i>hinum borðrónu skipum</i>: „Borðróinn“ er þýðing á <i>amfíelissa</i>, sem sennilega 
þýðir „vaggandi á báða vegu“ eða „sem lætur vel að stjórn“.

95   <i>Eg einn lagði skipi mínu</i>: Fallið hefur hér niður lo. svartur sem einkunn 
með skipinu.

97   <i>Eg gekk upp á hátt leiti</i>: Orðrétt: „Eg gekk upp á klettótta hæð, þaðan 
sem útsýni var“.

101   <i>hvað mennskra manna byggi í landinu</i>: Orðrétt: „Hvað manna æti hér 
brauð á jörðinni“.

124   <i>stungu þeir skipverja í gegn, eins og fiska</i>: Veiðiaðferð þessi var framkvæmd 
með þríforkum og aðallega beitt við túnfiska og ála. 
Þegar skáldið hefur nú í stuttu máli greint frá ævintýrunum af Eólusi 
og Lestrýgónum, er það nokkuð fjölorðara um viðureign Odysseifs og 
hinnar fjölkunnugu Kirku á Eyju (<i>Aiaia</i>). Þótt skáldið muni hér hafa 
farið eftir fornri ævintýrasögn, er talið sennilegt, að það hafi ummyndað 
hana á þá lund að skipta liði í tvo flokka. Þannig gafst færi 
á að láta Odysseifi berast fregn af fjölkynngi Kirku og tóm til að 
láta fundum hans og Hermesar bera saman, svo að hetjan yrði ónæm 
fyrir hinum illu töfrum. Enn fremur barst skáldinu hér tækifæri upp í 
hendur til að leiða fram nýja persónu, Evrýlokkus, sem með bleyðiskap 
sínum verður hér að vísu að nokkru gagni, því að hann flytur Odysseifi 
fyrst fregn af óförum félaga sinna í híbýlum Kirku. Annars kemur 
Evrýlokkus úr þessu fram sem eins konar talsmaður fyrir þá uppreisnarhneigð, 
sem fyrst hafði orðið vart, er þeir félagar Odysseifs opna belg 
Eólusar. Síðar í þessum þætti sárbiður hann Odysseif að fara ekki til 
híbýla Kirku og hvetur til flótta. Enn síðar, er Odysseifur kemur til 
að sækja félaga sína, þá er eftir höfðu orðið hjá skipunum, og ætlar 
að fara með þá til Kirku, rís Evrýlokkus upp öndverður og leyfir sér 
jafnvel að bregða Odysseifi um dauðdaga þeirra, sem Pólýfemus hafði 
grandað: Allt hafði það hlotizt af ofdirfsku hans. Lætur Evrýlokkus 
þó í þetta sinn undan hótunum Odysseifs. En í XII. þætti þröngvar 
hann Odysseifi til að lenda á eynni Þrínakíu og fær þar talið félaga sína 
á að drepa naut Helíusar. Þannig er Evrýlokkusi lýst sem hreinni andstæðu 
Odysseifs, sem talsmanni heimskunnar og bleyðiskaparins. En 
hugdirfð og hugkæxmni hinnar staðföstu hetju ljóma þeim mun skærar 
fyrir sakir þessa dökka bakgrunns. 

<i>Kirka</i> var, sem hér segir, dóttir Helíusar og Persu (Perseis) Ókeansdóttur, 
systir Eetess, konungs í Kolkis, þess er komizt hafði yfir gullna reyfið 
og var faðir Medeu, (sbr. J. G. Goðafr.).

149   <i>lagði upp af enni víðlendu jörð</i>: Orðið „víðlendur“ er hér þýðing á gríska 
orðinu <i>evry-odeia</i> = „með breiðum vegum“.

151   <i>Réðst eg þá um við sjálfan mig</i>: Orðrétt þýðing: „Réðst eg þá um í huga 
og sinni“ (<i>kata frena kai kata þymon</i>, þ. e. <i>mente et animo</i>).

152   <i>er eg sá dökkvan reykinn</i>: Orðið, sem hér er þýtt „dökkur“ (<i>aiþ-ops</i>), 
þýðir í rauninni „eldglampandi“, því að á reykinn hefur slegið bjarma 
af eldinum, sem logaði niðri í híbýlum Kirku.

172   <i>vakti félaga mína</i>: Heppilegri þýðing virðist mundu vera hér: „hughreysti 
félaga mína“, þó að sögnin <i>an-egeiró</i> þýði auðvitað líka „að 
vekja“.

179-80   <i>og skoðuðu hjörtinn á sjávarströndinni</i>: Orðrétt: „og skoðuðu 
hjörtinn á strönd hins ófrjóva hafs“.

189   <i>Heyrið orð mín, góðir félagar, er ratað hafið í margar raunir</i>: Réttara 
virðist: „ ... þótt ratað hafið o. s. frv.“.

195   <i>sá eg ómælilegt haf liggja í hring umhverfis eyna</i>: Orðrétt: „sá ég ómælilegt 
haf liggja sem sveig umhverfis eyna“.

198   <i>en þeir urðu hnuggnir</i>: Í gríska textanum stendur: <i>toisín de kateklasþe 
fílon etor</i>, „hugur þeirra brast í sundur“.

208   <i>og með honum tveir og tuttugu skipverjar og þótti oss sárt að skilja 
hvorum tveggjum</i>: Orðrétt: „og með honum tveir og tuttugu skipverjar, 
(allir) grátandi; og skildu þeir oss eftir harmandi“. Er þýðing Sveinbjarnar 
hér gott dæmi þess, hve hann fær þjappað saman miklu af 
merkingu margra grískra orða í eina góða, gagnorða, íslenzka setningu.

222   <i>hafði hún þá uppi mikinn vef (histon epoikhomenes megan)</i>: Orðrétt: 
„er hún gekk fram og aftur fyrir miklum vef“. — Vefstóll sá, er ætla 
má, að tíðkazt hafi á söguöldinni grísku og hér er nefndur, mun hafa 
gerður verið úr tveim stólpum með þverslá á milli. Á þessa slá var fest, 
lóðrétt og samhliða, þráðum uppistöðunnar. Að neðan voru tvö sívöl 
kefli (<i>kanones</i> Il. XXIII 761). Upp á þessi kefli var brugðið á víxl með 
lykkjum þráðum uppistöðunnar. Við vefnaðinn var annað keflið dregið 
fram upp að brjósti vefarans, og um leið var fyrirvafinu skotið með 
vefjarskyttu (<i>kerkis</i>) í gegnum opið, sem þannig myndaðist. Vefarinn 
varð því að standa við vefinn og ganga ýmist fram eða færa sig aftur 
(<i>epoikhesþai</i>). Sbr. mynd á næstu bls.

228   <i>Vér skulum því þegar gera vart við oss</i>: Orðrétt: „vér skulum því þegar 
hefja upp raust (vora)“.

229   <i>en þeir gerðu vart við sig og kvöddu dyra</i>: Orðrétt: „Þeir hófu upp raust 
sína og kölluðu til hennar“.

233   <i>lét hún þá setjast á legubekki og hástóla (kata klismús te þronús te)</i>: 
„Legubekkur“ er óheppileg þýðing; <i>klismos</i> var þægilegur <i>stóll</i> með 
baki; <i>þronos</i> (hástóll) var stóll á háum fótum, með bríkum og baki 
og áfastri fótskör (<i>þrenýs</i>). Slíkir stólar stóðu oft upp við súlu eða vegg.

235   <i>saman við pramniskt vín: Pramneios oinos</i> var talið vera sterkt rauðvín. 
(Þess getur og í Il. XI 639).


[1424.png: Vefstóllinn (skýringarmynd).]

235-236   <i>og blandaði þenna hræring með töfrum, anemisge de sító</i> | <i>farmaka 
lygr'</i>, eiginl.: „blandaði fæðuna skaðvænlegum töfralyfjum“.

264   <i>Hann tók báðum höndum um kné mér og bað</i>: Hér fer á eftir í gríska 
textanum ljóðlína (X 265), sem Sveinbjörn hefur sleppt, enda er svo í 
flestum handritum: „og kveinandi mælti hann til mín fleygum orðum“.

269   <i>fá undan stýrt ógæfunni, alyxaimen kakon emar</i>; „fáum undan stýrt 
óheilladeginum“.

272   <i>hjá enu dökkva, rúmgóða skipi:</i> „Rúmgóður“ er þýðing á gríska orðinu 
<i>koilos</i>, sem þýðir „holur“.

277   <i>þá mætti mér Hermes Gullinsproti o. s. frv.:</i> Lýsing sú á Hermesi, sem 
hér fer á eftir, réð miklu um hugmyndir manna síðar um þetta goð.

281   <i>Hví ráfar þú enn einmana: Pe d' át ktl.</i>, eiginl.: „Hvert ráfar þú 
enn o. s. frv.“.

301   <i>þá þú hefir lagt af þér vopn þín, s' apogymnóþenta:</i> „þá þú hefur 
lagt af þér klæðin“.

302   <i>Argusbani, argeïfontes</i>, eitt hinna um deildu orða hjá Hómer. Ætla nú 
flestir, að það sé samsett af <i>argos</i> + <i>fainó</i>, (<i>argos</i> = skjótur, <i>fainó</i> = 
birta) og þýði því: „sá, sem snögglega birtist“. Aðrir skýra það, einkum 
fyrrum, eins og Sveinbjörn hér, svona: <i>Argeïfontes</i> fyrir <i>Argo-fonevtes</i> 
(af <i>Argos</i> og <i>fonevó</i>) = „bani Arguss“.

305   <i>kalla guðirnir það Mólý:</i> Sjaldgæf, forn (og sakir þess) hátíðleg orð 
töldu menn á hetjuöldinni grísku vera úr tungu guðanna.

324   <i>skjótum orðum, epea pteroenta</i>, eiginlega: „fleygum orðum“, sbr. andstæðuna 
<i>apteros</i> (<i>a-pteron</i> = vænglaus) „sem ekki fær vængi“, í 
orðatiltækinu <i>te d' apteros epleto myþos:</i> „hún hlustaði á þegjandi“, (Od. 
XVII 57, XIX 29, XXI 386, XXII 398).

325   <i>hvar áttu heima og foreldrar þínir, poþí toi polis ede tokees:</i> „hvar er 
borg þín og hvar eru foreldrar þínir?“

328   <i>og eitt sinn látið hana koma inn fyrir varir sér, ameipsetai herkos odontón:<(i> 
„og eitt sinn látið hana koma inn fyrir gerði tanna sinna“. 

329. ljóðlínu hefur Sveinbjörn fellt niður: „Nei, en hugurinn í brjósti 
þér verður ei blekktur“.

330   <i>hinn víðförli, polytropos:<i> Svona var orðið skilið fyrr. Nú telja fræðimenn 
það þýða „hinn ráðkæni“ (sbr. Od. I 1), samsett af <i>polys</i> og <i>trope</i>, en 
ekki af <i>polýs</i> og <i>trefó</i>. 

<i>Argusbani</i> (sbr. ath. X 302). 

<i>Gullinsproti:</i> Hermes bar gullinn sprota, (sbr. J. G. Goðafr. bls. 144).

341   <i>þá eg hefi lagt af mér vopn mín, gymnóþenta:</i> þá eg hef afklæðzt.

356   <i>sætt, melífrón</i> (<i>melí</i> + <i>fren</i>): „með hunangshjarta“, þ. e. hunangssætt 
eða: „með sætleik gleðjandi hjartað“.

363   <i>sára lúa, kamaton þymofþoron</i> (<i>þymos</i> + <i>fþor, fþeiró</i>), þ. e.: „lúann, 
sem bugar sálina“.

364   <i>og smurt viðsmjörsviðarfeiti, ekhrisen líp' elaió:</i> „og smurt ríkulega 
með v.“.

367   <i>og var skör niðri fyrir til að standa á:</i> Hér á eftir hefur Sveinbjörn fellt 
niður ljóðlínurnar 368—372 í gríska textanum, enda er þeim og sleppt 
í mörgum handritum. Sömu ljóðlínur standa í Od. I 136—140: <i>Þá kom 
herbergismær með handlaug í fallegri vatnskönnu úr gulli, og hellti á 
hendur honum yfir silfurfati, að hann gæti þvegið sér; þá setti hún 
fram skafið borð, en hin heiðvirða matselja kom með brauð og lagði 
fyrir hann, hún lét og til nógan mat og veitti fúslega það sem til var.</i>

377   <i>skjótum orðum</i>, sbr. aths. X 324.

386   <i>Þessvegna, ef þér ...</i>: Ef þér því ...

394   <i>hin volduga Kirka</i>, potnía Kirke: potnía (pot — eins og í des-potes, 
„herra“, „húsbóndi“) þýðir 1) drottning, 2) er það einkunn með 
a) gyðjunöfnum, t. d. Heru, Aþenu o. s. frv. b) með <i>meter</i>, „göfug 
móðir“. Hér fær Kirka þetta virðingarheiti, af því að hún fær ráðið 
yfir náttúruöflunum.

410   <i>Þeim fór líkt og sveitakálfum o. s. frv.</i> Orðrétt þýðing þessarar líkingar 
mundi vera svona: „Og eins og þegar kálfar á sveitabæ spretta allir í 
senn upp og bregða á leik til móts við hjarðir kúnna, er þær koma 
heim að haugnum (mykjunni) og hafa fengið nægju sína af beitinni: 
Stíurnar fá ekki lengur haldið þeim, heldur hlaupa þeir kringum mæður 
sínar og baula látlaust“. 

Vér sjáum þá, að Sveinbjörn hefur þýtt t. d. <i>bús agelaias: „sem ganga 
úti í haga á daginn“</i>, en það þýðir raunar nánast „kúahjarðir“; <i>elþoosas 
es kopron: „koma heim að fjósinu“</i>, en það þýðir orðrétt „koma heim 
að haugnum“; <i>hadínon mykómenai, „og baula hátt“</i>, orðrétt: „og baula 
látlaust“. 

Meðferð Sveinbjarnar sýnir allvel hátt hans: Hann <i>túlkar</i> Hómer með 
þeim árangri, að Íslendingum kemur hann kunnuglega fyrir.

418   <i>hraðfleygum orðum, epea pteroenta:</i> Þessu margendurtekna orðatiltæki 
söguljóðanna hefur Sveinbjörn stundum sleppt í þýðingu, stundum þýtt 
<i>„skjótum orðum“</i>, sbr. aths. X 324.

430.   ljóðlínu fellir Sveinbjörn niður. Er henni og sleppt í flestum handritum: 
„og ávarpaði hann þá fleygum orðum“.

431   <i>Hvert ætlið þér, pos' ímen</i>, þýðir: „Hvert erum vér að fara?“

434   <i>munum vér þá nauðugir viljugir verða að gista í garði hennar, hoi ken 
hoi mega dóma fylassoimen kai ananke:</i> „svo að vér yrðum þannig gegn 
vilja vorum að gæta hinnar miklu hallar hennar“.

435   <i>í helli Kýklópsins</i>, (sbr. IX. þátt); <i>messálon</i> þýðir Sveinbjörn hér „helli“. 
Orð þetta táknar eiginlega húsagarðinn, sem bæjarhúsin voru byggð 
umhverfis, eða gerði kringum bæinn til að geyma í fénað.

439   <i>við síðu mér, pakheos para merú:</i> „frá mínu kraftalega læri (lend)“.

441   <i>jafnvel þó hann væri mér mjög nátengdur:</i> Í síðari tíma sögn er hann 
talinn hafa verið kvæntur systur Odysseifs, Ktímenu. Getur hennar aðeins 
í Od. XV. 363. Byggist sögnin auðsjáanlega á þessum orðum kviðunnar.

450   <i>smurt þá með viðsmjörsviðarfeiti</i>, sbr. aths. X 364.

451   <i>loðkápur og kyrtla, khlainas úlas ... khítónas:</i> „þykkar ullarkápur 
og kyrtla“.

453   <i>og urðu alls áskynja, frassanto t' esanta:</i> „og höfðu þekkt hver annan 
augliti til auglitis“ (sem er annar lesháttur).

463   <i>örmæddir, askelees</i>, (<i>askeles</i>, af <i>a</i>- + <i>skelló</i> = þurrka), eiginlega 
„uppþornaðir“, „visnir“.

470.   ljóðlínu fellir Sveinbjörn niður, og er svo gert í mörgum handritum: 
„mánuðirnir liðu og hinir löngu dagar komu á hringrás sinni“.

472   <i>mikli raunamaður, daimoní'; daimoníos</i> (af <i>daimón</i>) táknar eiginlega 
þann, sem er undir yfirnáttúrlegum áhrifum, heillaður. Verður þó að 
þýða það með ýmsum hætti eftir sambandi. Heppilegri þýðing virðist 
mundu hafa verið hér: „undarlegi maður“. Svo hefur og Sveinbjörn 
þýtt orðið stundum annars staðar, t. d. Il. I. 561.

476.—479.   ljóðlínu sleppir Sveinbjörn. 476.—478. l. er að finna í Od. IX 566 
o. áfr., X 183 o. áfr. og XII 28 o. áfr.: <i>Þannig sátum vér þá allan 
daginn til sólseturs að veizlu, og höfðum gnógt kjöt og ljúffengt vín; 
en er sól var runnin og rökkur á komið</i>, [þá kemur 479. l.:] <i>lögðust 
þeir til svefns í enum dimmu herbergjum. En eg steig upp á hinn fagra 
beð Kirku, tók um kné henni o. s. frv. ... skjótum orðum</i>, sbr. aths. X 324. 
Hjá Kalypsó var það hetjan sjálf, Odysseifur, sem knúði gyðjuna til að 
leyfa sér að fara brott, af því að hann þráði Penelópu konu sína svo 
heitt. Hjá Kirku hins vegar virðist hann hafa gleymt sér gersamlega, unz 
hann gerir það fyrir félaga sína að fá fararleyfi. Kalypsó hafði látið 
hann fara að boði guðanna, en hjá Kirku gerist ei þörf slíkrar skipunar. 
Hún tekur beiðni hans strax vel, en með ýtarlegum frásögnum um 
óorðna hluti býr hún hetjuna undir nýjar þrautir: Odysseifur verður að 
takast merkilega ferð á hendur til ríkis Hadesar til að leita þar nánari 
vitneskju um heimför sína hjá Tíresíasi spámanni. 

Auðsjáanlega hefur skáldið gert sér far um að forðast nákvæma stælingu 
(eða endurtekningu) á brottförinni frá Kalypsó. Fræðimenn hafa að 
vísu með miklum líkindum á það bent, að Kirka, dóttir Helíusar, systir 
Eetess, muni verið hafa forn sagnapersóna, þar sem hins vegar Kalypsó, 
er ber hið táknræna nafn („sú, sem felur eða hylur“), muni í ríkara 
mæli vera sköpunarverk skáldsins, til orðin sem hliðstæð Kirku. Þrátt 
fyrir það hefur skáldinu tekizt að skapa tvær sjálfstæðar persónur: Tilfinningarnar 
ná yfirhöndinni hjá Kalypsó, og barmar hún sér sáran, 
þegar Hermes þröngvar henni til að láta elskhugann frá sér fara. Hins 
vegar tekur Kirka á öllu með fullri geðró, og er það fjarri henni að 
halda þeim Odysseifi og mönnum hans hjá sér einum degi lengur en 
þeir sjálfir vilja.

491   <i>til heimkynna Hadesar:</i> Hades <i>(Aídes)</i> táknar aldrei hjá Hómer undirheima, 
heldur ráðanda þeirra og drottin í eigin persónu (sbr. J. G. 
Goðafr. bls. 204).

492   <i>vofu hins blinda spámanns Tíresíasar hins Þebverska:</i> Tíresías var 
frægur spámaður í Þebuborg, er sagður var hafa lifað 7 mannsaldra, 
(sumir segja raunar í 6, aðrir í 9), eða alla þá stund, er Polýdórus, 
Labdakus, Laios, Ödipús og synir hans sátu að völdum í Þebu. 
Um Tíresías er sögð sú sögn, að hann hafi í æsku komið að tveim 
höggormum, sem voru að eðla sig á fjallinu Kyllene. Sló hann til þeirra 
með staf og varð þá skyndilega ummyndaður í mey. Sjö árum síðar 
kom hann að tveim höggormum, sem eins var ástatt um, og varð hann 
þá aftur að karlmanni, er hann hafði slegið til þeirra með staf sínum. 
Á því tímabili, sem hann var kona, hafði Tíresías gifzt. Sakir þess höfðu 
þau Seifur og Hera skotið máli sínu til hans, er þau deildu um, hvort 
maður eða kona hefði meira yndi af samförum. Tíresías, sem talað gat 
af reynslu, tók máli Seifs og lýsti því yfir, að yndi kvenmannsins væri 
tíu sinnum meira en karlmannsins. Hera, sem var á annarri skoðun, 
refsaði Tíresíasi með því að svipta hann sýn. En þessa refsingu mildaði 
Seifur með því að gefa honum spádómsgáfu og veita honum sjö sinnum 
lengra líf en öðrum dauðlegum mönnum. Svona segist Ovid og 
öðrum frá. Hins vegar er svo hermt í öðrum sögnum, að Tíresías hafi 
verið sleginn blindu, af því hann hafi séð Aþenu vera að baða sig í 
lindinni Hippokrene á Helíkonsfjalli. Í raunabætur veitti gyðjan honum 
spádómsgáfu og gaf honum staf, er stjórnaði skrefum hans með sama 
öryggi, sem hann hefði verið alsjáandi. Í lifanda lífi var Tíresías óskeikul 
véfrétt fyrir allt Grikkland. Hann andaðist með þeim hætti, að hann 
drakk vatn úr jökulkaldri lind, og fraus við það blóðið í æðum hans. 
Eftir andlátið hlotnaðist honum guðlegur heiður.

493   <i>heldur óskertu lífsfjöri sínu, tú te frenes empedoi eisí</i>, „heldur óskertum 
andlegum kröftum“.

507   <i>blástur Boreasar</i>, þ. e. Norðra, persónugervings norðanvindsins, (sbr. 
J. G. Goðafr. bls. 101).

508   <i>yfir Jarðstrauminn</i>, þ. e. Ókeanos, strauminn, sem umflaut jarðarkringluna, 
(um heimsmynd goðsagnanna sbr. J. G. Goðafr. bls. 100). Skáldið 
hlýtur að hafa hugsað sér, að landræma greindi Ókeanos frá hafinu, 
en mjótt sund hafi þó rofið landræmu þessa á einum stað. Hafi verið 
unnt að sigla um sund þetta út á Ókeansstraum. Orðin: <i>„En er þú 
ert kominn með skipið yfir Jarðstrauminn“</i>, hljóta þá að tákna: „Þegar 
þú ert kominn í gegnum sundið, sem liggur út í Ókeanos, og straumur 
leikur um inn í haf jarðarinnar“.

509   <i>þangað sem er lág strönd og lundur Persefónu</i>, þ. e. handan við sundið, 
sem liggur úr Ókeanos inn í jarðarhafið. Um Persefónu undirheimadrottningu 
sbr. J. G. Goðafr. bls. 204.

510   <i>frjólausir pílar, íteai ólesíkarpoi</i>, þ. e., sem fella ávöxt sinn, áður en 
hann er fullþroska, í þeim skilningi „frjólausir“, og eru því ásamt 
svartöspum taldir standa í sérstöku sambandi við dauðaríkið.

511   <i>hyljótta Jarðstraumi, Ókeanó baþydíne</i>, með djúpum hringiðum, af 
því að þar mætast straumar úr Ókeanosi og jarðarhafinu.

512   <i>Hadesar dimma heimkynnis, Aídeó ... domon evróenta, orðið evróeis</i> 
þýðir „rakur og óhreinn“, „forugur“.

513   <i>þú skalt fara þangað</i> o. s. frv., eiginlega stendur í gríska textanum aðeins: 
<i>„Þar út í Akkeron falla Pýríflegeton og Kókytus“</i>.

515   <i>og á hamarinn</i>, í gríska textanum aðeins: <i>„Og þar er hamar“</i>. Hugsa 
verður sér, að þar sem <i>Pýriflegeton</i> (þ. e. eldfljót) og <i>Kókýtus</i> (þ. e. 
tárafljót eða grátfljót) koma saman, myndi þau dunandi foss, sem 
hamar einn kljúfi í tvennt, en síðan falli fljótin í einu lagi út í <i>Akkeron</i>. 
Akkeron verðum vér líklega að hugsa oss sem stöðuvatn. <i>Stýxvatn</i>: 
Stýx var talið fljót í undirheimum, er rynni níu sinnum í kringum þá. 
Guðirnir unnu eiða sína, þá er sízt máttu rjúfast, við vatn þessa fljóts.

526   <i>hinn mikla draugasæg, klyta eþnea nekrón</i>, eiginl. „hinn fræga draugasæg“, 
sennilega svo, af því að skáldinu verður hugsað til anda hinna 
framliðnu hetja og kvenskörunga.

528   <i>og snúa þeim mót Myrkheimi, eis Erebos strepsas</i>: Erebos, hinir myrku 
dánarheimar undir jörðinni. Til samanburðar má benda á lýsingu á 
fórn til uppheimsgoða í III. þætti, einkum III 453 o. áfr.

549   <i>hin tignarlega Kirka, potnía Kirke</i>, er Sveinbjörn þýddi áður (394. 
ljóðlínu) „hin volduga Kirka“, sbr. aths. þar.

<i>hefir nú sagt mér að fara, de gar moi epefrade</i>: „hefur nú þegar veitt 
mér leiðsögn“, (þ. e. um ferðina).

550   <i>og skipuðust þeir vel við orð mín, toisin d'epepeiþeto þymos agenór</i>: 
„og skipaðist hinn karlmannlegi hugur þeirra við orð mín“.

552   <i>Elpenor hét maður</i>: Hin grátbroslega frásögn af þessum unga félaga 
Odysseifs hefur nokkra þýðingu í byggingu kviðunnar. Sál Elpenors er 
sem sé hin fyrsta, sem birtist Odysseifi í undirheimum. Kvartar hún 
undan því, að lík sitt hafi eigi jarðsett verið. Er Odysseifur snýr aftur 
úr ríki Hadesar, heldur hann til Kirku til að greftra vin sinn. Þannig 
verður þessi atburður tengiliður milli hinna tveggja heimsókna Odysseifs 
til Kirku.

566   <i>hjarta þeirra varð sundurknosað af harmi, toisín de kateklasþe fílon etor</i>, 
þýðir Sveinbjörn áður (X 198): „en þeir urðu hnuggnir“, sbr. aths. þar.



ELLEFTI ÞÁTTUR


Um þenna þátt hefur verið mikið deilt og mikið ritað, — jafnvel heilar 
bækur. Margir gagnrýnendur hafa haldið því fram, að hann væri síðari tíma 
innskot, eða að sá, sem setti kviðuna saman, hafi tekið gamalt undirheimakvæði 
og skotið því þarna inn. Bent er á, að Kirka segir, að Odysseifur eigi 
að fara til undirheima, svo að Tíresías spámaður geti spáð fyrir honum: „En 
þó verðið þér fyrst að fara aðra ferð, og fara til heimkynna Hadesar og hinnar 
ógurlegu Persefónu til að leita fréttar hjá vofu hins blinda spámanns Tíresíasar 
hins Þebverska ...“ (X 489 og áfram).

En þegar til kemur, segir spámaðurinn nálega ekkert um þetta. Aðalatriðið 
í spádómnum er aðvörun við að slátra nautum sólarguðsins á Þrínaksey, 
og um ógæfu þá, sem af því muni stafa.

Því er ekki að neita, að nokkurs ósamræmis gætir í þessu. En þegar þess 
er hins vegar gætt, úr hve mörgum og mismunandi sögusögnum um ævintýr 
og viðureignir við menn og ýmiss konar óvættir Odysseifskviða er spunnin, — 
sögusögnum frá ýmsum tímum, en um sama manninn, þá er ekki óeðlilegt, 
að einhvers staðar geti gætt einhvers smávegis ósamræmis. Víst er um það, að 
mikils mundi kviðan í heild sinni missa, ef þessi þáttur væri horfinn. Einmitt 
þetta, að söguhetjan sigrast á valdi sjálfs dauðans og heimsækir Hadesarheim í 
lifanda lífi, hefur hann hátt yfir venjulega „heimferðarhetju“, söguhetju í 
„nostos“, heldur skipar honum jafnvel á bekk með hálfguð eins og Herkúles. 
En um hann var einnig sagt, að hann hefði stigið niður í Hadesarheim.[* Um þetta efni sbr. m. a. Per Krarup: Homer, Kbh. 1945, bls. 185-86, 
— og Manlio Faggella: Omero, Odissea, libro XI, Roma 1939, introduzione, 
bls. 5-6.]

Þátturinn skiptist eðlilega í kafla. Í 1. kaflanum eru lýsingar á blóti og 
særingum, svo og spádómar Tíresíasar. Byggist hann á eldgamalli grískri trú, 
að hinir dauðu séu ekki ávallt í skuggaheimum, heldur geti þeir nálgazt þá, 
sem fórnir færa, og endurnært sig á blóði fórnardýranna. Í næsta kafla er löng 
upptalning á frægum grískum kvenhetjum. Er það gert til skemmtunar áheyrandanum 
eða lesandanum, en Grikkir höfðu mikinn áhuga á ættartölum. Þá 
er stutt hlé eða hvíld í frásögninni, þar sem áheyrendur í höll Alkinóuss 
láta undrun sína í ljós, en biðja svo Odysseif um að halda áfram. Næst er 
kafli um viðtal Odysseifs við hina dánu kappa Agamemnon, Akkilles og 
Ajant. Í frásögn Agamemnons vill skáldið sýna andstæðuna milli hinnar 
vélráðu Klýtemnestru og hinnar tryggu Penelópu. Með þessum samtölum 
tengir skáldið jafnframt mjög haglega allan þenna þátt við Ilíonskviðu og 
viðburði hennar. Loks eru svo hinar frægu lýsingar á óbótamönnunum í Hadesarheimi, 
sem engin lýsing þaðan gat án verið. Hér gætir áhrifa frá Orfeusátrúnaði 
að því er snertir skoðanir Grikkja á refsingu eftir dauðann.

Skáldið hugsar sér, að viðburðir þessa þáttar gerist ýmist á yfirborði jarðar 
eða í Hadesarheimi.

Með því að láta sál Elpenors birtast Odysseifi fyrst og biðja hann um 
að fara aftur til Kirku til þess að jarða líkama sinn hefur skáldið mjög 
fimlega tengt þenna þátt bæði við 10. og 12. þátt.

Þenna þátt hefur rómverska skáldið Virgill haft til fyrirmyndar í 6. þætti 
Eneasarkviðu sinnar, svo og Dante í „Divina Comedia“.

2   <i>hinn helga sæ</i>, eða: hinn glitrandi, glampandi (<i>dían</i>).

8   <i>mælta</i>, gr. orðið (<i>ádeessa</i>) táknar annaðhvort „gædd mennskri röddu“ 
eða „söngfagra“.

14   <i>Kimmería</i>. Sumir álíta, að þeir hafi átt heima við Svartahaf, aðrir halda 
fram, að nafnið sé sama og Cimbri, sem var germanskur þjóðflokkur, er 
bjó á Suður-Jótlandi (Himmerland). Orðið sjálft er skýrt á ýmsa vegu.

23   <i>Perímedes og Evrýlokkus</i> eru aðalmennirnir meðal förunauta Odysseifs.

35-36   <i>skar þær á háls ofan í gröfina</i>: Þegar uppheimsguðum var blótað, var 


höfði fórnardýrsins lyft upp og það drepið með stungu; en ef neðanjarðarguðum 
var blótað, var höfuð dýrsins dregið niður yfir gryfju, sem 
til þess var grafin, síðan var hálsæðin skorin sundur og blóðið látið 
renna ofan í gryfjuna. — Blóðið er talið hafa lífsmagn. Hinir dauðu, sem 
vantar lífsmagn og meðvitund, fá hvort tveggja um hríð, ef þeir dreypa 
blóðinu.

37   <i>úr Myrkheimi</i>, á gr. stendur: „úr Erebus“, sem var eitt nafn á undirheimum 
(erebus, sbr. ísl. rökkur).

38   <i>ógefnar meyjar og frumvaxta sveinar</i>, eða réttara: ungar brúðir og 
ókvæntir sveinar.

39   <i>hugsárar af nýfengnum harmi</i>, þ. e. af því að deyja svo ungar.

45   <i>hörðu</i> (eirvopni), eiginl. grimmu, miskunnarlausu (<i>nelei</i>).

51   <i>Fyrst koma vofa Elpenors o. s. frv.</i>: Sál Elpenors hefur enga eirð á sér 
í Hadesarheimi, þar sem líkaminn hafði enn ekki hlotið greftrun, en 
bálför eða greftrun ásamt sorgarsiðum og harmagráti var samkv. skoðun 
Grikkja skilyrði fyrir því, að sálir hinna dauðu gætu hlotið ró.

66   <i>sakir þeirra, sem þú átt nú á bak að sjá</i>, þ. e. þeirra, sem skildir voru 
eftir í uppheimum, þeirra, sem enn eru á lífi.

69   <i>Eg veit o. s. frv.</i>: Hér er Elpenor látinn vera gæddur spádómsgáfu. En 
samkv. trú Grikkja komst sálin, rétt þegar hún var í þann veginn að 
yfirgefa líkamann, í æðra ástand og sá þá óorðna hluti.

73   <i>að eg verði þér ekki að goðagremi</i>: Svipað hótar hinn deyjandi Hektor 
Akkillesi, ef hann misþyrmi líkama sínum. Seinna þótti Grikkjum 
ódrengilegt að jarða ekki fallinn fjandmann.

74   <i>með vopnum þeim o. s. frv.</i>, vopnin fylgdu hinum dána upprunal. til 
þess að hann gæti notað þau annars heims.

78   <i>og reis upp á haugi mínum ár</i>, altítt var á grískum gröfum eitthvert 
merki, er gaf til kynna ævistarf eða atvinnu hins látna.

81   <i>Meðan við ræddumst þannig við</i>: Odysseifur er einn með Elpenor, því 
að förunautar hans eru farnir til þess að framkvæma skipanir hans um 
að flá kindurnar og brenna þær (44. l.).

91   <i>hann hélt á gullnum sprota</i>, sem tákni tignar sinnar.

103   <i>hans kæra son</i>, nl. risann Pólýfemus.

107   <i>við Þrínaksey</i>, nafnið er dregið af gr. orði, er þýðir þrífleinn; síðar var 
þetta nafn gefið Sikiley.

117   <i>færa</i> eða e. t. v. réttara; bjóða (<i>dídontes</i>); 
<i>brúðgjafir</i> voru upprunalega gcfnar foreldrum stúlkunnar af biðlinum, en 
síðar var það öfugt; hvorrar tveggja venjunnar verður vart hjá Hómer.

123   <i>... manna, er ... ekki eta fæðu salti blandna</i>, hirðingjar, fjarri sjó, er 
lifðu nær eingöngu á dýrafæðu, þekktu ekki salt eða fyrirlitu það.

131   <i>hrút, tarf og graðsvín</i>, algeng samsetning fórnar. Rómverjar nefndu 
það <i>suovetaurilia</i>.

134   <i>Ekki muntu sjódauður verða</i>, grísku orðin (<i>þanatos de toj ex halos 
átó ... elevsetai</i>) geta þýtt: „Dauða muntu sjálfur frá hafi hljóta“, — 
eða: „Þegar þú ert af hafi kominn, muntu sjálfur hljóta dauða“, eða: 
„Sjálfur muntu fjarri hafi dauða hljóta“. Meiningin virðist vera sú, að 
þegar Odysseifur er kominn heim, eigi hann að forðast hafið. — Sumir 
telja, að Odysseifur (og jafnvel Penelópa líka) sé upprunalega guðdómur, 
sem á vissum stöðum hafi útrýmt dýrkun Posídons. Þess vegna sé auðskilið, 
hvers vegna þeir tveir geti ekki samrýmzt.

139   <i>ákveðið</i>, gr. orðið (<i>epeklósan</i>) táknar orðrétt, að guðirnir eigi að láta 
örlaganornirnar „spinna“ honum þetta, en ein þeirra (þriggja) hét einmitt 
spunakonan, Klóþó.

156   <i>en hér er ógurlegt um að litast fyrir lifandi menn</i>, gr. orðin geta líka 
þýtt: „lifendum veitist erfitt að sjá þessa staði“, sbr. nýjustu ensku þýðingu 
(the Odyssey, transl. by E. V. Rieu, the Penguin Classics): „This 
is no easy place for living eyes to find“. 

Á eftir þessari línu er í þýð. sleppt þessum þremur línum: „Því að á 
milli okkar falla mikil fljót og ægilegir straumar, fyrst og fremst 
Jarðarstraumur (Okeanos), en yfir hann megnar enginn fótgangandi 
að komast; skips þarf með og það trausts skips“.

173   <i>eða banaði þér hin örvumglaða Artemis</i>: Grikkir tróðu því, að þeir, 
sem dóu snögglega eða voveiflega, hefðu orðið fyrir örvum þeirra 
Apollons eða Artemisar (sbr. J. G. bls. 130-34).

175   <i>tign</i>, þ. e. konungstign.

179   <i>höfðingjum Akkea</i>, þ. e. biðlarnir, sem oft eru nefndir Akkear (t. d. XX 3, 
XXIII 357, XXIV 426).

181   Á eftir orðunum <i>„Kona þín er ...“</i> vantar í þýð. „vissulega“ (<i>kai líen</i>).

184   <i>þinni veglegu tign</i> o. s. frv.: Smákonungi þeirra tíma bar þessi fríðindi: 
1) konungsjarðir, 2) tvöfaldur skammtur af kjöti, 3) hlutur í herfangi, 
4) gjafir og svipuð fríðindi.

192   <i>sumar</i>, Hómer talar aðeins um 3 árstíðir: vetur (<i>kheimón</i>), vor (<i>ear</i>) 
og sumar (<i>þeros</i>).

193   <i>(á hinum) frjóvsama (vínakri)</i>, eða hæðótta <i>(oinopedoio)</i>.

198   <i>beinskeyta Örvumglöð</i>, þ. e. Artemis; gr. orðið, sem hér er þýtt „beinskeyta“ 
(<i>evskopos</i>), þýðir annars (einkum um Hermes) „hinn glöggskyggni“.

203   <i>ástúð þín</i>, eða réttara: vöntun á ástúð þinni.

213   <i>Persefóna</i>, sbr. J. G. bls. 204.

235   <i>Týró</i> var dóttir Salmoneifs, en sonardóttir Eólusar. Með Posídon í líki 
fljótsguðsins Enípeifs átti hún synina Pelías og Neleif (föður Nestors, 
sbr. XI. 281. l.). Hún var mjög fræg fyrir fegurð sína (II 120. l.). Sagnir 
þessar eru frá Böótíu og Suður-Þessalíu, en Enipeifur var fljót í Þessalíu; 
Posídon var tignaður þar mjög. Salmoneifur var bróðir Sísýfuss, er 
síðar er nefndur í þessum þætti.

244   Á eftir orðunum: <i>og hina dauðlegu konu</i> hefur í þýð. fallið niður l. 
245: „hann leysti meyjarbelti hennar og brá svefni yfir augu hennar“.

251   Á eftir: <i>lát ei á neinu bera</i> vantar í þýð. „og nefndu ekki nafn mitt“.

256   <i>Pelías</i>, konungur í Jólkus, borg í Þessalíu, flæmdi Neleif bróður sinn 
burt, en neyddi Jason, son hins bróður síns, Aisons, til þess að fara til 
Kolkis til þess að sækja gullna reyfið (sbr. J. G. bls. 243—247). En 
Peleifur fluttist til Messeníu og stofnaði borgina Pýlus í suðvesturhluta 
héraðsins, beint á móti eyjunni Sfakteríu.

259   <i>og riddarann Amýþaon</i>, eiginl. vagnhetjuna (<i>hippíokharmen</i>) A., því 
að kapparnir börðust í vögnum.

260   <i>Antíópu</i>, sjá J. G. bls. 222. Asópos, faðir hennar, var fljót (og fljótsguð) 
í Böótíu, sem Þeba var höfuðborg í.

264   <i>turnlausri</i>, þ. e. án múra, óvíggirtri.

266   <i>Alkmenu</i>, sjá J. G. bls. 234.

269   <i>Megara</i>, dóttir Kreons, var kona Heraklesar; en í æði því, sem Hera lét 
koma yfir hann, drap hann konu sína og börn, eins og sorgleikaskáldið 
Evrípídes lýsir í harmleik sínum „Æði Heraklesar“. Sbr. J. G. bls. 236. 
<i>sonur Amfítrýons</i> = Herakles.

271   <i>hina fríðu Epíköstu</i>, það var nafn hennar hjá Hómer og elztu skáldunum 
grísku, síðar nefndist hún Iókaste. Hún var dóttir Þebverjans Menoikuss, 
systir Kreons, kona Laiosar, en móðir Ödípusar og kona hans. Um hin 
ömurleg örlög hennar og Ödípusar hefur sorgleikaskáldið Sófókles ort 
3 sorgleiki. Sjá J. G., bls. 247-249.

284   <i>í Orkómenus, Mínýjaborg</i>, orðrétt: í hinni mínýísku Orkómenusborg; sú 
borg var í Böótíu, en Mínýar var þjóðflokkur, kenndur við hálfguðinn 
Minýas.

290   <i>Fýlöku</i> í Þessalíu, en þar var nautahjörð sú, er Ífíkles hafði rænt frá 
Týró, móður Neleifs.
 
<i>hinn ágæti spámaður</i> var Melampus, sonur Amýþaons, hálfbróður 
Neleifs. Þegar bróðir hans Bías bað Peróar, tók hann að sér að vinna 
þrautina, þ. e. að ná nautunum fyrir Neleif. Hann var reyndar, eins 
og hann hafði séð fyrir, tekinn til fanga af hirðunum, sem nautanna 
gættu, og varpaði Ifíkles honum í fangelsi, þar sem hann var í heilt 
ár. En með spádómsgáfu sinni fékk hann tækifæri til þess að gera 
Ifíkles greiða (sbr. hér á eftir), og í launa skyni fékk hann lausn og 
nautin í viðbót, en þau fékk bróðir hans og þar með Peróar.

297   <i>hann hafði sagt honum margs konar spádóma o. s. frv.</i>, hér er átt við, 
að Melampus hafði sagt Ifíkles, sem var barnlaus, hvernig hann ætti 
að losna við þá ógæfu. Fyrirætlan Seifs varð þá framgengt, því að 
einmitt þess vegna hafði spámaðurinn ratað í þessar raunir.

299   <i>hún átti við Tyndareifi o. s. frv.</i>, venjulega eru bræðurnir (líka nefndir 
Dioskúrar, þ. e. synir Seifs) taldir synir Seifs, a. m. k. annar þeirra. Sjá 
nánar J. G. bls. 113—114.

305   <i>Ifímedía</i> frá Þessalíu taldist til sömu ættar og Salmoneifur og Kreteifur, 
er nefndir voru hér á undan (236. l.). Sonum hennar, Alóunum, er hér 
jafnað við risana (Gígantana), sem dæmi um mannlegan hroka gagnvart 
guðunum. Upprunalega hafa þeir sennilega verið akuryrkjuguðir.

<i>Ossa og Pelíon</i> voru fjöll í Þessalíu. 

<i>Óríon</i> var hinn mikli veiðimaður, ástvinur Morgungyðjunnar Eosar eða 
Áróru, síðan varð hann stjörnumerki. Sjá J. G. bls. 166.

313   <i>... orð um það á Ólympus ... gegn hinum ódauðlegu guðum</i>, e. t. v. 
réttara: orð um það, að þeir ... gegn hinum ód. guðum á Ólympus. 
— Annars hugsuðu Grikkir sér ýmist, að guðirnir byggju á Ólympus 
eða einhvers staðar á himnum.

318   <i>sonur Seifs</i> = Apollo, sbr. J. G. bls. 124.

321   <i>Fedra, Prókrísis</i> og <i>Aríaðne</i> voru allar kvenhetjur í attískum þjóðsögum. 
Um Aríöðnu, Þeseif og Mínós sjá J. G. bls. 231-232. 

Día er venjulega talin vera Naxey (Naxos), en er líkl. fremur smáey 
rétt hjá Krít.

322   <i>fárhugaða</i>, eða vitra (<i>oloofronos</i>).

326   <i>Mera</i> átti Lokros með Seifi og var þess vegna drepin af Artemis. 
Klýmena var móðir Ifíkless (290. l.) 

Um <i>Erífýlu</i> og svik hennar sjá J. G. bls. 249.

342   Á eftir orðunum: <i>hinn aldraði öðlingur</i> E. er l. 343 sleppt í þýð.: 
„sem elztur var Feakanna“.

344—45   orðrétt: „ekki brýtur það í bág við ætlun vora og skoðun, er 
hin vitra dr. talar til vor, og er yður bezt ...“

348   orðrétt: „Þessi tillaga skal framkvæmd verða“.

366   <i>að menn setja þar saman lygar</i>, eða: svo að menn gruni það ekki (sjái 
ekki), að það séu lygar.

371   <i>sveitungum</i>, eða félögum (<i>hetarón</i>).

374   <i>einhverjum ævintýrum</i>, eiginlega: furðulegum ævintýrum, miklum afrekum 
(<i>þesskela erga</i>).

384   <i>á heimleiðinni</i> eða: við heimkomuna; með orðunum <i>„hinni illu konu“</i> 
er átt við Klýtemnestru, konu Agamemnons, sem sagt er svo frá á eftir 
í sambandi við hina hryggilegu heimkomu Agamemnons.

386   <i>kvenvofunum</i>, á gr. stendur: vofum hinna veikbyggðu kvenna (<i>gynaikón 
þelyteraón</i>).

403   <i>berjast til að verja borg og konur</i>, eða: berjast um borg og konur 
(sem herfang).

415   <i>vinagildi</i>, eins og lýst er í upphafi 4. þáttar.

422   <i>Kassandra Príamusdóttir</i> er ekki nefnd í lýsingunum á dauða Agamemnons 
í 3. og 4. þætti.

423-24   <i>hóf eg þá upp hendur mínar o. s. frv.</i>, eða: „Þar sem ég lá dauðvona 
á gólfinu, rekinn í gegn af sveðjunni, ætlaði ég að hefja upp 
hendur mínar“ (til varnar — eða: „Þar sem ég var dauðvona, rekinn 
í gegn af sv., ætlaði ég að hefja upp h. m., en lét þær hníga aftur niður“). 

<i>til að veita mér nábjargir o. s. frv.</i>, orðrétt: að loka augum mínum og 
munni, þó að ég væri að fara til Hadesar heima.

438   <i>Af Helenu hlauzt það o. s. frv.</i>, af því að hún átti sök á Trójustríði.

451   <i>sem siður er til</i>, eða: eins og vera ber (he þemis estín).

464   <i>hégómamál</i>, þ. e. lausmælgi (<i>anemólía</i>).

468   Antílokkus var kærastur Akkillesi næst Patróklosi. Hann féll fyrir 
Memnoni, suni Morgungyðiunnar, sbr. IV. þátt 188. l.

471   <i>Eakniðja</i> = Akkilless, því að Peleifur, faðir hans, var sonur Eaks.

480   <i>grýttu</i>, eða: klettótu (<i>paipaloessan</i>).

488   <i>nefndu ekki dauðann við mig</i>, orðrétt: reyndu ekki að sættu mig við 
dauðann.

492   <i>af mínum göfuga syni</i>, nl. Neoptólemusi, sem Akkilles hafði átt á eyjunni 
Skyros og skilið þar eftir, þegar hann fór í Trójustríð.

495   <i>Myrmídónar</i>, þjóðflokkur Akkilless í Þessalíu. 

<i>Hella</i> (Hellas), borg og hérað í Þessalíu. 

<i>Fiðja</i> var höfuðborg Myrmídóna.

497   <i>að hann sé orðinn ellihrumur</i>, orðrétt: að ellin lamar hendur hans og 
fætur.

509   <i>Skýrey</i> (Skyros) er í námunda við eyjuna Evboiu. Þangað hafði Þetis 
hafgyðja sent son sinn Akkilles og komið honum fyrir hjá Lýkomedesi 
konungi og látið hann búast kvenbúningi, af því hún vildi ekki, að 
hann færi í Trójustríð. En Odysseifur hafði uppi á honum með ráðkænsku 
sinni. Við einni dóttur Lykomedesar átti Akkilles son þann, er 
hér er nefndur.

520   <i>Evrípýlus</i> var konungur Ketea, sem var þjóðflokkur í Mysíu í Litlu-Asíu. 
Móður hans Astýoku sendi bróðir hennar Príamus dýrindis gjöf 
og fékk hana til þess að senda son sinn sér til hjálpar í Trójustríði, þar 
sem hann svo beið bana.

521   <i>konu hans</i>, réttara: konu (þ. e. systur hans), eða: konugjöfum (<i>gynaión 
heineka dórón</i>).

522   <i>Memnoni</i>, syni Eosar, konungi Austur-Eþíópa.

523   <i>í hest þann</i> o. s. frv.: um tréhestinn, sjá IV 272 og VIII 493.

524   Á eftir orðunum: <i>umsjón yfir öllu</i> er sleppt í þýð. l. 525: „bæði að 
opna hið trausta fylgsni og að loka því“.

539   <i>á Gullrótarenginu</i>, með orðinu „gullrót“ þýðir Sveinbjörn gr. orðið 
<i>asphodelos</i>, en það var jurt með mikil og þykk blöð, en gul, hvít og 
fjólublá blóm. Hún óx á afskekktum stöðum, og var oft gróðursett á 
gröfum, þess vegna hugsar skáldið sér hana í undirheimum.

542   <i>og tjáði hver raunir sínar</i>, eða réttara: og spurði mig hver um áhyggjuefni 
sín.

546   <i>hin heiðvirða móðir hans</i>, nl. hafgyðjan Þetis.

Í þýð. er felld niður l. 547: en það voru tróverskar meyjar og Pallas 
Aþena, sem dæmdu. 

Eftir fall Akkilless, mælti móðir hans svo fyrir, að sá skyldi hljóta vopn 
hans, sem þeirra væri maklegastur af Akkeum. Þeir Ajant og Odysseifur 
kepptu báðir um þau, og varð Odysseifur hlutskarpari. Eftir frásögn 
Ilíonskviðu hinnar skömmu (<i>Míkra Ilías</i>, sem var eins konar framhald af 
Ilíonskviðu) var í dómnum farið eftir áliti nokkurra tróverskra meyja, 
sem menn höfðu heyrt tala saman, og eftir innblæstri Aþenu töldu 
þær Odysseif eiga þau skilið. Ajant féll þetta svo þungt, að hann afréð 
að ráða sér bana. Hefur sorgleikaskáldið Sófókles lýst þessu í sorgleiknum 
„Ajant“.

568   <i>Mínós</i>, konungur á Krítey, <i>Óríon</i>, veiðimaður, og <i>Herakles</i> halda áfram 
sömu iðju og þeir höfðu haft í jarðlífinu. Þessi skoðun á rót sína að 
rekja til Orfeustrúar.

572   <i>Óríon</i>, sjá ath. við l. 305.

576   <i>Titýus</i> jötunn, sjá J. G. bls. 133.

577   <i>yfir níu stakksvelli</i>, gr. orðið <i>(peleþron)</i>, sem Svbj. þýðir með stakksvelli, 
táknar eiginlega plógfar það, sem plógneytið gerir í einni atrennu. Lengdarmálið 
peleþron var um 100 f. eða rúmir 30 m., svo að Titýus náði þá 
yfir rúma 277 m.!

581   <i>Pýþóar</i>, Pýþó nefndist seinna Delfí. 
<i>Panópa</i> var borg í Fókis, skammt frá Delfí. 
<i>landfögru</i>, orðrétt: með hina fögru dansvelli.

583   Um <i>Tantalus</i> og ætt hans sjá nánar J. G. bls. 250.

593   <i>Sisýfus</i>, konungur í Korinþuborg. Orðið þýðir eiginl. sá „slægvitri“. Sjá 
nánar J. G. bls. 224. 

Báðir tveir, Tantalus og Sisýfus, eru tákn mannlegrar, árangurslausrar, 
viðleitni. Gætir þar einnig áhrifa frá Orfeustrú um endurgjald annars 
heims.

601   <i>Herakles</i>, sjá J. G. bls. 234—243. 

Hómer nefnir hann aldrei sem guð. Hann er af dórískum uppruna. 
Afrek hans eru aðallega tvenns konar: 1) hann leggur að velli ófreskjur, 
eins og aðrir kappar þjóðsagnanna og 2) táknræns eðlis; hann sækir 
epli Vesturmeyjanna <i>(Hesperídanna)</i>, þ. e. verður ódauðlegur, og hann 
sækir hundinn Kerberus til undirheima, þ. e. hann sigrast á sjálfum 
dauðanum.

603   <i>Heba</i>, gyðja æsku og fegurðar, sem Herakles gekk loks að eiga. Sjá 
J. G. bls. 163. Á eftir er sleppt l. 604: dóttur hins mikla Seifs og hinnar 
gullskóuðu Heru.

610   <i>var þar á markað</i> o. s. frv., eða: voru þar á markaðar furðulegar myndir af 
björnum o. s. frv.

613   <i>Sá sem þann fetil o. s. frv.</i>; eða: Óskandi, að sá sem þann fetil hafði 
tilbúið, hefði ekki þessa gersemi gert eða gerði aðra slíka.

621   <i>háður miklu minni manni</i>, nl. Evrýsteifi konungi, frænda sínum, sem 
hann varð að vinna þrautirnar fyrir. Sbr. J. G. bls. 234.

623   <i>hundinn</i>, þ. e. Kerberos, hinn þríhöfðaði vörður, sbr. J. G. bls. 104.

630   <i>langaði til að sjá</i>, á eftir þessum orðum er sleppt l. 631: Þeseif og 
Píríþóus, hina glæsilegu guðasyni.

634   <i>höfuð Gorgóar</i>, þ. e. höfuð Medúsu, eða Medúsu sjálfa. Hún var 
ógurleg ófreskja, og urðu allir að steini, sem sáu höfuð hennar, sjá 
J. G. bls. 228—229.



TÓLFTI ÞÁTTUR


Í upphafi þessa þáttar, þegar Odysseifur hefur orpið haug yfir Elpenor, 
förunaut sinn, tekur Kirka hann afsíðis og segir honum — miklu nákvæmar 
en Tíresías hafði gert — fyrir um ævintýr og raunir, sem hann muni rata í. 
Það er yfirleitt algengt, að skáldið gefi ýmislegt það í skyn fyrir fram, sem 
á fram að koma. Er það gert bæði til þess að leggja áherzlu á það, sem 
skáldinu virðist mestu skipta, enda eru endurtekningar eitt einkenni sögu- 
og hetjuljóða. Þá fær skáldið auk þess tækifæri til þess að skýra frá ýmsu, 
sem Odysseifur sjálfur gæti ómögulega fengið tækifæri til þess að sjá og 
heyra, og þetta gerir ferðalýsinguna nákvæmari.

Þessi síðustu ævintýr Odysseifs vekja ekki síður forvitni og eftirtekt 
lesandans en hin fyrri. Hvernig munu Sírenurnar reyna að heilla hann? 
Hvort mun hann heldur kjósa að fara fram hjá Skyllu eða Karybdís? Af 
ásettu ráði segir skáldið ekkert um það fyrir fram og lætur lesandann vera 
í óvissu til þess síðasta, hvora leiðina hann muni velja. En af því að hann 
velur leiðina fram hjá Skyllu, lætur skáldið Odysseif, þegar skipið er brotið 
undir honum, hrekja til baka og komast þá í nánari kynni við hina ægilegu 
Karybdís.

Um landfræðilega staðarákvörðun ævintýranna hefur verið rætt í innganginum 
(sjá bls. XXXVI o. áfr.). Menn greinir á um, hvort Skyllu og Karybdís 
sé að finna í Messínusundi, og sé þá Þrínaksey Sikiley, eða í sundinu milli 
Maleuhöfða og Kýþerueyjar, og sé þá Þrínaksey Pelopsskagi. Auk þess bregður 
fyrir dráttum úr öðrum ferðasögum og ævintýrum, einkum Argóarfaranna, en 
ferðir þeirra voru tengdar við Svartahaf og sundin inn í það.

Í síðasta sorglega ævintýrinu, ævintýrinu á eyju Helíosar og drápi 
nautanna, kemur enn fram, sem svo oft í kviðunni, andstæðan annars vegar 
milli framsýni og ráðkænsku Odysseifs og skammsýni og heimsku förunauta 
hans hins vegar. En á þann streng er slegið þegar í upphafi kviðunnar, þar 
sem segir (í 8.—9. l.): „Því þeir (þ. e. félagar hans) tortímdust sökum 
illverka sinna, er þeir fávísir átu naut Helíus Hýperíonssonar, sem þess 
vegna lét þá missa heimkomudagsins“. Annars gerir skáldið sér far um að 
skýra það, hvers vegna mennirnir féllu fyrir freistninni: sultur svarf að þeim, 
og hinn illi Evrýlokkus ginnti þá. En þó að þeim væri nokkur vorkunn, létu 
guðirnir refsinguna koma yfir þá. Skipið brotnaði, og allir fórust nema 
Odysseifur, sem komst eftir 9 sólarhringa volk upp á Ógýgju, eyju Kalypsóar, 
sem tók við honum og hélt honum hjá sér í 7 ár.

Þar með lýkur ævintýrunum, og vér erum allt í einu aftur stödd í höll 
Feakakonungs eftir þetta langa innskot í frásögnina.

4   <i>leikvellir</i>, orðrétt: dansvellir.

7   <i>og þá vér höfðum sofið hér út</i>, eiginl.: Þar blunduðum vér og biðum 
(<i>apobríxantes</i>).

11   <i>Hjuggum vér ... á útskaga nokkrum, brenndum o. s. frv.</i>, eða: ... og 
brenndum líkið fremst á útskaga nokkrum.

16   Á eftir orðunum: <i>K. varð þess ...</i>, vantar orðið „auðvitað“ <i>(ara)</i> (nl. af 
því að hún var gyðja) í þýð.

26   <i>heimsku</i>, eða (réttara): undirferli.

39   <i>Sírenur</i> („hinar hljómfögru“) hugsuðu menn sér, að væru tvær systur, 
er byggju á eyju einhvers staðar milli Eyju <i>(Aiaia)</i> og Skylluhamra 
og heilluðu sjófarendur til sín með söng sínum og tortímdu þeim svo. 
Menn hugsuðu sér þær annaðhvort sem fugla með kvenhöfuð eða 
konur með fuglshöfuð. (Sbr. dísina Lorelei í þýzkum þjóðsögum og 
kvæði Heine um hana).

41   <i>óvörum</i>, eiginl. „af ókunnugleika“.

53   <i>og mælist til</i>, eiginl.: mælist til og skipar.

60   <i>dimmleitu</i>, eða: dökkeygu, bláeygu <i>(kyanópídos)</i>.

61   <i>Villihamra</i>, eiginl. „Skellibjörg“ <i>(Plangtai)</i>, en þangað dragast skipin 
af ómótstæðilegu afli og farast.

63   <i>styggu dúfur (Pleiödur)</i>, helgaðar Seifi, færðu honum ambrósíu (ódáinsfæðu) 
frá héruðunum við Jarðarstraum <i>(Okeanos)</i>.

70   <i>hin þjóðkunna Argó</i>, skip Jasons með gullna reyfið. 
Eetes var konungur í Kolkis við Svartahaf, faðir Medeu. Sjá J. G. bls. 
243—47

76   <i>Engi ... mundi komast þar upp</i> o. s. frv.: eiginl.: ... mundi fá klifrað 
þar upp eða jafnvel ekki stigið þar á land.

81   <i>Þar skuluð þér ... stýra</i>, eiginl. þar kunnið þér ... að geta stýrt.

83   <i>Ekki mun röskur maður</i> o. s. frv.: Þ. e. svo hátt er hellirinn fyrir ofan 
sjávarmál, þó að hann sé í miðjum hamrinum.

85   <i>Skylla</i> („hin dunandi, ólgandi“); myndir af sjóskrímslum með hundshaus 
eða hundar að framan, sem skip eru að verjast gegn, hafa fundizt í 
Mýkenu.

95   <i>skyggnist um</i>, eða: þreifist um <i>(perímaimóósa)</i>.

96   <i>hákarla</i>, sumir þýða gr. orðið <i>(kynas)</i> með „seli“, aðrir „sverðfiska“.

97   <i>Amfítríta</i> var kona Posídons, sjá J. G. bls. 172.

104   <i>Karybdís</i> er persónugerving hringiðunnar.

107   <i>Jarðarskelfir</i>, þ. e. Posídon.

127   <i>Þrínaksey</i>, annaðhvort Sikiley eða Pelopsskagi (sjá inngang að skýr. 
við þenna þátt).

129   <i>sjö hjarðir</i>, talan sjö var sérstaklega helguð Apollon.

133   <i>Hýperíonssyni</i>, eiginl. „Himinguði“, viðurnefni á sólarguðinum Helíos.

146   <i>... á þófturnar</i>, á eftir er sleppt l. 147: og þegar hverr var kominn í 
rúm sitt, lustu þeir árum hinn gráa sæ.

158   <i>á eftir forðast</i> er í þýð. sleppt orðinu: heillandi.

199   <i>kæru</i> (félagar), eða tryggu <i>(eríeres)</i>.

202   <i>reykinn</i>, þ. e. brimlöðrið.

215   <i>sitja</i>, nl. kyrrir. 

<i>og lemja</i>, eiginl. halda áfram að lemja.

228   <i>(fór í mín ágætu) vopn</i>, eða réttara: ... herklæði <i>(tevkhea)</i>.

233   <i>dimma</i>, eiginl. dimmbláa.

253   <i>forsendu</i> = grunnsökku; á gr. stendur: „nautshorni“, og er þá átt við 
hólk þann úr horni, er hafður var rétt ofan við öngulinn, svo að 
fiskarnir gætu ekki „bitið af“.

257   <i>þeim grimmu aðförum</i>, eða: í hinu hræðilega helstríði <i>(aine deíoteti)</i>.

284   <i>um napra nótt</i>, orðrétt á gr.: um <i>hraða (þoen)</i> nótt, til þess að tákna 
hina skyndilegu komu næturinnar, sem í Suðurlöndum kemur snögglega 
án hálfrökkurs.

295   <i>óhamingja</i>, eiginl. óhamingjuvættur <i>(daimón)</i>.

296   <i>skjótum</i>, eiginl. hraðfleygum <i>(pteroenta)</i>, eins og oft; orðin eru 
hugsuð sem litlir fuglar.

325—26   <i>landsynningur</i>, þ. e. sunnanvindur <i>(Notos)</i>, en hann og austanvindur 
<i>(Evros)</i> voru óhagstæðir þeim, sem komu úr norðvestri.

336   <i>þvoði eg hendur mínar</i>, nl. áður en hann baðst fyrir.

355   <i>bjúghyrndu</i>, eða: vagandi <i>(helíkes)</i>, sbr. ath. við I 92.

357   <i>grönn</i> (blöð), eða: græn, safamikil <i>(terena)</i>.

368   <i>borðróna</i> (skips), eða stafnbjúga <i>(amfíelisses)</i>.

369   <i>sætan</i>, eða: heitan <i>(þermos)</i>.

409   <i>báða siglustagina</i>, var einn kaðall, sem brugðið var um siglutoppinn og 
síðan fest í skut og stafni. Sjá mynd, bls. 396.

420   <i>Eg lét fyrirberast</i>, eða: En eg reikaði (skundaði) um skipið.

423   <i>ráband</i>, gr. <i>epítonos</i>, sjá mynd bls. 396.



ÞRETTÁNDI ÞÁTTUR


Með þessum þætti hefst síðari hluti kviðunnar um heimkomuna til Íþöku 
og viðureignina við biðlana.

Ferðin frá Feökum fer fram að næturlagi, og er það e. t. v. endurminning 
um það, að þeir áttu að vera ferjumenn til Undirheima. Um Feaka, sjá 
nánar innganginn að skýringum við 6. þátt. Hin einkennilega frásaga um 
skip Feakanna, sem breytist í klett, er stundum skýrð á þá lund, að hún 
sé skýringarsögn á einhverjum kletti, er líkist skipi. Einn fræðimaður[* V. Bérard: Les navigations d'Ulysse, Paris 1927—29.] getur 
þess, að enn þann dag í dag sé klettur einn við Korfu nefndur „skipið“. 
Tvær ástæður hafa getað vakað fyrir skáldinu til þess að skjóta þessari frásögn 
inn: 1) að minna á reiði Posídons og 2) benda á, að þetta hafi verið síðasta 
leiðsöguferð Feakanna.

Odysseifur er nú heima á Íþöku, en þekkir ekki ættland sitt. Slíkur 
misskilningur og leyndir eru mjög algeng fyrirbrigði í Odysseifskviðu. Áheyrendur 
vita vel, að Odysseifur er heima, en sjálfur hefur hann ekki hugmynd 
um það. Mitt í gleði sinni yfir fjársjóðum þeim, sem hann hafði tekið með 
sér, „tregaði hann föðurland sitt“. Svipað kemur fyrir í 19. þætti 209. l., þar 
sem Penelópa harmar mann sinn, sem situr við hlið hennar.

Þá birtist Aþena honum. Allt samtalið milli þeirra er gamansamt og er 
ætlað til þess að skemmta áheyrendunum. Keppa þau hvort við annað í undanbrögðum, 
blekkingum og kænsku. Þau dyljast hvort fyrir öðru: Aþena í 
gervi ungs sauðahirðis, en Odysseifur með lygasögunni í l. 256 og áfram, 
þar sem Odysseifur kemur fram sem slunginn lygalaupur og hugmyndaríkur. 
En einmitt slíkar lygasögur voru yndi og uppáhald Íónanna. Og því betri 
þóttu slíkar sögur sem hugmyndafluginu var gefinn lausari taumurinn. Eftir 
lygasöguna brosir Aþena og tekur allt í einu á sig líki fríðrar konu. Hún 
ávítar hann, að hann skuli ekki einu sinni, þegar hann er kominn heim í 
föðurland sitt „láta af prettunum og orðslægðinni, sem þér eru svo hjartakær“.

Nú hætta þau að dyljast. Aþena dreifir þoku þeirri, sem hún hafði hjúpað 
Odysseif í, sýnir honum landið og segir honum, hvernig ástatt sé heima hjá 
honum. Hún heitir honum hjálp í komandi baráttu og breytir honum í 
auman og óásjálegan beiningamann. Ýmsir fræðimenn hafa talið þetta ósamræmanlegt: 
1) Odysseifur er orðinn svo gamall, að hann er óþekkjanlegur 
(engin breyting nauðsynleg), 2) Aþena breytir honum í betlara til þess að 
gera hann óþekkjanlegan (án breytingar hefði hann þá getað þekkzt!). En 
við því er fyrst og fremst að segja, að í slíkum skáldskap má ekki beita 
ströngustu reglum rökfræðinnar. Og, ef vel er að gáð, eru andstæðurnar ekki 
eins miklar og af er látið. Odysseif verðum við að hugsa okkur nokkuð 
aldraðan, en þó enn mjög glæsilega hetju. En þessi hetja er klædd í tötra 
og með betlarastaf allt frá 14. til 23. þáttar. Hann leikur beiningamanninn, 
en hið sanna eðli hetjunnar skín þó alltaf í gegn. Með töfrafullri breytingu 
Aþenu gefur skáldskapurinn aðeins til kynna, að hann sé óþekkjanlegur. 
Og dulargervinu getur hann svipt snögglega af sér eins og hjúp, t. d. í 16. 
þætti, þegar hann birtist Telemakkusi syni sínum í sinni sönnu mynd. Gagnvart 
biðlunum og Penelópu er hann óþekkjanlegur, en gríman verður sí og æ 
gagnsærri, þangað til hann loks í byrjun 22. þáttar rífur tötrana af sér og 
birtist nú í öllum sínum hetjuljóma.

4   <i>eirföstu</i>, eiginl.: með eirþröskuldi (khalkobates).

7   Á eftir orðunum: <i>nýrra hrakninga</i> er í þýð. sleppt: þó að þú hafir þolað 
margar raunir.

14   <i>á þjóðfundi</i>, eða: með samskotum meðal almennings (ageiromenoi kata 
demon).

18   <i>rósfingraða</i> M.: sjá ath. við II 1. l.

19   <i>mannsæma</i>, þ.e. sem skreytir manninn.

26   <i>lærbitana</i> sem fórn til guðanna. 

<i>kvað</i> með undirleik á hörpu (<i>forminx</i>).

43   <i>vini</i>, réttara: ástvini (Telemakkus, Laertes o. fl.).

77   <i>steinsauganu</i>, sem skutfesti skipsins er bundin í.

102   <i>Við víkurmynnið</i>, eða: Innst inni í víkinni.

107   <i>vefstaðir af steini</i>, þetta eru skýringar á einkennilegum klettamyndunum.

108   <i>forkunnar fagran sjávarpurpura</i>, eða: ... dúka, purpurabláa á lit eins 
og hafið.

151   <i>fyrirbindist</i>, þ. e. verði hindraðir, stöðvaðir.

160   <i>bjuggu</i>, réttara: búa (<i>gegaasín</i>).

174   <i>... öllum flutning</i>, réttara: öllum öruggan flutning.

195   <i>brautir</i>, réttara: stígar (<i>atrapítoi</i>).

234   <i>strönd</i>, eða: skagi:

241   <i>hins vegar</i>, eiginl.: „að baki“ (þ. e. í vestur), andlitið snýr í austur, en 
bakið í vestur.

254   og mælti um hug sér, eiginl.: lét ekki upp hug sinn allan (<i>palín ... 
latseto myþon</i>).

256   <i>í hinni víðlendu Krítarey</i>, hin mikla, fornfræga eyja, með stórhýsum 
sínum og listaverkum, hefur verið ofarlega í hugum þeirra tíma manna.

261   (aðra) <i>vaska</i> (menn), eða: starfsama, vinnusama (<i>alfestas</i>).

274   <i>... flytja mig — og setja mig</i>, eða: taka við mér um borð og flytja 
mig til P. eða til ...

307   Á eftir orðunum: ... <i>hlýtur að hafa þol við</i> vantar: þó að þú verðir 
hart að þér að leggja.

319   Á eftir þessari l. er sleppt í þýð. l. 320—323: „Sífellt hraktist ég, hrelldur 
í huga, unz guðirnir leystu mig úr bölinu. Loks kom þar, að þú í 
hinu auðuga landi Feaka hughreystir mig með orðum þínum og leiddir 
mig sjálf inn í borg þeirra“.

327   L. 328 er sleppt í þýð.: „En segðu mér, er það satt, að ég sé heim kominn 
í mitt kæra föðurland?“

334   <i>mundi gjarna óska sér</i>, eða: mundi glaður skunda til þess að ... 

346   <i>víkurmynnið</i>, sjá ath. við l. 102. 

L. 347—48 er sleppt: „Og nálægt trénu er yndislegur hellir, dimmur, 
helgaður landvættum þeim, er Vatnadísir nefnast“.

359   Á undan: <i>fengsama</i> vantar í þýð. náðuga, vingjarnlega, „í náð sinni 
ann mér o. s. frv.“

378   <i>gefið henni brúðgjafir</i>, eða: boðið fram (<i>dídontes</i>) b.; sjá ath. við VI 159. l.

388   <i>hin glæsilegu skarbönd</i> (þ. e. höfuðbindi). Tróju er hér líkt við fagra 
konu; að leysa skarband konu táknar að ná henni á sitt vald.

389   <i>Glóeyg</i>, viðurnefni á Aþenu, leifar frá eldgömlum tímum, þegar dýr 
voru dýrkuð (eins og t. d. í Egyptalandi). Vafasamt er, kvað gr. orðið 
(<i>glákópis</i>) þýðir, en e. t. v. stendur það í sambandi við nafn uglunnar 
(<i>gláx</i>), sem var sérstaklega helguð Aþenu.

400   <i>þig</i>, eða: nokkurn (<i>anþrópon</i>).

405   <i>bæði</i>, eða: enn sem fyrr.

408   <i>Korakshamri, þ. e. „Hrafnshamri“</i> (korax = hrafn)).



FJÓRTÁNDI ÞÁTTUR


Segja má, að síðari hluti Odysseifskviðu sé meistaraverk að listrænni 
byggingu. Frá því að Odysseifur stígur á land í Íþöku, unz takmarkinu er 
náð — biðlavígunum og endurfundum þeirra Penelópu og Odysseifs — er 
löng leið og krókótt. Hefur skáldinu þó tekizt frábærlega vel að skjóta þráðum 
hinnar flóknu verðandi af slíkri leikni, að hvergi skeikar um listfengi 
og handbragð.

List skáldsins kemur eigi hvað sízt fram í því að láta Odysseif í betlaragervinu 
komast í tæri við hinar ýmsu persónur og vekur með því oss 
lesendum eða áheyrendum hvað eftir annað kvíða um, að nú sé allt að 
fara illa. En í hvert sinn líður hættan hjá, svo að Odysseifur fær dulizt, 
þar til hin rétta stund er upp runnin. Hvert smáatriði sögunnar á sínu sérstaka 
hlutverki að gegna. Hverju sinni, er skáldinu tekst að sýna atburðasamstillingu, 
sem gerir því fært að leika sér að mótsetningunni milli vitneskju 
vorrar (áheyrendanna) og grandleysis sögupersónanna um hið rétta samhengi, 
þá er höfundi skemmt og áheyrendum hans. Hann nýtur þess að 
leika sér að eldinum, leiða hetjuna fram á heljarþröm.

Takmarkið, sem keppt er að, eru endurfundir þeirra Odysseifs og Penelópu 
og hefndin á biðlunum. En til þess að hefndin megi takast, verður Odysseifur 
að fá hjálp, því að þótt sterkur sé, fær hann ekki einn ráðið niðurlögum yfir 
100 manna. Hjálpina veita fyrst og fremst Aþena, og síðan Telemakkus og 
þeir af heimamönnum, sem trúir hafa reynzt húsbónda sínum, og loks 
Penelópa sjálf, þótt hún geri sér þess eigi sjálf grein.

Odysseifur leitar fyrst athvarfs hjá svínahirðinum, Evmeusi, sem tekur 
honum forkunnar vel og hefur strax máls á hinum döpru örlögum hins horfna 
húsbónda síns, án þess að renna minnsta grun í, að hann stendur nú andspænis 
honum. Hin mjög svo algengu kurteisisorð, er Odysseifur mælir 
(XIV. 53): „Seifur og aðrir ódauðlegir guðir veiti þér, gestgjafi, allt hvað 
þú helzt vilt æskja þér, fyrir það að þú hefir veitt mér viðtöku svo góðfúslega“, 
fá því hér sérstakan þunga. Allir vita, hver er heitasta ósk svínahirðisins, 
einmitt sú, sem nú mun bráðum rætast, án þess hann geri sér 
þess grein. Er betlarinn fullyrðir síðar (XIV. 149 o. áfr.), að Odysseifur muni 
heim koma, á hann einungis vantrú að mæta. Eigi vill Evmeus heldur 
þiggja eiðinn, sem betlarinn býður honum að sverja, um að hann fari með 
rétt mál. Aðalefni 14. þáttar er orðaskipti svínahirðisins og betlarans um 
þetta. Bera þau vott um hið sama næma skynbragð á leikræn samtöl, er 
fram kom í 13. þætti í viðtali Odysseifs og Aþenu.

Í samtali sínu við Evmeus fær Odysseifur fyrst nánari vitneskju um hið 
frekjufulla framferði biðlanna og óbilandi trúfestu svínahirðisins. Enn er 
samt eigi hin rétta stund upp runnin til að gefa sig fram við hann. Fyrsti 
bandamaður Odysseifs skal vera sonur hans. Í lok 14. þáttar verða orð 
Evmeusar um það, að hinn ungi húsbóndi hans muni veita gamla manninum 
kyrtil og skikkju, þegar hann komi heim, eins konar brú yfir til næsta þáttar, 
sem fjallar um komu Telemakkusar.

1   <i>frá víkinni, ek límenos</i>: „frá höfninni“ eða „skipalæginu“.

3   <i>á hinn ágæta svínahirði</i>: Á eftir þessum orðum lýkur hreinskrift Sveinbjarnar 
af hinni endurskoðuðu þýðingu kviðunnar. Tekur hér við sú 
endurskoðun þýðingarinnar, sem fólgin er í breytingum þeim, er Sveinbjörn 
hefur með eigin hendi fært inn í eintak sitt af hinum prentaða 
Viðeyjar (Boðsrita-) texta Odysseifskviðu, (sbr. Inngang hér að framan).

9   <i>án nokkurs styrks frá drottningu o. s. frv., nosfin despoines ktl.,</i> þýða 
sumir: „án vitundar drottningar o. s. frv.“

13   <i>Inni í forgarðinum gerði hann tólf svínastíur o. s. frv.</i>: Hinn frægi 
brezki fornmenntafræðingur, Gilbert Murray, heldur því fram (í <i>The 
Rise of the Greek Epic</i>, 4th Ed., bls. 211 o. áfr.), að í þessari frásögn af 
svínum Odysseifs og raunar víðar í kviðunni felist goðsagnaleg túlkun á 
tímatalinu: Tíminn hefur yfirleitt mældur verið í endurteknum hringferðum 
tungls og sólar, þ. e. í mánuðum og árum. Viðleitni manna 
beindist því snemma að því að finna tímabil, þar sem þessar tvær hringferðir 
samsvöruðu hvor annarri, féllu saman: nýtt tungl bæri upp á 
vetrarsólhvörf, sól og máni hæfu göngu sína samtímis. [Raunar eru þessir 
tveir hringir ósambærilegir (incommensurable), en það er tiltölulega 
ný uppgötvun]. Tunglmánuður er 29 dagar og brot úr degi; tólf mánuðir 
eru 354 dagar og nokkrar klukkustundir. Sólarár jafngildir 364 
dögum og rúmlega það. Ýmis tímabil voru nú reynd með líkum árangri. 
Hið einfaldasta var tvíár (trieteres), þá tímabil, sem náði yfir fjögur 
(penteteres) og réð ólympsku og pýþisku leikjunum. Í tímabili þessu 
voru 50 og 49 mánuðir til skiptis. Var útkoman nokkurn veginn rétt í 
annað hvort skipti. Nefndist það ennaiteres. Samt nam tímatalsvillan 
um það bil 1 1/2 degi á átta árum.

Því var enn gerð merkileg tilraun í tímatalsreikningi, „eikosieteres“ 
Metons eða „stóreniátos“, er nam nítján árum. Síðasta dag hins nítjánda 
árs, sem að grísku tali var einnig hinn fyrsti á hinu tuttugasta, bar 
hinn nýja mána saman við hina nýju sól við vetrarsólhvörf. Kallaðist 
þetta „fundur sólar og mána“ (<i>Synodos Helíú kai Selenes</i>), er eigi 
hafði átt sér stað í full nítján ár og mundi ekki eiga sér stað í önnur 
nítján.

Hvenær kom nú Odysseifur heim til Penelópu? Tíminn er tilgreindur 
með nákvæmni, sem annars er óskyld hætti söguljóða. Hann kom 
aftur til Íþöku, „þegar sú bjartasta stjarna, er með komu sinni oftast 
boðar ljós hinnar árrisulu Morgungyðju, rann upp“, (XIII. 93). Hann 
hitti konu sína „á tuttugasta ári“, þ. e. hann kom jafnskjótt og tuttugasta 
árið bar að hendi og nítjánda árið var á enda runnið (XXIII 102, 
170; XVII 327; II 175). Hann kom með nýju tungli, þann dag, er 
Aþenumenn kölluðu „gamlan og nýjan“, „þegar einn mánuðurinn er að 
renna út og annar að hefjast (XIX 307, XIV 162). Á þessum tunglkomudegi 
var líka Apollóhátíð eða sólhvarfahátíð (XX 156, XXI 258); tíminn 
er tilgreindur að vetri (t. d. XIV 457, XVII 25 og víðar). Fund Odysseifs 
og Penelópu ber nákvæmlega saman við „fund“ sólar og mána.

Einn hinna spöku manna í fornöld nefndist Kleobúlos (frá Lindos á 
eynni Rhódos, uppi um 580 f. Kr. b.). Varð hann frægur fyrir gátur 
sínar. Ein var svona: „Einn faðir, tólf börn; hvert þeirra á þrjátíu 
börn, sumpart hvít og sumpart svört; og þótt þau séu ódauðleg, deyja 
þau öll“. Svarið er: árið eða öllu heldur hið gríska „eniátos“ með sínum 
360 dögum og nóttum. Er þá að undra, þótt Odysseifur eigi nákvæmlega 
360 gelti (XIV 20), og að jafnan er einum slátrað dag hvern? Að öðru 
leyti virðast og ýmsar fornar sólargangshugmyndir loða við Odysseif: 
Sólin, Helíos, er óvinur hans. Hann fer til undirheima lengst í vestri, 
kemur í ríki dauðra og kemur upp lengst í austri: „En er skipið bar 
úr hinum rennanda Jarðarstraumi, kom það inn á bylgjur hins víða 
hafs, og til Eyjar, þangað sem eru híbýli og leikvellir hinnar árrisulu 
Morgungyðju og uppgöngur Helíusar“, (XII 1 o. áfr.). Hann er fluttur
heim sofandi á töfranökkva. Gera það Feakar (= hinir blökku), sem 
fara hinar mestu vegalengdir á sólarhring (VII 396). Hann á heima á 
eyju í hafinu, „er eyin ósæbrött og liggur langefst í hafinu gegnt næturheimi 
(vestri)“ (IX 25). Getur þessi lýsing í rauninni engan veginn 
átt við Íþöku. Hann hæfir allt örvum langa vegu. Bani hans kemur 
til hans úr hafinu, og eins og flestir ár-konungar sætir hann þeim 
örlögum að verða veginn af syni sínum.

21   <i>Þar hjá garðinum</i>: Í gríska textanum stendur raunar aðeins „þar hjá“, 
en Sveinbjörn bætir við „garðinum“, aðrir þýðendur „svínunum“.

22   <i>hinn fyrirmannlegi svínahirðir, orkhamos andrón</i>, eiginl. „fyrirliði“, 
og eru hetjur víða sæmdar þeirri einkunn í kviðunum. Evmeus mun 
svo nefndur, af því að hann var settur yfir hina svínahirðana.

23   <i>og sneið sér ilskæði á fæturna, átos d'amfí podessín heois arariske pedíla</i>: 
„En sjálfur var hann að máta um fætur sér ilskó“. Hugsa verður sér, 
að hann styðji fætinum á nautshúðina og risti síðan beggja megin við 
og allt í kring. — Öll er þessi setning hjá Sveinbirni ágætt dæmi um 
eitt aðaleinkenni á þýðingu hans: að flytja lýsingar Hómers inn í 
íslenzkan hugmyndaheim.

28   <i>og eta sig sadda af kjötinu, kreión koresaiato þymon</i>: „seðja sál sína 
á kjötinu“.

36   <i>smásteinum, líþadessín</i>: „steinum“, því að líþas, er ekki smækkunarmynd.

51   <i>handa honum til að liggja á, átú enevnaion</i>: „hans eigin rúmábreiðu“.
Í hinum óendurskoðaða texta þýðir Sveinbjörn líka: „sem hann var 
vanur að liggja á sjálfur“.

55   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum og sagði</i>: Í gríska textanum ávarpar 
skáldið svínahirðinn beint: „Þú svaraðir honum þá, Evmeus svínahirðir, 
og sagðir“. — Það er eins og skáldið hitti hér góðkunningja, er 
þessi persóna kemur til sögunnar. Er og svínahirðirinn hér fyrst nefndur 
með nafni. Eigi eru þess önnur dæmi en um Evmeus í Odysseifskviðu, 
að skáldið ávarpi þannig persónur sínar beint.

59   <i>því er þrælum svo farið, að þeir hafa jafnan einhvern beig</i>: Orð þessi 
ber að skoða sem skýringu við það, sem á undan var sagt um smæð 
gjafarinnar.

60   <i>þegar ungir lánardrottnar taka við yfirráðum</i>: Hér er auðvitað átt við 
biðlana. Í gríska textanum stendur: <i>hot' epíkrateósín anaktes / hoi neoi,</i> 
„er yfir þeim ráða húsbændurnir, (og það) ungir (eins og vorir)“.

68   <i>Eg vildi, að ættin hennar Helenu o. s. frv.</i>: Um Helenu og tildrög 
herferðarinnar til Tróju sjá Inngang. Í Od. XXIV 115 o. áfr. segir, að 
Agamemnon hafi sjálfur farið til Íþöku til að telja Odysseif á að taka 
þátt í leiðangrinum gegn Tróju (Ilíonsborg).

71   <i>til hinnar hestauðugu Ilíonsborgar</i>: Hestauðug, <i>evpólos</i> (af <i>ev</i> + <i>pólos</i>, 
„auðug að góðum folum“), er Trója kölluð bæði í Ilíons- og Odysseifskviðu. 
Er þess vert að geta, að aðalatvinnuvegur manna á þeim slóðum, 
þar sem Trója hin forna stóð, er enn í dag hestarækt. „Reiðkænir“, 
hippodamoi, eru Trójumenn mjög oft kallaðir (að minnsta kosti 23 
sinnum) í Ilíonskviðu, svo og helztu hetjur þeirra og bandamenn. Margir 
bera þeir og nöfn, sem mynduð eru með viðskeytinu -<i>ippos</i> (= hestur). 
— Talið er, að mongólskar hirðingjaþjóðir frá steppum Asíu hafi 
fyrstar kennt þjóðunum fyrir vestan sig að nota hestinn á 3. árþúsundinu 
f. Kr. b.

72   <i>batt hann fljótlega að sér kyrtilinn með lindanum</i>: Hér er átt við 
mittisól eða belti, er menn tóku af sér inni.

73   <i>þar sem grísirnir voru innibyrgðir, hoþí eþnea erkhato khoirón</i>: „þar 
sem ættir grísanna voru innibyrgðar“.

80   <i>Et nú, gestur, grísakjötið</i>: Kjöt af grísum þótti eins og líka fiskur og 
fuglar eigi nógu kjarngóð fæða fyrir hetjurnar.

114   <i>talaði til hans skjótum orðum,</i> sbr. aths. X. 324.

121   <i>Hinn fyrirmannlegi svínahirðir</i>, sbr. aths. XIV. 21.

131   <i>skrökvaðir upp einhverri lygasögunni</i>: Á eftir þessum orðum hefur 
fallið niður í þýðingu 132. ljóðl.: „ef einhver gæfi þér kyrtil og skikkju 
til að klæðast í“.

145—147   <i>Eg fyrirverð mig, gestur, að nefna hann nafni sínu</i>, þ. e. án þess 
að láta jafnframt fylgja eitthvert orðatiltæki, er beri vott um þakklæti 
það og virðingu, sem Evmeus ber fyrir honum.

<i>„hugljúfa minn“, eþeion:</i> Orð þetta kemur alloft fyrir í Ilíonskviðu og 
þá ávallt í ávarpsfalli og eingöngu í ávarpi yngra til eldra bróður.
Virðist það tákna þar í senn bróðurkærleik og virðingu. Svipuð mun 
og merking orðsins hér, nema hvað hér er það þræll, sem velur ástkærum 
húsbónda þetta lotningarávarp.

153   <i>undir eins og hann er kominn á heimili sitt:</i> Á eftir þessum orðum 
hefur fallið niður í þýðingunni 154. ljóðl., „klæddu mig í kyrtil og 
skikkju, fögur klæði“. Vantar þessa línu og í mörg handrit.

158   <i>Viti það Seifur o. s. frv.:</i> Hér er um tvöfaldan eið að ræða. Fyrst er 
Seifur, verndari gistivináttunnar, ákallaður til vitnis. Mun hann og eiðrofs 
hefna. Síðan eru ákallaðir til vitnis sýnilegir hlutir helgir, gestaborð 
og eldstalli Odysseifs. Verða gestinum þá hugstæðar þær skyldur, sem 
þeginn beini leggur honum á herðar. Um Seif sem verndara gesta 
segir svo í Od. IX. 271-72: „... en Seifur er verndari gesta, hann 
leiðbeinir hinum heiðvirðu gestum og er hefnigoð allra nauðleitarmanna 
og gesta“.

159   <i>eldstalli hins ágæta Odysseifs:</i> Þar eð þrællinn átti í rauninni eigi ráð á 
neinum eignum sjálfur, þá var þessi viðtaka gestsins að arni Evmeusar 
óbeinlínis viðtaka að arni Odysseifs.

165   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum</i>, sbr. aths. XIV. 55. 

174.—184. ljóðl. virðist Aristarkus hafa talið innskot, af því að Evmeus 
gat ekki vitað neitt um fyrirsátrið, er biðlarnir höfðu búið Telemakkusi. 
(Kafli þessi hefst: <i>„En nú tekur mig sárast ...</i>, og endar: <i>og látið 
hann af komast“.</i>)

180   <i>til hinnar helgu Pýlusborgar:</i> Svo hét aðsetursborg Nestors og konungsríki 
á vesturströnd Peleifsskaga.

182   <i>afkvæmi hins goðumlíka Arkesíuss:</i> Hann var faðir Laertesar, föður 
Odysseifs, sbr. einnig Od. XVI. 118 og IV. 755.

184   <i>Kronusson</i>, þ. e. Seifur, sbr. J. G. Goðafr. bls. 110.

187   <i>hverr ertu?</i> Síðan er nánar til tekið, hvað skilja beri við þessa spurningu, 
sbr. Od. I. 170—173. 

<i>hvar áttu heima? poþí toi polis:</i> „Hvar er borg þín?“

191   191.—350. ljóðl. tekur yfir lygasögu Odysseifs um uppruna sinn og æviatriði 
fram til þess, er fundum þeirra Odysseifs ber saman. — Augljóst 
má öllum vera, hve Sveinbjörn beitir listilega ísl. sögustíl í þýðingu alls 
þessa kafla eins og víðar.

207   <i>Banagyðjurnar, keres ... þanatoio</i>, sbr. J. G. bls. 63, 107, 206. 
<i>til Hadesar heims</i>, sbr. J. G. bls. 103 o. áfr. og 204.

210   <i>Næsta litlu miðluðu þeir mér af arfinum, og létu mig hafa bæjarhúsin 
í minn hlut, átar emoi mala pára dosan kai oikí' eneiman:</i> „En mér 
miðluðu þeir litlu einu og létu koma bæjarhús í minn hlut“. Stafaði þessi 
misskipting auðvitað af því, að hann var eigi skilgetinn eða réttborinn 
til arfs <i>(gnesíos)</i>.

214   <i>þá vonar mig samt, að þú getir gizkað þér til grassins, þegar þú sérð 
kólfinn, all' empes kalamen ge s'oíomai eisoroónta / gignóskein:</i> þ. e. 
eins og hægt er að gera sér hugmynd um ásigkomulag kornaxins með því 
að athuga stilkinn, sem eftir stendur, þegar búið er að skera upp kornið, 
eins má gera sér í hugarlund af útliti gamalmennisins, hvernig það 
hefur verið á manndómsskeiði sínu.

216   <i>Ares og Aþena</i>, bæði voru þau hernaðarguðir, sbr. J. G. bls. 120 og 134.

229   <i>Áður en synir Akkea fóru leiðangurinn til Trójulands</i>, sbr. Inngang bls. 
XVII.

237   <i>hinn fræga Idomeneif</i> (Devkalíónsson): Hans getur víða í Ilíonskviðu 
fyrir hreysti. Hafði hann haft lið mikið til Tróju og 90 skipa.

241   <i>borg Príamuss</i>, þ. e. Ilíonsborg.

258   <i>hinum borðrónu skipum, neas amfíelissas</i>, sbr. aths. X. 91.

262   <i>En með því þeir létu ofstopann við sig ráða o. s. frv.</i>: Auðvitað ber ei 
að skilja þessi orð sem fordæmingu á atferli þeirra í sjálfu sér, þar eð 
hér var um að ræða venjulega víkingaför, hvort eð var. Óhæfan, sem 
þeir fremja, er sú að skeyta ei um fyrirskipanir foringja síns.

285   <i>Síðan var eg þar í sjö ár:</i> Þessi tala minnir á Egistus, sem ríkti sjö ár 
í Mýkenuborg (Od. III 304), og <i>sjö ára dvöl Odysseifs</i> hjá Kalypsó (Od. 
VII. 259).

286   <i>því allir greiddu fyrir mér, dídosan gar hapantes:</i> „því að allir gáfu 
mér gjafir“.

288   <i>Feniskur maður:</i> Víða kemur það fram, að Fenikíumenn hafa verið 
helztu kaupmenn í grískum höfum á söguöld Grikkja, þó að bert sé, 
að Grikkir sjálfir hafi og þá þegar rekið nokkurn kaupskap.

291   <i>til Feníkalands</i>, sjá kort.

295   <i>til Libýju</i>, sjá kort.

<i>lét hann mig á skip, m' epi neos eessato pontoporoio</i>: „lét hann mig á 
hafskip“.

303   <i>Kronusson</i>, sbr. aths. XIV 184.

304   <i>hinu rúmgóða skipi</i>, sbr. aths. X. 23.

315   <i>upp að Þesprótalandi</i>: það er talið verið hafa í Epírus fyrir vestan 
Ambrakíu, suðurtakmörk þess sjór. Féllu um það árnar Akkeron og 
Kokýtus. Svo nefnir Hómer og árnar í undirheimum, og fara síðan öll 
önnur skáld að dæmi hans. Dódónuvéfrétt var í Þesprótalandi, (sjá 
aths. XIV. 327).

325   <i>Hann hefði getað fætt annan mann til, allt fram á tíunda mannsaldur, 
kai ny ken es dekates geneen heteron g'etí boskoi:</i> „Vissulega mættu á 
þeim lifa afkomendur hans allt í tíunda lið“. <i>heteron g'etí</i>: Þann næsta 
(þ. e. Telemakkus) á eftir Odysseifi og síðan erfingja þeirra koll af kolli 
allt í tíunda lið.

327   <i>til Dódónu</i>: Þetta var fræg véfrétt Seifs, er stóð á fornum ættarslóðum 
Hellena. Prestar Seifs þóttust nema þar raust guðsins, er vindurinn 
þaut í krónum eikitrjáa.

335   <i>til hinnar hveitifrjóvu Dúlikseyjar (Dúlíkhíon)</i>: Eigi er vitað með 
vissu, hvar hún hefur verið. Sennilega hefur hún verið ein af eyjum 
Íónahafs. Getur hennar á ýmsum stöðum í Odysseifskviðu (I. 246, IX. 
24, XVI. 123, 247, XIX. 131) í sambandi við Sámsey, Sakýntus og Íþöku, 
sjá kort bls. 11.

354   <i>Þeim sárnaði, og fóru að svipast eftir mér, hoi de megala stenakhontes 
foitón:</i> „Og gengu þeir fram og aftur, hrópandi hástöfum“.

357   <i>á hið rúmgóða skip</i>, sbr. aths. X. 23.

360   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum</i>, sbr. aths. XIV. 55.

371   <i>Sviptinornirnar, Harpyíai</i>, eru ímynd áhlaupaveðra og fellibylja. Var það 
trú manna, að þegar einhver var horfinn, svo að enginn vissi, hvað af 
honum var orðið, þá höfðu Sviptinornirnar hrifið hann burt með sér 
(Od. I. 241, XX. 66).

379   <i>etólski maðurinn:</i> Etólía var hérað í Grikklandi. Fljótið Akkelóus setti 
því takmörk að vestan, en Korinþuflói lá að því að sunnan.

382   <i>hjá Ídomeneifi á Krítey</i>, sbr. aths. XIV. 237.

394   <i>þeir guðir, sem á Ólympi búa</i>, sbr. J. G. bls. 109.

400   <i>til að leiða öðrum fátæklingum að gabba menn:</i> Þ. e. að gera leiða á.
 
406   <i>Seif Kronusson</i>, sbr. J. G. bls. 110.

435   <i>Landvættirnar og Hermes Majuson</i>, sbr. J. G. bls. 143 og bls. 187. Landvættirnar 
áttu sérstakan helgidóm á Íþöku, sbr. lýsinguna á helli þeirra 
Od. XIII. 104 o. áfr.

442   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum</i>, sbr. aths. XIV. 55.

447   <i>og er hann hafði dreypt hinu skæra víni:</i> Þ. e. hellt nokkru af víni yfir 
brennifórnina.

447   <i>Odysseifi borgabrjót:</i> Einhver mesti heiðurstitill meðal hinna norrænu 
innrásarmanna (sbr. J. G. bls. 44 o. áfr.) var að geta kallazt <i>borgabrjótur 
(ptolíporþos)</i>. En þessu næst urðu menn ágætir af köppum þeim, sem 
þeir höfðu vegið. Sagnir af Herkúlesi, Akkillesi, Díomedesi o. s. frv. 
fjalla eigi að litlu leyti um alla þá hreystimenn, er þeir fengu að velli 
lagða. Svo var þessu og farið á hinni norrænu hetjuöld, sbr. t. d. 
Sigurð <i>Fáfnisbana</i> o. s. frv.

448   <i>þar sem hann sat við sinn deilda verð, ho d'etseto he para moire:</i> „En 
hann (þ. e. Evmeus) settist við sinn deilda verð“.

451   <i>frá drottningu eða gamla Laertes:</i> Þ. e. Penelópu konu Odysseifs og 
Laertes föður hans; sbr. ennfr. aths. XIV. 9.

452   <i>af Taffeyjarmönnum:</i> Þeir byggðu Taffey <i>(Tafos)</i> við vesturströnd 
Grikklands, á milli eyjarinnar Levkas og Akarnaníu (sbr. Od. I. 417). 
Voru þeir víkingar miklir og þrælasalar. Getur þeirra á ýmsum stöðum 
í Od. (I. 105, 181, 419; XV. 427, XVI. 426).

463   <i>Eg ætla að segja nokkuð mér til gildis, evxamenos tí epos ereó:</i> „Eftir 
að eg hef látið í ljós ósk (sbr. hér á eftir: „Eg vildi eg væri núna með 
sama ungdómsfjöri o. s. frv.“.), ætla eg að segja sögu eina“.

470   <i>Menelás Atreifsson</i>, bróðir Agamemnons, maður Helenu hinnar fögru.

471   <i>því að þeir höfðu mælzt til þess, átoi gar anógon:</i> „Því að þeir höfðu 
sjálfir skipað svo fyrir“.

482   <i>fagurt brynbelti, tsóma faeinon</i>: Orðið <i>tsóma</i> þýðir samkvæmt uppruna 
(af <i>tsónnymí</i>) „það, sem maður er gyrður með“. Er ætlað, að það hafi 
táknað eins konar mittisskýlu eða svuntu úr leðri, áfasta brynjunni.

485   <i>og vaknaði hann skjótt við, ho d'ar' emmapeós hypakúse:</i> „og hlustaði 
hann strax á mig“.

497   <i>Agamemnoni Atreifssyni</i>, yfirforingja Grikkja við Tróju, sbr. Inngang.

499   <i>Þóant Andremonsson</i>, samkvæmt Il. (II. 638, XIII. 218, XV. 282) mikils 
metinn foringi Etólíumanna og (samkvæmt Il. VII. 168) náinn vinur 
Odysseifs.

500   <i>lagði af sér guðvefjarskikkju sína, apo de khlainan þeto foinokoessan:</i> 
„lagði af sér purpuraskikkju sína“.

501   <i>en eg fór í yfirhöfn hans og lá í henni, þar til að dagur ljómaði, og þá 
varð eg feginn, egó d'ení heimata keinú / keimen aspasíós, fae de 
khrysoþronos Eós:</i> „en eg lá glaður í yfirhöfn hans, og Morgungyðjan 
gullinstóla kom í ljós“. — Þýðing Sveinbjarnar er hér sem oftar ljós 
og skýr túlkun á skáldskap, sem hann fellir í eðlilega frásögn í óbundnu 
máli.

507   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum,</i> sbr. aths. XIV. 55.



FIMMTÁNDI ÞÁTTUR


Sögunni víkur nú til Spörtu. Verður lesandinn Aþenu samferða þangað, 
(sbr. XIII. 440). Síðasta þætti lauk með komu nætur. Næsti þáttur hefst því 
með komu dags, hins 36. í atburðarás kviðunnar. Tímatalsatriðin eru þó eigi 
alls kostar ljós, (sbr. aths. XVII. 515).

1   <i>Pallas Aþena</i>, sbr. J. G. bls. 120 o. áfr. 
til hinnar landvíðu Lakedemonar: Lakcdemon er í kviðum Hómers ýmist 
látin tákna allt ríki Menelásar eða eins og hér aðeins höfuðborgina, öðru 
nafni Spörtu.

1—2   <i>til að minna hinn fræga son hins hugstóra Odysseifs á heimför sína 
o. s. frv.:</i> Í fyrstu þáttum Odysseifskviðu hefur því verið lýst, er Telemakkus 
sonur Odysseifs tókst ferð á hendur að áeggjan Aþenu til að 
leita vitneskju um afdrif föður síns. Í þriðja þætti var lýst komu hans 
til Nestors og viðtökum þar. Slóst þá í för með honum Pisistratus Nestorsson 
til Menelásar í Spörtu. Í fjórða þætti var lýst viðtökum hjá Menelási.

10   <i>slíka ofstopamenn:</i> Auðvitað er átt við biðlana, sem setzt höfðu í bú 
Odysseifs, svo sem áður hefur lýst verið.

16   <i>og bræður:</i> Bræðra Penelópu getur aðeins hér.

17   <i>að giftast Evrýmakkusi:</i> Hann var annar af tveim leiðtogum biðlanna. 
Hinn hét Antínóus.

18   <i>brúðgjafirnar, eedna eða hedna</i>, voru eins konar gjald, sem biðillinn varð 
að greiða fyrir brúði sína. Síðar virðist þetta hafa breytzt svo, að brúðurin 
hafi hlotið gjafirnar sjálf. Samkvæmt Il. XI. 244 virðast gjafir þessar 
einkum hafa verið kvikfé.

20   <i>þú veizt, hverninn konur eru skapi farnar:</i> öll þessi ummæli Aþenu eiga 
að miða að því að fá Telemakkus til að leggja sem fyrst af stað heimleiðis, 
en Penelópa hafði alls eigi gefið neitt tilefni til slíks ótta.

28   <i>með nægum liðstyrk, epítedes:</i> Ýmsir telja þetta orð muni þýða hér 
„að yfirlögðu ráði“ (consulto).

29   <i>í sundinu milli Íþöku og hinnar bröttu Sámseyjar,</i> sjá kort bls. 11.

42   <i>frá Pýlusborg</i>, sjá kort; sbr. aths. XIV. 180.

46   <i>einhæfðu hestum, mónykhas hippús:</i> Orðið mónykhes er eitt hinna umdeildu 
orða Hómers. Algengast er að skýra það, eins og Sveinbjörn 
gerir, „með óskiptum hóf“, mótsett klauf [<i>(s)mónykhes</i>, af <i>sm</i> = <i>sem heis</i> 
+ <i>ónyx</i>]. Aðrir telja það vera af rótinni ma, „vera ákafur“ og þýða 
þá „fjörhófaður“.

79   <i>byrjar langferð yfir land, ímen pollen ep' apeirona gaian:</i> „áður en 
hann byrjar ferð yfir hina víðáttumiklu og takmarkalausu jörð“. Hér 
er enn eitt dæmi um aðferð Sveinbjarnar, gagnorða túlkun.

80   <i>um Helluland og mitt Argverjaland, an' Hellada kai meson Argos:</i> 
Hellas (= Helluland) táknar í Hómerskviðum borg og hérað í Þessalíu, 
hluta af ríki Akkillesar. Argos (= Argverjaland) nefndist ríki Agamemnons 
á Peleifsskaga. Orðið <i>meson</i> merkir <i>„innst í“</i>. Orðatiltæki þetta 
allt, sem víðar kemur fyrir í Odysseifskviðu, mun þá hafa táknað „um 
allt Grikkland“.

95   <i>Eteóneifur Bóetusson,</i> skutilsveinn Menelásar, frjáls maður, er fylgt hafði 
höfðingja sínum á ferðum hans (sbr. Od. IV. 22 og 23) og bjó 
nú í grennd við hann.

99   <i>í hinn ilmríka geymslusal:</i> Geymslusalur þessi mun hafa verið inn af 
dyngjunni niðri í húsinu, sbr. Inng. bls. XLVI.

100   <i>Megapenþes</i> var sonur Menelásar og ambáttar nokkurrar, sbr. Od. IV. 10.

113   113—119 = IV. 613—619. Menelás minnist aðeins á aðalgjöfina, skaftkerið, 
af því að bikarinn var talinn sjálfsagður með því.

117   <i>Hefestus</i>, sbr. J. G. bls. 148.

118   <i>Sídonsmenn</i>, þ. e. íbúar í Sídon, hinni víðfrægu verzlunar- og siglingaborg 
í Fönikíu.

120   <i>tvískál, depas amfíkypellon:</i> bikar með tveim handarhöldum. Er slíkra 
gripa víða getið í kviðunum, sbr. Od. III. 63 og aths. Il. XXIII. 270.

134   <i>á legubekkina og hástólana</i>, sbr. aths. X. 233.

140   <i>Bóetusson</i>, sbr. aths. XV. 95.

146   <i>fram úr fordyrinu og hinum ómanda svölugangi,</i> sbr. aths. XX. 176.

151   <i>Nestor</i>, sbr. J. G. bls. 253 og I. bls. XVII-XVIII.

160   <i>til hægri handar honum</i>, þ. e. til austurs, því að við fuglaspár sneru 
Grikkir sér í norður í áttina til Ólymps, aðseturs guðanna. Fyrirburðir, 
sem ske á hægri hönd, vita á gott.

169   <i>hinn hervani Menelás, areífílos Menelao:</i> „Menelás, ástvinur Aresar“.

175   <i>þar sem hún á hreiður og unga, hoþí hoi genee te tokos te:</i> „Þar sem 
hún á ætt og afkvæmi“.

186   <i>til Feruborgar</i>: Þessa borg hugsar skáldið sér miðja vega á milli Spörtu 
og Pýlusborgar, (sbr. líka Od. III. 488). Beinustu leið milli þeirra borga 
hefur skáldið líka jafnað og bætt, því að í rauninni var aðeins um 
mjótt einstigi fyrir fótgangandi menn og múlasna að ræða.

186—87   <i>Díókless Orsílokkssonar</i> getur sem kappa í Il. V. 542, 547, 548.

208   <i>skjótum orðum</i>, sbr. aths. X. 324.

222   <i>og færði Aþenu fórnir</i>: Bænin var flutt við dreypifórnina, síðan var fórnarbyggi 
stráð á fórnareldinn.

224   <i>Argverjaland</i> (Argos) á norðan- og austanverðum Peleifsskaga, upp af 
Argosflóa. Þar hét og aðalborgin Argos.

225   <i>Melampuss</i> getur og Od. XI. 291, og er hann þar nefndur „ágætur spámaður“. 
Virðist orðstír hans hafa uppi verið sem forföður merkilegrar 
ættar, sem gædd var spádómsgáfu.

226   <i>í hinni sauðauðugu Pýlusborg, Pyló ení, meterí melón:</i> „í Pýlusborg, 
móður sauða“.

229   <i>Neleifur</i> var sonur Posídons og Týróar (Od. XI. 241), faðir Nestors.

231   <i>í höll Fýlakuss:</i> Hann var sonur Deions konungs í Fókis. Kvæntist 
hann Klýmenu, dóttur Minýasar, og stofnaði borgina Fýlöku í Þessalíu. 
Var hann faðir Ífíkluss.

233   <i>og hinnar þungu glæpsku:</i> Átt er við stórvirki það, sem hann færðist 
í fang.

234   <i>hin óttalega Refsinorn, þea daspletis Erinys:</i> Orðið daspletis [sennil. af 
das (= des-, hús, sbr. despoina = húsfreyja, drottning) + ple-, <i>pelatsó</i> 
= nálgast] þýðir líklega „sú, sem nálgast hús (í fjandsamlegum tilgangi)“. 
— Um Refsinornir sjá J. G., bls. 107, 257.

235   <i>Banagyðja</i>, sbr. J. G., bls. 63, 107.

244   <i>Amfíarás</i>, sbr. J. G., bls. 249.

254   <i>Hýpería</i>, borg ein í ríki Agamemnons, sbr. Il. II. 573.

259   <i>skjótum orðum,</i> sbr. ath. X. 324.

264   <i>hverr ertu o. s. frv.,</i> sbr. aths. XIV. 187.

268   <i>sem mér er svo mikil eftirsjón að, ei pot' een:</i> „ef hann þá var það 
nokkurn tíma“. Er þetta fastmótað orðatiltæki, sem táknar tregablandna 
endurminningu um horfna hamingju.

283   <i>í lyftingu hins borðróna skips, ep' ikríofin ... neos amfíelisses:</i> Orðið 
<i>ikríofin</i> er staðarfall af <i>ikría</i>, en svo nefndust pallar tveir, annar í framstafni 
skips, en hinn í skut. Upp um fremri pallinn mun siglutréð hafa 
reist verið, en skipstjórnarmaður hafði aðsetur á hinum. Um orðið 
<i>amfíelissa</i> sjá aths. X. 91.

298   <i>Epear</i>, Epeioi: Svo nefndist þjóðin í Elealandi (Elis).

299   <i>(Þá tók Telemakkus stefnu á) klakkeyjar (enþen d' á) nesoisín 
(epíproeeke) þoesín:</i> Sumir þýða „á hinar oddóttu eyjar“ („nesjóttu 
eyjar“), og setja þá <i>þoesín</i> í samband við sögnina <i>þooó</i> = brýna eða ydda.
Telja þá, að átt muni vera við eyjar þær, sem Echinades nefnast fyrir 
mynni fljótsins Akkelóuss. Aðrir bera fram þessa skýringu: þoesín (af 
þoos = skjótur) = hinar þjótandi; eyjarnar hljóti þessa einkunn, af 
því að þeim, sem eru á hraðri siglingu, virðist staðir, sem framhjá er 
farið eða siglt að, þjóta áfram eða á móti sér. Muni hér átt við eyjarnar 
Samos, Asteris og suðurhluta Íþöku, einmitt þess vegna sé í sömu andrá 
talað um fyrirsátur biðlanna. Bent er á, hvernig Tacitus notar orðið 
„celerrimum“ Annales III 1.

319   <i>Hermesi sendiguð,</i> sbr. J. G. bls. 143.

325   <i>Evmeus svínahirðir varð mjög fár við:</i> Í gríska textanum í beinni ræðu, 
sbr. aths. XIV. 55.

344   <i>sökum þess aumlega hungurs, henek úlomenes gastros:</i> „sökum hins 
bölvaða maga“.

350   <i>Hadesar heim</i>, sbr. J. G., bls. 102 o. áfr., bls. 204.

366   <i>Þegar við vorum bæði orðin frumvaxta, epei hr'eben polyeraton híkomeþ' 
amfó:</i> „Þegar við bæði höfðum náð hinum þráða æskublóma“.

367   <i>til Sámseyjar</i>, sbr. aths. XIV. 120.

367   <i>og fengu svo mikið brúðfé,</i> sbr. aths. XV. 18.

403—404   <i>Sýrey</i> og <i>Ortygía</i> eru nöfn á ævintýraeyjum, sem eigi verða staðsettar, 
nema hvað segja má, að þær liggi einhvers staðar í vestri.

409   <i>í byggðinni, polín kata:</i> „í borginni“.

410   Um <i>Apollon</i> og <i>Artemis</i> sjá J. G., bls. 124 og 130.

415   <i>feniskir menn</i>, sbr. aths. XIV. 288.

416   <i>svikarar, tróktai:</i> „braskarar“ eða „brallarar“, (mun vera leitt af <i>trógó</i> 
= naga).

416   <i>á skipi sínu, neí melaine:</i> „á hinu svarta skipi“.

425   <i>Sídonsborg</i>, í Fönikíu, sbr. kort.

432   <i>heimkynni, hypserefes dó:</i> „hið háreista hús“.

456   <i>á skip sitt, en neí glafyre:</i> „á hið hola (rúmgóða) skip“.

457   <i>En er skipið var hlaðið, all' hote de koile neýs eþeto:</i> „En þegar hið 
hola skip var hlaðið“.

459   <i>Þessi kyndugi maður, elyþ' aner polyídris:</i> „Maður kom, bragðarefur“.

460   <i>hann hafði með sér hálsfesti, hún var úr rauðagulli, en kaflarnir á milli 
af lýsigulli: khryseon hormon ekhón, meta d' elektroisin eerto:</i> „Hann 
hafði meðferðis hálsfesti úr gulli, en inn á milli var raðað rafperlum“. 
— Sams konar festar getur Od. XVIII. 296, sbr. aths. þar.

464   <i>ofan til skips, koilen epí nea:</i> „ofan til hins hola skips“.

469   <i>undir kápulaf sitt, hypo kolpó:</i> „í barmi sínum“. Orðið <i>kolpos</i> táknar 
hér fellingu þá, sem myndaðist á kvenkyrtli (<i>peplos</i>), er hann var 
látinn falla yfir beltið. Var felling þessi notuð sem vasi.

477   <i>Seifur Kronusson</i>, sbr. J. G., bls. 110.

478   <i>hin örvumglaða Artemis</i>, sbr. J. G., bls. 130.

479   <i>eins og veiðibjalla, einalíe kex:</i> Tæplega verður sagt með vissu um, við 
hvaða fugl er átt hér, nema um einhvern sjófugl mun vera að ræða. 
Sumir telja þetta helzt vera toppsefönd eða flórgoða.

495   <i>því ekki leið á löngu, áður dagur ljómaði, aipsa gar Eós elþen eýþronos:</i> 
„því að brátt kom Morgungyðjan fagurstóla“.



SEXTÁNDI ÞÁTTUR


Aftur er breytt um svið, án þess að samhengi frásagnarinnar rofni. Tengiliðurinn 
er för Telemakkusar, sem vér fylgdumst með frá lendingarstaðnum, 
þar sem hann kvaddi félaga sína, til kofa Evmeusar. Annar tengiliður er 
það, er minnzt er á dögunina (2. ljóðl.), því að hennar var áður getið 
XV. 495.

7   <i>skjótum orðum,</i> sbr. aths. X. 324.

23   <i>Telemakkus, blessunin mín góð! Telemakhe, glykeron faos:</i> „Telemakkus, 
sæta ljós“.

33   <i>hvort hún er ennþá kyrr heima:</i> Sumum hefur þótt einkennilegt, að 
Telemakkus skuli spyrja svo eftir mánaðar fjarveru. Án efa lætur skáldið 
Telemakkus haga svo orðum sínum til að minna oss á, að hin miklu umskipti 
á högum hans og Penelópu séu að nálgast. Eins og vér munum 
sjá, mátti ekki tæpara standa, að Odysseifur kæmi heim.

35   <i>í einhverju horninu:</i> Þessum orðum hefur Sveinbjörn bætt við til skýringar 
og áherzlu.

60   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum,</i> sbr. aths. XIV. 55.

101   „kæmi heim úr hrakningum sínum, því ekki er enn fyrir von komið 
um það“. Þessari ljóðl. sleppir Sveinbjörn í þýðingunni, enda er hún 
til skemmda í þessu samhengi. Síðara hluta hennar er að finna XIX. 
84 og fellur þar vel inn í.

123   <i>Dúliksey</i> o. s. frv., sbr. kort bls. 11.

129   <i>en þó ræður mestu um, hvað guðirnir vilja vera láta, all' e toi men táta 
þeón en gúnasí keitai:</i> „en sannlega hvílir þetta í skauti guðanna“, sbr. 
aths. Il. XX. 435.

135   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum,</i> sbr. aths. XIV. 55.

139   <i>Meðan hann einkanlega harmaði hvarf Odysseifs:</i> Hér virðist Sveinbjörn 
nota orðið „einkanlega“ í sömu merkingu og „einungis“.

145   <i>og fellir stórum af:</i> Þetta má teljast ágæt þýðing á orðunum <i>fþínyþei 
d' amf' osteofí khrós</i>, „og hjaðnar holdið utan af beinum hans“.

153   <i>afa mínum, gerontí:</i> „öldungnum“.

157   <i>Kom hún þá til bæjarins, all' he ge skhedon elþe:</i> „En hún nálgaðist þá“.

162   <i>Enginn sá hana, nema Odysseifur og hundarnir o. s. frv.:</i> Þetta er eitt 
dæmi um það, hve skáldið hefur miklar mætur á hundum, sbr. XIV. 29, 
XVI. 5 og sérstaklega XVII. 291—327.

172   <i>með gullnum staf:</i> Slíkan sprota nota líka Hermes og Kirka, (sbr. X. 
238, 293, 319).

175   <i>varð hann nú aftur rauðleitari í framan, aps de melankhroies geneto,</i> 
„varð hann nú aftur dökkbrúnn á hörund“. Slíkt var auðvitað tákn 
um heilsu og hreysti, þar sem hann hins vegar í öldungsgervinu (sbr. 
XIII. 430) hafði verið fölur ásýndum.

176   <i>og blásvart skegg spratt á vöngum hans: kyaneai d' egenonto geneiades 
amfí geneion:</i> „og blásvart skegg spratt á höku hans“, sbr. ath. XIX. 
473. Áður hefur verið tekið fram (XIII. 399), að Odysseifur hafi verið 
rauðbirkinn. — Monro segir, að vinur sinn einn hafi bent sér á eigi 
ósvipað ósamræmi í Heart of Midlothian eftir Scott í 1. útg. I. bd. 
IV. kap. er Effie Deans lýst sem „modest-looking <i>black</i>-haired girl“. 
Í IX. kap. sama bindis er sagt, að „her Grecian-shaped head was profusely 
rich in waving ringlets of <i>brown</i> hair“. Loks er í II. bd. X. kap. getið 
um „her beautiful and abundant tresses of long <i>fair</i> hair“. Í síðari útgáfum 
var bætt um þetta ósamræmi með því að breyta <i>„black-haired“</i> í 
<i>„fair-haired“</i>. Þetta dæmi gæti orðið bending um það, hve varlegt er að 
gera ráð fyrir fingraförum mismunandi höfunda í Hómer, þótt smávegis 
ósamræmis gæti í aukaatriðum. Verður jafnan að hafa í huga þann 
reginmun, sem var á aðstæðum höfunda í fornöld og á vorum dögum 
prentlistar og hvers konar hjálpargagna.

180   <i>skjótum orðum,</i> sbr. aths. X. 324.

221   <i>hefði ekki bráðum talað til föður síns:</i> Orðið <i>aipsa</i> þýðir Sveinbjörn hér 
„bráðum“. Betur virðist eiga við að þýða það „skyndilega“.

237   <i>Þá skal eg skoða hug minn um:</i> „Þá skal eg skoða hinn göfuga hug 
minn (<i>þymon amymona</i>) um“.

247   <i>frá Dúliksey eru 52 útvaldir menn o. s. frv.:</i> Sjá kort á bls. 11. 
— Samkvæmt upptalningu þessari hafa biðlarnir alls verið 108 og 10 
þjónustumenn að kallaranum og söngvaranum með töldum. 
Víða í kviðunni er að biðlunum vikið sem ráðendum hinna fjögurra 
eyja, Dúlikseyjar, Sámseyjar, Sakyntseyjar og Íþöku, t. d. I. 245—48: 
„Því allir þeir höfðingjar, sem nokkurs eru ráðandi á eyjunum, Dúliksey, 
Sámsey og hinni skógivöxnu Sakyntsey, og allir þeir, sem ríki hafa á 
hinni grýttu Íþöku, biðla til móður minnar og eyða búinu“: Erfitt er 
að koma þessu heim við ýmsa aðra staði í kviðunum. Biðlarnir búa 
ekki í höll Odysseifs. Þeir koma þangað á hverjum degi (II. 55 = 
XVII. 534: „heldur venja þeir komur sínar í hús vort dags daglega“), 
en að kveldi halda þeir heim hver til síns heimkynnis í Íþökuborg, 
(I. 424). „Gekk þá hverr heim til sín, og vildu leggja sig til svefns“; 
II. 397 „Þeir flýttu sér út í borgina til svefns“; XVIII. 428 „gekk hverr 
heim til sín og fóru að hátta“. Þegar þeir gefa Penelópu gjafir (XVIII. 
291 o. áfr.), fara sendiboðar þeirra og koma að vörmu spori aftur. Í II. 
51 segir um biðlana: „Eru það synir þeirra manna, er göfgastir eru hér 
í landi“ (þ. e. Íþöku). Mótsögn virðist hér efalaus. Á henni ber þó 
fyrr að leita annarra skýringa en mismunandi höfunda. Fremur ber að 
líta á það, að ýmsar misfellur í skáldritum er til þess að rekja, að minni 
manna eru takmörk sett. Þá skortir oss og oft þekkingu á aðstæðum, sem 
samtímamönnum skáldsins voru vel kunnar. Að skáldinu er Íþaka hugstæðust 
og það gleymir því stundum hinum eyjunum þrem, getur auðveldlega 
stafað af því, að þar átti Odysseifur heima, og höfðingjar nálægra 
eyja lutu honum. Hins vegar kunna höfðingjar þessir að hafa átt gistivini 
í höfuðborginni. En hvað um það, áheyrendur Hómers munu 
kunnað hafa á þessu einhverja skýringu. 

Um ríki Odysseifs og þjóðfélagshætti þar hefur ritað m. a. <i>Walter Leaf</i>: 
<i>Homer and History</i>. London 1915, bls. 139 o. áfr.; einnig má benda á 
Il. II. 632.

281—298   Þessar 18 ljóðlínur hefur Sveinbjörn fellt niður í þýðingunni, (þar 
af eru 288-94 að efni til = XIX. 7—13), enda vildu þeir Zenodotus og 
Aristarchus ekki við þær kannast. Er hér gert ráð fyrir, að Odysseifur 
hafi vitneskju um aðstæður, sem honum að svo komnu máli gat eigi 
verið kunnugt um. Hins vegar eru hér fyrir sig fram og óviðbúið bornar 
upp ráðstafanir, sem falla miklu betur inn í samhengið síðar, þegar 
undirbúningur hefst að biðlavígunum. Auk þess ber frásögninni 295 
o. áfr. eigi saman við framkvæmd verksins síðar (XIX. 31—33; XXII. 
101—125). Kaflinn, sem felldur hefur verið niður, er svona í þýðingu: 
„En eitt ætla eg að segja þér, sem þú skalt festa þér í huga: Þegar hin 
fjölvitra Aþena skýtur því mér í brjóst, ætla eg að banda þér með 
höfðinu. Skaltu þá, er þú verður þess var, taka öll vopn, sem eru í höll 
og koma þeim fyrir hverju eina og einasta innst inni í hinum 
háreista geymslusal. En þegar biðlarnir sakna þeirra og fara að spyrja 
þig að þeim, þá skaltu tala blíðlega til þeirra svo felldum orðum (= 
XIX. 7—13): „Eg tók þau úr reyknum, skaltu segja, þau er nú ólík því, 
sem þau voru forðum, þegar Odysseifur skildi þau eftir, áður hann 
fór til Trójuborgar, því það hefur fallið á þau, þar sem svælan hefur 
náð að komast að þeim. Þar að auki skaut einhverr guð, skaltu segja, í 
brjóst mér nokkuru, sem meira varðar: ef svo kynni til að bera, að þér 
yrðuð víndrukknir, að deila kæmi meðal yðar, þá vildi eg ekki, að þér 
bærust vopn á, og gerðuð þar með veizluspjöll og smánuðuð bónorð 
yðar; því sjálft laðar veganda vopn. 

Aðeins handa oss tveimur skaltu skilja eftir tvö sverð og tvö spjót og 
tvo uxaleðurskildi handa oss til að hafa í hendi, svo að vér fáum sem 
skjótast undið oss að þeim og gripið. En hvað biðlana snertir, þá mun 
Pallas Aþena og hinn ráðvísi Seifur blekkja þá“.

320   <i>ef það annars er víst, að Seifur Ægisskjaldi hafi sýnt þér eitthvert teikn 
um aðstoð sína, ei eteon ge tí oisþa Díos teras aigíokhoio:</i> „ef þú annars 
með sanni veizt eitthvert teikn Seifs Ægisskjalda“. — Um <i>Ægisskjalda</i> 
sbr. J. G., bls. 120, (3. l. að neðan o. áfr.).

323   <i>til Pýlusborgar</i>, sbr. aths. XIV. 180, sjá ennfremur kort.

322   <i>lögðu nú að landi við Íþökuborg:</i> sbr. XV. 503 og 553. Er hér nú tekinn 
upp þráður frásagnarinnar, sem fyrr var frá horfið í XV. 554.

327   <i>Klytíus</i>, faðir Píreusar, hins trúa félaga Telemakkusar, sem hann hafði 
falið Þeóklýmenus á hendur, sbr. XV. 539.

331—332   <i>(gerðu þeir það) til þess, að hin ágæta drottning skyldi ei verða 
hrædd um son sinn, og ekki falla í grát af hugarkvíða, hina me deisas' 
ení þymó / ifþíme basíleia teren kata dakryon eiboi:</i> „til þess að hin 
ágæta drottning skyldi ei verða hrædd og úthella hnöttóttum tárum“. 
— Orðin <i>teren dakryon</i> þýðir Sveinbjörn annars staðar „mjúk tár“ (Il. 
III. 142; XVI. 11) og „fögur tár“ (Il. XIX. 323). Orðið <i>teren, — enos</i> 
[sbr. hið latneska <i>teres</i>] þýðir „hnöttóttur“ eða „ávalur“. Notar Hómer 
það sem einkunn 1) með tárum, 2) með holdi, og þýðir Sveinbjörn 
það þá „mjúkur“ (Il. XIV. 406) eða „fríður“ (Il. XIII. 553), 3) með 
gróðri, sem safamikill er og blómlegur, og þýðir Sveinbjörn það þá 
„mjúkur“ (Il. XIII. 180), „grannur“ (Od. XII. 357), „blómfagur“ (Od. 
IX. 449).

345   <i>Evrýmakkus Polýbusson:</i> Hann og Antínóus voru forystumenn biðlanna.

346   <i>víst er það meira en vér mundum hafa til ætlazt af Telemakkusi að 
hann hefir komið fram því stórræði að fara þessa ferð, e mega ergon 
hyperfíalós tetelestai / Telemakhó hodos hede:</i> „víst hefur Telemakkus 
komið fram miklu stórræði á ofmetnaðarfullan hátt, þar sem ferð þessi er“.

350   <i>og segja hinum að koma fljótt heim aftur</i>, þ. e. þeim, sem lágu í launsátri 
fyrir Telemakkusi.

351   <i>Amfínómus</i>, sanur Nísuss, leiðtogi biðlanna frá Dúliksey. Getur hans 
síðar hér í þessum þætti (394), einnig XVIII. 119, 153, 395 o. s. frv.

359   <i>settu, þegar upp skipið, nea melainan</i> „settu þegar upp hið svarta skip“.

361   <i>því næst gengu biðlarnir allir saman á þing, átoi d'eis agoren kíon 
aþrooi:</i> „En sjálfir gengu biðlarnir því næst allir saman á þing“. — 
„Sjálfir“, <i>átoi</i>, er hér sagt í mótsetningu við „hina vösku sveina“ á 
undan.

363   <i>Antínóus Evpíþesson</i>: Hann var leiðtogi biðlanna ásamt Evrýmakkusi.

394—95 <i>Amfínómus</i>, sbr. aths. við 351.

<i>Hann var Nísusson, Nísú faidómos hyíos:</i> „hinn frægi Nísusson“.

396   <i>Dúliksey</i>, sbr. aths. við XIV. 335.

412   <i>Medon</i> kallara hafði Odysseifur skilið eftir heima, er hann fór til Tróju. 
Þótt hann hefði að vísu átt nokkur mök við biðlana, gaf Odysseifur 
honum samt líf (XXII. 357, 361).

416   <i>smágjörva höfuðblæju, lípara kredemna:</i> „skínandi höfuðblæju“. Hefur 
Sveinbjörn og þýtt svo I. 334, en XVIII. 210 „smágjörva höfuðblæju“, 
en XXI. 65 „dýrlega höfuðblæju“, sbr. aths. XVIII. 210 og aths. Il. 
XXII. 406.

422   <i>Hvað kemur til, að þú virðir einskis nauðleitarmennina, sem standa í 
ábyrgð Seifs?</i> Eigi getur Telemakkus með réttu kallazt nauðleitarmaður 
biðlanna, heldur mun verða að setja þetta í samband við sögu þá, sem 
Penelópa segir hér á eftir, að faðir Antínóuss hafi komið sem nauðleitarmaður 
til Odysseifs. Sakir þess var Antínóus tengdur heimili 
Odysseifs helgum böndum.

426   <i>Taffey</i>, sbr. aths. við XIV. 452.

427   <i>Þespróta</i>, sbr. aths. við XIV. 315.

434   <i>Evrýmakkus Polýbusson</i>, sbr. aths. við 345.

442   <i>Odysseifur borgabrjótur</i>, sbr. aths. við XIV. 447.

452   <i>Hinn ágæti svínahirðir:</i> Hér víkur sögunni aftur til þeirra Odysseifs í 
kofa Evmeuss.

464   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum</i>, sbr. aths. við XIV. 55.

471   <i>Hermesarhóll, Hermaios lofos</i>, sbr. J. G., einkum bls. 146—47. Samkvæmt 
Od. XIV. 435 hefur Hermes dýrkaður verið ásamt landvættum 
(dísum, „nýmfum“).

474   <i>og tvíeggjuðum spjótum, enkhesín amfígyoisín:</i> Skýrendur eru ekki á 
einu máli um merkingu orðsins <i>amfígyos</i>. Sennilega táknar það aðeins, 
að spjótsoddurinn hafi verið bogadreginn báðum megin, blaðlaga.

479   <i>jafndeildum máltíðum, daitos eíses:</i> þ. e. í máltíðum, þar sem hver 
fær jafna hlutdeild í krásunum.

481   <i>gengu þeir til hvílu og tóku á sig náðir, koitú te mnesanto kai hypnú 
dóron helonto:</i> „hugsuðu þeir til hvíldar og tóku gjöf svefnsins“.



SEYTJÁNDI ÞÁTTUR


Hér hefst 39. dagur í heildaratburðaröð kviðunnar. Segir frá atburðum 
þessa dags aftur að 90. ljóðlínu í XX. þætti.

Hinir þrír höfuðþættir í frásögninni — örlög Odysseifs sjálfs, Penelópu 
og Telemakkusar — taka nú að tvinnast saman. Eykst óðum stígandin, unz 
hámarki er brátt náð.

4   <i>greiphæft, palamefín:</i> þetta er eitt hinna ágætu nýyrða, sem Sveinbjörn 
hefur myndað við þýðinguna.

29   <i>reisti hann spjót sitt upp við hina hávu stoð:</i> Stoð þessi hlýtur að hafa 
verið í anddyri, því að í næstu ljóðlínu stendur:

30   <i>gekk svo inn og steig yfir steinþröskuldinn:</i> þ. e. a. s. inn í stofuna eða 
skálann, sem var aðalvistarvera heimamanna, (sbr. I. bls. XLV-XLVI). 
Langt mál hefur ritað verið um þröskuldinn í Hómerskviðum. Deilum 
hefur það valdið, að skáldið talar, ýmist um steinþröskuld eins og hér 
eða eskiþröskuld (t. d. XVII. 338). Eðlilegasta skýringin á því virðist 
vera þessi: Dyraumbúnaðurinn, sem hurðin féll í, mun hafa verið úr 
tré. Hafa dyrustafirnir verið greyptir í viðarþröskuld, sem hvílt hefur 
á traustri undirstöðu úr steini. Er það undirstaða þessi, sem Hómer mun 
kalla steinþröskuld (<i>laínos údos</i>). Mun hann verið hafa allbreiður, því 
að á steinþröskuldinum við inngöngudyr skálans eigast þeir við Írus 
karl og Odysseifur (XVIII. 32 o. áfr.), og er Odysseifur vegur biðlana, 
tekur hann sér líka stöðu á hinum mikla þröskuld (XXII. 2). — Bent 
hefur verið á, að enn á vorum dögum sé slíkur steinþröskuldur hið 
venjulega sæti betlaranna í hverju kaffihúsi við austanvert Miðjarðarhaf.

37   <i>Artemis ... Afrodítu</i>, sbr. J. G., bls. 130 og 137.

40   <i>skjótum orðum, epea pteroenta:</i> sbr. aths. X. 324.

41   <i>Telemakkus, elskulífið mitt, Telemakhe, glykeron faos:</i> „T., sæta ljós“.

42   <i>til Pýlusborgar:</i> sbr. aths. XIV. 180, sjá ennfremur kort.

47   <i>bersýnilegum lífsháska, aipyn oleþron:</i> „bráðum bana“, sbr. aths. I. 11.

49   Sveinbjörn fellir hér niður 49. ljóðl. (á eftir orðunum „hrein klæði“): 
„er þú hefur farið upp í loftsalinn með ambáttum þínum“. — Vantar 
þessa ljóðl. einnig í mörg handrit.

50   <i>fullkomnum hundraðsfórnum, telessas hekatombas:</i> „árangursríkum 
hundraðsfórnum“, þ. e. hundraðsfórnum, sem leiða til þess, að mönnum 
veitist það, er um var beðið. — „Hundraðsfórn“ þýðir í rauninni „hundrað 
nauta fórn“ [<i>hekatombe (hekaton</i> = hundrað) + <i>bús</i> = naut].

52   <i>út á torg:</i> Á torginu voru menn vanir að koma saman til skrafs og ráðagerða. 
Þar gat hann vænzt þess að hitta Píreus.

55   Píreus: Förunautur Telemakkusar, sem hann hafði falið Þeóklýmenus 
(XV. 539, 540, 544).

46—56   Svör þau, sem Telemakkus veitir móður sinni hér, er hann er 
nýsloppinn heim úr háskaför, virðast í fyrstu einkennilega stuttaraleg. 
Við nánari athugun er orsök þess auðsæ. Hann hefur ekki enn náð sér 
eftir hina óvæntu endurfundi við föður sinn. Hið mikla leyndarmál, 
endurkoma Odysseifs til Íþöku, leggur hann í fjötra. Telemakkus varast 
því alla óþarfamælgi. Penelópa kvartar síðar (104.-106. ljóðl.) undan 
því, að hann svari ekki spurningum sínum. Hún viti ekki, hvort hann 
hafi nokkrar spurnir haft af Odysseifi eða ekki. Fyrirskipun Telemakkusar, 
að Penelópa skuli heita á hina ódauðlegu guði og færa Seifi 
hundraðsfórnir, var ef til vill orðtak, sem þýddi: „Eg vil ekkert segja“, 
(sbr. Il. VI. 240). Ber hann því við, að hann þurfi að fara til torgsins. 
Síðar, þegar hann hefur haft tíma til að ná sér, segir hann móður sinni 
ferðasöguna.

59   <i>fullkomnum hundraðsfórnum</i>, sbr. aths. við 50. ljóðl.

62—64 = II. 11—13: lýsing á því, er Telemakkus fer að heiman til torgs.

62   <i>og hinir fóthvötu hundar, dyó kynes argoi:</i> „tveir fóthvatir hundar“.

63   <i>Aþena</i>, sbr. J. G., bls. 120.

68   <i>Mentor og Antífus og Halíþerses:</i> Mentor var aldavinur Odysseifs, sem 
hann hafði falið umsjá með húsi sínu og eignum. Flytur hann ræðu á 
þingi Íþökumanna (II. 225); Aþena tekur á sig gervi hans (II. 267), er 
hún hvetur Telemakkus til að fara til Pýlusborgar og Spörtu og einnig 
síðar (416) sem fararstjóri. Mentor kemur og við sögu (XXII. 206) í biðlavígunum, 
í bardaganum við Íþökumenn (XXIV. 502) o. s. frv. 

Antífus er kallaður (II. 19) sá félagi Odysseifs, sem Kýklópurinn lagði 
sér síðastan til munns. Segir þar, að hann hafi verið sonur öldungsins 
Egyptíuss. Virðist skáldið hér því rugla saman föður og syni. 

Halíþerses var aldraður höfðingi á Íþöku. Flytur hann ræðu á þingi 
II. 157. Hans getur og II. 253 og XXIV. 451, er hann ræður frá að 
veita Odysseifi atgöngu.

71   <i>Píreus</i>, sbr. aths. 55.

86   <i>legubekkina og hástólana:</i> sbr. aths. X. 233.

89   <i>loðkápur, khlainas úlas:</i> „ullarkápur“ [<i>úlos</i> fyrir <i>(v)ol-nos,</i> sbr. Latn. 
<i>vellus</i>, ensku <i>wool</i>].

91—95   = I. 136—140 = IV. 52—56 = VII. 172—176 = X. 368—372 
= XV. 135—139. Má af þessu sjá, að hér er um einn hinna endurteknu, 
fastmótuðu kafla söguljóðanna að ræða.

97   <i>á legubekk, klismó:</i> Þetta mun verið hafa þægilegur stóll með baki, 
svo að sá, er á sat, gat hallað sér aftur.

101—103   = XIX. 594—596: <i>„Eg ætla nú, Telemakkus“</i>, o. s. frv. — Er 
Telemakkus hefur nú gegnt skyldum gestrisninnar (52 o. áfr.), langar 
Penelópu til að heyra árangur ferðarinnar. En áskorun til hans í þá 
átt færir hún í búning trega og auðsveipni: Hún ætlar að leggjast í 
hvílu sína, sem orðin er henni að sorgarsæng, en bætir þó jafnframt 
við, að hann ætli ekki, hvort sem er, að segja henni neitt af ferðinni. 
Þessi orð hennar hafa tilætluð áhrif.

104   <i>Ilíonsborg</i> = Trója, sjá kort. 

<i>með Atreifssonum</i>, þ. e. Agamemnoni og Menelási, sbr. I., bls. XVII.

109   <i>til Pýlusborgar</i> (sbr. aths. XIV. 180), 

<i>og komum til þjóðhöfðingjans Nestors,</i> sbr. J. G., bls. 253.

118   <i>Helenu hina Argversku,</i> sbr. I., bls. XVII.

121   <i>til ennar helgu Lakedemonar,</i> þ. e. Spörtu.

132   <i>Faðir Seifur og Aþena og Apollon,</i> sbr. J. G., bls. 110, 120 og 124.

133   <i>Lesbey</i> (Lesbos): eyja í Egevshafi við vesturströnd Litlu-Asíu norðanverða.

134   <i>Fílomeleides</i>: Hans getur aðeins hér og IV. 343.

140   <i>sem hinn sannfróði sjávaröldungur sagði mér</i>: Átt er við Próteif 
(Prótevs), sbr. J. G., bls. 174; sjá ennfremur IV. 383 o. áfr.

143—146   = IV. 557—560: <i>í húsum Landvættar nokkurrar o. s. frv.</i>

147   <i>hinn spjótfimi Menelás, dúrikleitos Menelaos:</i> „hinn spjótfrægi M.“.

151   <i>hinn goðumlíki Þeóklýmenus:</i> sbr. XV. 223 o. áfr.

155   <i>Viti það Seifur o. s. frv.:</i> sbr. aths. XIV. 158.

167—169   = IV. 625—627.

168   <i>skemmtu sér ... að töfluleik, diskoisín terponto:</i> Það, sem Sveinbjörn 
kallar „töfluleik“, nefnist nú „kringlukast“.

169   <i>á hinu lagða gólfi ... , þar sem þeir voru vanir áður að hafa ýmislegt 
ofríki í frammi, en tyktó dapedó, hoþí per paros hybrín ekhontes:</i> 
hinu troðna gólfi ... svo sem þeir af ósvífni hjartans lögðu í vana 
sinn“.

172   <i>Medon</i>: sbr. aths. XVI. 412.

179   <i>á legubekkina og hástólana</i>: sbr. aths. X. 233.

206   <i>á henni voru mannaverk, tykten:</i> Þetta orð mun hér tákna, að við lindina 
hafi verið þró úr höggnu grjóti.

207   <i>Íþakus, Nerítus og Polyktor:</i> Sagnaritari einn forn segir þá verið hafa 
bræður. Hafi þeir fyrst numið Kefaleníu, en síðar Íþöku. Er þetta talin 
forn arfsögn, sem eigi sé í tengslum við ætt Odysseifs. Virðist þetta eitt 
dæmi þess, að höfðingjaættir þær, sem koma við sögu Trójustríðs, hafi 
rutt af stóli eldri hetjuættum.

212   <i>Melanþíus Dolíusson,</i> geitahirðir, er andstæða hins trúa og dygga 
Evmeusar. Er hann ýmist kallaður <i>Melanþíus</i> eða <i>Melanþevs</i>.

251   <i>Apollon Silfrinbogi:</i> sbr. J. G., bls. 124 o. áfr.

257   <i>Evrýmakkus:</i> sbr. aths. XVI. 345.

261—62   <i>eiminn af hörpuslættinum, íóe / formíngos glafyres:</i> „hljóm hinnar 
holu hörpu“.

263   <i>Femíus</i>, söngmaður, sem biðlarnir höfðu neytt til að syngja fyrir sig. 
Getur hans einnig: I. 154, 337; XVI. 252; Odysseifur þyrmir honum 
XXII. 331; XXIV. 439.

264   <i>„Þetta munu vera hin fögru hús Odysseifs o. s. frv.“</i>: Um húsaskipan 
hjá Odysseifi sjá I., bls. XLV.

272   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum:</i> sbr. aths. við XIV. 55.

288   <i>herskip, nees eýtsygoi:</i> „þóftusterk skip“, sbr. XIII. 116.

306   <i>„Þetta er næsta undarlegt o. s. frv.“:</i> Það, sem Odysseifur þykist furða 
sig á, er, að svo ágætlega vaxinn hundur skuli vera látinn hafast við 
á mykjuhaugi; sbr. ennfremur aths. XVI. 162.

311   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum:</i> sbr. aths. XIV. 55.

339   <i>á eski þröskuldinn fyrir innan dyrnar:</i> sbr. aths. 30.

349   <i>og sagði, epea pterecnta:</i> „mælti til hans fleygum orðum“.

369   <i>Melanþíus geitahirðir:</i> sbr. aths. 212.

374   <i>Antínóus</i>: sbr. aths. XVI. 363.

380   <i>Evmeus svínahirðir svaraði honum:</i> sbr. aths. XIV. 55.

383   <i>þjóðnýtur, demíoergoi:</i> Er þetta sagt í mótsetningu við búalið og kaupmenn, 
sem aðeins hafa undir höndum eigin eignir eða eignir húsbænda 
sinna.

407   <i>Ef hverr biðlanna viki að honum öðru eins, þá mundi hann ekki hingað 
koma aftur, og ekki úr fyrir dyr fara í þrjá mánuði, ei hoi tosson hapantes 
orexeian mnesteres, / kai ken mín treis menas apoproþon oikos erykoi:</i> 
„Ef hver biðlanna viki að honum öðru eins, [Hér verður að hugsa sér, 
að Antínóus seilist eftir fótskörunni], þá mundi þetta hús halda honum 
álengdar í fulla þrjá mánuði“.

Þessi orð eru af ásettu ráði tvíræð: Þau gætu þýtt, að betlarinn mundi 
hafa nægan mat um þriggja mánaða skeið.

410   <i>fætur sína, líparús podas:</i> „hina skínandi fætur sína“.

427—441   = XIV. 258—272.

427   <i>hinum borðrónu skipum, neas amfíelissas:</i> sbr. aths. X. 91.

472   <i>eða sauði, e argennes oíessín:</i> „eða hvíta sauði“.

495   <i>Evrýnóma</i>: Hennar getur XVIII. 164, 169, 178; XIX 96, 97; 
XX. 4; XXIII. 154, 289, 293. Virðist hún hafa gegnt störfum Evrýkleu 
í forföllum hennar.

499—504   <i>„Að sönnu eru þeir mér allir leiðir o. s. frv.“:</i> Erfitt er að gera sér 
grein fyrir, hvernig Penelópa á að hafa fengið vitneskju um það, sem 
fram fór í stofunni. Hún virðist ganga að því vísu að Evrýnoma og 
ambáttirnar séu einkis vísari. Ef til vill verður að gera ráð fyrir, að á 
vistarveru kvennanna hafi verið eitthvert op eða gluggi, sem gerði 
Penelópu kleift að fylgjast með því, sem var að gerast í stofunni, (sbr. 
542, er hún heyrir Telemakkus hnerra, I. 328 heyrir hún söng Femíusar, 
XX. 92 heyrir Odysseifur raust hennar).

512   <i>Evmeus svínahirðir svaraði henni:</i> sbr. aths. XIV. 55.

515   <i>og hélt honum í þrjá daga á bæ mínum:</i> Tímatalið er hér nokkrum vafa 
undirorpið. Ef heimferð Telernakkusar hófst ekki fyrr en morguninn 
eftir að Odysseifur lenti á Íþöku (sjá aths. XV. 1), hlýtur Odysseifur að 
hafa dvalið fjórar nætur í kofa Evmeusar, þ. e. 1) nóttina eftir landtöku, 
2) nóttina, sem Telemakkus gisti í Feruborg (XV. 188), 3) nóttina, sem 
farið var frá Pýlus og 4) nóttina eftir heimkomu Telemakkusar. En 
auðvitað er ósanngjarnt að krefjast vísindalegrar nákvæmni af skáldinu 
í þessum efnum og líkum. Auk þess verður þessi ónákvæmni auðskilin, 
er tekið er tillit til þess, að einungis þrem kvöldum í kofa Evmeusar 
er lýst — einu í hverjum hinna þriggja þátta XIV.-XVI. Að öðru leyti er 
dvölin þar — annar dagurinn og fyrri hluti þriðja dagsins — tíðindalaus 
og hefur því liðið skáldinu úr minni.

522   <i>vera gestavinur föður Odysseifs:</i> „vera gestavinur Odysseifs að langfeðgatali“, 
(<i>xeinos patróïos</i>). Öll þessi frásögn er öðruvísi en sú, sem 
Odysseifur segir Evmeusi (XIV. 321 o. áfr.), en er eins og sagan, sem 
hann segir Pcnelópu (XIX. 172 o. áfr.).

523   <i>Mínós</i>, sjá J. G., bls. 233.

526   <i>í Þesprótalandi, Þesprótón andrón en píoní demó</i> (= XIX. 271): „í hinu 
frjósama landi Þespróta“, sbr. aths. XIV. 315.

552   <i>og kvað svo að orði, epea pteroenta:</i> „og mælti til hans fleygum orðum“.

579   <i>Evmeus svínahirðir svaraði henni:</i> sbr. aths. XIV. 55.

586   <i>Ekki er ímyndun gestsins óviturleg, hverr sem hann er, úk afrón ho 
xeinos; oíetai, hós per an eie:</i> „Eigi er gesturinn vizkusnauður; getur 
hann sér til, hvernig fara kunni“. — Þýðing Sveinbjarnar: „hverr sem 
hann er“, byggist á leshættinum <i>hos per</i>, sem nú er eigi talinn réttur.

599   <i>en bíddu fyrst náttmálanna, sy d' erkheo deielíesas:</i> „far þú leiðar þinnar, 
er þú hefur snætt kveldverð“.



ÁTJÁNDI ÞÁTTUR


5   <i>hans heiðvirða móðir, potnía meter:</i> Um notkun orðsins <i>„potnía“</i> sjá 
aths. X. 394. — Þetta, að móður betlarans skuli valin hin sama einkunn, 
sem prýðir annars í kviðunum nöfn á gyðjum og mæðrum goðborinna 
kappa, hefur orðið fræðimönnum tilefni til allólíkra ályktana. Ameis 
telur þetta t. d. bera vott um siðferðilega viðurkenningu á hinu háleita 
hlutverki móðurinnar. Monro telur þetta hins vegar eina sönnum af 
mörgum fyrir háðfærslu þeirri á hátíðleik hins forna söguljóðastóls, er 
víða verði vart í síðari þáttum Odysseifskviðu, (sbr. ennfremur <i>G. 
Murray: The Rise of the Greek Epic,</i> 4th Ed., bls. 261 o. áfr.).

6   <i>gefið honum:</i> Á eftir þessum orðum hefur Sveinbjörn fellt niður <i>„ek 
genetes“</i>, „frá fæðingu“. 

<i>Írus (Íros):</i> Nafn þetta er auðsjáanlega myndað með því að breyta nafni 
gyðjunnar Íris í samsvarandi kk.-orð. Var gyðjan Íris hin hraðfara sendimær 
guðanna, sbr. J. G., bls. 261.

19   <i>en hamingjulánið veita guðirnir:</i> sbr. VI. 188. Hugsunin er þessi: Við 
erum báðir flakkarar. Hvort það á fyrir öðrum eða báðum að liggja að 
komast til meiri virðingar, er á valdi guðanna, sem veita hamingjulánið 
(<i>olbos</i>) að geðþótta.

21   <i>að eg gæfi þér blóðnasir, steþos kai kheilea fyrsó / haimatos:</i> „að eg ataði 
brjóst þitt og varir blóði“

29   <i>túnsæknu svínin, syos hós leíboteires:</i> „svínið, sem eyðileggur uppskeruna“. 
— Þótt í smáu sé, kemur aðferð Sveinbjarnar hér vel fram: 
Hann lætur sér ekki nægja að þýða, hann flytur jafnframt hið erlenda 
efni inn í íslenzkan hugmyndaheim.

31   <i>„Hvernin áttu að geta barizt við ungan mann?“ Pós d'an sy neóteró 
andrí makhoio:</i> „Hvernin áttu að geta barizt við (þér) yngri mann?“

34   <i>Antínóus</i>: sjá aths. XVI. 363.

52   <i>við ungan mann, neóteró andrí:</i> „(mér) yngri mann“.

59.   ljóðl. sleppir Sveinbjörn, enda vantar hana í ýmis handrit. Þessa ljóðl. 
er einnig að finna II. 378, og þýðir Sveinbjörn hana svo þar: „En 
er þeir höfðu svarið og unnið fullan eið“. (Hér aðeins „þeir“ fyrir 
„hún“).

65   <i>Antínóus og Evrýmakkus:</i> fyrirliðar biðlanna, eins og áður er sagt.

73   <i>„Senn fer illa fyrir veslings Írusi ...“, e takha Íros Aíros epíspaston 
kakon hexei:</i> „Senn mun Írus, sem eigi er nú lengur hinn gamli Írus 
(þ. e. a. s. er nú orðinn smeykur og hefur týnt niður sinni venjulegu 
ósvífni) fá illa útreið af sjálfskaparvíti“.

85   <i>til Eketuss kóngs:</i> Hann mun verið hafa einhver ógnarvera úr goðsögnum, 
kenndur við mannát. Getur hans líka hér 116 og XXI. 308 og víðar.

101   <i>dró hann út eftir fordyrinu o. s. frv.:</i> sbr. I., bls. XLV um húsaskipun 
hjá Odysseifi.

118   <i>Antínóus</i>: sbr. aths. XVI. 363.

125   <i>Amfínómus</i>: sbr. aths. XVI. 351.

127   <i>Nísus frá Dúliksey:</i> sbr. aths. XVI. 394—95 og XVI. 396.

133   <i>og líkamsfjör, kai gúnat oróre:</i> „og hnén gera sitt gagn“.

149   <i>ekki vandræðalaust, ú ... anaimótí ge:</i> „ekki án blóðsúthellinga“.

158—303   Kafli þessi hefur orðið gagnrýnendum mikið deiluefni. Skulu hér 
rakin örfá atriði, sem þeir hafa helzt hnotið um. Hinn frægi þýzki 
fornmennfræðingur Wilamowitz bendir á, að allan þenna kafla mætti 
strika út, án þess að samhengi frásagnarinnar rofnaði neitt. Það er áliðið 
dags (<i>deielon emar</i> XVII. 606), og hafa biðlarnir hætt dansinum og söngnum, 
sem þeir voru vanir að skemmta sér við, til þess að horfa á 
viðureign þeirra Odysseifs og Írusar. Þegar þeirri viðureign er lokið, 
heldur frásögnin ofur eðlilega áfram XVIII. 304: „Nú fóru biðlarnir 
þangað sem dansleikurinn var og hinn ununarfulli söngur, skemmtu sér 
þar, og biðu þess að kvöldaði“. Virðist því allþungvæg sú athugasemd, 
að tímans vegna gefist hér ekkert rúm fyrir komu Penelópu meðal biðlanna 
og sendiferðina eftir gjöfunum, sem drottningin krefst af biðlunum. 
Aðrar röksemdir snerta skapgerð Penelópu, hversu ólíklegt það sé, 
að hún svipti allt í einu af sér öllum böndum hlédrægninnar og lúti 
að brögðum, er tæplega verði talin henni samboðin. Einnig er bent á 
annarlegan anda og stílblæ þessa kafla.

Því mætti auk þessa við bæta, að frásögnina skortir hér nokkuð á þá 
fágun og hnitmiðun, sem Hómer annars er lagin. Svefn Penelópu 
(187—197) hefst t. d. og endar, á meðan Evrýnoma er að kalla á ambáttirnar 
úr stofunni, — en það mundi annars verða talin örstutt stund. Er 
biðlarnir hins vegar senda eftir dýrmætum gjöfum handa Penelópu 
(291—303), verður að gera ráð fyrir, að það taki talsverðan tíma, en á 
meðan er algert aðgerðaleysi í höllinni. Verður þetta að teljast brot á 
einni undirstöðureglu hinnar epísku listar. Eru þess mörg augljós dæmi, 
hversu mikið far skáldið gerir sér um að forðast allt verulegt þess háttar 
hlé, (sbr. Il. I. 493, III. 121).

Seeck (Quellen, bls. 34—40) leitast við að sýna fram á, að þessi kafli 
hafi orðið fyrir einhvers konar hnjaski, er stafi af því, að upphaflega hafi 
hann verið hluti af styttri kviðu, einni þeirra, sem að hans kenningu 
Odysseifskviða er samin upp úr. Röksemdafærsla hans er á þessa leið: 
Eitthvað er úr lagi fært í ummælum Evrýnomu (170—76), sem hlýtur 
að hafa sagt meira en fram kemur í textanum, eins og hann er nú. Vér 
sjáum, að Penelópa kemur eigi aðeins fram fyrir biðlana til að öðlast 
aðdáun þeirra og gjafir. Hún tilkynnir jafnframt, að nú líði að því, 
að hún bindi enda á bónorð biðlanna og segir ástæðuna vera þá, að 
nú hafi Telemakkus náð fullum þroska (269). Nú er þetta einmitt það, 
sem Evrýnoma hafði sagt (176). Þar af leiðandi hlýtur Evrýnoma að 
hafa ætlað að knýja Penelópu til að lýsa því yfir, að hún féllist á giftingu. 
En ljóðlínur þær, sem hún gerði það með, vantar. Hafa þær verið 
felldar brott, er Odysseifskviða var „sett saman“. Ráðleggingin til Penelópu 
um að búa sig sem bezt hlýtur einungis að hafa verið afleiðing. 
Það, sem Penelópa ætlaði sér að segja við Telemakkus, getur hins vegar 
ekki hafa verið hin lítilfjörlega aðvörun í 167. ljóðlínu, heldur tilkynning 
um það, að héðan í frá mundi hann verða húsbóndi á heimilinu.

Röksemdir þær, sem nú voru taldar og einkanlega samanburður á 176. 
ljóðl. og 269. ljóðl., gera það sennilegt, að skilningur Seecks á ræðu 
Evrýnomu sé réttur. En þá mætti spyrja, hvort hin sama merking fáist 
ekki líka út úr textanum, eins og hann er nú. Evrýnoma gat ekki vogað 
sér að ráða drottningunni skýrt og skorinort til að ganga að eiga einn 
biðlanna. En er Penelópa lýsti yfir þeirri ætlan sinni að ganga fram fyrir 
biðlana, þá hugði Evrýnoma, að allt þetta fælist í þeirri yfirlýsingu drottningar, 
enda sjáum vér af framhaldinu, að svo var. Evrýnoma notar ekki 
orðið „gifting“ (fremur en Násíka við föður sinn VI. 66), en segir aðeins: 
„Allt er þetta vel mælt, sem þú segir, dóttir góð! Far þú og ráð syni 
þínum heilt, og leyn öngvu af, en fyrst skaltu þó þvo þér og smyrja 
þig í framan ... það er ekki gott að vera í sífelldri sorg, sem aldrei 
linnir. Nú er líka sonur þinn kominn á þann aldur, að þú sér hann 
orðinn frumvaxta, eins og þú baðst hina ódauðlegu guði, að þér mætti 
auðnast“.

Yfirleitt virðast þó talsverðar líkur til, að kafla þessum hafi síðar 
verið skotið inn í þetta samhengi hér. Bent hefur verið á nokkur 
dæmi um orð, sem teljast verða heyra til yngra stigi málsins en kviðunnar 
(sbr. Monro um þenna kafla).

182   <i>Átonóu og Hippodamíu</i>, þernur Penelópu. Var það siðvenja konunga og 
drottninga að hafa jafnan þjónustufólk í för með sér. Getur oft í því 
sambandi tveggja þjónustumanna eða þerna, sbr. t. d. I. 331 (eða Helenu 
Il. III. 143, Andrómökku Il. XXII. 450, tvær þernur sofa við dyr Násíku 
Od. VI. 18).

192   <i>með himneskri fegurð, kalleí ambrosíó:</i> Orð þessi virðast notuð í hlutstæðri 
merkingu: „með himneskum fegurðarsmyrslum“.

193   <i>hin fagurlokkaða Kýterea, eystefanos Kyþereia:</i> „hin fagurkrýnda 
Kýterea“. — Átt er við Afrodítu ástagyðju, sbr. J. G., bls. 137.

194   <i>Þokkagyðjanna:</i> sbr. J. G., bls. 158.

202   <i>Artemis:</i> sbr. J. G., bls. 130.

207   Á eftir orðunum „hinum glæsilega loftsal“ hafa grísku orðin <i>úk oie</i>, 
„ekki ein“ verið felld niður í þýðingu.

207—211   = I. 331—35 og 213 = I. 366.

210   <i>smágjörvu höfuðblæju, lýpara kredemna:</i> „skínandi höfuðblæju“. — Ætla 
menn þetta verið hafa líndúk, bundinn um höfuðið með borða, en sinn 
hvorum megin hafi hangið niður breið bönd, er bregða hafi mátt yfir 
augu og kinnar, (sbr. aths. XVI. 416).

211   <i>og stóð sín þjónustumey til hvorrar handar henni:</i> Í þýðingu hefur verið 
felld niður einkunnin „trygg“ (<i>kedne</i>) með „þjónustumey“.

214—243   Þessar ljóðlínur, samtal þeirra Penelópu og Telemakkusar, mega 
næstum því óyggjandi teljast síðari tíma innskot, eins og Wilamowitz 
(Hom. Unt., bls. 30) hefur sýnt fram á. Búið er að lýsa því, hversu 
fullir aðdúnar biðlarnir eru á fegurð Penelópu (212—13, og tjáir 
Evrýmakkus hrifningu þeirra (244 o. áfr.). Má telja líklegt, að upphaflega 
hafi verið svo til ætlazt, að orð Evrýmakkusar kæmu strax á 
eftir lýsingu þeirri, sem felst í ljóðlínunum 212-13. Samtal Penelópu 
og Telemakkusar, sem kemur hér inn á milli, rýfur samhengi frásagnarinnar 
og kemur ekki við erindi Penelópu í stofuna. Ennfremur er 
þetta samtal þess eðlis, að það hefði ekki átt að fara fram í votta 
viðurvist. Samt eru þau feðgin látin talast við í áheyrn biðlanna, og 
hníga allar aðstæður að því að vekja athygli þeirra. Það, sem freistað 
hefur til þessa innskots, er án efa orð Penelópu í 166. ljóðlínu: „Eg 
vildi fegin ráðleggja syni mínum, það sem betur má fara o. s. frv.“ En 
annars er þetta, sem Penelópa segir við son sinn hér, allt annað en 
hún hafði hugsað sér að segja samkvæmt 166. ljóðl. o. áfr., (sbr. ennfremur 
aths. við 244—45).

246   <i>í hinu íasiska Argverjalandi, an Íason Argos</i>: Orðasamband þetta kemur 
aðeins fyrir hér. Hlýtur það að tákna allan Peleifsskaga eða ef til vill 
allt Grikkland, (sbr. aths. XV. 80). Mun þetta eitt hinna fornu landfræðiheita, 
sem lifað hafa í skáldamáli, bótt upprunaleg merking þeirra 
væri stundum týnd. Sumir fræðimenn telja orðið <i>Íasos</i> vera dregið 
af nafni Íóna (Íaones) gríska þjóðflokksins, sem byggt hafi Peleifsskaga 
fyrir þjóðflutninga Dóra. Væri svo, ætti orðið að hafa myndina <i>Íaoníos</i> 
(eða íoníos).

248   <i>á morgni hverjum, eóþen:</i> „frá því árla á morgun að telja“.

249   (= XI. 337) <i>og að jafnaðargeði, frenas endon eísas:</i> „og traustum 
vitsmunum hið innra“. — Áður var lýst hinu ytra atgervi Penelópu, 
síðan hinu andlega (innra).

252   <i>síðan Argverjar fóru upp til Ilíonsborgar:</i> sbr. I., bls. XVII. o. áfr.

258   <i>tók hann um úlnlið hægri handar minnar:</i> Sú athöfn virðist hafa átt 
að tákna vináttu og góðvild, (sbr. XXIV. 398 og Il. XXIV. 671).

259   <i>hinir harðbrynjuðu Akkear, eýknemídes Akhaiús:</i> Þetta orðasamband 
þýðir Sveinbjörn venjulega, fagurbrynhosuðu Akkear“, (t. d. Il. I. 17, 
II. 331, IV. 414 o. s. frv.; Od. II. 72, III. 149, XI. 509), en 
Il. III. 86 „vel brynhosuðu“ og hér og XX. 146 „harðbrynjuðu“. Eru 
báðir hinir síðast töldu staðir úr þeim hluta Odysseifskviðu, sem 
Sveinbjörn hafði eigi að fullu lokið endurskoðun á. — Orðið táknar 
„búinn góðum <i>knemídes</i>“, þ. e. „legghlífum“. Munu legghlífar þessar 
oftast hafa verið úr leðri, hafðar framan á legg fyrir neðan hné til að 
hlífa fætinum fyrir núningi við hinn mikla skjöld. Þess getur og, að 
slíkar legghlífar hafi verið notaðar, er menn voru að akuryrkjustörfum, 
Od. XXIV. 228—29, er Sveinbjörn þýðir svo: „hafði leðurhosur á fótum, 
saumaðar af nautsleðri, til þess hann hruflaði sig ekki á fótunum“.

281   <i>en hinum margþjáða, ágæta Odysseifi þótti vænt um, að hún lokkaði</i> 

<i>af þeim gjafir:</i> Mikill hátíðleiki helgaði allar þær venjur á tímum 
Hómers, sem tengdar voru gjöfum, hvort sem menn voru veitendur eða 
þiggjendur. Er svo enn víða í Austurlöndum, og meðal þjóða á frumstæðu 
menningarstigi. Mörg dæmi eru þess í Odysseifskviðu, hve gestgjafir 
(<i>xeineía</i>) eru dýrmætar, sem hetjur svo sem Odysseifur og Menelás 
hljóta, sbr. t. d. XIV. 323—326, XV. 82—86, XIX. 272.

Gagnrýnendur ýmsir hafa verið að velta því fyrir sér, hvernig Odysseifur 
hafi átt að geta vitað, að Penelópa var aðeins að blekkja biðlana og var 
honum enn trú í hjarta sínu, (Seeck: Quellen der Odyssee, bls. 35). 
Frásagnir þær, sem hann hefur haft frá gyðjunni Aþenu (XIII. 336, 379) 
og gera verður ráð fyrir, að Evmeus og Telemakkus hafi stutt með 
sínum vitnisburði, eru því sem næst næg ástæða fyrir trausti Odysseifs. 
Það skal og tekið fram, að orðin í 283. ljóðl.: „þar sem hún hafði þó 
annað í hyggju“, minna á XIII. 381, er Aþena mælir til Odysseifs: „en 
hugur hennar er allur annar“. Annars mátti Odysseifur gerst þekkja 
skapgerð konu sinnar. Með engu móti fæst því hér stuðningur við 
þá kenningu, að til hafi verið Odysseifskviða, þar sem endurfundir 
þeirra Penelópu og Odysseifs urðu fyrr í frásögninni. Má segja, að 
trúnaðartraust Odysseifs sé með öllu eðlilegt, og eykur þetta atriði 
einmitt á skáldlegt gildi þessa kafla.

284   <i>Antínóus Evpíþesson:</i> sbr. aths. XVI. 345.

296   <i>af lýsigulli, elektroisín:</i> „úr rafperlum“. Fornmenn gerðu greinarmun á 
hvk. orðinu <i>elektron</i>, „raf“, kk. orðinu <i>elektros</i>, sem var málmblendingur 
úr gulli og silfri. Fleirtalan hér gæti ekki átt við málm, en væri 
eðlileg um efni, sem einungis er að finna í molum eða stykkjum.

297   <i>Evrýdamant</i>: einn biðlanna, XXII. 283 vegur Odysseifur hann.

298  <i> með þremur tölum í, tríglena moroenta:</i> „með þremur perlum sem 
berjum í klasa“. — Orðið <i>moroeis</i> er eitt fornyrða þeirra, sem fyrir koma 
hjá Hómer, og enginn veit nú framar með vissu um, hvað táknað hafa 
upphaflega. Er það nú helzt ætlun manna, að það muni skylt vera 
<i>moron</i> = mórber, þýði þá „það, sem situr í klasa eins og ber“. Orð 
þetta kemur fyrir einu sinni annars staðar hjá Hómer, Il. XIV. 183.

299   <i>Písander Políktorssyni:</i> einn biðlanna. Getur hans við biðlavígin XXII. 
243 og 267.

307   <i>þrjá eldpalla, lampteras treis:</i> (sbr. 343, XIX. 63). Átt mun vera við 
eins konar glóðarker, bæði til að lýsa og hita (XIX. 63).

321   <i>Melanþó:</i> ein hinna ótrúu ambátta. Atyrðir hún Odysseif bæði hér og 
XIX. 65.

325   <i>Evrýmakkus:</i> sbr. aths. XV. 17.

329   <i>skrafhús, leskhe</i> (af <i>legó</i> = tala, segja frá). Er þetta eini staðurinn í 
Hómerskviðum, sem orð þetta kemur fyrir. Ætla menn þetta verið 
hafa einhvers konar fundahús, er fólk leitaði sér jafnframt skjóls í, 
þegar illa viðraði. Virðist og flækingum hafa verið heimilt að leita sér 
þar náttstaðar.

Á eftir orðunum „og lætur allt á þér vaða“ hefur Sveinbjörn fellt niður 
ljóðlínurnar 330—332 (= 390-392), sem Aristarchus vildi og eigi við 
kannast. Falla þar vel inn í samhengið á síðari staðnum, en ekki hér. 
Sveinbjörn þýðir þær svona þar: <i>„Þú talar svo djarflega í margmenninu 
og sést ekki fyrir. Annað hvort er, að vínið hefir svifið á þig, 
ellegar þetta er þitt lundarlag, sem alltaf loðir við þig, að hreyta fram 
ónýtum orðum“.</i>

353   <i>Ekki hefir þessi maður komið í höll Odysseifs án einhverrar sérlegrar ráðstöfunar 
guðs o. s. frv.:</i> Þessum hátíðlegu orðum snýr Evrýmakkus 
síðan allt í einu upp í fyndni um skalla Odysseifs, sem endurspeglar 
bjarmann frá blysunum, „því ekki sést minnsti vottur hára á höfði 
honum“.

359   <i>til að tína saman þyrna, haimasías te legón:</i> „til að tína saman steina 
til akurgirðingar“. — Orðið <i>haimasíe</i> er nú talið hafa táknað „grjótgarð“, 
en Ameis hefur lagt í það sama skilning og Sveinbjörn, einnig 
Voss og Wilster í sínum þýðingum. Er eigi ósennilegt, að Sveinbjörn 
hafi haft þýðingar þeirra undir höndum og notað þær stundum til 
hliðsjónar.[* Eftir að þetta var ritað, benti hr. Finnbogi Guðmundsson stud. mag. 
okkur á bréf frá Sveinbirni til Rasks, þar sem einmitt er tekið fram, að 
hann hafi notað Voss til hliðsjónar við þýðingu á 18. þætti Ilíonskviðu (Breve 
fra og til Rasmus Rask, Kh. 1941, II. bd., bls. 114). Þýðing Wilsters birtist að 
vísu ekki fyrr en 1837, en Svb. hefði hæglega getað notað hana við endurskoðun 
sinnar þýðingar.]

393.   ljóðlínu hefur Sveinbjörn fellt niður í þýðingu, enda vantar hana í 
mörg góð handrit. Er hún endurtekning á 333. ljóðlínu, sem Sveinbjörn 
þýddi svo: „Eða er þessi ofkæti í þér, af því þú hafðir sigur yfir hússganginum 
honum Írusi?“

395   <i>Amfínómus frá Dúliksey:</i> sbr. aths. XVI. 351.

413   = XVI. 395. ljóðlínu þessa hefur Svcinbjörn fellt hér niður í þýðingu, 
enda vantar hana í mörg handrit. Hann þýðir hana á fyrri staðnum 
svona: <i>„hann var Nísusson Aretíussonar konungs“</i>.

423   <i>Múlíuss</i>, þjóns Amfínómusar, getur aðeins hér.

424   <i>Dúliksey</i>: sjá kort bls. 11.



NÍTJÁNDI ÞÁTTUR


1   = VII. 230. — Nú er síðkveld hins sama dags, sem atburðirnir, er lýst 
hefur verið í XVII. og XVIII. þætti, hafa gerzt á.

2   <i>með tilhjálp Aþenu:</i> Hún er hér ósýnileg að verki eins og líka 33 o. áfr.

3   <i>skjótum orðum:</i> sbr. aths. X. 324.

4   <i>„Nú skaltu taka o. s. frv.“</i>: „Telemakkus, nú skaltu taka o. s. frv.“.

5—13   = XVI. 286—294.

13   = XVI. 294 <i>því sjálft laðar veganda vopn, átos gar efelketai andra 
síderos</i>: Orðið <i>síderos</i> þýðir „járn“, en er í þessum málshætti auðsjáanlega 
notað í sömu merkingu og „vopn“. Fræðimenn telja hins vegar, að 
flest vopn hafi verið úr eiri á menningarskeiði því, sem við Hómer er 
kennt. Samkvæmt því felst tímavilla (anachronismus) í málshætti 
þessum, því að hann hlýtur að hafa myndazt þá, er flest öll vopn 
voru orðin úr járni. Hómer getur aldrei um spjót eða sverð úr járni, 
en hins vegar notar hann orðið <i>khalkos</i> (= eir) mjög oft í merkingunni 
„vopn“ eins og „járn“ í þessum málshætti, (t. d. í Od. IV. 226, 700, 
743, XI. 120, 519, 535, XIII. 271, XIV. 271, XVII. 440 o. s. frv.).

15   = XVI. 380 <i>kallaði á Evrýkleu, fóstru sína:</i> Hún var einnig fóstra 
Odysseifs, Opsdóttir; fylgir Telemakkusi til sængur I. 429; forðabúrið 
í hennar umsjá II. 347; Telemakkus lætur hana hafa til vistir til ferðarinnar 
II. 348; hún lokar ambáttirnar inni, á meðan Odysseifur og 
Telemakkus fara burt með vopnin XIX. 15; þvær Odysseifi XIX. 357, 
þekkir á honum örið 392, 467; lokar ambáttirnar inni fyrir bardagann 
XXI. 380; telur upp hinar ótrúu ambáttir XXII. 419; kemur 
með brennistein XXII. 480; segir Penelópu frá heimkomu Odysseifs og 
drápi biðlanna XXIII. 1, og víðar er hennar getið.

17   <i>uppi á geymsluloftinu, es þalamon:</i> „í vopnabúrinu“. Er herbergi þetta 
talið hafa verið á bak við vistarveru kvennanna, niðri, sbr. I., bls. XLVI.

27—28   <i>því öngvan þann, sem er á mínum kosti: hos ken emes ge / khoiníkos 
haptetai:</i> „öngvan þann, sem snertir minn útmælda dagskammt af korni“. 
Þetta er málsháttur: <i>khoinix</i> mun táknað hafa þann kornskammt, sem 
hæfilegur var talinn á dag handa einum þræli.

29   <i>en hún hugfesti orð hans, te d' apteros epleto myþos:</i> sbr. aths. X. 324.

32   <i>hina bjúgrendu skildi, apsídas omfaloessas:</i> Orðið <i>omfaloeis</i> er dregið 
af omfalos, „nafli“, og er notað sem einkunn með skjöldum, af því að á 
þeim var stór nöf í miðjunni. Annars þýðir Sveinbjörn þessa sömu 
einkunn með ýmsu móti, t. d. Il. VI. 118 <i>hinn bungaða skjöld</i>, Il. XII. 
161 <i>hinum baugnöfuðu skjöldum</i>, Il. XXII. 111 hinn búklaða skjöld.

33   <i>Pallas Aþena</i>: sbr. J. G., bls. 120.

37   <i>hinar fögru veggjalautir, kalai te mesodmai:</i> Bæði Wilster og Voss hafa 
lagt sama skilning í þetta og Sveinbjörn. Sennilegra er, að orðið mesodmai 
muni táknað hafa undirstöðu úr steini, sem viðarstoðirnar hvíldu á. 
Orð þetta kemur fyrir í eint. í Od. II. 424 (<i>koiles entosþe mesodmes,</i> 
„niður í hinn hola siglubita“) og táknar þar holuna, sem siglutréð 
gekk niður í, er það var reist.

38   <i>furusyllurnar, eilatínai te dokoi:</i> Orðið <i>dokoi</i> táknar þvertrén, sem þakið 
hvíldi á, enda þýðir Sveinbjörn það svo bæði Od. XXII. 176 og 193.

43   <i>er á Ólympi búa:</i> sbr. J. G., bls. 109.

45   <i>til þess að erta ambáttirnar, og vekja ennfremur upp nýungagirni móður 
þinnar, ofra k' etí dmóas kai metera sen ereþítsó:</i> „til þess að lokka 
ambáttirnar og móður þína til sagna“. (Það var einmitt í samræmi við 
það, sem áður hafði ákveðið verið XVI. 304, 316).

46   <i>mun spyrja mig alls konar tíðinda, eiresetai amfís hekasta:</i> „mun spyrja 
mig í þaula“.

48   <i>í því svefnherbergi, es þalamon:</i> Herbergi Telemakkusar hefur sennilega 
verið sérstök bygging, er snúið hefur út að húsagarðinum. Til 
samanburðar má benda á Il. IX. 475—476.

50   <i>beið lýsingar, Eó dían emímnen:</i> „beið hinnar skínandi Morgungyðju“.

54   <i>lík Artemis eða hinni gullfögru Afrodítu:</i> sbr. J. G., bls. 130—137.

55   <i>legubekkur, klisíe</i> [<i>klíno</i> eiginl. „staður til að leggjast niður á“]. Orð 
þetta táknar í Ilíonskviðu kofana, sem Grikkir reistu á ströndinni við 
Tróju, (t. d. Il. I. 487), kofa hjarðmanna, (t. d. Il. XVIII. 589), og í 
Odysseifskviðu kofa Evmeusar, (t. d. XIV. 194, 404 o. s. frv.). Hér 
virðist það tákna = <i>klismos</i>, „hægindastól“ og einnig Od. IV. 123.

57   <i>Ikmalíus</i>: Hans getur aðeins hér.

60   <i>Þá komu ambáttirnar, elþon de dmóai levkólenoi:</i> „þá komu hinar 
hvítörmuðu ambáttir“.

62   <i>hinir ofurhuguðu biðlar, andres hypermeneontes:</i> „hinir drambsömu 
menn“, (en auðvitað er átt við biðlana).

63   <i>úr eldpöllunum, apo lampterón:</i> „úr glóðarkerunum“, sbr. aths. XVIII. 307.

65   <i>Melanþó</i>: sbr. aths. XVIII. 321.

80   <i>Seifur Kronusson:</i> sbr. J. G., bls. 110.

86   <i>Þá er þó Appolloni svo fyrir þakkandi:</i> Mun svo að orði komizt, af því 
að Apollon var ímynd æskuþrótts, og veitti hann unglingunum vöxt og 
vænleik, enda virðist hann og sérstaklega hafa tignaður verið á Íþöku, 
sbr. XX. 278, XXI. 258.

96   <i>til matseljunnar Evrýnómu:</i> sbr. aths. XVII. 495.

109—114   <i>það fer orð af þér ... svo að landsfólkið lifir sælu lífi undir 
hans stjórn:</i> Sumir gagnrýnendur álíta þessar ljóðlínur ekki falla inn í 
samhengið hér. Telja þeir 108. ljóðl. nægilegan inngang að ræðu 
Odysseifs, en að 115. ljóðl.: <i>„Þess vegna skaltu nú heldur spyrja mig 
að öðru o. s. frv.“</i>, veki grun um, að ástæða hafi verið tilfærð fyrir því, 
að Penelópa skyldi ekki spyrja, hver hinn ókunni væri, — en að slík 
ástæða verði ekki fundin í fyrr greindum ljóðlínum. Að efni og stíl eru 
þær skyldar ritum Hesiodusar, sbr. mjög svipaðan kafla Hes. Op. 
225—237. Að minnzt er á fiskveiðar sem mikilvægan atvinnuveg bendir 
til menningarhátta, sem yngri eru en meginefnið í Hómerskviðum.

125   <i>síðan að Argverjar fóru upp til Ilíonsborgar:</i> sbr. I., bls. XVII. o. áfr.

130—133   = I. 245—248 = XVI. 122—125 (með örlitlum breytingum, sem 
hefur þurft að gera samhengisins vegna): <i>„Því allir þeir höfðingjar ... 
biðla til mín, þó að mér sé það mjög á móti skapi, og eyða búinu. —</i>

Þessar ljóðlínur hefur Sveinbjörn fellt niður og farið þar að dæmi 
Aristarchusar.

144   <i>handa öðlingnum Laertes:</i> einkasonur Akrisíusar, maður Antíkleu, faðir 
Odysseifs og Klímenu, I. 189, II. 99, IV. 111, VIII. 18, XIV. 9, XV. 
353; ætt hans og afsprengi XVI. 118, XXII. 185, Odysseifur freistar hans 
XXIV. 226, hann vegur Evpíþes 520.

145   <i>hin skaðvæna Banagyðja, moir' oloe:</i> sbr. J. G., bls. 167.

148   <i>og féllust þeir á þetta, toisín d' epepeiketo þymos agenór:</i> sbr. aths. X. 
550.

153   = XXIV. 143, sbr. aths. X. 470. Þessari ljóðl. er sleppt í mörgum handritum, 
og fellir Sveinbjörn hana einnig niður: „hver mánuðurinn af 
öðrum leið, og margir dagar voru um garð gengnir“.

163   <i>því ekki muntu vera kominn af fornri eik, eða úr hömrum hlaupinn, 
ú gar apo dryos essí palaifatú úd' apo petres:</i> Mjög er um deilt, hvað 
þessi forni orðskviður, — því að allir koma sér saman um, að hér sé 
um slíkt að ræða, — þýði í rauninni upphaflega. Þýðing Sveinbjarnar 
er auðvitað ágæt túlkun, en nær merkingu frumtextans mætti ef til vill 
komast, ef sagt væri: „Því að ekki ertu kominn af stokk eða steini 
eins og maðurinn í hinni fornu sögn“. — Málsháttur þessi mun eiga 
ætt sína að rekja til einhverra fornkvæða, en hið upphaflega samhengi 
hafa gleymzt. Kemur hann víðar fyrir í grískum bókmenntum með smábreytingum, 
t. d. Il. XXII. 126: <i>ú men pós nyn estín apo dryos úd' apo 
petres / tó oarítsemenai ktl.:</i> „Það tjáir ekki að hjala við Akkilles ofan 
úr einhverju tré eða ofan af bjargi, svo sem meyjar og sveinar hjala hvort 
við annað“. — Svona þýðir Sveinbjörn, en Leaf leggur annan skilning 
í þessi orð: „Eg hefi ekki svo mikið sem tré eða stein, sem eru þó frá 
fornu fari skjól manna, til að skýla mér, svo að eg fái rætt í ró og næði 
— jafnmakindalega og þá elskendur hjalast við“. — Það, sem Hómer 
virðist vilja sagt hafa með þessum málshætti hér, er þetta: „Þú ert ekki 
<i>terrae filius</i> (sonur jarðar) — með öllu umkomulausrar ættar“. Ameis 
hefur talið þenna orðskvið benda til goðsagna um fyrsta uppruna 
manna, en aðrir (t. d. Monro) telja það fjarri öllum sanni.

165   <i>þú heiðvirða kona, ó gynai aidoie</i> = XVII. 152 = XIX. 262 = 336 
= 583.

<i>aidoios</i> [<i>aidós</i>], táknar þann, sem verður er þess að vera sýnd lotning, 
sem á sérstaklega kröfu til, að tillit sé tekið til hans. Rieu þýðir því 
t. d. hér „your majesty“.

172   <i>á hinu dimma hafi, ení oinopí pontó:</i> Orðið <i>oinops, -opos</i> þýðir 
„dökkur sem vín“, „víndökkur“.

Í Ilíonskviðu þýðir Sveinbjörn þetta orðasamband yfirleitt „hið dimmbláa 
haf“, (Il. II. 613, V. 771, VII. 88, XXIII. 143, 316), en í Odysseifskviðu 
„hið dökkva haf“ (I. 183, III. 286), „hið dimma haf“ (hér og 
IV. 474) eða „hið dimmbláa haf“ (II. 421, V. 132).

175—177 <i>Því þar eru Akkear, þar eru o. s. frv., en men Akhaioi, en de ktl.:</i> 
Orðalagi í gríska textanum virðist hagað þannig, að gerður sé greinarmunur 
á Akkeum annars vegar og hins vegar á hinum þjóðunum 
fjórum. Þar sem þessi munur byggist á tungumálunum, (<i>„og skiptast</i> 
<i>þar tungumál mjög ýmislega“</i>), þá er í rauninni að ræða hér um þann 
mun, sem gerður var síðar á Hellenum og „barbörum“.

Orðið <i>„Frumkríteyingar“, Eteokretes</i>, sýnir, að þeir munu verið hafa 
álitnir frumbyggjar eyjarinnar eins og t. d. Sicani eða Siculi á Sikiley. 
Er sögur hefjast, er þá að finna á austurhluta Krítar, í grennd við fjallið 
Dikte, þar sem frumstæð dýrkun Seifs átti sér rætur, (sbr. J. G., bls. 98 
og 116). Af áletrun, sem fundizt hefur á þessum slóðum, verður ljóst, 
að þeir hafa haldið tungu sinni, er var allsendis óskyld grísku, lengi 
fram eftir öldum.

<i>Kýdónar, Kydónes</i>, hafa sennilega verið semízkir, annaðhvort Karíumenn 
eða Fönikíumenn að uppruna. Er tekið fram um þá í Od. III. 
292, að þeir búi við Jardanarstrauma á Krít.

<i>og hinir þrídeildu Dórar, Dóríees te tríkhaíkes:</i> Mjög örðugt er að gera 
sér hér grein fyrir nafninu <i>Dóríees</i>. Ótrúlegt er, að hér sé átt við <i>Dóra</i>, 
sem frægir eru úr sögunni, því að á þeim tímum, sem Hómer yrkir 
um, munu þeir ekki hafa verið komnir til Peleifsskaga. Hér er svo að sjá, 
sem þeir tali tungu, er frábrugðin sé tungu Akkeanna, en síðar er vitað, 
að munurinn á mállýzkum Dóra og Akkea var hverfandi lítill. Í rauninni 
þýðir <i>Dóríees</i> aðeins „íbúarnir í <i>Dórion</i>“. Til voru borgir með því 
nafni bæði í Messeníu (á Peleifsskaga) og í héraðinu Dóris (í Norður-Grikklandi), 
svo að vel má vera, að Dórion hafi heitið ein þeirra borga 
á Krít, sem ekki var byggð Akkeum.

Hins vegar má þess geta, að um nýlendur Dóra á Rhódos getur í 
skipatali (Il. II. 653 o. áfr.), og að nýlendur þeirra á Krít hafa tæplega 
verið yngri en þar. En sé svo, mætti ætla, að í skipatali væri sami 
greinarmunur gerður eins og hér í Odysseifskviðu á Akkeum og 
Dórum á Krít.

Einkunnin <i>trikhaíkes</i> hlýtur að vera dregin af <i>þrix</i> (= hár) og <i>aíssó</i> 
(= að hreyfa e-ð með skjótum hætti). Mun þetta orð eiga að lýsa 
flaksandi hári hermanna, sem geysast fram til árásar. En er fram liðu 
stundir, lagði alþýða manna í það þann skilning, að það væri skylt 
<i>tríkha</i> (= þrefaldur eða þrískiptur) og lyti að þeirri þrískiptingu Dóranna 
í ættkvíslir (Hylleis, Pamphyli og Dymanes), sem alkunn er úr 
sögunni.

<i>og hinir ágætu Pelaskar:</i> Þeirra getur í Ilíonskviðu (II. 840, X. 429) 
meðal bandamanna Trójumanna og eru samkvæmt því ekki Akkear. Um 
Pelaska, eftir að sögur hefjast, segir Herodót I. 57, að þeir tali útlenda 
tungu. Á dögum Hómers var þeirra höfuðsetur Larissa (Il. II. 841), — 
sennilega borg með því nafni í Eólíu, fyrir sunnan Tróju. Þess verður 
og vart hjá Hómer, að þeir hafi verið í Þessalíu, — sbr. Il. II. 681 <i>„í 
Argverjalandi Pelaska“</i>, Il. XVI. 233 <i>„Seifur konungur (kvað hann), 
þú Dódónu-goð, þú Pelaska-goð“</i>.

178-179   <i>þar var Mínos konungur í níu ár, málvinur hins mikla Seifs</i>, Ameis 
telur, að þetta beri að skilja svo, að Mínos hafi ríkt í níu ára tímabilum, 
því að samkvæmt fornum sögnum hafi hann níunda hvert ár haldið 
inn í hinn helga helli Seifs, til að fá þar hjá guðinum lög fyrir ríki 
sitt, og þess vegna sé hann kallaður „málvinur hins mikla Seifs“. — 
Gilbert Murray hefur ritað mjög merkilega um þetta í riti sínu The 
Rise of the Greek Epic, 4th Ed., bls. 137, neðanmálsgr. 2.

180   <i>Devkalíon:</i> Hans getur og Il. XIII. 452 og Idomeneifs Il. XV. 301.

182—183   <i>til Ilíonsborgar</i>, sbr. I., bls. XVII. 
<i>með Atreifssonum:</i> þ. e. Agamemnoni og Menelási; <i>Eton, Aiþón:</i> þ. e. 
„hinn leiftrandi“.

185   <i>Þar sá eg Odysseif o. s. frv.:</i> Þegar Odysseifur er að segja lygasögur sínar, 
hagar hann seglum eftir vindi, lagar söguna í hendi sér allt eftir persónunni, 
sem á hann hlýðir. Hér, andspænis hinni harmþrungnu konu 
sinni, lætur hann hina uppdiktuðu persónu sína þoka fyrir Odysseifi. 
Honum nægir aðeins að segja, að hann hafi hitt Odysseif, en þarf 
ekki að taka fram, að hann hafi sjálfur verið í bardögum við Tróju.

187   <i>frá Malíuhöfða:</i> Höfði þessi var syðsti oddi á hinu austasta hinna þriggja 
nesja, sem teygja sig suður úr Peleifsskaga. Var hann illræmdur í fornöld 
sakir brims og fellibylja, sbr. Od. III. 287.

188   <i>upp í Amnísusá, en Amnísó:</i> „inn í Amnísus höfn“, en svo nefndist 
höfn Knósusborgar. 

<i>hellir Ilíþýu, speos Eileiþyíes:</i> Nafn þetta táknar, „þá, sem kemur“ (á 
neyðarstund konunnar) eða „þá, sem lætur barnið sjá dagsins ljós“. 
Ílíþýa var gyðja barnsfæðinga, (sbr. Il. XVI. 187, XIX. 103; í flt. kemur 
nafnið fyrir Il. XI. 270 <i>„dætur Heru, Lausnargyðjunnar“;</i> XIX 119).

192   <i>heiðvirður, aidoion te:</i> sbr. aths. 165.

205—206   <i>Eins og snjór, sem drifið hefir í útnyrðingi, þiðnar á hávum fjöllum
í landsynningshláku, hós de khíón katateket' en akropoloisín oressín, 
/ hen t' Evros katetexen, epen Zefyros katakheve:</i> „Eins og snjór, sem 
drifið hefur í vestanvindi, þiðnar á fjallatindum í austanhláku“. — Svona 
er venjulega þýtt, Zephyrus látinn tákna „vestanvind“ og Evrys „austanvind“. 
Ýmsir telja samt, að Zephyrus hafi í rauninni verið norðvestanvindur 
(þ. e. útnyrðingur), en Evrys suðaustanvindur (þ. e. landsynningur). 
En í líkingu þessari er hlutverki því, sem Hómer annars fær 
þessum vindum, snúið við. Annars staðar er Zephyrus látinn boða 
regn, (sjá XIV. 458), en ekki snjó og frost. Hann lætur ávextina í garði 
Alkínóusar þroskast (VII. 118) og hann blæs stöðugt á hinum „elysisku“ 
völlum (IV. 567). Hins vegar er austanvindur kaldur í Miðjarðarhafslöndum. 
Að vísu eru Boreas (norðanvindur) og Zephyrus (vestanvindur) 
stundum nefndir í sömu andránni, t. d. Il. IX. 5 <i>„Eins og þegar 
tveir vindar, norðanvindur og vestanvindur, sem blása frá Þrakalandi 
o. s. frv.“</i>, og einnig Il. XXIII. 195 <i>„og hét á tvo vindaguði, Norðra og 
Vestra“</i>, en samt virðist vestanvindur ekki hafa verið talinn kaldur 
vindur. —

Ameis segir reyndar, að í löndum Grikkja í Litlu-Asíu (Íóníu) sé 
vestanvindur eða norðvestanvindur, sem kemur handan yfir snæviþakin 
fjöll Þrakíu, kaldur, en austan- eða suðaustanvindur, sem kemur úr 
Asíu, mildur.

225   <i>í guðvefjar loðkápu, khlainan porfyreen úlen:</i> Þetta er ein af breytingum 
Sveinbjarnar, sem hann hefur fært inn í eintak sitt af Viðeyjarútgáfunni, 
(sbr. I., bls. LXXIV). Áður hafði hann þýtt <i>„í skjólgóðri 
purpuraskikkju“</i>, og virðist það öllu betra. Um orðið <i>úlos</i> sbr. aths. 
XVII. 89.

242   <i>dragkyrtil, termíoenta khítóna:</i> „kyrtil með bryddingum“. — Orðið 
<i>termíoeis</i> ætla menn dregið af <i>termis</i> = jaðar. Hugsazt gæti og, að það 
táknaði skósíðan kyrtil og væri haft um það, sem nær alla leið niður 
(á enda), sbr. <i>terma</i> = endir.

243   <i>til skips, eýsselmú epí neos:</i> „til hins þóftusterka skips“.

247   <i>Evrýbates:</i> Hans getur einnig Il. II. 184 og Il. IX. 170. — Þetta nafn 
ber og kallari Agamemnons Il. I. 320.

259   Á eftir orðunum <i>„farið þessa sjóferð“</i> fellir Sveinbjörn niður <i>koiles epí 
neos</i>, „á holu skipi“.

262   <i>Þú heiðvirða kona, ó gynai aidoie:</i> sbr. aths. 165.

266   Á eftir orðunum <i>„og áttu börn við“</i> fellir Sveinbjörn niður <i>fílotetí 
mígeisa</i>, „og blandað ástum við“.

271   <i>í Þesprótalandi, Þesprótón andrón en píoní demó:</i> „í hinu frjósama 
Þesprótalandi“, sbr. XVII. 526 og aths. XIV. 315.

279—280   = V. 35—36. Í frásögninni af hrakningum sínum hér sleppir 
Odysseifur dvölinni hjá Kalypsó og lætur sig bjargast strax eftir fyrsta 
skipbrotið til Feaka, sbr. V. 370—375 og XII. 443 o. áfr.

279   <i>sem eru jafnsælir guðunum, hoi ankhíþeoi gegaasín:</i> „sem eiga náin 
samskipti við guðina“, sbr. einnig V. 35, þar sem Sveinbjörn þýðir þessi 
sömu orð: „sem goðunum eru nánir“.

287   <i>Fídon, Þesprótakonungur:</i> sbr. XIV. 316 og aths. XIV. 315.

288—299   <i>og sór að mér áheyranda ... á allra manna vitorði eða leynilega:</i> 
Þessar ljóðlínur eru endurtekning (með nokkrum breytingum á röð) 
á XIV. 323, 325—335.

292   <i>til hinnar hveitisfrjóvu Dúlikseyjar:</i> sbr. aths. XIV. 335.

294   <i>gæti fætt annan mann, allt fram á tíunda mannsaldur:</i> sbr. aths. 
XIV. 325.

296   <i>til Dódónu:</i> sbr. aths. XIV. 327.

303—307   = XIV. 158—162 <i>Viti það fyrst Seifur ... sem nú yfirstendur:</i> 
sbr. aths. við XIV. 158.

327   <i>óhreinlegur til fara, aýstaleos:</i> „þurr“, þ. e. ósmurður og þess vegna 
illa til reika eða ótilhafður.

339   <i>fór á langskipi, neos íón dolíkheretmoio:</i> Orðið <i>dolíkheretmos</i> [<i>dolíkhos</i> 
+ <i>eretmon</i>] táknar eiginlega „með löngum árum“. Kemur það fyrir 
sem einkunn með skipum Od. IV. 499, XXII. 176 auk þessa staðar hér 
og um Feaka VIII. 191, 369; XIII. 166, er Sveinbjörn þýðir „hinir langræðu 
Fekar“. Báðar eru þessar þýðingar ágætar.

342   <i>og vakað til birtingar, kai t'anemeina eýþronon Eó dían:</i> „og beðið 
hinnar blessuðu Morgungyðju fagurstólu“.

350   <i>Kæri gestur! (Eg má kalla þig svo, þar sem) enginn gestur hefur enn 
komið í hús mitt o. s. frv., xeine fíl': ú gar pó tis aner pepnymenos hóde 
ktl.:</i> Áður hefur Penelópa aðeins ávarpað hann „gestur“. Á grískunni 
hefst útskýringin á þessari breytingu með smáorðinu <i>gar</i>, sem Sveinbjörn 
þýðir með orðunum innan svigans í hinum tilfærða kafla.

357   <i>Evrýklea:</i> sbr. aths. 15.

363   <i>Æ, mig tekur sárt til þín, sonur sæll, ó moi egó seo, teknon amekhanos:</i> 
„Æ, mig tekur sárt til þín, sonur sæll, að eg skuli ekkert megna fyrir 
þig að gera“. 

Sveinbjörn fellir í rauninni niður orðið <i>amekhanos</i>, sem virðist þýða 
hér „ráðþrota“, „sem ekki sér neitt ráð til úrbóta“. Annars staðar notar 
Hómer þetta orð í merkingunni „óstýrilátur“, „örðugur viðskiptis“, 
(t. d. Il. XIII. 726, XV. 14, XVI. 29, XIX. 273, X. 167, VIII. 130, 
XI. 310, XIV. 262; Od. XIX. 560).

366   <i>útvaldar hundraðsfórnir:</i> sbr. aths. XVII. 50.

381   <i>hvorki í vexti, né málfæri eða göngulagi:</i> Þetta þrennt, <i>demas, fóne, podes,</i> 
hafði Aþena eigi látið breytast, því að hún hafði miklu fremur dulbúið 
Odysseif en gerbreytt honum, sbr. XIII. 397 o. áfr.

394   <i>Parnasus:</i> Fjall í héraðinu Fókis. Undir þessu fjalli stóð véfréttin í 
Delfum. 

<i>Átolýkus:</i> maður Amfíþeu og faðir Antíkleu XI. 85; skírir Odysseif 
dótturson sinn XIX. 399; Odysseifur særist á villigaltarveiðum í heimsókn 
hjá honum XIX. 413 o. áfr., XXI. 220, XXIV. 334. — Í Il. 
X. 267 getur um slægvizku hans og viðsjálni í eiðum.

397   <i>Hermes:</i> sbr. J. G., bls. 143.

409   <i>Odysseifur, Odysevs:</i> „hatursmaður“.

410   <i>í höll móður sinnar, metróín es mega dóma:</i> „í höll móðurfrænda sinna“. 

434   <i>Jarðarstraumi:</i> sbr. J. G., bls. 102, 177.

457   <i>stilltu þeir svo blóðrásina, að þeir kváðu galdra yfir, epaoide d' aima 
kelainon eskheþon:</i> „stöðvuðu þeir svo hið svarta blóð“ o. s. frv.

461   <i>til Íþöku, þar sem hann átti heima, fílen es patríd' epempon / eis Íþaken:</i> 
„til Íþöku, hins kæra föðurlands hans“.

462   <i>foreldrar hans, pater kai potnía meter:<i> „faðir hans og hin göfuga 
móðir hans“.

473   <i>Hún tók á kinn Odysseifs, hapsamene de geneiú:</i> „Hún tók á höku 
Odysseifs“. — Þessi athöfn mun táknað hafa innilega bæn, sbr. Il. X. 
454 og Il. I. 501. Evrýklea vill hér fá af munni Odysseifs sjálfs staðfestingu 
á uppgötvun sinni.

492   <i>af vörum líða, fygen herkos odontón:</i> sbr. aths. I. 64.

518   <i>hin bleika sönglóa, khlóreïs aedón:</i> „næturgalinn í hinum sumargræna
skógi“. Menn eru eigi á eitt sáttir, hvað lo. <i>khóreïs</i> þýðir. Það er 
áreiðanlega dregið af <i>khlóros</i>, „grænn“, og hallast ýmsir að því, að það 
þýði „sá, sem hefst við í grænum skógi“. 

<i>dóttir Pandaruss:</i> Hún hét Aedon. Pandareus (nafnið er rétt Pandareus) 
faðir hennar var konungur í Efesusborg. Aedon giftist Setusi konungi í 
Þebu. Hét þeirra sonur Itýlus. Aedon fylltist öfund til mágkonu sinnar, 
konu Amfíons bróður síns. Hún hét Níobe og átti sex syni og sex 
dætur. Afréð hún að myrða elzta son Níobu, en svo illa tókst til, að 
hún vo son sinn Itýlus. Aumkaðist Seifur yfir hana og breytti henni 
í næturgala, er stöðugt syngur sitt angurblíða: Itýlus! Itýlus!

537   <i>upp úr vatni, ex hydatos:</i> Hinir fornu ritskýrendur bera fram tvær skýringar 
við þenna stað: Önnur er í samræmi við þýðingu Sveinbjarnar 
hér. Hin er sú, að <i>ex hydatos</i> þýði „frá vatninu“ eða „frá tjörninni“. 
Gæsirnar hafi komið „frá tjörninni“, þar sem þær hafi verið vanar að 
halda sig, að sínu leyti eins og örninn kemur <i>ex oreos</i>, „af fjalli ofan“. — 
Kornið éta gæsirnar úr trogi, (sbr. 553. ljóðl.).

566   <i>er út koma um hornhliðin, xestón keraón elþósí þyratse:</i> „er út koma 
um hin fáguðu hornhlið“.

572   <i>Odysseifur var því vanur, að setja upp í röð ekki færri en 12 axir í 
höll sinni, til að mynda og</i> 

574   <i>skipsrengur, dryokhús hós:<i> Þessi síðustu orð eiga að útskýra nánar það, 
sem á undan var sagt, „í röð“, þ. e. að axirnar hafi reistar verið upp í 
þráðbeinni línu. Orðið <i>dryokhoi</i> ber ef til vill fremur að hugsa sér sem 
tréhnyðjur, sem festar hafa verið með reglulegum millibilum í jörðina 
til að styðja eða skorða kjölinn, er hafin var smíði skips, — heldur en 
skipsrengur. 

[1476.png: Fornar axargerðir.]

Hvernig ber þá að skilja, að Odysseifur hafi skotið „ör í gegnum“ allar 
tólf axirnar? Gera verður ráð fyrir, að á enda skaftsins, við eða á axarhausnum 
hafi verið einhvers konar op, og að hægt hafi verið að raða 
öxunum þannig, að opin tólf yrðu í beinni línu og mynduðu eins konar 
göng, sem slyngur bogmaður hafi getað skotið ör í gegnum. Kunnar 
eru axargerðir frá fornöld, sem fullnægt gætu þessum skilyrðum. Þrjár 
þeirra eru sýndar hér á mynd, merktar A, B og C. Sú, sem merkt er C, 
hefur fundizt í mýkenskri gröf við Vafíó, þ. e. a. s. frá því menningarskeiði, 
sem heimur Hómers mun að verulegu leyti heyra til.

592   <i>því að hinir ódauðlegu guðir hafa áskapað hverjum dauðlegum manni 
sitt hlutfall, epí gar toi hekastó moiran eþeken / aþanatoi þnetoisín 
epí tseidóran arúran:</i> „Því að hverjum hlut hafa hinir ódauðlegu guðir 
ákveðið sinn tíma og takmörk í lífi dauðlegra manna á hinni kornfrjóvu 
jörð“, þ. e. a. s. svefninn hefur sinn ákveðna og afmarkaða tíma 
eins og annað í lífi manna.

595   <i>sem er þegjandi vottur til manna andvarpa, e moi stonoessa tetyktai</i> = 
XVII. 102, og þýðir Sveinbjörn þar: „sem orðin er mér að sorgarsæng“. 
Er það nær merkingu frumtextans.



TUTTUGASTI ÞÁTTUR


Í þessum þætti greinir frá atburðum næturinnar fyrir biðlavígin og 
morgunsins næsta. Bendir allt til úrslitastundarinnar, sem nálgast óðum. 
Fyrst er annars vegar dregin upp mynd af efasemdum og áhyggjum Odysseifs 
(28 o. áfr.), hins vegar af örvæntingu og hryggð Penelópu (58 o. áfr.), en 
síðan taka hinir tryggu bandamenn Odysseifs að skipa sér um hann: 162, 185, 
230 o. áfr.

4   <i>Evrýnóma:</i> sbr. aths. XVII. 495.

6   <i>út úr höllinni:</i> Urðu þær því að fara um framhúsið, þar sem Odysseifur 
svaf, er þær gengu úr til híbýla biðlanna í borginni.

10   <i>í huga sínum, kata frena kai kata þymon:</i> sbr. aths. X. 151.

17   <i>og hughreysti hjarta sitt, kradíen enípape myþó:</i> „og atyrti hann 
hjarta sitt“.

18   <i>Vertu þolinmótt hjarta mitt o. s. frv.:</i> Mörg skáld hafa síðan stælt þessi 
orð, t. d. Archilochus, fr. 66; Ovid. Trist. V. 11, 7 perfer et obdura; 
multo graviora tulisti.

19   <i>hinn óhemjulegi Kýklópur:</i> sbr. IX. 177 o. áfr.

22   <i>ávarpaði hann hjartað í brjósti sér, kaþaptomenos fílon etor:</i> „áminnti 
hann hjartað í brjósti sér“.

31   <i>stigin af himni ofan, úranoþen katabasa:</i> Hins vegar segir 55: „en hin 
ágæta gyðja fór aftur til Ólymps“. — Í síðari þáttum Odysseifskviðu 
virðist Ólympus þýða hér um bil sama og „himinn“, sbr. J. G., bls. 109. 

43   <i>hvert eg skal hælis leita o. s. frv.:</i> Þ. e. undan hefnd biðlanna og vandamanna 
hinna vegnu, sem vegandinn átti jafnan vísa, sbr. XV. 224: 
<i>„Þá kom til hans útlendur maður, sem fór útlægur frá Argverjalandi 
fyrir það, að hann hafði vegið mann“</i>. — Ennfremur má benda á Il. 
XIII. 696, XV. 335.

45   <i>Heyr þú, ofurhuginn þinn, skhetlie:</i> Í orði þessu felast ávítur og 
aðdáun í senn. Verður það varla þýtt svo vel sé. Ef til vill mætti komast
nær merkingunni með því að þýða: „Ó! þú óbetranlegi maður“. — Til 
samanburðar mætti benda á Il. XVI. 203 (Myrmídónar við Akkilles), 
XXII. 41 (Príamus við Hektor), XXII. 86 (Hekúba við Hektor), Od. 
XII. 279 o. s. frv. 
<i>Sérhver maður, kai men tis te:</i> „Margur maðurinn“.

49   <i>mælandi manna, meropón anþrópón:</i> Orðið <i>meropes</i> er notað sem 
einkunn með <i>anþrópoi</i> (= menn) og <i>brotoi</i> (= dauðlegir). Vita menn 
nú eigi með vissu, hvað það hefur þýtt. Í Liddell og Scott's orðabók er 
það útskýrt á sama hátt og Sveinbjörn gerir: mer-ops, -opos (<i>meiromai, 
ops</i>), þ. e. „deilandi röddinni“, „máli gæddur“. — Í Ilíonskviðu kemur 
þessi einkunn víða fyrir, t. d. Il. I. 250 <i>tveir mannsaldrar mæltra manna,<i> 
II. 285 <i>meðal allra mæltra manna</i>, sbr. ennfremur III. 402, IX. 340, XI. 
28, XVIII. 288, 342, 490, XX. 217. Á öllum þessum stöðum þýðir Sveinbjörn 
eins („mæltra manna“).

55   <i>en hin ágæta gyðja fór aftur til Ólymps:</i> Á eftir þessum orðum er rétt 
að hafa punkt og greinaskil. Verður því framhaldið svona: 
„Þegar er svefninn tók til að renna í brjóst honum, sá svefn, sem eyðir 
áhyggjum hugarins og gjörir liðu manns lémagna, þá vaknaði hans 
trygga kona, settist upp í hinni mjúku sæng og grét“. 
Eftirtektarvert er, að af þeim útgáfum kviðunnar, sem við höfum séð, er 
það Voss einn, sem hefur setningaskil hér eins og Sveinbjörn, (sbr. 
Homers Odyssee von Johann Heinrich Voss, vierte stark verbesserte 
Aufl., Stuttgart und Tübingen, 1814. — Er eintak það, sem við höfum 
undir höndum, úr skólabókasafni Menntaskólans, og því ekki ósennilegt, 
að Sveinbjörn hafi lesið það).

60   <i>til Artemisar:</i> sbr. J. G., bls. 130.

61   <i>þú hin virðuglega gyðja, potnía þea</i> [sbr. V. 215, XIII. 391] „máttuga 
gyðja“; sbr. ennfremur aths. X. 394.

65   <i>í forvaða hins kringrennanda Jarðarstraums:</i> Átt er við þann stað, er 
menn hugsuðu sér, að Jarðarstraumurinn, sem umflýtur jörðina, streymdi 
inn í hafið. Þar, á mjóu eyði, ætluðu menn, að leið lægi niður í undirheima, 
sbr. aths. X. 508.

66   <i>eins og vindbylirnir gerðu, þegar þeir sviptu burt Pandarusdætrum:</i> 
Faðir þeirra hét <i>Pandareus</i> (ekki Pandarus). Ein dætra hans var Aedon, 
sem breytt var í næturgala, sbr. aths. XIX. 518. Gera verður ráð fyrir, 
að sögn sú, sem til er vitnað hér, hafi sagt frá öðrum dætrum hans og 
örlögum þeirra.

77   <i>Sviptinornirnar</i>, Harpýjur, táknuðu áhlaupaveður og fellibylji. Var það 
trú manna, ef einhver var horfinn með sviplegum hætti, að Harpýjur 
hefðu hrifið hann á braut, (sbr. Od. I. 241; XIV. 371 og aths. þar).

78   <i>hjá enum hræðilegu Hefndarnornum:</i> Erinýjur eða Refsinornir táknuðu 
hinn grimma hefndarhug, sem grípur menn, er helgustu réttindi þeirra 
eru fótum troðin, sbr. J. G., bls. 107.

91   <i>og brátt þar eftir tók til að lýsa af degi</i> = X. 541: „og leið ekki á
löngu, áður Morgungyðjan kom, Gullinstóla“. — 
Hér rennur upp 40. dagurinn, sem lýkur XXIII. 343.

104   <i>hátt ofan frá skýjunum, hypsoþen ek nefeón:</i> Monro telur, að orðin 
„frá skýjunum“ <i>(ek nefeón)</i> spilli þýðingu þrumunnar sem jarteikni, því 
að hún gat þá aðeins talizt jarteikn, að hún kæmi af heiðum himni, 
(sbr. 113. ljóðl. hér á eftir: „mikla þrumu hefir þú sent af hinum 
stirnda himni, og sér þó hvergi ský á lofti“). Telur hann því 104. 
ljóðl. síðara innskot. Hins vegar bjargar Ameis þessu misræmi við með 
því að telja, að <i>ek nefeón</i> þýði hér „hátt ofan af sviði skýjanna“.

105   <i>í næsta húsi:</i> ekki í höllinni, heldur í einni af hinum smærri byggingum 
<i>(þalamoi)</i>, sem vissu út að húsagarðinum <i>(ále)</i>. Í húsum þessum munu 
þrælarnir hafa búið, en í sumum þeirra verið unnin alls konar heimilisstörf.

109   <i>höfðu hinar konurnar þá malað sitt hveiti, hai men ar' allai hevdon, epei 
kata pyron alessan:</i> „höfðu hinar konurnar þá malað sitt hveiti <i>og farið 
að sofa</i>“. Í þýðingu hafa fallið hér niður orðin „og farið að sofa“. — 
Að því er virðist, hefur kornið verið malað fyrir eða um sólarupprás, 
svo að mjölið yrði ferskt, þegar það var notað um daginn. Að loknu 
því verki, hefur ambáttunum verið leyft að ganga til svefns.

123   <i>glæðilegan eld, akamaton pyr:</i> „óþreytandi eld“. — Sennilega felst í 
hinu gríska lo. hér sú hugsun, að eldurinn sé „óþreytandi“, þ. e. deyi 
aldrei alveg út á arninum.

126   <i>undir fætur sér, possí d'ypo líparoisín:</i> „undir hina skínandi fætur sína“.

128   <i>við Evrýkleu:</i> sbr. aths. XIX. 15.

144   <i>úti í forstofunni, ení prodomó:</i> Þetta orð hefur Sveinbjörn áður þýtt 
„framhús“ (XXI 1 og XIV. 5).

146   <i>til hinna harðbrynjuðu Akkea, eýknemídas Akhaiús:</i> sbr. aths. XVIII. 259.

153   <i>tvíhvolfuðu bikara, depa amfíkypella:</i> sbr. aths. XV. 120.

156   <i>því í dag er almenn hátíð haldin, epei kai pasín heorte:</i> Þetta var 
tunglkomudagur, <i>númenía</i>, „dagur hins nýja mána“; — sbr. einnig 
aths. XIV. 13.

158   <i>til hinnar tæru vatnslindar, krenen melanydron:</i> Orðið <i>melanydros</i> 
[<i>melas</i> + <i>hydór</i>] á að lýsa því, er vatn vellur fram úr dökku djúpi. 
Í Ilíonskviðu þýðir Sveinbjörn þetta sama „kolbláa vatnslind“ (Il. IX. 
14; XVI. 3), „kolblá uppsprettulind“ (Il. XXI. 257) og „dökk lind“ 
(Il. XVI. 160).

169   <i>Evmeus:</i> sbr. XIV. þátt.

173   <i>Melanþíus:</i> sbr. aths. XVII. 212.

176   <i>í hinum ómanda stólpagangi, hyp' aiþúse erídúpó:</i> Orðið <i>aiþúsa</i> (undirskilið 
<i>stoa</i> = súlnagöng) af <i>aiþó</i>, „lýsa“, hefur líklega verið súlnaport við 
inngang húsa. Af því að það hefur venjulega snúið gegnt austri eða 
suðri til að liggja sem bezt við sól og birtu, hefur það hlotið þetta nafn. 
— Í Od. III. 399 þýðir Sveinbjörn þetta svona: „í hinum ómanda svölugangi“. 
Virðist fyrrihluti orðsins „svölugangur“ eiga að vera eintölumynd
af svalir“. Í Od. VIII. 57 þýðir Sveinbjörn <i>aiþúsai</i> „svalirnar“. 
Í Ilíonskviðu þýðir hann sama orð einnig „svalir“ (Il. VI. 243, XX. 11, 
XXIV. 238), en í síðari hluta Odysseifskviðu þýðir hann <i>aiþúsa</i> „stólpagangur“ 
(XXI. 390, XXII. 449), sbr. og Il. XXIV. 238.

180   <i>fyrr en við reynum með okkur:</i> Hér á eftir hefur Sveinbjörn fellt niður 
orðin: <i>epei sy per ú kata kosmon aitítseis</i>, „því að betl þitt er fjarri 
öllu velsæmi“.

185   <i>Fíletíus</i>, einn af hirðum Odysseifs. Getur hans einnig í þessum þætti í 
254. ljóðl., einnig XXI. 240, 388; XXII. 268, 285, 359.

187   <i>höfðu ferjumenn flutt þá yfir sundið:</i> Um hjarðir Odysseifs á meginlandinu 
ræðir XIV. 100 o. áfr.

189   <i>í hinum ómanda stólpagangi:</i> sbr. aths. við 176. ljóðl.

198   <i>skjótum orðum, epea pteroenta:</i> sbr. aths. X. 324.

208   <i>til Hadesarheimkynna:</i> Hades var guð undirheima, sbr. J. G., bls. 204,

210   <i>í landi Kefallena:</i> í Il. II. 631 (þ. e. í Beóta-bálki eða skipatali) nefnast 
allir þegnar Odysseifs þessu nafni, bæði þeir, er byggðu Íþöku og 
hinar eyjarnar (sbr. Od. I. 246), svo og þeir, er byggðu strandlengju 
meginlandsins gegnt eyjunum. Þar á meginlandinu átti Odysseifur hjarðir 
stórar (sbr. XIV. 100). En annars er nafn þetta í Odysseifskviðu engan 
veginn tengt eyju þeirri, er síðar nefndist Kefallenía. Því nafni hefur 
þá ef til vill nefnzt landsvæði eitt í Epírus.

230—231   = XIV. 158—159, sbr. aths. þar.

244   <i>Amfínómus:</i> sbr. aths. XVI. 351.

249   <i>á legubekkina og hástólana:</i> sbr. aths. X. 233.

258   <i>við steinþröskuldinn:</i> sbr. aths. XVII. 30.

270   <i>Antínóus Evpíþesson:</i> sbr. aths. XVI. 363.

276—278   <i>Kallararnir fóru nú um borgina o. s. frv.:</i> Þessarar hátíðar Apollós 
hefur áður verið getið í 156. ljóðl. Annars fellur hún ekki öldungis inn 
í samhengið. En þetta, að hennar er hér getið, minnir oss á, að hinn 
atburðaríki og örlagaþrungni dagur sé upp runninn.

278   <i>hjá hinum skuggafulla lundi:</i> Blótstaðir í Hómerskviðum eru venjulega 
altari í trjálundi: sbr. VI. 291, VIII. 363, IX. 200 o. s. frv.— Hof eru 
að vísu eigi alveg óþekkt, sbr. VI. 10.

279   <i>hryggjarstykkin, kre' hypertera:</i> Í rauninni er hér aðeins átt við kjötið 
á beinunum, „vöðvastykkin“, í mótsetningu við <i>enkata</i>, „innýflin“.

284   <i>ekki með öllu, ú pampan:</i> „alls ekki“.

288   <i>Ktesippus:</i> Eins og hér segir, var hann einn biðlanna; 292 fleygir hann 
nautsfæti að Odysseifi; XXII. 279 særir hann Evmeus, en nautahirðirinn 
vegur hann 285. 
<i>og átti heima í Sámsey:</i> sjá kort.

321   <i>Agelás Damastorsson</i>, einn biðlanna. Hér og 339 ræður hann frá ofbeldi; 
XXII. 131, 136 í bardaganum í höllinni ræður hann til að ná 
sambandi við lýðinn, sjá ennfremur XXII. 212, 241, 247, 293, 327.

322—325   = XVIII. 414—417.

342   <i>og þar á ofan hefi eg gefið henni stórgjafir til þess, potí d'aspeta dóra 
dídómí:</i> „og þar á ofan býð eg henni stórgjafir til þess“.

348   <i>Þeim sýndist ketið, sem þeir átu, vera alblóðugt:<i> Til samanburðar má 
benda á sýn þá, er bar fyrir Njál á undan brennunni: Njáll mælti: 
„Undarliga sýnist mér nú, — ek þykkjumst sjá um alla stofuna, ok 
þykkir mér sem undan séu gaflveggirnir báðir, en blóðugt allt, borðit 
og matrinn“.

350   <i>Þeóklýmenus:</i> sbr. XV. 223 o. áfr.

354   <i>hinar fögru veggjahvylftir, kalai te mesodmai:</i> sbr. aths. XIX. 37. 
Sakir skyggnigáfu sinnar sér Þeóklýmenus hina óorðnu atburði jafnskýrt 
og þeir væru í rauninni að gerast fyrir augum hans.

359   <i>Evrýmakkus Polýbusson:</i> sbr. aths. XV. 17.

376   <i>ógestsælli, kakoxeinóteros:</i> Á þetta mætti benda sem ágæta þýðingu.

379—380   <i>hann kann ekkert verk að vinna, er linur og hörkulaus, úde tí ergón 
/ empaion úde bíés:</i> „kann hann hvorki til verka né víga“.

382   <i>í róðrarferju, en neí polykleïdí:</i> „á margþóftuðu skipi“.

383   <i>í Sikiley, es Síkelús:</i> Hinir fyrstu grísku landnemar á Suður-Ítalíu komust 
í kynni við þjóðflokk með þessu nafni. Mun hann vera hinn sami og 
<i>Siculi</i>, sem kunnir eru úr sögunni. Á þeim tíma, sem Odysseifskviða er 
ort, má vera, að þessir ítölsku <i>Síkeloi</i> hafi kunnir verið Grikkjum sem 
þrælasalar, t d. getur um „konu frá Sikiley“, <i>gyne Síkele</i>, meðal ambátta 
Laertesar (XXIV. 211). 

Gamall skýrandi bendir á í sambandi við Eketus kong (Od. XVIII. 85), 
að hann hafi verið harðstjóri hjá Sikileyjarmönnum <i>(Síkeloi)</i>. Önnur 
vitneskja bendir til, að kongur bessi hafi verið í Epírus. Sakir þess 
hafa sumir hugsað sér, að þjóðflokkur þessi, sem Hómer ræðir um, 
hafi átt heima í Epírus.



TUTTUGASTI OG FYRSTI ÞÁTTUR


3   <i>hin fögru axarblöð, políon te síderon:</i> „hið gráa járn“, — en auðvitað 
er átt við axirnar.

5   <i>Hún gekk upp hinn bratta stiga að herbergi sínu, klímaka d'ypselen 
prosebesato hoio domoio:</i> „Hún gekk niður hinn háva stiga frá herbergi 
sínu“; — <i>prosebesato</i> „steig fæti á“, en flestir telja, að geymsluherbergin 
hafi verið á neðri hæð hússins, og þá verður auðvitað að 
þýða „gekk niður“.

6   <i>tók þar í hönd sér eirlykil:</i> sbr. mynd bls. 398. — Á lyklinum var sigðmyndað 
hak. Honum var stungið inn um rifu á hurðinni, og hrukku þá frá 
slagbrandarnir, sem voru á hurðinni að innanverðu. 
<i>í hönd sér, kheirí pakheie:</i> „í hina styrku hönd sína“.

8—9   <i>inn í innsta geymslusalinn:</i> Hér er um vopnabúrið að ræða, sem 
verið hefur innst í höllinni á bak við vistarveru kvennanna. Göng munu
verið hafa með báðum hliðveggjum hallarinnar endilöngum, og innst 
við enda þeirra hefur vopnabúrið verið. Út í göng þessi var farið úr 
skálanum (vistarveru karla) annaðhvort í gegnum stigadyr (XXII. 
126) eða, eins og Telemakkus gerir (XXII. 109), um framdyr skálans 
og anddyrið.

9   <i>þar sem hún hafði lagt fyrir gersemar konungsins, enþa de hoi keimelía 
keito anaktos:</i> „Þar sem voru geymdar gersemar konungsins“.

11   <i>hinn staðgóði bogi, palíntonon</i> [<i>palín</i> + <i>ton-, teinó</i>] „endursveigjandisk“ 
eins og bogi gerir, þegar ör er skotið. Sumir ætla raunar, að orðið þýði 
„innsveigður“, þ. e. að í miðjunni hafi boginn verið sveigður inn til að 
mynda e. k. handfang.

13   <i>í Lakedemóna landi:</i> Þ. e. Spartverjalandi á Peleifsskaga, sjá kort.

14   <i>Ifítus Evrýtusson:</i> Evrýtus var konungur í Öykalíu (svo ritar Sveinbjörn 
nafnið Il. II. 596, 730 <i>Oikhalíe</i>) í Þessalíu, frægur bogmaður (Od. VIII. 
224); skoraði hann á Apolló í bogkeppni, og varð guðinn honum að 
bana (Od. VIII. 226), en sonur hans hlaut bogann að erfðum (Od. 
XXI. 32).

15   <i>í Messenu:</i> Messenía var, eins og sjá má hér, á tímum Hómers talinn 
hluti af Lakedemón. Agamemnon (Il. IX. 293) talar um Feruborg, aðsetur 
Orsílokks (Od. III. 488), sem hluta af ríki sínu.

26   <i>kappans Herakless, er mörg stórvirki vann:</i> Um Herakles og þrautirnar 
tólf, sem hann vann, sjá J. G., bls. 234.

37   = 14 <i>hinn goðumlíki Ifítus Evrýtusson:</i> Frásögnin af boganum hefst á 
sömu orðunum og henni lýkur með. Skáldinu hefur auðvitað þótt hlýða 
að gera svona nána grein fyrir boganum, af því hve hann er þýðingarmikill 
í rás þeirra atburða, sem í hönd fara.

39   <i>á herskipum, melainaón epí neón:</i> „á svörtum skipum“.

40   <i>á þessum sama stað:</i> Hér á eftir hafa fallið niður í þýðingu orðin: 
<i>mnema xeinoio fíloio:</i> „til minningar um kæran vin“.

46   <i>Penelópa leysti þegar lokubandið úr hurðarhringnum o. s. frv.:</i> Slagbrandurinn, 
sem var innan á hurðinni, var dreginn fyrir að utanverðu 
með lokubandi. Gekk það út um gat eða rifu á hurðinni, (sbr. Od. IV. 
802, þar sem svipurinn smýgur inn um hurðina „hjá lokubandinu“). 
Er slagbrandurinn hafði verið dreginn fyrir, var lokubandinu fest við 
hurðarhring eða hún að utanverðu. Lykillinn var sigðmyndað áhald með 
skafti. Er hurðin var opnuð að utanverðu, var lyklinum stungið í gegnum 
opið, sem lokubandið gekk í gegnum, og var honum „miðað“ þannig, 
að hann skyti slagbrandinum frá; en áður en það var gert, varð eigi 
hjá því komizt að leysa lokubandið af hurðarhringnum eða húninum. 
Sennilega hefur slagbrandurinn verið í tvennu lagi og sín álman gengið 
inn í laut í hvorum hliðveggnum.

51   <i>á fjalapall nokkurn:</i> Með því að moldargólf hefur verið í vopnabúrinu, 
hafa kistur þar verið látnar standa á fjalapöllum til að verja þær raka.

59   <i>hinum stælta boga, toxon ... palíntonon:</i> sbr. aths. 11.

61—62   <i>mikið af járni og eiri:</i> Átt mun vera við axirnar tólf. Verður þá að 
gera ráð fyrir, að þær hafi að nokkru leyti verið úr eiri, en að nokkru 
leyti úr járni, (t. d. eggjarnar).

71   <i>hafið þér ekki getað borizt annað fyrir:</i> Þ. e. hafið þér ekki getað borið 
öðru við.

81   <i>og hin fögru axablöð, políon te síderon:</i> „og hið gráa járn“, sbr. aths. 3.

84   <i>Antínóus:</i> sbr. aths. XVI. 363.

95   <i>eg man eftir honum, því eg sá hann, þegar eg var barn, kai gar 
mnemón eimí, païs d'etí nepíos ea:</i> „Því að eg man eftir honum, enda 
þótt eg væri þá aðeins barn að aldri“.

102—105   <i>Sárt er til þess að vita o. s. frv.:</i> Telemakkus segir þetta auðvitað til 
að blekkja biðlana. Hann fær ekki dulið gleði sína yfir hinum grimmilegu 
hefndum, sem vofa nú yfir biðlunum, en hins vegar ríður á, að 
ekki vakni minnsti grunur hjá þeim.

107   <i>um allt Akkealand</i>, þ. e. alls staðar þar, sem Akkear eiga heima. Á 
þeim tímum, er þessir atburðir gerast, voru Akkear ráðandi þjóðflokkur 
bæði á Norður-Grikklandi og á Peleifsskaga. Táknar nafnið „Akkear“ 
því einatt Grikki almennt, því að enn var þá eigi allsherjarheitið 
Hellenar [<i>Hellenes</i>] upp komið, (sbr. ennfremur I., bls. XV).

108   <i>í enni helgu Pýlusborg:</i> Borg Nestors á vesturströnd Peleifsskaga hét svo, 
sjá kort. 

<i>í Argverjaborg:</i> Argos á Peleifsskaga austanverðum norðarl., sjá kort. — 
Þessar þrjár borgir, Pýlus, Argos og Mýkena, eru nefndar sem frægir 
fulltrúar fyrir allt Argverjaland. 

<i>í Mýkenuborg</i>, skammt fyrir norðan Argos, sjá kort.

109   á eftir orðunum <i>„né í Mýkenuborg“</i> hefur Sveinbjörn fellt niður 109. 
ljóðl. (= XIV. 97, 98), „hvorki á sjálfri Íþöku né hinu dökka meginlandi“.

120   <i>Fyrst gerði hann eitt langt far fyrir öll axarblöðin:<i> Menn hafa eigi 
verið á eitt sáttir um það, hvort axirnar hafi reistar verið inni í skálanum 
eða fyrir utan í húsagarðinum. Eigi virðist þó geta orkað tvímælis, 
að það hafi verið gert inni í höllinni (skálanum, megaron). Samkvæmt 
frásögninni áttu biðlarnir að reyna sig við bogann hver á fætur 
öðrum í þeirri röð, sem þeir sátu frá vinstri til hægri að telja. Hver 
um sig átti að ganga að þröskuldinum, reyna að benda bogann og 
fara síðan í sæti sitt. Það er líka á meðan á þessu stendur, að Odysseifur 
fer út og gefur sig fram við Evmeus og nautahirðinn, án þess að nokkur 
þeirra, er inni voru, yrði þess var (229. ljóðl.). En Antínóus stingur 
upp á að láta axirnar standa til næsta dags og rökstyður þessa uppástungu 
með því, að enginn muni fara inn í höll Odysseifs til að 
taka þær. 

Gólfið í höllinni var hvorki steingólf né fjalagólf, það var aðeins hörð 
gólfskánin, (sbr. líka XXII, 455, er gólfið er mokað með rekum).

141—142   <i>og takið til hægri handar megin, þaðan frá sem vínið er byrlað:</i> 
Þ. e. frá vinstri til hægri, talið frá þeim stað, er byrlarinn skenkir 
vínið.

144   <i>Leódes Enópsson</i> [<i>Oinopos hyíos, Önópsson</i>], spámaður biðlanna. Hann 
tók ekki þátt í illvirkjum þeirra. Reynir hann fyrstur bogann, eins og 
hér segir og 168. Hann biður Odysseif miskunnar XXII. 310, en er 
veginn 320.

155   <i>því að þessi bogi mun verða mörgum afreksmanni að fjörlesti o. s. frv.:</i> 
Þessi spádómur, sem lagður er í munn hins skyggna manns, skyldi 
rætast á hann hátt, er hann átti sízt von á. Er þetta áhrifaríkt listrænt 
bragð. Það er rétt eins og kaldhæðni örlaganna glotti á bak við orðræður 
hinna skammsýnu manna.

168   <i>skuli slík orð um munn fara, poion se epos fygen herkos odontón:</i> sbr. 
aths. I. 64.

172   <i>því þú fæddist ekki með því atgjörvi, ú gar toi se ge toion egeinato 
potnía meter:</i> „Því að hin heiðvirða móðir þín ól þig ekki með því 
atgjörvi“.

175   <i>Melanþíus:</i> sbr. aths. XVII. 212.

181   <i>glæðilegan eld, akamaton pyr:</i> sbr. aths. XX. 123.

204   <i>hinum margvitra Odysseifi, Odysea polyfrona:</i> Þessa einkunn, er skáldið 
gefur Odysseifi, hefur Sveinbjörn þýtt með ýmsu móti, (I. 83 fróðhugaður, 
XIV. 424 vitur, XX. 239 fjölvitur, XX. 329 ráðsvinnur).

219   <i>Lítið á örið o. s. frv.:</i> sbr. XIX. 386 o. áfr.

236   <i>að læsa hinum velfelldu hurðum á herbergi sínu:</i> Hér mun vera átt við 
dyr innst í skálanum, þar sem gengið var inn í vistarveru kvennanna 
inn af skálanum.

240   <i>að hleypa lokunni fyrir forgarðsdyrnar:</i> til þess að vinir biðlanna gætu 
ekki veitt þeim hjálp að utan, ef þeir skyldu heyra óp nokkur.

243   <i>og settist aftur á þann stól, sem hann hafði áður á setið:</i> Það er hinn 
sami óásjálegi stóll, sem um getur XX. 259.

258   <i>hátíð slíks Guðs:</i> Þ. e. Apollós, leiðtoga bogmanna, sbr. 267, 338, 364, 
365; XXII. 7; sjá ennfremur XIV. 162, XX. 156.

259   <i>Hverr maður ætli þá fáist við bogadrátt?:</i> Antínóus notar Apollóhátíðina 
að yfirvarpi til að fresta bogtakinu, því að fyrst þurfi að blíðka hinn 
móðgaða guð (264) og beiðast hjálpar hans (267 o. áfr., 279 o. áfr.). 
Í Ilíonskviðu heitir sá, sem bendir boga, venjulega á Apolló, sbr. Il. IV. 
119 o. áfr., XXIII. 872 o. áfr.

276   Á eftir orðunum: <i>„biðlar ennar víðfrægu drottningar“</i>, hefur Sveinbjörn 
fellt niður 276. ljóðl. (= XVII. 469, XVIII. 352), sem hér er talin 
innskot, <i>ofr' eipó ta me þymos ení steþessí kelevei:</i> „svo að eg tali það, 
sem mér býr í brjósti“.

283   <i>í kögglum, ení gnamptoisí melessín:</i> „í hinum liðugu limum“.

295   <i>hinum nafnfræga Evrýtíoni:</i> Honum hafði boðið verið í brúðkaup
Píríþóusar Lapítakongs. Í ölæði ætlaði hann að ræna brúðinni Hippódamíu 
(Il. II. 742), og hlauzt af því hinn frægi ófriður milli Kentára og 
Lapíta, sbr. J. G., bls. 218.

300   <i>með hörðu járni, neleï khalkó:</i> „með miskunnarlausum eiri“.

303   <i>milli Kentára og Lapíta, Kentároisí kai andrasí:</i> „milli Kentára og 
manna“, en „menn“ eru Lapítar hér kallaðir í mótsetningu við Kentára, 
sem líkari voru tröllum en mennskum mönnum.

307   <i>á byrðingi, neí melaine:</i> „á svörtu skipi“.

308   <i>til Eketus(s) kongs:</i> sbr. aths. XVIII. 85.

315   <i>af handafli sínu, khersín te bíefí te hefí píþesas:</i> „með höndunum í 
trausti til afls síns og máttar“. — Þýðing Sveinbjarnar er frábær, gott 
dæmi þess, hve fundvís hann er á góð íslenzk orðatiltæki, sem ná furðanlega 
miklu af merkingu frumtextans.

347   <i>eða á eyjunum hjá hinu hestauðga Elealandi:</i> Hér mun vera átt við 
eyjarnar þrjár, sem svo oft eru nefndar, Dúliksey, Sámsey og Sakyntsey, 
sbr. kort. — Elealand (Elis) var á Peleifsskaga norðarlega á vestanverðum 
skaganum.

350—358   <i>En þú gakk nú inn í herbergi þitt ... brá sætum svefni yfir augu 
hennar:</i> Þessi kafli er endurtekning á ræðu Telemakkusar I. 356—364, 
nema hvað í staðinn fyrir „orðræður“ þar kemur „bogann“ hér. Auðvitað 
hefur Sveinbjörn samt ekki hirt um að þýða alveg eins á báðum 
stöðum. — Á báðum þessum stöðum eru fjórar fyrstu línurnar (hér 
350—353) stæling á orðum Hektors við Andrómökku Il. VI. 490—493. 
Þar á þessi ræða líka augljóslega bezt við.

380   <i>fóstruna Evrýkleu:</i> sbr. aths. XIX. 15.

386   <i>en hún lét sér þetta hugfast, te d' apteros epleto myþos:</i> sbr. aths. X. 324.

388   <i>Fíletíus:</i> sbr. aths. XX. 185.

390   <i>skipskaðall, hoplon neos amfíelísses:</i> „kaðall stafnbjúgs skips“. 
<i>hjá stólpaganginum:</i> Átt mun vera við súlnaport við innganginn í húsagarðinn.

402—403   <i>Eg vildi óska, að þessi karl hreppti hamingjulán o. s. frv.:</i> Þetta 
er enn eitt dæmi um kaldhæðni skáldsins. Biðilinn grunar ekki, hve 
hatramlega þessi ósk hans muni rætast í allt öðrum skilningi en hann 
ber óskina fram.

407   <i>upp á spánýjan hörpulykilinn:</i> Átt er við lítinn nagla eða sneril, sem 
notaður var til að herða eða slaka á hörpustrengjunum að vild, er honum 
var snúið. Nýr hörpulykill situr fastar í en slitinn og gamall, svo 
að síður slaknar þá á hörpustrengjunum.



TUTTUGASTI OG ANNAR ÞÁTTUR


1   <i>kastaði nú af sér tötrunum:</i> Þ. e. hinni rifnu yfirhöfn, svo að hann 
ætti hægar með að skjóta af boganum.

2   <i>upp á hinn háva þröskuld:</i> Þ. e. þröskuldinn við inngöngudyr skálans 
eða stofunnar. Ætlun Odysseifs með því var sú að hindra, að biðlarnir 
kæmust þar út (sbr. 171. ljóðl.). Eina von þeirra var að geta hrakið 
hann frá útgöngudyrunum og komizt þannig undan út í borgina, (sbr. 
76. ljóðl. o. áfr.).

5   <i>Nú er þessi leikur reyndur til fulls:</i> Odysseifur vitnar þarna í orð 
Antínóusar sjálfs, XXI. 91, <i>„munum vér biðlarnir leggja þenna leik 
til þrautar“.</i>

14   <i>mundi í fjölmenninu skapa sér dapran dauða og dimma feigð:</i> Þ. e. 
mundi fremja verknað, sem yrði honum sjálfum (vegandanum) að fjörlesti. 
Eru þetta jafnframt rök fyrir andvaraleysi Antínóusar, sem ekki 
virðist hafa tekið eftir orðum Odysseifs rétt áður (5.—7. ljóðl.).

17   <i>hann valt þá út af á aðra hliðina:</i> Sennilega er átt við, að hann hafi oltið 
út af „til gagnstæðrar hliðar“, þ. e. hafi hnigið aftur á bak í hástólinn, 
sem stóð við vegginn. Í dauðateygjunum spyrnir hann svo borðinu, sem 
stóð fyrir framan stólinn, um koll. Hver biðlanna um sig hafði borð sér.

27   <i>muntu eigi oftar ganga að slíku leikfangi:</i> Sveinbjörn bætir hér við 
orðinu „slíku“. Orðið „leikfang“ er hér notað í merkingunni „kappleikur“.

43   Á eftir orðunum <i>„en bleikur óttinn greip þá alla“</i> hefur Sveinbjörn fellt 
niður í þýðingu 43. ljóðl.: <i>„skimaði sérhver þeirra í kring til að sjá, 
hvernig hann mætti flýja bráðan bana“.</i>

44   <i>Evrýmakkus:</i> sbr. aths. XV. 17.

52   <i>yfir Íþökulandi, Íþakes kata demon eýktímenes:</i> „yfir hinu fagursetta 
Íþökulandi“. — Einkunnin <i>eýktímenos</i>, „með fögrum byggingum“, stendur 
með nöfnum borga, eyja og landa.

55   <i>vér skulum þá síðar, þegar vér höfum þegið landsgrið af þér o. s. frv., 
atar ammes opisþen aressamenoi kata demon:</i> „vér skulum þá síðar með 
alþjóðarframlagi bæta þér að fullu o. s. frv.“

57   <i>skal hver vor gjalda fyrir sig o. s. frv.:</i> Þetta gjald ber að skoða sem 
mótsetningu við það, sem goldið skal af alþjóð, m. ö. o. á Odysseifur 
annars vegar að fá bætur frá alþjóð, hins vegar frá biðlunum hverjum 
um sig.

70   <i>ekki mun heljarmaður þessi láta hér við lenda, ú gar skhesei aner hode 
kheiras aaptús:</i> „eigi mun maður þessi stöðva sínar óaðgengilegu hendur“. 
— Þýðing Sveinbjarnar er ágæt, þótt ei sé hún orðrétt.

89   <i>Amfínómus:</i> sbr. aths. XVI. 351.

108   <i>gerði sem faðir hans bauð, fíló epepeiþeto patrí:</i> „gerði sem hinn kæri 
faðir hans bauð“.

112   <i>til föður síns, fílon pater:</i> „til hins kæra föður síns“.

114   <i>herklæddu báðir þrælarnir sig, tó dmóe dyesþen tevkhea kala:</i> „klæddu 
báðir þrælarnir sig í hin fögru herklæði“.

121   <i>upp við hina skínandi hallarveggi, pros enópía pamfanoónta:</i> Með orðinu 
<i>enópía</i> er sennilega átt við veggi sinn hvorum megin við innganginn 
í skálann <i>(megaron)</i> út að húsagarðinum <i>(ále)</i>. Dyr þessar vissu 
mót suðri, og er því einkunnin „skínandi“ fyllilega réttmæt hér, einkanlega 
í mótsetningu við hina dimmu stofu eða skála <i>(megara skíoenta)</i> fyrir 
innan.

126   <i>stigadyr nokkrar, orsoþyre detis:</i> Þetta munu verið hafa dyr á öðrum 
hliðvegg stofunnar innarlega, nokkru ofar en gólfið í stofunni, sbr. 
næstu aths.

127   <i>og efst hjá þröskuldi hinnar gólfföstu stofu útgangur út í göngin:</i> Eigi 
verður gefin fullnægjandi skýring á þessum stað. Ameis telur, að 
þröskuldur <i>(údos)</i> tákni hér grunnmúr eða undirstöðu hinna eiginlegu 
veggja stofunnar. Hafa þá göngin, sem lágu sín hvorum megin við 
hliðveggi stofunnar, verið nokkru fyrir ofan yfirborð gólfsins í stofunni.

128   <i>hurðir, sanídes:</i> „vængjahurðir“.

131   <i>Agelás:</i> sbr. aths. XX. 321.

135   <i>Melanþíus:</i> sbr. aths. XVII. 212.

143   <i>upp í geymsluloft Odysseifs, og komst inn um gáttina á herberginu, 
es þalamús Odyseos ana hrógas megaroio:</i> „til geymsluherbergja Odysseifs 
um stofugöngin“. — Annars verður að segja, að þessi staður hefur 
aldrei verið skýrður til fulls, af því að með öllu er óvíst, við hvað er 
átt með <i>ana hrógas megaroio</i>. Ameis telur það verið hafa gluggaop á 
hliðveggjum stofunnar innan til. Hafi Melanþíus með því að klifra í 
gegnum þau getað komizt út í hliðargöngin. Gera verður samt ráð fyrir, 
að hér hafi verið um öllu greiðfærari leið að ræða, þar eð hann ber 
til biðlanna <i>„tólf skildi, eins mörg spjót og jafnmarga eirhjálma þykkfexta“</i>. 
Er ekki ósennilegt, að hér hafi verið um einhver göng að ræða, 
sem legið hafa út frá hliðargöngunum beggja megin stofunnar.

151   <i>Telemakkus, það er víst, að einhver af ambáttunum o. s. frv.:</i> Af þessu 
virðist sem Odysseifur og Telemakkus hafi ekki getað séð Melanþíus 
fara eftir vopnunum. Þeir urðu einkis varir fyrr en biðlarnir voru að 
herklæðast. Sennilega hefur Melanþíus rétt biðlunum vopnin inn. 
Hvernig getur Odysseifi komið til hugar, að ambáttirnar, sem lokaðar 
höfðu verið inni með Evrýkleu (XXI. 387), séu hér að verki? Því mætti 
svara, að konurnar hafi aðeins verið lokaðar inni þannig, að þær kæmust 
hvorki inn í stofuna né forgarðinn <i>(ále)</i>, en hins vegar hafi þær 
getað farið um byggingarnar að baki stofunnar.

156   <i>og hafa þeir haft einhvern aðgætinn mann á gægjum, tón de skopos een 
ameinón:</i> „hefur þeirra njósnarmaður reynzt betri (en eg)“. En í rauninni 
var það Evmeus, sem brugðizt hafði sem varðmaður, þó að Telemakkus 
taki sökina á sig.

162   <i>Hinn ágæti svínahirðir varð þess var:</i> Evmeus er nú varari um sig og 
verður alls áskynja, sennilega með því að gægjast inn í hliðargöngin <i>(láre)</i>.

174   <i>og reyra fast hurðina að ykkur, sanídas d' ekdesai opisþe:</i> Ýmsir þýðendur 
hafa lagt þenna eða svipaðan skilning í þessi orð. Sömuleiðis 
hefur Ameis skýrt þau svona. En hins vegar verður hann líka var við 
þann örðugleika á því, að þessi athugasemd um hurðina skuli koma 
inn í miðja lýsinguna á refsingunni. Grípur hann þá til þess ráðs, 
að telja þann hluta lýsingarinnar, sem á eftir fer, síðari viðbót. Aðrir 
gefa á þessum stað eftirfarandi skýringu: „og bindið planka á bak 
honum“. Hafi hér verið um eins konar krossfestingu að ræða, hendur 
og fætur að vísu aðeins verið bundin, en ekki negld. — Þess má geta, 
að E. V. Rieu þýðir líkt og Sveinbjörn: „locking the door when you 
have done“, (The Odyssey. Penguin Books 1945).

206   <i>tekið á sig líki Mentors:</i> Mentor Alkímusson, vinur Odysseifs á Íþöku. 
Hafði Odysseifur falið honum umsjá húss síns og eigna; II. 225 flytur 
hann ræðu á þingi Íþökumanna; II. 267 birtist Aþena í líki hans og 
hvetur Telemakkus til að takast ferð á hendur til Pýluss og Spörtu, 416 
í för með Telemakkusi, XXIV. 502 í bardaganum við Íþökumenn, o. s. frv.

230   <i>með þínum ráðum varð hin strætabreiða borg Príamusar tekin:</i> Sérstaklega 
er átt við það herbragð Odysseifs að láta smíða tréhestinn mikla, 
koma köppum Grikkja fyrir inni í honum og láta síðan tæla Trójumenn 
til að draga hann inn í borgina, sbr. IV. 272, VIII. 494.

239   <i>á þak hinnar sótugu stofu, aiþaloentos ana megaroio melaþron:</i> „á hið 
sótuga þvertré stofunnar“; þannig þýða flestir, þó að þess séu dæmi, 
að <i>melaþron</i> sé notað í merkingunni „þak“, einkanlega samt í breyttri 
merkingu, „þak“ = „húsaskjól“.

241—243   <i>Agelás Damastorsson:</i> sbr. aths. XX. 321; <i>Evrýnómus:</i> sbr. aths. XIV. 
17; <i>Amfímedon</i> Melanþeifsson (XXIV. 103), særir Telemakkus XXII. 
277, en hinn síðarnefndi vegur hann 284, meðal skugganna XXIV. 103, 
106, 120; <i>Demotólemus:</i> Hans getur aðeins hér og 266, er Odysseifur 
vegur hann; <i>Písander Polýktorsson:</i> sbr. aths. XVIII. 299; Polýbus: 
Hans getur aðeins hér og 284, er svínahirðirinn vegur hann.

267   <i>Evrýades:</i> Hans getur aðeins hér og sömuleiðis Elatuss.

277   <i>Amfímedon:</i> sbr. aths. 241—243.

279   <i>Ktesippus:</i> sbr. aths. XX. 288.

283   <i>Evrýdamant:</i> sbr. aths. XVIII. 297.

284   <i>Evrýmedon:</i> sbr. aths. neðanmáls, bls. 353.

294   <i>Leokríts Evenorssonar:</i> Hann svarar Mentori á þingi Íþökumanna II. 
242.

297   <i>hinum mannskæða Ægisskildi:</i> sbr. J. G., bls. 120 (neðst). — Aðstoð 
Aþenu, sem Odysseifur taldi sig eiga vísa XVI. 260, gætir nú fyrst 
verulega. Gyðjan tekur á sig sína réttu mynd, og var Ægisskjöldurinn 
óbrigðult kennimerki hennar.

302   <i>haukar, aigypíoi:</i> Orð þetta mun aðallega tákna erni og gamma. Voss 
þýðir það samt með Habichte (= valir, haukar).

306   <i>en mennirnir hirða fuglana, sem niður detta, khairúsí de t'aneres agre:</i> 
„en menn (sem horfa á) hafa gaman af veiðinni“. — Sveinbjörn hefur 
lagt annan skilning í þetta en nokkur annar þýðandi, sem eg hef séð. 
Voss segir: „es freuen sich die Menschen des Fanges“, og á hann þar 
sennilega við veiði fuglanna, þ. e. menn hafa gaman að horfa á veiði 
þessara ránfugla. Skýrendur benda á, að mennirnir séu hér (í anda 
Hómers) aðeins áhorfendur. Lýsir hann aldrei neinum náttúrufyrirbærum 
svo, að hann láti ekki menn vera þar áhorfendur eða hluttakendur.

310   <i>Leódes:</i> sbr. aths. XXI. 144.

330   <i>Femíus Terpíusson:</i> sbr. aths. XVII. 263.

333   <i>Nú kom honum tvennt í hug:</i> Þ. e. 1) hvort hann ætti að læðast út um 
stigadyrnar (<i>orsoþyre</i>) og setjast sem nauðleitarmaður við altari Seifs 
í forgarðinum (<i>ále</i>) eða 2) að varpa sér strax að fótum Odysseifs.

341   m<i>illi skaftkersins og hins silfurneglda hástóls:</i> Áður hefur verið tekið 
fram, að skaftkerið (þ. e. kerið, sem vínið var blandað í) hafi verið 
innst í stofunni (sbr. aths. XXI. 145). Ennfremur segir í 333. ljóðl., 
að Femíus hafi verið nálægt stigadyrunum (<i>orsoþyre</i>). Af þessu leiðir, 
að stigadyrnar hafa hlotið að vera mjög innarlega í stofunni, sennilega
á hliðvegg stofunnar, sbr. aths. 126.

347   <i>Eg hefi af öngvum manni lært, átodídaktos:</i> Þessi athugasemd felur í 
rauninni í sér þá vitneskju, að á þessum tímum hafi list söngmannsins 
(<i>aoidos</i>) verið að verða eða verið orðin sérstök starfsgrein, sem læra 
hafi mátt hjá kennara.

357   <i>og gefa líf kallaranum Medoni:</i> sbr. aths. XVI. 412.

366   <i>skjótum orðum:</i> sbr. aths. X. 324.

379   <i>og settust hjá stalla hins mikla Seifs:</i> Þ. e. hjá altari Seifs í forgarðinum. 
Með því selja þeir sig í vernd goðsins.

386   <i>í djúpriðnu neti, diktyó ... polyópó:</i> „í neti með mörgum möskvum“;
<i>(polypóos poly-, polys + op-, opópa,</i> sbr. <i>horaó</i>, með mörgum opum
eða möskvum). Eigi getur Hómer annars staðar um veiði í net. 

388   <i>hinn lýsandi Helíus:</i> sólguðinn, sólin.

391   <i>fóstruna Evrýkleu:</i> sbr. aths. XIX. 15.

394   <i>hann knúði hurðina:</i> Hér er auðvitað átt við hurðina að vistarveru 
kvennanna, en þeirri hurð hafði Evrýklea lokað, áður en biðlavígin 
hófust (sbr. XXI. 387).

398   <i>en hún hugfesti orð hans, te d'apteros ktl.:</i> sbr. aths. X. 324.

431   <i>Ekki skaltu vekja hana:</i> Odysseifur vill hlífa Penelópu við þeirri ógnarsýn, 
sem gat að líta í stofunni.

442   <i>milli hvolfklefans o. s. frv.:</i> Með öllu er óvíst, hvers konar bygging 
þessi hvolfklefi (þolos) hefur verið.

449   <i>fram í stólpagang hins velumgirta forgarðs:</i> Þ. e. súlnaport við innganginn 
í forgarðinn, sbr. aths. XX. 176.

462   <i>heiðarlegan dauðdaga, kaþaró þanató:</i> „hreinan dauðdaga“, þ. e. að 
falla fyrir sverði, heldur skulu þær hengdar, af því að það var svívirðilegur 
dauðdagi.

475   <i>með hörðu járni, neleí khalkó:</i> „með miskunnarlausum eiri“.

494   <i>hreinsaði stofuna, framhúsið og forgarðinn, megaron kai dóma kai álen:</i> 
„stofuna, húsið og forgarðinn“. — Sumir ætla, að í stða megaron hafi
hér upphaflega staðið <i>þalamon kai dóma kai álen,</i> — en það orðatiltæki
táknar „allt húsið“, (sbr. Il. VI. 316) —, því að <i>dóma</i> er venjulega
= <i>megaron</i>



TUTTUGASTI OG ÞRIÐJI ÞÁTTUR


1   <i>fagnandi, kankhaloósa:</i> „hlæjandi“.

19   <i>(ólánsborgarinnar, Ilíonsborgar,) sem eg má aldrei nefna, úk onomasten:</i>
„sem ekki má nefna“. — Hugsunin virðist vera þessi, að sakir þeirrar 
ógæfu, sem við staðinn er tengd, sé það ills viti jafnvel að nefna 
það nafn.

25   <i>Evrýklea</i>: sbr. aths. XIX. 15.

34   <i>skjótum orðum:</i> sbr. aths. X. 324.

50   <i>hús sitt, dóma ... períkalles:</i> „hið fagra hús sitt“.

70   <i>En að slíkt skuli þér af vörum líða, poion se epos fygen herkos odontón:</i> 
sbr. aths. I. 64.

71   <i>við eldstóna, par' eskhare:</i> Átt er við eldstæðið eða arininn í stofunni 
um það bil miðri. Munu verið hafa umhverfis arininn stoðir eða súlur, 
sem báru uppi reykháfshvolfið.

74   <i>er göltur nokkur veitti honum:</i> sbr. XIX. 428 o. áfr.

88   <i>yfir steinþröskuldinn:</i> Hér mun vera átt við þröskuldinn á milli vistarveru 
kvenna og stofunnar, sbr. ennfremur aths. XVII. 30.

90   <i>við hina hávu súlu:</i> Án efa hefur þetta verið ein þeirra súlna, sem stóðu 
umhverfis arininn.

97   <i>þú ógæfusama móðir, dysmeter:</i> „grimma móðir“.

119   <i>sem ekki á kost á því fleiri liðveizlumönnum, hó me polloi eósín 
aosseteres opissó:</i> „og það þó hann láti eftir sig fáa eina til að reka 
hefnda“. — Á þessi setning auðvitað við manninn, sem veginn er, en 
ekki við vegandann. Öll málsgreinin verður þá eitthvað á þessa leið: 
„Þegar maður hefur vegið samborgara sinn, aðeins einn, og það þó 
sá hinn sami láti eftir sig fáa eina til að reka hefnda, fer hann útlægur 
o. s. frv.“.

121   <i>mikla stoð undan ríkinu, herma poleos:</i> „mikla stoð undan borginni“, 
(af því að hin forngrísku ríki voru borgríki).

127—128   Þessar ljóðl. fellir Sveinbjörn niður, enda vantar þær í mörgum 
handritum. Koma þær fyrir í Il. XIII. 785—786, og þýðir Sveinbjörn 
þar: „Vonar mig, að eg liggi ekki á liði mínu, að því er eg hefi
orku til; en hversu mikill sem áhuginn er, má engi maður berjast 
fram yfir orku sína“.

139   <i>vorn trjávaxna akur, agron polydendreon:</i> Hér mun vera átt við búgarð, 
þar sem mikið af ávaxtatrjám hefur verið ræktað. Á búgarði 
þessum dvaldist Laertes, faðir Odysseifs.

153   o. áfr.: <i>Evrýnóma</i>, sbr. aths. XVII. 495. — Ýmsir telja, að þessi frásögn 
um baðið fari hér illa, hún verði til að trufla atburð endurfundanna.
Penelópa hefur ekki þekkt Odysseif í betlaragervinu (95. ljóðl., sbr. 115.
ljóðl.). Hann kemur nú aftur úr baðinu goðumlíkur að vexti og 
vænleik. En þessarar miklu breytingar gætir samt mjög lítið, þó að 
sams konar umbreyting hefði haft hin mestu áhrif á Telemakkus (XVI. 
278 o. áfr.). Sakir þessa hafa sumir gagnrýnendur viljað strika út kaflann 
111—176 eða 117—170.

159   <i>gullbýr silfur:</i> Átt er við silfurmuni smellta gulli. Hafa slíkir gripir,
næsta fagrir, fundizt í Mýkenu.

160   <i>Hefestus og Pallas Aþena</i> voru bæði tignuð sem hagleiksgoð, sbr. J. G., 
bls. 122 og 148.

174   o. áfr.: Það, sem Penelópa vill segja, er þetta: „Eg er hvorki drambsöm, 
tilfinningalaus né móðguð, né heldur hef eg gleymt. En ef þú ert 
Odysseifur, þá munt þú skilja merkingu þeirrar fyrirskipunar, sem eg 
gef nú“, þ. e. að setja rúmið fram fyrir svefnherbergið, sem hann smíðaði 
sjálfur.

198   <i>og rennda hann allan með rennibor, tetrena de panta:</i> „og boraði (göt á) 
allt með nafri“, þ. e. á rúmfótinn og nauðsynlegar fjalir til að festa rúmgaflana 
og rúmstokkana við rúmfótinn með trénöglum.

201   <i>síðan reyrða eg rúmið saman með ól:</i> Ól þessi mun dregin hafa verið í 
gegnum göt neðan til á rúmstokkunum og brugðið síðan fram og aftur 
yfir þvert rúmið til að mynda rúmbotninn.

218—224   <i>Ekki mundi Helena hin Argverska ... sem urðu hin fyrsta orsök 
til vorra harma:</i> Allt frá Aristarchusi hafa ýmsir talið þetta síðara innskot, 
einkanlega á þeim grundvelli, að ljóðlínur þessar falli ekki inn í 
þetta samhengi, því að aðstæður Helenu séu ekki sambærilegar við aðstæður 
Penelópu. Auk þess sé sú afsökun, sem borin er fram fyrir 
breytni Helenu, — að hún hafi farið svona að ráði sínu fyrir ofuráhrif 
Afrodítu, — sérstaklega óviðeigandi, af því að það hefði jafnframt gert 
hana ófæra um að óttast afleiðingar verknaðar síns. Hins vegar hefur 
það verið fært fram kaflanum til varnar, að fyrir skáldinu hafi vakað 
að varpa hér undir lok kviðunnar sem skærustu ljósi á tryggð og 
staðfestu Penelópu með því að bera hana saman við andstæðu sína, 
Helenu. Sé þessi aðferð mjög í samræmi við hátt skáldsins áður í kviðunni, 
er Penelópa var borin saman við Klýtemnestru (XI. 432 o. áfr., 
sbr. og XXIV. 198 o. áfr.). — <i>Um Helenu hina Arguersku</i> sbr. I., 
bls. XVII.

228   <i>herbergismeyjan Aktoris:</i> Þetta mun vera „patronymicum" eða kenningarnafn dregið af föðurnafni, þ. e. „dóttir Aktors“, og eiga við 
Evrýnómu, sem nefnd er síðar, í 293. ljóðl., <i>„herbergismærin Evrýnóma“</i>. 
— En Voss þýðir hér eins og Sveinbjörn.

234   <i>Posídon</i>, sjávarguð, sbr. J. G., bls. 169.

244   <i>hjá Jarðarstraumnum</i>, þ. e. Ókeanusi, sem menn ætluðu, að umflyti 
jarðarkringluna, sbr. kort bls. XXXV.

246   folunum Lampusi og Faetoni: Þessara hesta morgungyðjunnar getur 
aðeins hér, Latnpus = „lýsandi“ og Faeton = „geislandi“.

251   <i>vofa Tíresíasar:</i> sbr. XI. 90 o. áfr.

268—284   (= XI. 121—137, nema hvað hér í XXIII. þætti er kaflanum breytt 
úr beinni ræðu í óbeina). <i>En það er að segja af þraut þessari, að hann 
bauð mér o. s. frv.:</i> Svo virðist sem Tíresías hafi lagt fyrir Odysseif 
að fara þessa ferð til að útbreiða dýrkun Posídons, sefa á þann hátt 
reiði guðsins og bæta fyrir það brot, er hann blindaði Kýklópinn, son 
hans, sbr. IX. 528 o. áfr.

281   <i>ekki mun eg sjódauður verða:</i> sbr. aths. XI. 134 um mismunandi skilning 
á <i>ex halos</i>.

296   <i>en þau gengu fagnandi þangað, sem hin forna rekkja þeirra stóð:</i> Þessa 
ljóðlínu töldu hinir fornu gagnrýnendur, Aristophanes og Aristarchus, 
vera lok Odysseifskviðu Hómers. En hins vegar vitum vér og, að 
Aristarchus taldi síðari viðbót tvo kafla, sem fara hér á eftir, þ. e.
XXIII. 310—343 [<i>Tók hann þar til, er hann vann fyrst sigur á Kýklópnum 
... sá er gerði limu hans lémagna og eyddi sorgum hugarins</i>] og
XXIV. 1—204 [<i>Hinn kyllenski Hermes ... þar sem þeir stóðu í Hadesarheimi, 
í leynifylgsnum jarðarinnar</i>]. En þá hlýtur að vakna sú spurning, 
hvernig Aristarchus hafi getað hafnað þessum köflum í texta, sem 
hann hafði áður hafnað í heild. Auðvitað mundi þetta verða ljóst, ef 
skýringar Aristarchusar væru nú fyrir hendi. Sennilegasta lausnin er 
sú, að hann hafi annars vegar gert greinarmun á 1) framhaldi Odysseifskviðu 
eftir eitthvert skáld yngra en Hómer frá XXIII. 297 allt til loka 
XXIV. þáttar og 2) tveim ennþá síðari viðbótum (þ. e. köflunum, sem 
áður getur). Jafneinfalt og nútímamönnum kann að virðast þetta, þá 
gat Aristarchus ekki sýnt það með merkinu (obelus —) einu saman, sem 
hann notaði til að auðkenna með ljóðlínur, er hann taldi síðari viðbót. 
Mun hann sennilega aðeins hafa merkt þessu merki kaflana tvo, en ekki 
heildartextann frá XXIII. 297 og út kviðuna.

Út frá listrænu sjónarmiði einu mun erfitt að fá úr því skorið, hvort
hér sé um síðari viðbót að ræða eða ekki. Kemur þá til kasta málfræðinganna 
að leita sannana í máli og bragfræði. Skal ekki nánar farið út í 
þær athugasemdir hér.

310   <i>er hann vann fyrst sigur yfir Kíkónum:</i> sbr. IX. 40 o. áfr.

311   <i>til hins frjóvsama Lótófagalands:</i> sbr. IX. 83 o. áfr.

312   <i>Hann sagði frá því, er Kýklópurinn gerði:</i> sbr. IX. 105 o. áfr.

314   <i>Þá sagði hann frá, hversu hann kom til Eólusar:</i> sbr. X. 1 o. áfr.

318   <i>til Telepýlusborgar í Lestrýgónalandi:</i> sbr. X. 81 o. áfr.

321   <i>frá vélræðum Kirku:</i> sbr. aths. X. 135.

322   <i>niður í hinn dimma Hadesarheim:</i> sbr. XI. þátt.

326   <i>söng hinna snjallrómuðu Sírena:</i> sbr. XII. 165 o. áfr.

327   <i>til Villihamra:</i> sbr. XII. 201 o. áfr.

327—328   <i>til hinnar ógurlegi Karybdís og Skyllu:</i> sbr. XII. 234.

329   <i>drápu naut Helíusar:</i> sbr. XII. 339 o. áfr.

330—331   <i>hversu hinn háþrumandi Seifur laust hans örskreiða skip:</i> sbr. XII. 
403 o. áfr.

332   <i>en sjálfur komst hann undan hinum skæðu Banagyðjum:</i> sbr. XII. 420.

333   <i>til eyjarinnar Ógýgju og landvættarinnar Kalypsóar:</i> sbr. XII. 447 o. áfr.
og VII. 240 o. áfr.

338   <i>hversu hann kom til Feaka:</i> sbr. VI. þátt.

340   <i>og fluttu hann á skipi heim í föðurland hans:</i> sbr. XIII. 70 o. áfr.

359   <i>út á hinn trjávaxna akur:</i> sbr. aths. 139 hér á undan.



TUTTUGASTI OG FJÓRÐI ÞÁTTUR


Yfirskrift þessa þáttar, <i>spondai</i> (sættir), getur í rauninni aðeins átt við 
kaflann, sem hefst með 205. ljóðl. og lýkur með þættinum. Kaflinn 1—204, 
sem kallaður hefur verið „annar draugheimaþáttur“ (<i>nekyía devtera</i>), var 
þegar í fornöld talinn síðari viðbót (sbr. aths. XXIII. 296) og jafnvel XXIV. 
þáttur allur. Ýmsir telja samt líklegt, að lýsingin á endurfundum þeirra 
Odysseifs og Laertesar (226—352) hafi þegar í upphafi verið hluti af Odysseifskviðu. 
Veigamesta mótbáran gegn kaflanum 1—204 er ef til vill sú, að í 
söguljóðum sem Odysseifskviðu hljóti þessi önnur draugheimaför að vera 
skemmd á listrænni byggingu skáldverksins. Að vísu má segja, að hér sé
ekki beinlínis um endurtekningu að ræða. Í XI. þætti segir frá draugablóti,
sem efnt er til í því skyni að öðlast vitneskju um framtíðina. Hér í þessum 
kafla er hins vegar bókstaflega um að ræða för til draugheima. En samtölin 
í báðum draugheimaþáttunum eru svo svipuð, að tæplega verður á móti því
mælt, að í síðara skiptið sé verið að endurtaka yrkisefni, er þegar hafði
hagnýtt verið til fulls.

1   <i>Hinn kyllenski Hermes:</i> Þetta er eina dæmi þess í Hómerskviðum, að 
Hermes sé látinn fara með sálir dauðra manna til undirheima, en 
síðar varð það algeng hugmynd, að Hermes væri sálnahirðir (<i>psykhopompos</i>, 
sbr. J. G., bls. 144). Er þetta sterk sönnun <i>ex silentio</i> (út frá 
þögn) fyrir því, að þátturinn, eða að minnsta kosti kaflinn 1—204, sé 
síðari viðbót, jafnoft og andláti er lýst í kviðunum.

Hermes er heldur hvergi annars staðar kallaður <i>hinn kyllenski</i> í Hómerskviðum. 
Er þetta orð dregið af fjallinu Kyllene í Arkadíu á norðanverðum Peleifsskaga. Þar átti Maja, dóttir Atlasar, að hafa alið Hermes 
í helli einum, sbr. J. G., bls. 143.

2—3   <i>hann hélt á fögrum sprota úr gulli:</i> sbr. J. G., bls. 144.

6   <i>eins og leðurblökur o. s. frv.:</i> Þar eð leðurblökur eiga bágt með gang 
og erfitt með að hefja sig upp af jafnsléttu, þá hvíla þær sig venjulega 
með þeim hætti að krækja klóm í múrveggi eða neðan í loft og hanga 
þá jafnframt hver í annarri, (sbr. <i>„losnað úr röðinni“</i>).

11—13   <i>Þær gengu fram með Jarðarstrauminum o. s. frv.:</i> Þegar í fornöld 
var á það bent, að hér er þess alls ekki gætt, að hinir vegnu biðlar 
eru enn ógreftraðir, (sbr. 187. ljóðl.). Í Ilíonskviðu (XXIII. 72—73) 
sárbiður vofa Patróklusar um greftrun, af því að „vofurnar, svipir 
dauðra manna, bægja mér langt í burt frá sér, og banna mér að komast 
til sín yfir fljótið“. Odysseifur mætir einnig vofu Elpenors við hlið 
Hadesar. Þar grátbiður hún Odysseif um að grafa líkið, sem sé ógreftrað
á eyju Kirku. Þessi bón hlýtur að vera borin fram, af því að hann 
getur ekki komizt inn í Hadesarheim, nema líkið sé grafið. Virðist 
þessi frásögn því eins og Hermes í hlutverki sálnahirðis vera í mótsögn 
við aðra kafla í Hómerskviðum. Ennfremur samrýmist lýsing á staðháttum 
hér eigi öðrum þess háttar frásögnum hjá Hómer, nema ef til 
vill að því, er snertir Jarðarstraum (Ókeanus). Sú hugmynd, að yfir 
á sé að fara, kemur fram í draugablótsþætti, Od. XI. 157—159. Þar 
segir móðir Odysseifs, (að vísu í ljóðlínu, sem Aristarchus hafnaði og 
Sveinbjörn hefur sleppt í þýðingu), að dauðlegum mönnum veitist 
erfitt að sjá þessa staði, „því að á milli (yðar og vor) renna mikil fljót 
og ógnarleg vatnsföll, fyrst Ókeanus (Jarðarstraumur), sem enginn maður 
fær yfir komizt fótgangandi, en einungis á vel byggðu skipi“. Í Il.
XXIII. 73 getur um fljót, sem fara verður yfir. En yfirleitt fara sálir 
manna í Ilíonskviðu tafarlaust niður í jörðina. Fljótur er Elpenor að 
komast að hliðum Hadesar, sbr. orð Odysseifs XI. 58: „Hvernig stendur 
á því, að þú varðst fyrri fótgangandi, en eg á hinu dökka skipi?“ Eigi 
er þess getið, að hann eigi eftir að fara yfir Ókeanus né neina á. Reynt 
hefur verið að samrýma þessar lýsingar á leiðinni til undirheima, en 
eigi tekizt. Þó hefur verið bent á stað í Froskunum eftir Aristofanes, þar 
sem Dionysos fer yfir „vatnið“ í báti Karons, en Xanþías fer hins vegar 
fótgangandi.

<i>og Levkashamri</i>, þ. e. Bjarginu hvíta. Getur þess eigi annars staðar í 
Hómerskviðum. Nefnist það sennilega þessu nafni af því, að það var
í sólarljóssheimi (þ. e. á jarðríki), á yztu endimörkum hans, og skein
því á það dagsljósið.

<i>fram hjá Helíusshliðum:</i> Skáldið hugsar sér hlið sólarinnar yzt í 
vestri. Inn um þau hlið fari sólin á kveldin, er myrkrið hylji hana 
sjónum. En handan þessara hliða ætlaði skáldið, að Hadesarheimur 
væri í myrkrinu lengst í vestri.

<i>og Draumalandinu:</i> Annars staðar getur þess ekki í Hómerskviðum. En 
eigi er þessi hugmynd í mótsögn við lýsinguna í Od. XIX. 562 o. áfr. á
hliðunum tveim, sem draumarnir koma út um.

Lands Kimmería, sem lýst er í Od. XI. 14—19, getur ekki í þessum 
draugheimaþætti.

13   <i>á Gullrótarengið:</i> sbr. aths. XI. 539.

15   <i>vofu Akkilless Peleifssonar,</i> hraustasta kappa í liði Grikkja við Tróju, 
sbr. I., bls. XVII.

16   <i>og Patróklusar,</i> fóstbróður Akkillesar.

<i>hins ágæta Antílokks:</i> Hann var kappi mikill í liði Grikkja við Tróju, 
sonur Nestors.

17   <i>og Ajants:</i> Hann var kappi mikill í her Grikkja við Tróju, Telamonsson, 
frá Salamis.

18   <i>allra Danáa</i>, þ. e. Akkea eða Grikkja.

<i>Peleifssyni:</i> sbr. aths. 15.

20   <i>vofa Agamemnons Atreifssonar:</i> Agamemnon konungur í Mýkenuborg 
var yfirforingi alls Grikkjahers við Tróju.

22   <i>í húsi Egistusar:</i> sbr. I., bls. XIX.

23   o. áfr. <i>Vofa Peleifssonar talaði þá að fyrri bragði við Agamemnon:</i> 
Samtal það, sem hér fer á eftir, er óviðeigandi á þessum stað. Kemur 
það aðalsöguefninu ekki hið minnsta við, og hinar nýkomnu vofur 
biðlanna verða að bíða, unz því er lokið (í 98. ljóðl.). Ennfremur er 
kynlegt, að Agamemnon skuli nú fyrst vera að hitta Akkilles í Hadesarheimi 
og eiga slíkt samtal við hann. Mundi það því aðeins vera eðlilegt, 
ef Agamemnon hefði sjálfur verið einn hinna nýkomnu.

44   <i>þógum líkið, kaþerantes khroa kalon:</i> „Þógum hið fagra hold þitt“.

47   <i>Er móðir þín spurði þessi tíðindi:</i> Akkilles var sonur sjávargyðjunnar 
Þetisar, sbr. J. G., bls. 174.

50   <i>á skip, koilas epí neas:</i> „á hin holu skip“.

52   <i>Nestor:</i> Hann hafði konungur verið á þriðja mannsaldur og var grísku 
kappanna elztur og reyndastur.

60   <i>Allar níu Sönggyðjurnar:</i> Þetta er eini staðurinn í Hómerskviðum, þar 
sem tala þeirra er tiltekin. Má vera að héðan sé runnin sú skoðun, að
þær séu níu. Ef til vill tákna orð frumtextans aðeins „níu í allt“, en
ekki endilega, að þær hafi verið níu og ekki fleiri. Er „níu“ uppáhaldstala 
hjá Hómer.

74   <i>Díonýsus:</i> sbr. J. G., bls. 181.

75   <i>Hefestus:</i> sbr. J. G., bls. 148.

77   <i>Patrókluss Menetussonar:</i> sbr. aths. 16.

78   <i>Antílokks:</i> sbr. aths. 16. 

82   <i>Hellusund</i>, sjá kort.

85   <i>sigurrgjafir, aëþla:</i> Átt er við verðlaunagripi, er sigurvegarar hljóta í
kappleikjum eða íþróttum. Við útfarir höfðingja var einatt efnt til 
slíkra kappleikja. Gripi þessa gefur Þetis til verðlauna í dánarleikjum
við útför sonar hennar, Akkillesar; sbr. Il. XXIII. 257 o. áfr., þar sem 
lýsingu er að finna á leikjum við útför Patróklusar.

97   <i>bani búinn af Egistusi og hinni ógiftusamlegu konu minni:</i> Venjulega 
er því svo lýst í Hómerskviðum, að Egistus hafi framið morðið einn. 
Hér og í XI. þætti (XI. 410, 430, 439) kom sér vel fyrir skáldið að 
gera sekt Klýtemnestru sem mesta, svo að staðfesta Penelópu skini bví 
skærar sem mótsetning.

99   <i>sendiguðinn Argusbani:</i> Þ. e. Hermes.

103   <i>Amfímedon Melaneifsson:</i> Hann var einn biðlanna. Vó Telemakkus 
hann (XXII. 284).

104   <i>hann var gestfélagi hans:</i> Gistivinátta var gagnkvæm. Amfímedon veitti 
Agamemnoni gestbeina, er hann kom til Íþöku, og á sama hátt mundi 
Agamemnon veita Amfímedon viðtöku, ef hann kæmi til Mýkenu, sbr. 
Il. VI. 224: „Nú em eg því kær gestvinur þinn hvervetna í Argverjalandi, 
en þú minn í Lýkíu, þegar eg kem í það land“.

107   <i>og jafnaldrar:</i> Átt er við, að annars vegi dauðinn þó að mönnum á öllum 
aldri.

109—113   = XI. 399—403.

<i>Posídon, sjávarguð,</i> sbr. J. G., bls. 169.

116   <i>Menelás</i>: sbr. I., bls. XVII.

117   <i>til Ilíonsborgar</i> = Trójuborgar.

119   <i>með áheitum, spúde:</i> „með erfiðismunum“.

128—146   = II. 93—110: <i>heldur hugsaði hún meðal annars upp þessa vél ...
þó henni væri það móti skapi.</i> — Ennfremur er þessi kafli lagður í 
munn Penelópu XIX. 139—156.

<i>meðal annars, allon,</i> á í rauninni engan rétt á sér hér, þar eð ekki 
hefur verið minnzt á nein brögð hennar önnur, en í II. 93 á „meðal 
annars“ við það, sem sagt hafði verið áður. Bendir þetta til þess, að 
kaflinn hér sé tekinn upp úr II. 93 o. áfr., en sá kafli mun sennilega 
kominn úr XIX. þætti.

147—149   <i>Nú sem hún hafði ofið þenna hinn mikla dúk ... leiddi einhver 
vættur Odysseif heim:</i> Atburðinum, sem að er vikið í þessum ljóðlínum, 
verður tæplega fundinn staður í sögunni eins og hún hefur verið sögð 
hér að framan. Samkvæmt þessari frásögn hér virðist Penelópa hafa 
sýnt biðlunum líkklæðið, er það var tilbúið. Af samhenginu er að sjá, 
að hún hafi jafnframt játað, að nú gæti hún ekki lengur dregið að 
giftast einhverjum þeirra. Síðan hafi Odysseifur komið heim og Penelópu 
verið borgið. Þetta er ekki nákvæmlega hin sama atburðanna rás og í 
Odysseifskviðu þeirri, er vér þekkjum. Sumir hafa getið sér til, að í 
einhverri eldri gerð kviðunnar hafi þessi atburður átt heima í upphafi 
hennar. Skynsamlegasta ályktunin mun samt vera sú, að misræmi af 
þessu tagi á milli XXIV. þáttar og annarra hluta Odysseifskviðu þurfi 
í rauninni ekki annarra skýringa við en þeirrar, að sá þáttur sé í heild 
yngri viðbót.

150   <i>kom hann í land ..., þar sem svínahirðirinn átti heima:</i>
Amfímedon gat í rauninni ekki vitað um fund þeirra Odysseifs og 
Telemakkusar í húsi Evmeusar (sbr. XIV. þátt). Venjulegur lesandi 
mundi samt tæplega hnjóta um þessa misfellu. Veigameiri mótbára gegn 
þessu frásagnaratriði er ef til vill sú, að hér er verið að endurtaka það, 
sem lesandinn veit nú þegar.

167—169   <i>Því næst gerði hann það af slægvizku sinni, að hann bað konu 
sína o. s. frv.:</i> Þetta er dálítið ónákvæm frásögn. Penelópa stakk fyrst 
upp á bogtakinu (XIX. 572), og hvatti Odysseifur hana að vísu til að 
framkvæma þá uppástungu.

168   <i>að draga boga hans og skjóta í gegnum axaraugun, toxon mnesteressí 
þemen políon te síderon:</i> „að leggja fyrir biðlana boga hans og hið gráa 
járn“, sbr. aths. XIX. 574.

179   Áður, XVIII. 64, hafa þeir Antínóus og Evrýmakkus verið kallaðir konungar. 
Sveinbjörn þýðir þar að vísu „þeir höfðingjarnir“.

184—185   = XXII. 308—309: <i>Því þeir hjuggu þegar á báða bóga ... og allt 
gólfið flaut í blóði.</i>

197   <i>æskilegan orðstír, aoiden / ... kharíessan:</i> „ljúfan óð (söng)“. — Það 
eru hinir ódauðlegu guðir, sem hrífa skáldin til söngva, veita þeim 
skáldskapargáfu.

199   <i>Ekki fórst henni eins og Tyndarsdóttur,</i> (þ. e. Klýtemnestru, konu 
Agamemnons, sbr. J. G., bls. 113 og 257), sjá aths. 97.

205   <i>Þeir Odysseifur gengu nú ofan úr borginni:</i> Hér er aftur tekin upp frásögnin, 
sem frá var horfið XXIII. 370.

206   <i>hafði Laertes keypt landið sjálfur fyrrum, því hann var hinn mesti starfsmaður, 
hon hra pot' átos / Laertes kteatissen epei mala poll' emogesen:</i>
„hafði Laertes aflað sér þess sjálfur fyrrum, og mikið hafði hann lagt 
á sig fyrir það“. — Hér getur verið um tvennt að ræða: 1) að Laertes 
hafi aflað sér landsins með því að brjóta það til ræktunar og 
þannig hart að sér við nýræktina eða, 2) að hér hafi verið um heiðursgjöf 
að ræða, sem hann hafi hlotið fyrir vasklega framgöngu í ófriði, 
(sbr. t. d. Il. XVI. 57).

211   <i>kona nokkur gömul frá Sikiley:</i> Þegar áður hefur Sikileyinga verið
getið sem þrælasala, XX. 383.

212   <i>þá hann var ekki í borginni, nosfí poleos:</i> „fjarri borginni“.

216   <i>En eg mun fara til föður míns:</i> Eigi er það neitt útskýrt, hvernig 
Odysseifur veit strax, hvar föður hans er að hitta.

219   <i>fekk hann þeim herbúnað sinn:</i> Odysseifur hafði herklæðzt (XXIII. 366). 
Þeir áttu að fara með vopnin inn í bæinn.

221   <i>hið frjóvsama akurland, polykarpú alóes:</i> „hinn ávaxtaríka aldingarð“.

222   Dólíus: Hans getur og IV. 735 sem þræls Penelópu, er faðir hennar 
hafði gefið henni, og að aldingarðurinn hafði verið í umsjá hans; hann 
á sex syni XXIV. 387, 497; hann og synir hans fagna Odysseifi XXIV.
397, 409, 411; sonur hans gerir aðvart um komu Íþökumanna XXIV. 
492; hann hervæðist 498. — Þessu nafni heitir og allt annar maður, 
faðir Melanþíuss XVII. 412, XXII. 159 og Melanþóar XVIII. 322.

224   <i>að tína saman þyrna, haimasías lexontes:</i> „að tína saman steina“. — 
Þannig þýða nú flestir. Voss þýðir hér eins og Sveinbjörn.

225   <i>en hinn gamli maður vísaði þeim leið:</i> Þ. e. Dólíus, sem sagt hefur 
sonum sínum fyrir verkum.

229   <i>leðurhosur, knemídas:</i> Þetta munu verið hafa e. k. legghlífar. Legghlífar 
báru einnig hermenn til að hlífa fótleggjunum fyrir núningi við hinn 
mikla skjöld, sbr. einkunnina „fagurbrynhosaður“.

231   <i>hann var mjög harmandi, penþos aëxón:</i> „alandi harm sinn“. — Er 
þetta tilgreint sem ástæða fyrir útganginum á honum og útliti hans 
öllu.

271—272   = XIX. 194—195: <i>Þenna mann leidda eg til herbergja minna ... 
gnógt var til innanhúss.</i>

274—275   = IX. 202—203: <i>eg gaf honum sjö vættir (talanta) ... skaftker af 
alsilfri flúrað.</i>

276   <i>einbrotnar yfirhafnir</i>, þ. e. yfirhafnir, sem menn brugðu einföldum yfir 
sig. Einnig getur tvíbrotinna yfirhafna, sbr. XIII. 224.

304—306   Sumir ætla, að þessi uppdiktuðu nöfn eigi með merkingu sinni 
að benda til þeirra Odysseifs og Laertesar, Eperítus (<i>Eperítos</i>) sé t. d. 
dregið af <i>erís</i> (= sundurþykkja, deila) og eigi að benda til merkingar 
nafnsins Odysseifs <i>(Odys(s)evs)</i>, sjá XIX. 407 o. áfr.

307   <i>Síkanalandi:</i> Þessa lands getur Hómer hvergi annars staðar. Grikkir síðar 
töldu það vera á Sikiley, sbr. líka Þrínakíu (XI. 107).

314   <i>og mundum við þá skiptast gestgjöfum við:</i> Samkvæmt fornum siðvenjum 
var það jafnan gestgjafinn, sem gjafirnar gaf.

332   <i>Parnasussfjall:</i> sbr. aths. XIX. 394.

334   <i>Átolýkusar:</i> sbr. aths. XIX. 394.

341   <i>fimmtíu víngarða, orkhús:</i> „vínviðarraðir“. — Í vínekruna verður að 
reka niður prik eða stoðir, sem vínviðurinn vefst um. Mun hér átt við 
fimmtíu raðir slíkra stoða á vínekrunni.

342   <i>og voru allir misfrjóvir, diatrygíos:</i> „fullþroska á mismunandi tímum“. 

355   <i>Kefallenumanna:</i> sbr. aths. XX. 210.

368   <i>þá gekk Aþena til hans o. s. frv.:</i> Þessi ummyndun Laertesar er stæling 
á svipuðum ummyndunum Odysseifs áður í frásögninni, sbr. XVIII. 70. 

377   <i>Neríkonsborg,</i> borg á samnefndum skaga í Akarnaníu.

413   <i>Fréttagyðjan Ossa:</i> Orðið <i>ossa</i> þýðir „flugufregn“. Er enginn gat með 
vissu sagt um, hvert slíka fregn væri að rekja, var það helzt ætlun 
manna, að einhver guð hefði sent hana af stað. Frá þeirri skoðun var 
bilið mjótt yfir í persónugervingu sjálfrar fréttarinnar eins og hér, sbr. 
einnig Il. II. 93, þar sem Sveinbjörn þýðir „Flugufregnin, sendimær 
Seifs“.

416   <i>söfnuðust menn úr öllum áttum fyrir framan hallardyr Odysseifs:</i> Hér 
hafa þeir samkvæmt fyrirmælum Odysseifs XXIII. 364 eigi hitt neinn 
heimamanna.

422   <i>Evpíþes:</i> Hann var faðir Antínóusar. Vegur Laertes hann 523. 

424   <i>út af falli Antínóusar:</i> sbr. aths. XVI. 363.

428   <i>týndi síðan skipunum, neas glafyras:</i> „hinum holu skipum“.

429   <i>af Kefallenumönnum:</i> sbr. aths. XX. 210.

430   <i>til Pýlusborgar:</i> sbr. aths. XIV. 180.

431   <i>til hins helga Elealands:</i> sbr. aths. XXI. 347. 

<i>Epear:</i> sbr. aths. XV. 298.

437   <i>ekki fyrri yfir um:</i> Þ. e. yfir sundið til meginlandsins.

439   <i>Medon:</i> sbr. aths. XVI. 412.

<i>hinn andríka söngmann:</i> Þ. e. Femíus, sbr. aths. XVII. 263.

<i>þeir komu úr höll Odysseifs og voru þá nývaknaðir:</i> Frá Medoni kallara 
og söngmanninum Femíusi heyrðum vér það síðast, að þeir leituðu 
hælis við altari Seifs, er Odysseifur var að drepa biðlana, sbr. XXII. 
378. Femíus mun og sjálfsagt vera söngmaðurinn, sem leikur fyrir 
dansinum (XXIII. 143) kveldinu áður. Er því sennilegt, að þeir hafi 
sofið í höllinni um nóttina, en hitt ótrúlegra, að þeir skyldu ekki vakna 
við fyrirganginn í Íþökumönnum, er þeir voru að bera út líkin, (sbr. 
415—419).

443   <i>Ekki hefur Odysseifur framið þessi verk án ráðstöfunar hinna ódauðlegu 
guða:</i> Medon byggir málsvörnina fyrir Odysseif einmitt á því, að 
í rauninni sé ekki um að sakast við hann, heldur séu það fyrst og fremst 
guðirnir, sem valdir séu að verkinu, hann lýsir vígum á hendur guðunum.

446   <i>Mentor:</i> sbr. aths. XXII. 206.

451   <i>Halíþerses Mastorsson:</i> sbr. aths. XVII. 68.

452   <i>er bæði var framsýnn og forspár, ho gar oios hora prossó kai opissó:</i> „er 
einn var jafnskyggn á framtíð sem fortíð“.

472   <i>Aþena tók nú til orða við Seif:</i> Nú er breytt um sjónarsvið af þeirri 
skyndingu, að óvenjulegt er í Hómerskviðum. Allt í einu verðum vér 
áheyrendur að orðaskiptum guðanna á Ólympi.

517   <i>Akrisíusson</i>, þ. e. <i>Laertes</i>, sbr. XVI. 118.

543   <i>hins sameiginlega bardaga, homoiiú polemoio:</i> Orðið <i>homoiíos</i> hefur 
eigi verið unnt að skýra til fulls. E. V. Rieu þýðir hér „þessarar borgarastyrjaldar“.



EFNI


Bls.
Ævi Sveinbjarnar Egilssonar ... IX—XIII
Inngangur ... XV—LXXVII
Athugasemd útgefenda ... LXXVIII
Inntak ... LXXIX—LXXXVI
Odysseifskviða ... 1—391
Skýringar ... 393—498
Nafnaskrá ... 499—509



MYNDIR


Bls.
Sveinbjörn Egilsson ... VII
Útsýni frá Tróju (Hissarlik) ... XXXII
Ljónahliðið í Mýkenu ... XXXIII
Húsið ... XLVI
Skálinn (megaron) ... XLVII
Klæðaburður ... XLIX
Víg Egistuss ... 2
Gyðjan Aþena ... 3
Íþaka ... 6
Söngmaður með hörpu ... 8
Penelópa við vefinn ... 22
Skip á siglingu ... 31
Posídon sjávarguð ... 35
Mynd af blóti ... 47
Landslag við Spörtu ... 50
Trójuhesturinn ... 57
Odysseifur hjá Kalypsó (málverk) ... 79
Floti Odysseifs ... 83
Kvæðamaður ... 113
Augað borað úr Polýfemusi ... 141
Odysseifur undir hrútnum ... 143
Skip Odysseifs við eyju Polýfemusar (málverk eftir Turner) ... 145
Odysseifur ógnar Kirku ... 157
Odysseifur og Sírenurnar ... 191
Korfu (Skerja) og „Skipið“ ... 205
Odysseif ber að garði svínahirðisins ... 214
Galtarveiðar ... 311
Hermes sendiguð ... 374
Skip (skýringarmynd) ... 396
Hurðarloka og lykill (skýringarmyndir) ... 398
Vefstóllinn (skýringarmynd) ... 424
Fornar axargerðir ... 475



KORT


Bls.
Kort af heimsmynd Hómers ... XXXV
Kort af austurhluta Miðjarðarhafs ... XXXVIII—XXXIX
Kort af eyjunum nálægt Íþöku ... 11